Euroregiony Polski

W ostatnim czasie nastąpiły istotne zmiany w obszarach poszczególnych euroregionów oraz powstał kolejny trzynasty euroregion - "Silesia". W opracowaniu tym przedstawiono aktualną informację o wszystkich euroregionach funkcjonujących na granicach Polski.


 POWSTANIE I FUNKCJONOWANIE EUROREGIONÓW W POLSCE

Mimo wielu wcześniejszych inicjatyw dotyczących współpracy regionów przygranicznych - np. w zakresie tzw. małego ruchu turystycznego, przygranicznej wymiany handlowej, transferu siły roboczej, kooperacji przemysłowej a także prób zagospodarowania Odry - w Polsce trwałych wzrost możliwości współpracy transgranicznej obserwuje się od początku lat dziewięćdziesiątych, co ściśle wiąże się z transformacją ustrojową. W sferze praktycznej przejawia się to utworzeniem i funkcjonowaniem na granicach Polski 13 euroregionów, z tego 4 na granicy zachodniej, 6 na granicy południowej, 2 na granicy wschodniej i 1 na granicy północnej.
Szczególne znaczenie dla powstających na granicy niemiecko-polskiej, a także polsko- czeskiej euroregionów miało powołanie w 1991 roku pierwszego na granicach Polski i w Europie Środkowej i Wschodniej Euroregionu "Nysa". W latach 1991 - 1993 wypracował on w układzie trójstronnym pierwsze doświadczenia w tworzeniu podstaw instytucjonalnych współpracy transgranicznej. Euroregion "Nysa", podobnie jak pozostałe 3 euroregiony na pograniczu zachodnim ("Pomerania", "Pro Europa Viadrina", i "Sprewa-Nysa-Bóbr"), ma modelowe znaczenie dla tworzenia różnych form współpracy ponadgranicznej na granicach Polski.
Wśród najważniejszych czynników sprzyjających powstawaniu regionów transgranicznych na granicy zachodniej należy przede wszystkim wymienić:
 nowy kształt polityczny granicy zachodniej, co spowodowało, że granica polsko-niemiecka stała się jednocześnie granicą zewnętrzną Unii Europejskiej,
 zawarcie układu stowarzyszeniowego Polski z Unią Europejską, co nadało polsko- niemieckiej współpracy transgranicznej charakter prekursorski w skali Europy Środkowej i Wschodniej,
 aktywność środowisk lokalnych i regionalnych w nawiązywaniu współpracy transgranicznej.

Także korzystne zmiany polityczne ostatnich lat stwarzają nowe możliwości dla zbliżenia i wzajemnej koordynacji rozwoju oraz odnowy powiązań międzyregionalnych i lokalnych na pograniczu południowym. Granica z Czechami i Słowacją stała się równocześnie granicą między państwami stowarzyszonymi z Unią Europejską. Jest to także granica wewnętrzna państw Grupy Wszehradzkiej i granica wewnętrzna w ramach utworzonej przez to ugrupowanie Strefy Wolnego Handlu (CEFTA).
Na pograniczu wschodnim współpraca euroregionalna najbardziej zaawansowana jest z Ukrainą, czego efektem było powołanie we wrześniu 1995 roku pierwszego w Europie Wschodniej Euroregionu "Bug".

Na pograniczu północnym pierwsze inicjatywy nadania form instytucjonalnych współpracy transgranicznej pojawiły się w 1997 roku. W wyniku intensywnych prac organizacyjnych środowisk lokalnych i regionalnych obszarów przygranicznych państw nadbałtyckich, w lutym 1998 roku podpisano w Malborku umowę o utworzeniu Euroregionu "Bałtyk", obejmującego przygraniczne obszary Polski, Danii, Litwy, Łotwy, Rosji (Obwód Kalingrad) i Szwecji.


Wykaz i lokalizację euroregionów w Polsce przedstawia mapa:










Wykaz wszystkich euroregionów uporządkowanych chronologicznie według daty ich powstania przedstawiono w tabeli 1.

Tabela 1. Chronologia tworzenia euroregionów

L.p. Nazwa euroregionu Data utworzenia
1 "Nysa" 21 grudnia 1991
2 "Karpacki" 14 lutego 1993
3 "Sprewa-Nysa-Bóbr" 21 września 1993
4 "Pro Europa Viadrina" 21 grudnia 1993
5 "Tatry" 26 sierpnia 1994
6 "Bug" 29 września 1995
7 "Pomerania" 15 grudnia 1995
8 "Glacensis" 5 grudnia 1996
9 "Niemen" 6 czerwca 1997
10 "Pradziad" 2 lipca 1997
11 "Bałtyk" 22 lutego 1998
12 "Śląsk Cieszyński" 22 kwietnia 1998
13 "Silesia" 20 września 1998
Źródło: Euroregiony w nowym podziale terytorialnym Polski, GUS 1999.

 CHARAKTERYSTYKA POSZCZEGÓLNYCH EUROREGIONÓW:

 EUROREGION "POMERANIA"

15 grudnia 1995 r. w Szczecinie powołano do życia Euroregion Pomerania". Stronami Umowy o utworzeniu Euroregionu Pomerania" są: Komunalny Związek Celowy Gmin Pomorza Zachodniego Pomerania" ze strony polskiej, a Kommunalgemeinschaft Europaregion Pomerania" ze strony niemieckiej. Z dniem 26 lutego 1998 roku przystąpił do Euroregionu szwedzki związek gmin - Kommunfrbundet Skane.
Euroregion "Pomerania" obejmuje po stronie polskiej 47 gmin województwa zachodniopomorskiego, leżących na terenie 12 powiatów (w tym dwa miasta na prawach powiatu - Szczecin i Świnoujście). Powierzchnia tej części Euroregionu Pomerania" wynosi 8791 km2 i zamieszkuje ją 1 014 tys. osób.
Po stronie niemieckiej w skład Euroregionu wchodzi 6 powiatów i 2 miasta:
 2 miasta wydzielone i 4 powiaty z landu Meklemburgia - Pomorze Przednie,
 2 powiaty z landu Brandenburgia.

Łączna powierzchnia tej części Euroregionu wynosi 11 317 km2 i zamieszkuje ją prawie 840 tys. osób.

Po stronie szwedzkiej w skład Euroregionu wchodzą 33 gminy. Ich łączna powierzchnia wynosi 11 000 km2 i zamieszkuje ją prawie 1 112 tys. osób.
Zgodnie z umową o utworzeniu Euroregionu celem współpracy w Euroregionie Pomerania" jest podejmowanie wspólnych działań dla równomiernego i zrównoważonego rozwoju regionu oraz zbliżenia jego mieszkańców i instytucji po obu stronach granicy. Cel ten ma być realizowany w szczególności poprzez:
- podnoszenie poziomu życia obywateli mieszkających w regionie poprzez wspólne wspieranie inwestycji i programów gospodarczych,
- szkolenia zawodowe i programy zmierzające do likwidacji bezrobocia,
- popieranie idei jedności europejskiej i międzynarodowego zrozumienia,
- współpracę i wymianę grup zawodowych, naukowych, kulturalnych, środowisk młodzieżowych, a w szczególności tych jej form, które sprzyjają wzajemnemu lepszemu poznaniu społeczności zamieszkujących regiony graniczne,
- utrzymanie oraz poprawę stanu środowiska naturalnego, poprawę gospodarki rolnej i leśnej,
- budowanie oraz dostosowanie infrastruktury do potrzeb ruchu granicznego i regionalnego,
- rozwój współpracy gospodarczej, wymiany know-how i transferu technologii,
- budowę kompleksowego systemu informacji, w celu wymiany danych w Euroregionie,
- rozwój skoordynowanego transgranicznego planowania przestrzennego,
- współpracę w zakresie likwidacji pożarów i klęsk żywiołowych oraz w sytuacjach awaryjnych,
- wspieranie rozwiązywania problemów przejść granicznych.

Środki finansowe związków regionalnych tworzących Euroregion (w tym również środki Komunalnego Związku Celowego Gmin Pomorza Zachodniego "Pomerania") pochodzą przede wszystkim ze składek członkowskich.
Związki te mają osobowość prawną, co pozwala im prowadzić samodzielną gospodarkę finansową i wykonywać działalność gospodarczą. Mogą być one adresatem dotacji celowych, subwencji krajowych i zagranicznych oraz darowizn na ogólnych zasadach dotyczących podmiotów komunalnych.
Komunalny Związek Celowy Gmin Pomorza Zachodniego Pomerania" - na podstawie porozumienia zawieranego corocznie z władzami PHARE - zarządza małymi projektami euroregionalnymi. Wysokość dofinansowania z funduszu PHARE do tych projektów wynosi maksymalnie 50 000 ECU. Środki własne beneficjenta dofinansowania nie mogą być mniejsze niż 25% wartości projektu, zaś udział PHARE nie większy niż 75%.
Dzięki środkom z tego funduszu realizowane są projekty z zakresu ochrony środowiska (oczyszczalnie ścieków, kanalizacja sanitarna, modernizacje systemów ogrzewania), imprezy sportowe i kulturalne, wyposażenie różnych instytucji służących społecznościom po obu stronach granicy.
Komunalny Związek Celowy Gmin Pomorza Zachodniego Pomerania" zajmuje się także wymianą i współpracą młodzieży polskiej i niemieckiej na obszarze województwa zachodniopomorskiego, pełniąc funkcję Jednostki Centralnej Polsko-Niemieckiej Współpracy Młodzieży. Wspiera on w wielu dziedzinach i na wielu płaszczyznach spotkania, wymianę i projekty uczniów, studentów, młodych pracowników, a także współpracę organizacji młodzieżowych, szkół oraz instytucji zajmujących się wymianą młodzieży.
Z finansowego wsparcia jednostki centralnej korzysta 50 placówek kulturalnych (w zakresie wymiany młodzieżowej) i 83 szkoły (w zakresie wymiany szkolnej). W różnych projektach uczestniczyło łącznie 6 920 osób. W ramach wymiany szkolnej projekty objęły 3 344 osoby. W projektach obejmujących wymianę młodzieżową uczestniczyło 3 576 osób.
Corocznie organizowany jest Polsko-Niemiecki Festiwal Młodzieży na przemian po polskiej i po niemieckiej stronie. W 1998 roku III Festiwal odbył się w Prenzlau w Niemczech, natomiast IV odbędzie się w 1999 roku w Nowogardzie.
Z dotychczasowych doświadczeń wynika, że współpraca euroregionalna napotyka następujące bariery:
- niedostateczne uregulowania wewnątrzkrajowe dotyczące uprawnień do podejmowania przez samorządy działań w zakresie międzynarodowego obrotu publiczno-prawnego, odmienność struktur administracyjno-samorządowych,
- asymetria potencjałów gospodarczych i finansowych uczestników współpracy, dysproporcje w dostępie do funduszy i programów regionalnych Unii Europejskiej,
- różna percepcja współpracy w środowiskach lokalnych,
- brak doświadczeń w zakresie instytucjonalizacji współpracy.


 EUROREGION "PRO EUROPA VIADRINA"

Euroregion powstał w grudniu 1993 r. na mocy umowy podpisanej przez Stowarzyszenie Gmin Lubuskich, Związek Gmin Gorzowskich i Niemieckie Stowarzyszenie Środkowa Odra".

Euroregion "Pro Europa Viadrina" obejmuje po stronie polskiej 33 gminy z terenu dwóch województw lubuskiego i zachodniopomorskiego. Powierzchnia tej części Euroregionu wynosi 7 128 km2 i jest zamieszkana przez ponad 447 tys. osób.
Po stronie niemieckiej w skład Euroregionu wchodzi 1 miasto wydzielone i 2 powiaty z landu Brandenburgia. Powierzchnia tej części Euroregionu wynosi 4 517 km2 i jest zamieszkana przez 448 tys. osób.
Funkcjonowanie Euroregionu po stronie polskiej jest finansowane ze składek gmin członkowskich oraz ze środków PHARE. Środki te posłużyły sfinansowaniu inwestycji z zakresu komunikacji i transportu takich jak: terminal odpraw towarowych w Świecku, modernizacja kolejowego przejścia granicznego w Kunowicach oraz modernizacja dróg prowadzących do przejść granicznych.
Znajdujące się na terenie Euroregionu przejścia graniczne sprzyjają obsłudze ruch trasgranicznego i powodują, że współpraca gospodarcza w tym regionie rozwija się dynamicznie, m.in. poprzez tworzenie spółek polsko-niemieckich.
Głównymi ośrodkami współpracy przygranicznej są Gorzów Wielkopolski i Słubice. W Gorzowie Wielkopolskim znajduje się Polsko-Niemieckie Towarzystwo Wspierania Gospodarki, utworzone w 1994 roku jako spółka polsko-niemiecka (obie strony po 50% akcji). Do ważnych imprez handlowych należą odbywające się w Gorzowie Wielkopolskim corocznie od 1993 roku Gorzowsko-Brandenburskie Targi Pogranicza. Z kolei Słubice to miasto, gdzie realizuje się szereg wspólnych przedsięwzięć polsko-niemieckich, imprez kulturalnych, zarówno o znaczeniu lokalnym, jak i międzynarodowym. Współpraca samorządów lokalnych Słubic i Frankfurtu nad Odrą obejmuje gospodarkę komunalną, ochronę środowiska, planowanie przestrzenne, oświatę, kulturę i turystykę.
W Słubicach została ulokowana polska placówka naukowa Collegium Polonicum, stanowiąca część Uniwersytetu Europejskiego "Viadrina" we Frankfurcie nad Odrą.
Jednym z bardzo ważnych elementów współpracy transgranicznej w ramach Euroregionu jest planowanie przestrzenne, w związku z tym są organizowane wspólne konferencje planistów obu stron. Pierwsze spotkanie pod nazwą Forum planowania przestrzennego i rozwoju komunalnego w Euroregionie "Pro Europa Viadrina" odbyło się we Frankfurcie nad Odrą 17 września 1997 roku.


 EUROREGION "SPREWA-NYSA-BÓBR"

21 września 1993 r. w Gubinie podpisano umowę o utworzeniu Euroregionu "Sprewa-Nysa- Bóbr". W jego skład po stronie polskie wchodzi 51 gmin, z tego 50 leżących w województwie lubuskim i 1 w województwie wielkopolskim. Łączna powierzchnia tej części Euroregionu wynosi 7 844 km2 i zamieszkuje ją ponad 632 tys. osób.
Po stronie niemieckiej w skład Euroregionu wchodzi 1 miasto wydzielone i 1 powiat z landu Brandenburgia. Łączna powierzchnia tej części Euroregionu wynosi 1 812 km2 i zamieszkuje ją prawie 276 tys. osób.
Dominującymi tematami współpracy są:
- wspólne zarządzanie i gospodarka komunalna w miastach granicznych,
- organizacja wspólnych szkół dwujęzycznych,
- wspólne uzgadnianie planów przestrzennego zagospodarowania,
- rozbudowa infrastruktury przejść granicznych.

Jednym z najbardziej spektakularnych efektów działania było podpisanie w 1997 r. umowy o budowie wspólnej oczyszczalni ścieków Gubin-Guben.
Ponadto w Euroregionie realizowane są dwa projekty inwestycyjne dofinansowywane przez fundusz PHARE. Pierwszy z nich pod nazwą Eurolas" dotyczy ochrony przeciwpożarowej lasów przygranicznych, kontrolę i wymianę informacji z zakresu ochrony lasów i zwalczania szkodników leśnych. Drugi to projekt tras rowerowych biegnących przez tereny Euroregionu po polskiej i niemieckiej stronie. Pomoże on w promocji turystycznej regionu i stworzy szersze podstawy działań w zakresie sportu i rekreacji.
Obecnie realizowanych jest około 60 projektów wymiany młodzieży, w tym również przedsięwzięcia polsko-niemiecko-francuskie i polsko-niemiecko-węgierskie. Poszczególne programy w ramach wymiany młodzieży mają różnorodny charakter i są organizowane w różnej formie: warsztatów muzycznych, plastycznych, ekologicznych, obozów językowych i jeździeckich, praktyk uczniów szkół średnich w Niemczech i wyjazdów szkoleniowych.
W ramach promocji kultury polskiej w regionie otwarto Centrum Wystawowe Euroregionu z siedzibą w Gubinie, popularyzujące polską sztukę poprzez wystawy i koncerty. Aktywizacji gospodarczej służą odbywające się corocznie na terenie Polski i Niemiec Targi Euroregionu oraz Bank Informacji Gospodarczej, w którym znajdują się oferty polskich i niemieckich firm pragnących nawiązać ściślejszą współpracę w wybranej dziedzinie gospodarki.


 EUROREGION "NEISSE-NISA-NYSA"

Euroregion "Nysa" został powołany do życia w 1991 r. Obejmuje trzy obszary przygraniczne położone w sercu Europy, u styku granic Republiki Czeskiej, Republiki Federalnej Niemiec i Rzeczpospolitej Polskiej. W sensie formalnym Euroregion "Nysa" jest dobrowolną wspólnotą interesów gmin i powiatów terenów nadgranicznych Polski, Czech i Niemiec.
Euroregion nie ma osobowości prawnej w rozumieniu przepisów krajów uczestniczących, a wszystkie organy Euroregionu pracują w ramach norm prawnych swoich krajów.
Członkami Euroregionu są trzy stowarzyszenia oraz związki komunalne:
- po stronie polskiej - Stowarzyszenie Gmin Polskich Euroregionu Nysa,
- po stronie czeskiej - Euroregion Nysa Regionalne Komunalne Stowarzyszenie Miast i Gmin Północnych Czech,
- po stronie niemieckiej - Komunalne Stowarzyszenie Euroregionu Nysa Sekcja Niemiecka.

Środki potrzebne na działalność Euroregionu są gromadzone na oddzielnych kontach poszczególnych narodowych stowarzyszeń i pochodzą z następujących źródeł:
- ze składek członków Euroregionu,
- ze składek członków wspierających i darów (dotyczy strony polskiej i czeskiej),
- z innych źródeł.

Projekty Euroregionalne wspierane są z różnych źródeł. Szczególną rolę w finansowaniu przedsięwzięć transgranicznych spełnia Program PHARE CBC oraz fundusze organizacji Polsko-Niemiecka Współpraca Młodzieży".
Program PHARE CBC jest instrumentem wspierającym wszelkie przedsięwzięcia, służące współpracy pomiędzy Republiką Czeską, Rzeczpospolitą Polską i Republiką Federalną Niemiec oraz przyczyniające się do niwelacji różnic w rozwoju obszarów po obu stronach granicy.
Najważniejszym celem Euroregionu jest poprawa stanu środowiska naturalnego, realizowana w ramach programu Czarny trójkąt", obejmującego swoim zasięgiem północno-zachodnie Czech, południową Saksonię oraz województwa jeleniogórskie i wałbrzyskie.
Przy aktywnym współdziałaniu euroregionu przygotowany został multimedialny katalog komputerowy Euroregionu Nysa i województwa jeleniogórskiego.
Współpraca młodzieży polskiej i niemieckiej jest finansowana ze środków organizacji Polsko-Niemiecka Współpraca Młodzieży" (PNWM). Organizacja ta dysponuje funduszem utworzonym i zasilanym przez oba rządy. W 1998 roku w ramach tej współpracy wykorzystano kwotę ponad 233 tys. zł, co pozwoliło sfinansować projekty związane z wymianą młodzieży, obejmujące łącznie 1 790 osób.

 EUROREGION "GLACENSIS"

Umowę o utworzeniu Euroregionu podpisano 5 grudnia 1996 r. między Stowarzyszeniem Gmin Ziemi Kłodzkiej i Regionalnym Stowarzyszeniem do Spraw Współpracy Pogranicza Czech, Moraw i Ziemi Kłodzkiej.
Po stronie polskiej w skład Euroregionu wchodzi 17 gmin i miasta takie jak Kłodzko, Nowa Ruda i Bystrzyca Kłodzka. Powierzchnia tej części Euroregionu wynosi 1 902 km2 i zamieszkuje ją prawie 199 tys. osób.
Po stronie czeskiej w skład Euroregionu wchodzi część gmin położonych na terenie 7 powiatów. Powiaty te mają łączną powierzchnię 6 449 km2 i liczą ponad 741 tys. mieszkańców. Jednakże nie wszystkie gminy z tych powiatów należą do Euroregionu. Do Euroregionu zamierzają przystąpić jednostki samorządowe z terenów dwu dalszych
powiatów: Pardubic i Jiina.
Główne cele Euroregionu to:
- inicjowanie powstawania nowych przejść granicznych,
- ochrona środowiska naturalnego i przeciwdziałania zagrożeniom ekologicznym,
- korzystne zagospodarowanie przestrzenne regionu,
- stworzenie bazy informacyjnej (gospodarczej i turystycznej) o regionie,
- wymiana grup dzieci i młodzieży,
- wspieranie inicjatyw gospodarczych.

Środki finansowe na działalność Euroregionu są gromadzone na niezależnych kontach stron i mogą pochodzić z: wpłat ze środków własnych poszczególnych Euroregionów, dotacji, darowizn i innych źródeł.
Największym przedsięwzięciem społeczno-kulturalnym, zorganizowanym w 1998 r. już po raz dziewiąty, były Polsko-Czeskie Dni Kultury Chrześcijańskiej, odbywające się we wrześniu i w październiku po obu stronach granicy. W 1998 roku projekt ten otrzymał po raz pierwszy wsparcie finansowe z Unii Europejskiej z programu PHARE-Credo.
Od 1989 roku wydawany jest miesięcznik Ziemia Kłodzka - Od Kladskeho Pomezi - Glatzer Bergland", który wiele miejsca poświęca problemom Euroregionu. Już od 1993 roku publikował autorskie teksty Czechów i Polaków, dotyczące wizji zacieśniania dwustronnej współpracy.


 EUROREGION "PRADZIAD"

Euroregion powstał 2 lipca 1997 r. Stronami umowy o utworzeniu Euroregionu są Stowarzyszenie Gmin Dorzecza Osobłogi i Unia Turystyczna Ziemi Nyskiej oraz czeskie Stowarzyszenia Miast i Gmin Powiatów Bruntal, Jesenik i umperk.
Euroregion Pradziad" obejmuje po stronie polskiej 12 gmin z województwa opolskiego. Ta część Euroregionu ma 1 613 km2 powierzchni i liczy ponad 214 tys. mieszkańców.Po stronie czeskiej w skład Euroregionu wchodzą gminy z trzech powiatów: Bruntal, Jesenik i Dumperk. Ta część Euroregionu ma 2 465 km2 powierzchni i liczy 128 tys. mieszkańców.



Główne cele Euroregionu to:
- inicjowanie powstawania nowych przejść granicznych,
- ochrona środowiska naturalnego i przeciwdziałanie zagrożeniom ekologicznym,
- korzystne zagospodarowanie przestrzenne regionu,
- współpraca w rozwoju turystyki,
- wymiana kulturalna i troska o dziedzictwo kulturowe,
- współpraca przy likwidowaniu pożarów i katastrof,
- współdziałanie w zakresie pomocy społecznej i humanitarnej,
- rozwój kontaktów ludności zamieszkującej w Euroregionie.

Euroregion nie ma wspólnej siedziby. Każda ze stron ma siedzibę na terenie swojego państwa. Siedzibą czeskiej części Euroregionu jest Bruntal, a polskiej części Prudnik, który jest obecnie siedzibą powiatu. W Prudniku organizowane są Międzynarodowe Targi Przedsiębiorczości i Rzemiosła Inter Region.



 EUROREGION "SILESIA"

Euroregion "Silesia" jest najmłodszym Euroregionem na polskich granicach. Umowa o jego utworzeniu została podpisana 20 września 1998 r. przez przedstawicieli Stowarzyszenia Gmin Dorzecza Górnej Odry i przedstawicieli Stowarzyszenia Współpracy Czesko-Polskiej Śląska Opawskiego.
Celem Euroregionu jest podejmowanie wspólnych działań dla równomiernego i zrównoważonego rozwoju regionu oraz zbliżenia jego mieszkańców i instytucji po obu stronach granicy. Cel ten będzie realizowany m.in. poprzez:
- podnoszenie poziomu życia obywateli mieszkających w Euroregionie,
- wspólne wspieranie inwestycji i programów gospodarczych, szkolenia zawodowe i programy zmierzające do likwidacji bezrobocia,
- popieranie idei jedności europejskiej,
- współpracę i wymianę grup społecznych, naukowych, zawodowych, kulturalnych oraz środowisk młodzieżowych,
- utrzymanie oraz poprawę stanu środowiska naturalnego,
- wzajemną pomoc na wypadek katastrof i klęsk żywiołowych,
- rozwój skoordynowanego transgranicznego planowania przestrzennego i współpracy gospodarczej,
- budowę oraz dostosowanie infrastruktury dla potrzeb ruch granicznego i regionalnego,
- budowę kompleksowego systemu informacji w celu wymiany danych w Euroregionie.


Euroregion "Silesia" obejmuje po stronie polskiej 14 gmin z województwa opolskiego i śląskiego o łącznej powierzchni 1 247 km2, zamieszkałej przez ponad 240 tys. osób.
Po stronie czeskiej w skład Euroregionu wchodzi 6 gmin. Ich łączna powierzchnia wynosi 222 km2 i zamieszkała jest przez 119 tys. osób.
Na terenie Euroregionu jest 21 przejść granicznych, w tym 3 ogólnodostępne, 1 kolejowe i 17 przejść małego ruchu granicznego.


 EUROREGION "ŚLĄSK CIESZYŃSKI"

Euroregion "Śląsk Cieszyński" jest jednym z najmłodszych euroregionów w Polsce. Umowa o jego utworzeniu została podpisana w dniu 22 kwietnia 1998 roku przez Stowarzyszenie Rozwoju i Współpracy Regionalnej Olza" ze strony polskiej oraz Regionalne Stowarzyszenie Współpracy Czesko-Polskiej ze strony czeskiej.
Po stronie polskiej obszar Euroregionu obejmuje 15 gmin z województwa śląskiego o łącznej powierzchni 928 km2, zamieszkałej przez ponad 297 tys. mieszkańców.
Po stronie czeskiej w skład Euroregionu wchodzi powiat Karwina i przygraniczna część powiatu Frydek-Mistek. Czeska część Euroregionu ma 600 km2 i jest zamieszkana przez 360 tys. osób.
Zadania i cele Euroregionu to:
- wymiana doświadczeń i informacji dotyczących rozwoju regionu,
- wymiana doświadczeń i informacji dotyczących rynku pracy,
- współpraca przy planowaniu przestrzennym,
- rozwiązywanie wspólnych problemów w dziedzinie transportu, komunikacji i łączności oraz bezpieczeństwa obywateli,
- rozwiązywanie wspólnych problemów dotyczących ekologii i środowiska naturalnego,
- współpraca przy zapobieganiu i likwidacji następstw klęsk żywiołowych,
- współpraca w dziedzinie gospodarczej i handlowej,
- rozwój turystyki i ruchu podróżnych łącznie z dalszym usprawnieniem ruchu granicznego,
- akcje wspierające rozwój kultury, oświaty i sportu, zwłaszcza wymiana informacji dotyczących tych działań,
- wymiana kulturalna i opieka nad wspólnym dziedzictwem kultury,
- współpraca służb ratowniczych i górskich na terenie Euroregionu,
- współpraca między szkołami i młodzieżą na terenie Euroregionu.

Euroregion wspomaga na poziomie regionalnym wszystkie te działania, które prowadzą do przystąpienia Rzeczpospolitej Polskiej i Republiki Czeskiej do Unii Europejskiej oraz wspiera zawieranie międzynarodowych umów prowadzących do współpracy transgranicznej.




Zadaniem Euroregionu na lata 1998 - 1999 jest realizacja następujących programów Unii Europejskiej PHARE Credo wspierających rozwój współpracy transgranicznej:
- Inforeg 200 - aktywizacja agencji przygranicznych w rejonie "Śląska Cieszyńskiego",
- Strategia rozwoju turystyki wokół zbiorników wodnych Terlicko i Zermanice (Republika Czeska) oraz Goczałkowice (Polska),
- Regiotour - system tras rowerowych Euroregionu o długości ok. 600 km2.


 EUROREGION "TATRY"

Umowę pomiędzy samorządami z Polskiej i Słowacji o utworzeniu transgranicznego związku Euroregion "Tatry" podpisano 26 sierpnia 1994 roku.
Euroregion "Tatry" obejmuje po stronie polskiej 18 gmin z województwa małopolskiego o łącznej powierzchni 1 952 km2 zamieszkałej przez 245 tys. osób.
Po stronie słowackiej w skład Euroregionu wchodzą 63 miejscowości z 9 powiatów. Powierzchnia tej części Euroregionu wynosi 6 572 km2 i zamieszkuje ja ponad 223 tys. osób.
Celem działalności Euroregionu jest tworzenie odpowiednich warunków dla rozwoju współpracy obszarów przygranicznych Polski i Słowacji, w szczególności w zakresie ochrony środowiska, powietrza i wód, wykorzystania walorów turystycznych, wypoczynkowych i lecznictwa.
Środki finansowe na działalność Euroregionu pochodzą głównie ze składek członkowskich i są gromadzone przez stronę polską i słowacką na oddzielnych kontach bankowych. Składki te wystarczają zaledwie na utrzymanie struktur Euroregionu i w niewielkim stopniu na realizację głównych kierunków działalności.
Szansą na ożywienie działalności Euroregionu jest podpisanie w grudniu 1998 roku porozumienia z Władzą Wdrażającą Program Współpracy Przygranicznej PHARE w sprawie Funduszu Małych Projektów Euroregionalnych. W wyniku tego porozumienia Euroregion otrzyma 120 tys. ECU z przeznaczeniem na dofinansowanie projektów ze sfery kultury, sportu, zasobów ludzkich, planowania przestrzennego, rozwoju gospodarki i turystyki.
Najbardziej znaczące osiągnięcia w dotychczasowej współpracy odnotowano w dziedzinie kultury. W 1995 roku odbyły się dni kultury słowackiej w Polsce, w 1996 r. dni kultury polskiej na Słowacji, w 1997 roku dni kultury Euroregionu Tatry". Pod auspicjami Euroregionu odbywają się także wystawy w Instytutach Polskim w Bratysławie, np. Artyści nowotarscy" i Słowackim w Warszawie, seminaria naukowe i pielgrzymki.
W 1997 roku opracowano projekt naprawy i odnowy szlaku turystycznego Szczyrbskie Pleso- Rysy oraz wydano opinie w sprawie nowych przejść granicznych i turystycznych. Euroregion przygotowuje ocenę stanu środowiska naturalnego, pracuje nad wspólną koncepcją jego ochrony i monitorowania oraz ewentualnych przyszłych wspólnych inwestycji w tej dziedzinie.


 EUROREGION "KARPACKI"

Euroregion "Karpacki" został powołany do życia 14 lutego 1993 r. w Debreczynie, gdzie przedstawiciele władz lokalnych Polski, Słowacji, Węgier i Ukrainy podpisali porozumienie o utworzeniu Związku Międzyregionalnego Euroregion "Karpacki" oraz ministrowie spraw zagranicznych Polski, Ukrainy i Wegier udzielili poparcia tej inicjatywie podpisując Deklarację o współpracy Społeczności Zamieszkujących Obszar Euroregionu "Karpackiego". Na posiedzeniu w dniach 29-30 kwietnia 1997 Rada Związku pozytywnie rozpatrzyła wniosek strony rumuńskiej o jej przyjęcie w charakterze Członka Zwyczajnego.
Euroregion "Karpacki" obejmuje po stronie polskiej 180 gmin z dwóch województw małopolskiego i podkarpackiego o łącznej powierzchni 18 686 km2 zamieszkałej przez 2 376 tys. osób.
Po stronie ukraińskiej w skład Euroregionu wchodzą 4 obwody: lwowski, zakarpacki, iwanofrankowski i czerniowiecki. Ukraińska część Euroregionu ma 56 600 km2 powierzchni i liczy 6 430 tys. mieszkańców.
Po stronie słowackiej do Euroregionu należą dwa kraje: koszycki i preszowski. Ich obszar ma 10 459 km2 powierzchni, a liczba ludności wynosi 1 111 tys. osób.
Po stronie węgierskiej w skład Euroregionu wchodzi 5 okręgów położonych w północno- wschodniej części kraju Borsod-Abaj-Zempln, Hajd-Bihar, Heves, Jasz-Nagykun-Szolnok, Szabolcs-Szatmr-Bereg. Obszar ten ma 28 639 km2 i jest zamieszkały przez 2 609 tys. osób.
Po stronie rumuńskiej w skład Euroregionu wchodzi 5 okręgów: Bihor, Slaj. Satu Mare, Maramure, Botoani. Rumuńska część Euroregionu ma 27 104 km2 powierzchni i liczy 2 274 tys. mieszkańców.
Główną przesłanką utworzenia Euroregionu Karpackiego" było inicjowanie i koordynowanie działań w zakresie promocji współpracy gospodarczej, naukowej, kulturalnej, oświatowej, turystycznej i ekologicznej.
Większość wpływów do budżetu Euroregionu pochodzi ze składek członków Euroregionu. Ponadto w 1995 roku Euroregion uzyskał bezzwrotną pomoc ze środków Rockefeller Brothers Fund (75 tys. USD) oraz Institute for East-West Studies (20 tys. USD).
W 1994 roku - dzięki staraniom nowojorskiego Institute for East-West Studies, który od początku wspierał działalność Euroregionu - powstała Fundacja Rozwoju Euroregionu Karpackiego. Fundacja ta jest niezależną instytucją zarejestrowaną na Słowacji i zajmuje się wspieraniem poprzez pomoc finansową i techniczną instytucji pozarządowych działających w Euroregionie. Celem Fundacji jest doprowadzenie do większego zaangażowania się społeczności lokalnych w działania na rzecz swych regionów. W ramach Funduszu Małych Projektów Euroregionalnych PHARE w 1999 roku Euroregion ma otrzymać dotację w wysokości 114 tys. ECU, a w ramach programu PHARE Credo 331 tys. ECU (49 tys. ECU na przedsięwzięcia na granicy polsko-słowackiej i 282 tys. ECU na inicjatywy na granicy polsko-ukraińskiej).
W wielu miastach pod egidą Euroregionu Karpackiego" od kilku lat organizowane są imprezy targowe. Niektóre z imprez targowych mają już cykliczny charakter i cieszą się dużym zainteresowaniem wystawców, np. Krośnieńskie Targi Euroregionalne Kontakt", czy targi w Rzeszowie, Miskolcu i Nyiregyhaza. Imprezom targowym towarzyszą często seminaria i szkolenia poświęcone różnym aspektom współpracy gospodarczej, a także liczne imprezy kulturalne i sportowe.
Cyklicznie odbywa się Seminarium Pedagogiczno-Oświatowe Euroregionu Karpackiego", które jest ważnym forum spotkań nauczycieli. W szkołach średnich powstają kluby Euroregionu Karpackiego", które popularyzują wśród młodzieży idee współpracy transgranicznej i nawiązują kontakty ze szkołami z innych części Euroregionu.

Od 1994 roku istnieje Stowarzyszenie Uniwersytetów Euroregionu Karpackiego. Dzięki pomocy Euroregionu i Institute for East-West Studies na Uniwersytecie w Użgorodzie powstało Centrum na Rzecz Reformy Administracji Publicznej.
Organizuje się coraz więcej wspólnych imprez kulturalnych, np. festiwale folklorystyczne Eurofolk oraz Festiwal Kultury Karpackiej.
Należy również wymienić takie inicjatywy, jak: Międzynarodowa Konferencja Naukowo- Techniczna Ekologiczne i ekonomiczne uwarunkowania rozwoju gospodarczego Karpat Południowo-Wschodnich - "Karpaty 95", Konferencja Rektorów Wyższych Uczelni Regionu Karpackiego, Euroregionalna Olimpiada Młodzieży Niepełnosprawnej, w której uczestniczyła młodzież z Ukrainy i Słowacji oraz Jarmark Open-Folk z udziałem zespołów z Węgier, Ukrainy i Słowacji.


 EUROREGION "BUG"

W dniu 29 września 1995 roku w Łucku na Ukrainie wojewodowie: chełmski, lubelski, tarnobrzeski i zamojski oraz ze strony ukraińskiej Przewodniczący Wołyńskiej Rady Obwodowej pełniący jednocześnie funkcje Przewodniczącego Wołyńskiej Administracji Państwowej podpisali Porozumienie o utworzeniu Związku Transgranicznego Euroregion "Bug". Z dniem 15 maja 1998 roku do Euroregionu przystąpiła strona białoruska.
W skład Euroregionu po stronie polskiej wchodzi 251 gmin z 4 województw: lubelskiego, mazowieckiego, podkarpackiego i świętokrzyskiego o łącznej powierzchni 29 269 km2 i zamieszkuje ją 2 687 tys. osób.
Po stronie ukraińskiej w skład Euroregionu wchodzi obwód wołyński, liczący 20 141 km2 powierzchni i zamieszkały przez 1 075 tys. osób.
Po stronie białoruskiej w skład Euroregionu wchodzi obwód brzeski, o powierzchni 32 800 km2 i zamieszkały przez 1 501 tys. osób.
Głównym celem Euroregionu jest poprawa warunków życia jego mieszkańców, wspieranie rozwoju społeczno-ekonomicznego, ochrona walorów środowiska przyrodniczego, wykorzystanie wspólnego dziedzictwa kulturowego i wspólne działania na rzecz budowy porozumienia między narodami.
Główne zadania Euroregionu to:
- opracowanie strategii rozwoju,
- stworzenie bazy informacyjnej,
- promocja obszaru Euroregionu i pozyskiwanie kapitału zagranicznego,
- przygotowanie projektów rozbudowy transgranicznej infrastruktury komunikacyjnej,
- opracowanie i realizacja projektów proekologicznych, w tym projektu Czysty Bug",
- opracowanie wspólnych imprez targowych, kulturalnych i sportowych.

Od czasu powstania Euroregionu (tj. od 1995 roku) nie realizowano konkretnych projektów.
Ze środków Komitetu Badań Naukowych realizowany jest projekt badawczy dotyczący Euroregionu, którego celem jest analiza możliwości współpracy transgranicznej i zaproponowanie konkretnych form rozszerzenia tej współpracy. Wyniki prowadzonych badań pomogą określić kierunki i zasady wspomagania rozwoju całego obszaru Euroregionu "Bug".



 EUROREGION "NIEMEN"

W dniu 6 czerwca 1997 roku w Augustowie przedstawiciele strony polskiej, białoruskiej i litewskiej podpisali Porozumienie o utworzeniu Związku Transgranicznego Euroregion "Niemen".
Po stronie polskiej w skład Euroregionu wchodzą 103 gminy z województwa podlaskiego i warmińsko-mazurskiego o łącznej powierzchni 20 544 km2 zamieszkałej przez 1 190 tys. osób.
Po stronie białoruskiej w skład Euroregionu wchodzi obwód grodzieński. Liczy on 25 200 km2 powierzchni i jest zamieszkały przez prawie 1 198,5 tys. osób.
Po stronie litewskiej w skład Euroregionu wchodzą powiaty Alytus, Mariampol. Mają one 9 889 km2 powierzchni i liczą prawie 401 tys. mieszkańców.
Główne cele Euroregionu Niemen" to rozwój współpracy obszarów przygranicznych w dziedzinie zagospodarowania przestrzennego, komunikacji, transportu, łączności, oświaty, ochrony zdrowia, ochrony i poprawy stanu środowiska naturalnego oraz kontaktów między mieszkańcami i podmiotami gospodarczymi.
Obszar Euroregionu ma szczególny związek z Bałtykiem i ochroną jego wód. Suwalszczyzna została włączona do programów państw Morza Bałtyckiego. Daje to uprawnienia do korzystania z pomocy finansowej programów bałtyckich Unii Europejskiej. Złożono wiele projektów do funduszy pomocowych Unii, a niektóre z nich zostały już wstępnie przyjęte.
W pierwszym roku działalność Euroregionu została sfinansowana w 57% z budżetu Wojewody Suwalskiego, w 23% ze środków Polsko-Litewskiej Izby Gospodarczej i w 20% ze środków PHARE CBC. Całość środków w 1997 roku została przeznaczona na wydatki związane z tworzeniem struktur organizacyjnych Euroregionu.
W 1997 roku Komitet Badań Naukowych ogłosił konkurs na realizację projektów, dotyczących programu współpracy w Euroregionie "Niemen". Konkurs wygrał zespół naukowy Politechniki Białostockiej i w 1998 roku przystąpił do prac nad projektem.


 EUROREGION "BAŁTYK"

Umowę o utworzeniu Euroregionu "Bałtyk" podpisali w dniu 22 lutego 1998 roku przedstawiciele regionalnych i lokalnych władz przygranicznych regionów państw leżących nad Morzem Bałtyckim: Polski, Danii, Litwy, Łotwy, Rosji i Szwecji.
Obszar polskiej części Euroregionu obejmuje 123 gminy województwa pomorskiego, warmińsko-mazurskiego i zachodnio-pomorskiego o powierzchni 11067 tys. km2 i zamieszkuje ją 1 777 tys. osób.
Po stronie duńskiej do Euroregionu przystąpiło hrabstwo Bornholm, położone na wyspie i będące najmniejszym okręgiem administracyjnym Danii. Liczy ono 598 km2 powierzchni i 46 tys. mieszkańców.
Po stronie litewskiej w skład Euroregionu wchodzi okręg kłajpedzki (z rejonami: kłajpedzkim, kretingskim, sziłuckim i skuodskim). Ma on 5 750 km2 powierzchni i jest zamieszkiwany przez 416 tys. osób.
Po stronie łotewskiej Euroregion obejmuje miasto i region Liepaja. Jego powierzchnia wynosi 3 594 km2 i jest zamieszkiwany przez 150 tys. osób.
Po stronie rosyjskiej do Euroregionu należy Związek Municypalny Obwodu Kalingradzkiego, obejmujący przede wszystkim miasta pasa nadmorskiego. Powierzchnia tej części Euroregionu wynosi 15 100 km2 i zamieszkuje ją 930 tys. osób.
Po stronie szwedzkiej w skład Euroregionu wchodzą województwa: Blekinge, Kalmar i Kronoberg. Ich łączna powierzchnia wynosi 22 tys. km2 i mieszka tu 580 tys. osób.
Podstawowe cele współpracy, wynikające ze statutu Euroregionu obejmują:
- poprawę warunków życia ludzi zamieszkujących obszar Euroregionu,
- ułatwienie wzajemnych kontaktów,
- zbliżenie lokalnych społeczeństw,
- przełamywanie historycznych uprzedzeń
- programowanie prac zmierzających do zapewnienia zrównoważonego rozwoju gospodarczego z uwzględnieniem stanu rozwoju gospodarki każdej ze stron,
- wspieranie działań zmierzających do nawiązania współpracy między władzami regionalnymi i terytorialnymi.

Środki na działalność Euroregionu mogą pochodzić z wpłat finansowych stron umowy, dotacji, darowizn oraz innych źródeł.


 PODSUMOWANIE

Na granicach Polski powstało 13 euroregionów. Współpraca w tej formie jest prowadzona ze wszystkimi krajami graniczącymi z Polską. Nie tylko zresztą z krajami bezpośrednio sąsiadującymi - również z Węgrami i Rumunią (w ramach Euroregionu Karpackiego), ze Szwecją (w ramach Euroregionu "Pomerania" i Euroregionu "Bałtyk" oraz z Łotwą i Danią (w ramach Euroregionu "Bałtyk").
 Na granicy zachodniej funkcjonują 4 euroregiony: "Sprewa-Nysa-Bóbr", "Pro Europa Viadrina", "Pomerania" i "Nysa".
 Na granicy południowej funkcjonuje 6 euroregionów: "Tatry", "Glacensis", "Pradziad", "Śląsk Cieszyński", "Silesia" oraz położony na styku pogranicza wschodniego i południowego Euroregion "Karpacki".
 Na granicy wschodniej funkcjonują 2 euroregiony: "Bug" i położony częściowo także na pograniczu północnym Euroregion "Niemen".
 Na granicy północnej funkcjonuje 1 euroregion: "Bałtyk".

Najstarszym euroregionem jest polsko-czesko-niemiecki Euroregion "Nysa". Powstał on w grudniu 1991 roku. Natomiast aktualnie najmłodszym jest polsko-czeski Euroregion "Silesia", który powstał we wrześniu 1998 roku.
Łączny obszar Polski objęty współpracą euroregionalną wynosi 115 095 km2, co stanowi ponad 36% całego terytorium kraju. Na obszarze tym zamieszkuje blisko 11,9 mln osób (30,7% ogółu ludności).

Od momentu powstania pierwszych euroregionów na granicach Polski upłynęło ponad 7 lat i można już odnotować wiele konkretnych przykładów i doświadczeń współdziałania w różnych dziedzinach. Dłuższe doświadczenia i większe osiągnięcia w zakresie wypracowania form współpracy transgranicznej mają euroregiony pogranicza zachodniego.
Dotychczasowe doświadczenia współpracy euroregionalnej koncentrują się głównie wokół problemów:
- rozwoju regionalnego, w tym gospodarczego i planowania przestrzennego,
- rozwoju infrastruktury technicznej,
- współdziałania w sferze społecznej,
- ochrony środowiska,
- statystyki transgranicznej.

Dalszy rozwój współpracy transgranicznej jest szczególnie istotny dla wzmocnienia i dynamiki procesu integracji europejskiej.



 ŹRÓDŁA:
1. Euroregiony w nowym podziale terytorialnym Polski, GUS, Warszawa1999.
2. W. Malendowski, M. Ratajczak, Euroregiony - pierwszy krok do integracji europejskiej, Alta 2, Wrocław 1998.
3. Polskie pogranicze - euroregiony, Informatory Rządowe i UKIE, CIE.