Stan i ochrona środowiska naturalnego w Polsce

Polska należy do krajów o znacznie zanieczyszczonym środowisku. Wiele czynników gospodarczych, społecznych, a zwłaszcza politycznych powodowało, że do końca lat 80 XX wieku stan środowiska naturalnego systematycznie się pogarszał.
Polska jest jednym z krajów, którym najwcześniej podjęto i rozwinięto akcję ochrony przyrody, zapoczątkowaną przez naukowców, wkrótce zyskała poparcie społeczeństwa. Sejm Krajowy we Lwowie w 1868 wydał akt prawny, pierwszy tego typu na świecie, obejmujący ochroną tatrzańskie zwierzęta - kozicę i świstaka. W okresie międzywojennym zapoczątkowano restytucyjną hodowlę żubrów i koników typu tarpana leśnego oraz tworzenia pomników i rezerwatów przyrody oraz parków narodowych. Już w tym okresie wysunięto kwestię ochrony wód przed zanieczyszczeniem, zapobiegania niekorzystnym następstwom gospodarki człowieka w przyrodzie i ochrony krajobrazu. W ustawie o ochronie przyrody z 1949 uwzględniono pojęcie ochrony zasobów przyrody, nowe wówczas w prawdopodobieństwie światowym, na mocy tej ustawy wprowadzono ochronę gatunkową roślin i ochronę gatunkową zwierząt, objęto ochroną ponad 20 896 pomników przyrody, do końca 1993 utworzono 1037 rezerwatów przyrody o łącznej powierzchni ok. 111 tysięcy Ha i 19 Parków Narodowych o powierzchni ok. 243 tysięcy Ha. Od 1974 przystąpiono do tworzenia parków krajobrazowych. W Polsce istnieję 68 Parków Krajobrazowych o powierzchni ok. 121, 5 tysięcy Ha. Następnym krokiem było zmniejszenie szkodliwości gospodarki na środowisko naturalne. Zakłady przemysłowe zostały zmuszone do instalowania urządzeń oczyszczających oraz do poszukiwań technologii ograniczających w możliwie wysokim stopniu zanieczyszczenie środowiska. Rozwinięto prace nad nowymi metodami w gospodarce rolnej, eliminującymi szkodliwe skutki nadmiernej chemizacji.


Nasz kraj należy do europejsko-zachodniosyberyjskiej prowincji (część Palearktyki), jej fauna jest oceniana jako średnio bogata i obejmuje: 89 gatunków ssaków, 220 gatunków ptaków gniazdowych, 8 gatunków gadów, 17 gatunków płazów, 55 gatunków ryb słodkowodnych, ponad 25 tys. gatunków owadów i ok. 1400 gatunków pajęczaków. Większość to zwierzęta typowe dla lasów liściastych i mieszanych (żubr, jeleń, sarna, dzik, liczne ptaki), w północno-wschodniej częśći kraju –także dla strefy tajgi (jarząbek, głuszec, cietrzew, orzechówka); głównie na obszarach południowych i wyspowo występują rzadkie gatunki stepowe (susły, żołna, wąż Eskulapa); gatunki reliktowe, np. skorupiak studniczek (z końca trzeciorzędu), skrzelopływka bagienna (z epoki lodowcowej); swoisty charakter ma fauna Karpat i Sudetów (ryś, żbik, niedźwiedź brunatny, traszki, salamandra plamista, kumak górski, kozica, świstak, płochacz halny); u wybrzeży morskich pojawiają foki i morsy.
Flora Polski należy do środkowoeuropejskiej prowincji lasów liściastych i mieszanych; obejmuje ponad 2300 gatunków roślin naczyniowych i ponad 2000 gatunków roślin plechowych; większość gatunków roślin to element holarktyczny, niewielki jest udział gatunków śródziemnomorskich oraz irano-turańskich; lasy stanowią ponad 27% powierzchni kraju. Majpospolitszym zbiorowiskiem leśnym są: bory sosnowe i mieszane, a na siedliskach zasobniejszych –lasy liściaste, głównie buczyny i grądy (dębowo-grabowe), na podmokłych – olsy i łęgi; zespoły o zachowanym, pierwotnym charakterze roślinności są objęte ochroną jako parki narodowe, rezerwaty przyrody lub pomniki przyrody, np. Białowieski Park Narodowy. Niektóre gatunki roślin są reliktami, np. ostróżka tatrzańska (z trzeciorzędu), różanecznik żółty (relikt stepowy), brzoza karłowata (zlodowacenie karpackie) lub endemitami, np. modrzew polski.
Większość gleb Polski zaliczana jest do tzw. gleb lekkich, niezbyt żyznych, wymagających obfitego nawożenia organicznego i mineralnego oraz innych zabiegów agrotechnicznych; najpospolitsze w Polsce są gleby: brunatnoziemne (brunatne i płowe) –37% powierzchni kraju, bielicoziemne (bielice, bielicowe i rdzawe) –26%, zabagnione (gruntowo-glejowe i opadowo-glejowe) –16%. Do najżyźniejszych typów gleb należą występujące na stosunkowo niewielkich obszarach czarnoziemy (m.in. wyżyny: Sandomierska, Lubelska, Roztocze), czarne ziemie (Kujawy, Nizina Śląska), mady (Żuławy Wiślane), rędziny (Wyżyna Krakowsko-Częstochowska, Niecka Nidziańska).
Szata roślinna. Flora Polski należy do środkowoeuropejskiej prowincji lasów liściastych i mieszanych; obejmuje ponad 2300 gatunków roślin naczyniowych i ponad 2000 gatunków roślin plechowych; większość gatunków roślin to element holarktyczny, niewielki jest udział gatunków śródziemnomorskich oraz irano-turańskich; lasy stanowią ponad 27% powierzchni kraju; najpospolitszym zbiorowiskiem leśnym są bory sosnowe i mieszane, a na siedliskach zasobniejszych –lasy liściaste, głównie buczyny i grądy (dębowo-grabowe), na podmokłych olsy i łęgi zespoły
o zachowanym, pierwotnym charakterze roślinności są objęte ochroną jako parki narodowe, rezerwaty przyrody lub pomniki przyrody, np. Białowieski Park Narodowy; niektóre gatunki roślin są reliktami, np. ostróżka tatrzańska (z trzeciorzędu), różanecznik żółty (relikt stepowy), brzoza karłowata (zlodowacenie karpackie) lub endemitami, np. modrzew polski.
Ochrona przyrody jest realizowana poprzez tworzenie parków narodowych, do 1995 –20, rezerwatów przyrody, do 1992 –1037, parków krajobrazowych, do 1992 –68, pomników przyrody, do 1992 –19 985, także poprzez ochronę gatunkową oraz ochronę środowiska.