Dziedzictwo kulturowe regionu jako część dorobku Polski i Europy

Na całość kultury europejskiej składa się dorobek poszczególnych narodów, natomiast o ich wartości stanowią kultury regionów, będących częścią całości, wyodrębnionych i ograniczonych pewnymi kryteriami. Wydziela się regiony naturalne (regiony fizycznogeograficzne), gospodarcze (o wspólnych centrach bądź powiązaniach gospodarczych; regiony przemysłowe, rolnicze, itp., administracyjne (wyodrębnione prawnie jednostki administracji terenowej - podział administracyjny), kulturowe (o wspólnych cechach kulturowych). Właśnie dzięki regionom kulturowym dorobek minionych wieków, tradycje mogą nadal istnieć.
Kulturę uznaje się za wyznacznik rozwoju społecznego, na którą składa się nie tylko materialny dorobek przekazywany z pokolenia na pokolenia, ale także dorobek duchowy. Określa się ją jako całość społecznego dorobku, czyli kultury danego narodu, stanowiący jeden z elementów świadomości narodowej. Kultura narodowa dysponuje zespołem dzieł artystycznych, wiedzy, norm i zasad, których znajomość uważa się za obowiązującą członków danej zbiorowości narodowej. Całość tego kanonu wpajana jest najmłodszym członkom społeczności w procesie akulturacji przez rodzinę, znaczących innych i instytucje oświatowe.
Polska ma za sobą ponad tysiącletnie dzieje państwowości, które zapisały się licznymi śladami na jej ziemi. Średniowiecznymi zamkami i nowożytnymi fortecami, staromiejskimi dzielnicami dużych miast i magnackimi pałacami. Polska ma również bogate współcześnie życie artystyczne, które w wielu dziedzinach – muzyce i filmie, literaturze i plastyce – zyskuje szeroki rezonans w świecie.
Wśród licznych zabytków Polski, wiele zostało wpisanych na listę UNESCO (m.in. Zamek w Malborku, Stare Miasto w Warszawie, Krakowski Wawel), świadczy o ogromnym wpływie kultury poszczególnych narodów na całokształt kultury europejskiej. Fakt obecności wielu polskich zabytków na liście UNESCO daje na powody do dumy, ale także świadczy o jednoczeniu się państw i docenianiu nawzajem własnego dorobku.
Polska jest krajem ludzi życzliwych i gościnnych. Którzy lubią i cenią własne tradycje, na przykład obchodzenia świąt Bożego Narodzenia i Wielkanocy, a w niektórych rejonach wiejskich starannie kultywują swój folklor, lecz są jednocześnie otwarci na nowość i inność.
O wpływie regionalnych tradycji na dorobek całej Europy mogą świadczyć także liczne międzynarodowe konkursy i festiwale folklorystyczne, na których nigdy nie brakuje także polskich zespołów pieśni i tańca (począwszy od reprezentacyjnych zespołów: "Mazowsze" i "Śląsk" aż po kapele i zespoły ludowe).
Bardzo ważne są tez dla nas, Polaków liczne działa literackich wieszczów narodowych, które tłumaczone są na różne języki. Duży wpływ także na kulturę europejską mają także dzieła teatralne czy filmowe (np.: Andrzeja Wajdy).
Wielu z nas nie docenia wartości tego, co posiada: tradycji, kultury, historii dziejów naszych przodków i tych wszystkich duchowych, materialnych wspomnień, które po sobie zostawili. We współczesnym świecie rzadko mamy czas na to by się zatrzymać, docenić pamiątki to dawnych latach. Często szukamy ich zbyt daleko, nie zgłębiając historii własnego regionu. Bardzo wiele przez to tracimy.
To, co najbliżej nas, może okazać się cudowne, a dostrzeżenie jego wartości będzie najpiękniejszym uczuciem dumy z bycia Polakiem, Europejczykiem i zarazem największym hołdem składanym naszym przodkom.
W Polsce istniej wiele regionów kulturowych, w obrębie których stale kultywuje się tradycje. Często nazywa się je „małymi ojczyznami”, co świadczy o zjednoczeniu społeczności danego obszaru. Kultura regionu jest więc wspólnotą „małych ojczyzn” wyodrębniającą się spośród innych regionów. Regionalizm, czyli aktywny stosunek wobec kultury regionalnej, rodzi się ze świadomej przynależności do tej kultury, chęci poznawania jej i przeobrażania.
Moja najbliższa okolica, mój region to Ziemia Radomska. Zrodziła ona Jana Kochanowskiego, i Mikołaja z Radomia, Witolda Gombrowicza i Leszka Kołakowskiego, Jacka Malczewskiego i Józefa Brandta. W naszych lasach na grubego zwierza polowali Jagiellonowie. Tu urodził się królewicz Kazimierz, a Radom przez dwa lata pełnił funkcję stolicy administracyjnej Polski. W latach międzywojennych w znanej na cały kraj restauracji Wierzbickiego jadali najwięksi dostojnicy.
Region Radomia obfituje w liczne pamiątki – zabytki po minionych wiekach. Warto jest poświęcić czas na to by poznać walory turystyczne, historię przodków, którą my kontynuujemy.
Nie sposób jest nie docenić walorów turystycznych regionów Polski, które ze względu na swoje dzieje, mają wiele do zaoferowania zarówno ich mieszkańcom, jaki i turystom głodnym poznawania historii i zabytków polskiej kultury. Upłynęło już tak wiele wieków, a mimo to część materialnego dziedzictwa istnieje do dzisiaj. Jak można przejść obojętnie wobec nich, nie zauważając tego, co nasze, bliskie, prawdziwe? Starodawne budowle czy dzieła sztuki to nie tylko przedmioty. To dziedzictwo kulturowe narodu, o które dbać powinniśmy wszyscy.
Działania UE w zakresie kultury koncentrują się na stymulowaniu współpracy pomiędzy krajami członkowskimi, a w razie konieczności także wspieraniu i umacnianiu ich działań. Zgodnie z obowiązującą w Unii zasadą subsydiarności (rozwiązywanie problemów na jak najniższym, szczeblu administracyjnym) wspierane są jedynie działania o charakterze ogólno europejskim, które przekraczającą możliwości i kompetencje państw członkowskich.
Kultura stanowi jeden z filarów integracji narodów Europy. Sztuka, nauka i filozofia różnych narodów zawsze wykraczały poza podziały geograficzne i polityczne, zawsze na siebie oddziaływały i wzajemnie się wzbogacały, tworząc wspólny dorobek, do którego mogą się odwoływać państwa Unii Europejskiej. Narody europejskie bowiem, mimo ich różnorodności, łączy wspólnie kształtowana od wieków cywilizacja, która wyróżnia
Europę w Świecie. Europejska polityka kulturalna zaczęła się kształtować po podpisaniu Traktatu z Maastricht w 1992 roku. W artykule 128 tego dokumentu jego sygnatariusze wyrazili przekonanie, że bogactwem kultury europejskiej jest jej różnorodność, należy więc ją chronić i rozwijać.
Europejska polityka kulturalna ma trzy podstawowe cele:
- przyczyniać się do rozkwitu kultur państw członkowskich, respektując ich narodową i regionalną różnorodność, promując jednocześnie wspólne dziedzictwo kulturowe;
- wspierać współczesną twórczość artystyczną i wymianę kulturalną;
- umacniać współpracę kulturalną miedzy państwami członkowskimi UE i krajami trzecimi oraz odpowiednimi organizacjami międzynarodowymi.
Każde państwo członkowskie Unii Europejskiej samodzielnie tworzy własną politykę kulturalną i określa metody jej realizacji. Samo decyduje też o stopniu interwencji państwowej w finansowaniu poszczególnych dziedzin życia związanych z kulturą.
Działania kulturalne i artystyczne są szansą nie tylko dla miast, ale i dla wsi. Unia Europejska przywiązuje duża wagę do rozwoju regionów mniej uprzywilejowanych. Chodzi tu przede wszystkim o rozwój gospodarczy i społeczny, lecz kultura także jest jednym z jego
czynników. Aktywni mieszkańcy wsi, gminy wiejskie, organizacje pozarządowe i przedsiębiorstwa działające na terenach wiejskich mogą korzystać ze wszystkich
instrumentów finansowych adresowanych zarówno do mieszkańców miast, jak i wsi, a poza tym mają do dyspozycji fundusze przeznaczone wyłącznie na rozwój obszarów wiejskich. Po akcesji do Unii Europejskiej Polska uzyskała dostęp do dwóch funduszy strukturalnych: Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji dla Rolnictwa oraz Instrumentu Finansowego Wsparcia Rybołówstwa. Wzorowany na nich program pomocy przedakcesyjnej SAPARD, również stwarza możliwości uzyskania pomocy na działania związane z kulturą .
Jeszcze kilka lat temu wydawało się, że docelowo realizowanym modelem integracji będzie idea "Europy regionów", w której właśnie regiony staną się podstawowym elementem europejskiej struktury. Obecnie, w rywalizacji zwolenników wizji federacyjnych i konfederacyjnych, przewagę zyskali chyba jednak rzecznicy idei "Europy państw" - "Europy ojczyzn narodowych". Czy oznacza to, by ranga regionów, zbiorowości regionalnych oraz reprezentujących je regionalizmów miała ulec w zjednoczonej Europie dewaluacji? Odpowiedź jest przecząca. Mimo wszystko, wciąż aktualna jest opinia Z. Chojnickiego i T. Czyż: "W perspektywie europejskiej konsekwencje regionalizmu odnoszą się przede wszystkim do stale zwiększającej się roli skali regionalnej w stosunku do krajowej (państwowej) w procesach różnicowania oraz integrowania społeczeństw. Zmniejszenie się roli dyferencjacyjnej państwa i jego granic w Europie Zachodniej na skutek integracji zwiększyło role regionów w kształtowaniu struktury przestrzennej Europy i nadało im nowy wymiar".
Euroregiony są to obszary współpracy trans-granicznej, powstające w wyniku porozumień między jednostkami samorządu terytorialnego leżącymi na danym obszarze. Kwestie funkcjonowania Euroregionów zostały określone w Europejskiej Konwencji Ramowej o Współpracy Transgranicznej w 1980 roku oraz w Europejskiej Karcie Regionów Granicznych i Transgranicznych w 1995 roku. Współpraca eururegionalna została określona jako ważny instrument tworzenia nowych stosunków międzypaństwowych i międzyregionalnych. Określonych zostało kilka podstawowych celów, które powinny spełniać Euroregiony:
- zmiany charakteru granic i przezwyciężenia krępujących uregulowań państwowych dotyczących nieprzenikalności granic;
- umacnianie warunków gospodarczych i społeczno-kulturalnych;
- czynienie ze zdecentralizowanych regionów siły napędowej współpracy ponadgranicznej;
- ułatwienie realizacji europejskiej polityki zagospodarowania przestrzennego;
- usuwanie przeszkód i nierówności ekonomicznych i infrastrukturalnych;
- określanie metod rozwiązywania problemów, przejawów niedorozwoju i uciążliwości charakterystycznych dla obszarów peryferyjnych;
- formułowanie zasad budowy podstaw wzajemnego zaufania i współpracy między instytucjami europejskimi oraz ich efektywności.
Współdziałanie regionów przygranicznych wynika z potrzeby łagodzenia niekorzystnych skutków istnienia granic i chęci przeciwdziałania marginalizacji obszarów oddalonych od stolic państw. Powstawanie w powojennej Europie struktur współpracy transgranicznej, jakimi są euroregiony, wyniknęło z naturalnego dążenia społeczności lokalnych do nawiązywania kontaktów, wymiany dorobku kulturalnego między sąsiadami, do niwelowania różnic gospodarczych i przełamywania wzajemnych uprzedzeń.
W Europie tradycja tego typu współpracy ma długa historię, pierwszy funkcjonujący Euroregion powstał na granicy niemiecko-holenderskiej już w 1958 roku. Przesłanki mające wpływ na powstawanie Euroregionów to przede wszystkim czynniki historyczne, polityczne, gospodarcze i socjologiczne. Powoduje to, że Euroregiony spełniają ważna rolę w procesach integracji europejskiej. Sytuacja taka miejsce w Europie Zachodniej, Północnej i Południowej w latach 60-tych i 70-tych, a obecnie proces ten jest widoczny w Europie Środkowo-Wschodniej, gdzie odzyskanie suwerenności politycznej, odrodzenie wolnego rynku, demokratyzacja państwa i budowa społeczeństwa obywatelskiego połączona z rozwojem samorządności lokalnej i rozwojem świadomości regionalnej w tych państwach, są głównymi czynnikami rozwoju współpracy w ramach euroregionów.
W Polsce następuje wzrost zainteresowania taką formą współpracy przez całe lata 90-te. Obecnie działa w Polsce 15 Euroregionów: Euroregion Bałtyk, Euroregion Bug, Euroregion Glacensis, Euroregion Karpacki, Euroregion Neisse-Nisa-Nysa, Euroregion Niemen, Euroregion Pomerania, Euroregion Pradziad, Euroregion Silesia, Euroregion Sprewa-Nysa-Bóbr, Euroregion Śląsk Cieszyński, Euroregion Pro Europa Viadrina, Euroregion Tatry, Beskidy oraz Dobrava.
Jednym z najnowszych programów wspomagających rozwój regionów jest Program „Polskie regiony w europejskiej przestrzeni kulturowej”, którego istotą jest dążenie do zwiększenia roli sektora kultury i dziedzictwa narodowego, jako czynnika rozwoju państwa. Inspiracją Programu jest motto Unii Europejskiej - Jedność w różnorodności.
Program zrodziła potrzeba pokazania pozytywnego obrazu kultury jako dziedziny o znaczącym potencjale, także ekonomicznym. Patronat nad Programem sprawuje Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego.
Rosnącego znaczenia skali regionalnej kwestionować nie możemy, choć pojawia się znowu problem wieloznaczności samego pojęcia regionu. W sformalizowanej rzeczywistości struktur europejskich regiony bywają traktowane bardziej jako jednostki statystyczne, aniżeli w zasygnalizowanym wcześniej kompleksowym rozumieniu. Podziały w poszczególnych państwach członkowskich są z reguły do siebie nieprzystające, co nie powinno dziwić pamiętając o różnych uwarunkowaniach w jakich powstawały. Zróżnicowana jest także "siła" tożsamości reprezentowanych przez członków różnych zbiorowości regionalnych.
Dziedzictwo kulturowe regionów ma ogromny wpływ na świadomość całego narodu Polskiego, a tym samym Europy, gdyż poprzez procesy regionalizacyjne odczuwamy większą potrzebę jednoczenia się, poznawania dorobku Europejskich sąsiadów. Potrafimy jednak, sławiąc odmienność, zachowywać także własną kulturę.