Dydaktyka, zadania dydaktyki, kształcenie się, uczenie się, samokształcenie, wykształcenie.

Dydaktyka – ([gr.]-‘didacticos’ – „pouczający”, ‘dasco’ – „uczeń”). Nie używamy wówczas terminu „dydaktyka”, zajmowano się metodami nauczania. W starożytności istniały 2 metody:
- metoda sokratejska - składała się z 2 części. Pierwszą część nazywamy częścią erotematyczną lub naprowadzającą i polegała na tym, że teza która jest Sokratesa nie musi być prawdziwa. Druga częśc zwana pozytywną, położniczą lub akuszerską polegała na wydobywaniu prawdy, czyli mówca musi poznać prawdę.

Po raz pierwszy termin „dydaktyka” pojawia się w XVII w. w Niemczech. Rozumiano go wówczas jako „sztukę nauczania”- swego rodzaju umiejętność praktyczną. Szerszy zakres kompetencji nadał dydaktyce Jan Fryderyk Herbart w swym dziele pt. ”Wielka dydaktyka”. Zakres ten miał obejmować nie tylko nauczanie ale i wychowanie.
Na początku XIX w. Jan Fryderyk Herbart, wybitny niemiecki pedagog i filozof opracował teoretyczne podstawy pedagogiczne czyniąc z niej teorię nauczania wychowującego stanowiącą subdyscyplinę pedagogiki. Herbart i jego zwolennicy zakładali, że w procesie nauczania najważniejsze są czynności nauczyciela. Podstawowym zadaniem dydaktyki miało zatem stanowić dokonanie analizy czynności nauczyciela oraz próba opracowania jednej uniwersalnej tzn. ponadprzedmiotowej metody, którą można by było zastosować na każdych zajęciach. W tym systemie kładzie się nacisk na nauczanie treści, ich pamięciowe opanowanie przez uczniów oraz ułożenie porządku logicznych zgodnie z porządkiem stosowanym w nauce. Odpowiadający dydaktyce herbertowski system dydaktyczny był nazywany systemem herbertowskim.

nauczanie > uczenie się

Z przedstawionego tu ujęcia przedmiotu zadań dydaktyki oraz odpowiadających mu systemów dydaktycy nie akceptowali w Stanach Zjednoczonych przedstawiciele amerykańskiego progresywizmu, a w Europie zwolennicy nowego wychowania i niemieckiej pedagogiki reformy. Na przełomie XIX i XXw wprowadzili oni idee aktywnego uczenia się przez działanie. W związku z tym odrzucili pamięciowe uczenie się na rzecz kształtowania i rozwijania u dzieci i młodzieży …………….. .
W świetle tych interpretacji dydaktyka miała być nauką o uczeniu się zajmującym się analizą czynności uczniów a nie nauczyciela. W dydaktyce pragmatycznej proces kształcenia jest rozpatrywany nie z pozycji treści lecz funkcji psych.i czynności które podejmuje uczeń.Treści są uważane za zależne od ich czynności i funkcji. Dzięki nim są przyswajalne. Odpowiadający tej dydaktyce system nazywany jest pragmatyzmem. Uczenie się jest tu pojmowane jako działanie mające uczniom umożliwić rozwiązywanie problemów, a tym samym przygotować ich do funkcjonowania w nowej, zmieniającej się rzeczywistości, w życiu dorosłym.

nauczanie < uczenie się

W pracach polskich pedagogów międzywojennych, tj. Bogdana Nawroczyńskiego, czy Kazimierza Sośnickiego zarysowuje się tendencja do traktowania dydaktyki jako nauki o uczeniu się i nauczaniu. B.Nawroczyński w jednym z rozdziałów swojej pracy pt.”Zasady nauczania” zatytułował: „Uczenie się, nauczanie” i podkreślał, że oba te procesy są ściśle ze sobą związane. Również K.Sośnicki w swojej „Dydaktyce” uznawał te procesy za równorzędne.


nauczanie = uczenie się

Również współcześnie uznaje się, że nauka i uczenie się są ściśle ze sobą powiązane tworząc nierozerwalną całość. A zatem nie przeciwstawia się ich sobie ani nie podporządkowuje się jednego procesu drugiemu. Takie pojmowanie można spotkać w pracach Wincentego Okonia, Czesława Kopsiewicza.
Dydaktykę ogólną pojmuje się zatem jako naukę o uczeniu się i nauczaniu, a w bardziej rozwiniętym ujęciu jako system poprawnie sformułowanych i uzasadnionych twierdzeń oraz hipotez dotyczących zjawisk, zależności i prawidłowości występujących w nauczaniu i uczeniu się.

kształcenie

nauczanie + uczenie się

Dydaktyka bada przede wszystkim nauczanie i uczenie się (kształcenie) organizowane systematycznie według wcześniej przyjętego planu w szkole-kierowane bezpośrednio (nauczyciel), pośrednio (wskazówki zawarte w programie nauczania, podręcznikach).
Dydaktyka analizuje wszystkie czynniki składające się na proces nauczania i uczenia się, czyli na zbiór powiązanych ze sobą czynności nauczyciela i ucznia podporządkowanych wspólnemu celowi jakim jest wywołanie u dzieci i młodzieży lub dorosłych zamierzonych efektów przywierających postać względnie trwałych zmian. Przedmiotem badań dydaktyki jest nie tylko proces nauczania i uczenia się, ale też czynniki wywołujące go, warunki w jakich się przebywa oraz rezultaty do których prowadzi.

Do zadań dydaktyki ogólnej należą:
- analiza naukowa i formułowanie celów nauczania i uczenia się wraz z ich szczegółową charakterystyką,
- ustalenie zasad doboru treści nauczania i uczenia się,
- badanie procesu kształcenia dla odsłonięcia rządzących nieprawidłowości,
- formułowania (opartych na pewnych prawidłowościach) zasad procesu nauczania i uczenia się,
- badanie wartości dydaktycznej poszczególnych metod nauczania, formułowania reguł, ich doboru i poprawnego procesu dydaktycznego,
- badanie środków dydaktycznych w celu optymalizacji ich stosowań,
- ustalanie optymalnych form organizacji nauczania i uczenia się.
Zatem do głównych zadań dydaktyki zaliczymy analizę, opis czynności, warunków i rezultatów nauczania i uczenia się w wykrywaniu nieprawidłowości charakterystycznych dla tego procesu. Opartych na nich wskazania, normy postępowania nauczyciela i ucznia oraz innych osób mniej lub bardziej związanych z tym procesem np. dyrekcja, rodzice.

Dydaktyka korzysta z dorobku logiki, psychologii, analizy praktyki nauczycielskiej, historyczno-porównawczej analizy systemów dydaktycznych. Oprócz dydaktyki ogólnej istnieją także dydaktyki szczegółowe, tzw.metodyki. Przyjmują one nazwy w zależności od przedmiotu (metodyka matematyczna) bądź szczebla kształcenia.

Pojęcia dydaktyki:

NAUCZANIE - planowe, systematyczne organizowanie sytuacji dydaktycznych, których istotą jest stymulowanie uczenia się.
KSZTAŁCENIE SIĘ – najczęściej jest promowane jako nauczanie i uczenie się. Planowe, wielostronne działanie ukierunkowane na realizację wyznaczonych celów wymagające systematycznego, długotrwałego wysiłku. Umożliwia osiąganie nie tylko określonego zasobu wiedzy, umiejętności, nawyków ale także zmierzające do wielostronnego rozwoju sprawności umysłowych, zdolności i uzdolnień, zainteresowań i zamiłowań, przekonań i postaw.
UCZENIE SIĘ – planowy, zmieniany i złożony proces zmian, którego siłą napędową są dostatecznie silne motywy uczenia się a rezultatem zmiany, tj.określone wiadomości, umiejętności, nawyki opierające się na bezpośrednim i pośrednim poznaniu oraz doświadczeniu w toku którego powstają nowe formy zachowania się i działania lub ulegają modyfikacji zachowania wcześniej nabyte.
SAMOKSZTAŁCENIE – osiąganie wykształcenia poprzez działalność której cele, treści, warunki i środki ustala sam uczący się podmiot.
WYKSZTAŁCENIE – zazwyczaj rozumie się przez rezultat procesów kształcenia i samokształcenia. Możemy je podzielić ze względu na:
- poziom, szczebel kształcenia: podstawowe, średnie, wyższe,
- typ: ogólne, zawodowe.