Dydaktyka-sciągi

1. CZYM ZAJMUJE SIĘ DYDAKTYKA OGÓLNA?
Geneza i znaczenie nazwy dydaktyka.
Nazwa dydaktyka pochodzi z języka greckiego, w którym didaktikós znaczy pouczający, a didasko uczę. Dydaktykę traktuje się obecnie jako naukę o nauczaniu i uczeniu się, a więc jako system poprawnie uzasadnionych twierdzeń i hipotez dotyczących procesu, zależności i prawidłowości nauczania, uczenia oraz sposobu kształtowania tego procesu przez człowieka. Dydaktyka to nauka o celach, treściach, metodach i środkach i organizacji.
Dydaktyka ogólna a dydaktyki szczegółowe.
Dydaktyka jako nauka o nauczaniu i uczeniu się obejmuje swoimi badaniami wszystkie przedmioty i szczeble pracy szkolnej. Dlatego nazywamy ją dydaktyką ogólną. Dydaktyka ogólna analizuje cele, treści, metody, środki i formy organizacyjne w sposób ponad przedmiotowy formułując na tej podstawie określone zasady i reguły nauczania, uczenia się. Dydaktyki szczegółowe postępują wprawdzie podobnie, ale zakres formułowanych przez nie zasad i reguł nauczania, uczenia się jest znacznie węższy, bo ogranicza się – z wyjątkiem metodyki nauczania początkowego oraz metodyki studiów wyższych określonego typu – do jednego tylko przedmiotu. Oprócz tak formułowanych dydaktyk szczegółowych (dyd. fizyki, dyd. J. polskiego, itp.) możemy wyróżnić także dydaktykę naukową, dydaktykę szkoły wyższej, itp..

2. PRZEDMIOT BADAŃ DYDAKTYCZNYCH?
Przedmiotem badań dydaktycznych jest przede wszystkim wszelka świadoma działalność dydaktyczna wyrażająca się w procesach nauczania i uczenia się, samokształcenia i samouctwa, w ich treści, przebiegu, metodach, środkach i organizacji podporządkowana przyjętym celom. Szczegółowy przebieg badań dydaktyki ogólnej- dekalogdydaktyka:
1)aparatura terminologiczna i metodologiczna dydaktyki,
2)cele kształcenia,
3)treści kształcenia,
4)proces nauczania-uczenia się,
5)zasady kształcenia,
6)metody kształcenia,
7)formy organizacyjne,
8)środki dydaktyczne,
9)systemy dydaktyczne,
10)osiągnięcia i niepowodzenia szkolne
Zadania:
1)opis i analiza elementów składających się na przedmiot badań dydaktyki ogólnej, 2)wykrywanie prawidłowości charakterystycznych dla procesu nauczania-uczenia się, 3)ustalanie norm postępowania- zasad w oparciu o wykryte prawidłowości

3. FUNKCJE DYDAKTYKI?
Funkcje dydaktyki: f. Poznawcza –f. Praktyczna –
Funkcje:
1)f. Teoretyczna- poznawcza: o charakterze diagnostycznym (jak jest? Co jest?), O charakterze prognostycznym (jak będzie? Co będzie? Jak być powinno?); rozpatruje działalność dyd. z różnych stron, odkrywa bądź tylko ustala fakty bezpośrednio i pośrednio z nią związane, systematyzuje i uogólnia te fakty, tłumaczy je, itp..
2)f. Praktyczna - instrumentalna, utylitarna- wskazywanie konkretnych metod, form organizacyjnych, środków, które mogą pomoc pedagogom w ich pracy dydaktycznej; służebna wobec życia społecznego. Spełnia ją dostarczając nauczycielom przesłanek teoretycznych i norm praktycznych, których zastosowanie w działalności praktycznej podnosi jej efektywność.

4. PODSTAWOWE POJĘCIA.
Uczenie się- OKOŃ jest procesem w toku którego- na podstawie doświadczenia, poznania i ćwiczenia powstają nowe formy zachowania się i działania lub ulegają zmianom formy wcześniej nabyte. Jest ono rodzajem ludzkiej działalności, który w latach dzieciństwa i młodości uzyskuje przewagę nad innymi formami, tj. nad zabawą, pracą. Cechy świadomie organizowanego uczenia się (Wroczyński): aktywność osoby uczącej się, ukierunkowanie- dążenie osoby uczącej się do uzyskania założonego wcześniej wyniku, planowość, a wraz z nią ciągłość oraz wewnętrzna spoistość poszczególnych czynności
Nauczanie – OKOŃ przez nauczanie rozumiemy planową i systematyczną pracę nauczyciela z uczniami, polegającą na wywołaniu i utrwaleniu zmian w ich wiedzy, dyspozycjach, postępowaniu- pod wpływem uczenia się i opanowania wiedzy, przeżywania wartości i własnej działalności praktycznej. Nauczanie jest działalnością intencjonalną. Wiąże się z kształceniem i wychowaniem. Nabywając wiedzę o otaczającej go rzeczywistości uczeń staje się zdolny do podejmowania decyzji regulujących jego stosunek do tej rzeczywistości. Jednocześnie poznając liczne wartości moralne, estetyczne, społeczne i przeżywając je w procesie n. kształtuje swój stosunek do nich i tworzy własny system wartości. Tak szeroko rozumiane n. umożliwia uczniom nie tylko zdobycie wiadomości, umiejętności i nawyków oraz rozwinięcie zdolności i zainteresowań, lecz także ukształtowanie przekonań i postaw oraz trwałych' dyspozycji do uczenia się.
Kształcenie- ogół czynności i procesów umożliwiających ludziom poznanie przyrody, społeczeństwa i kultury, a zarazem uczestnictwo w ich przekształcaniu, jak również możliwie wszechstronny rozwój własnej sprawności fizycznej i umysłowej, zainteresowań i zdolności. Proces kształcenia opiera się na nauczaniu i uczeniu się, zakłada się w nim uczestnictwo osób nauczających i uczących się, realizowany samodzielnie przez osobę uczącą się nosi nazwę samokształcenia, które umożliwia nabycie kwalifikacji ogólnych. Rezultatem kształcenia jest wykształcenie. Kształcenie może być organizowane bezpośrednio i pośrednio. Rozróżniamy k. ogólne, które sprzyja opanowaniu wiadomości i sprawności niezbędnych wszystkim obywatelom kraju, niezależnie od ich przyszłego zawodu, i k. specjalne, czyli zawodowe, zapewniające zdobycie kwalifikacji w zakresie jakiejś specjalności zawodowej.
Wychowanie - to całość wpływów i oddziaływań kształtujących rozwój człowieka i przygotowujących go do życia w społeczeństwie. Określa się jako:- świadomy proces oddziaływania człowieka czyli system oddziaływań zmierzających do określonych rezultatów wychowawczych; - efekt tego procesu czyli zespół ukształtowanych cech.
Rodzaje wychowania:
- naturalne samorzutne, dokonuje się dzięki uczestnictwu dzieci i młodzieży w życiu dorosłych,
- organizowane świadomo i celowo na tle procesu wychowania naturalnego,
- organizowane celowo w specjalnych instytucjach wychowawczych.
Obejmuje ono:
- świadome i celowe oddziaływanie na jednostkę odpowiedzialnych za wychowanie osób;
- system wychowania równoległego;
- wysiłki człowieka nad kształtowaniem własnej osobowości.
Sfery wychowania:
- Umysłowe- działania kształcące i rozwijające aktywność umysłową, rozwój intelektualny, kształtowanie przekonań i postaw, rozwijanie zainteresowań, zachowań zdolności i uzdolnień;
- Moralne- działania mające na celu ukształtowanie postaw moralnych i interpersonalnych, tak, aby tworzyły pewną całość, i były zgodne z przyjętymi normami społecznymi;
- Estetyczne- wszystkie działania obejmujące swym zasięgiem sferę emocjonalną, uwrażliwienie człowieka;
- Fizyczne- działania, które maja na celu podtrzymywania zdrowia, rozwijanie sprawności fizycznej oraz regenerowanie sił.
Samokształcenie (samouctwo) - to osiąganie wykształcenia poprzez działalność, której cele, treść, warunki i środki ustala sam podmiot. W procesie samokształcenia jego cele się dynamizują, osiągnąwszy wyższy stopień świadomości uczeń dokonuje często ich przewartościowania i doskonalenia. Samokształcenie osiąga optymalny poziom wtedy, gdy przekształca się w stałą potrzebę życiową człowieka oraz stanowi oparcie dla kształcenia ustawicznego. Proces samokształcenia rzadko występuje w postaci czystej, dość często natomiast bywa powiązany z pracą w szkole, z kształcenie korespondencyjnym czy wychowaniem równoległym. Pojęcie samokształcenia jest związane z pojęciem samouctwa, niektórzy pedagogowie utożsamiają te pojęcia, inni wiążą pojęcie samokształcenia ze zdobywaniem wykształcenia ogólnego lub z kształtowaniem własnej osobowości wg jakiegoś ideału, pojęcie samouctwa zaś – ze zdobywaniem wykształcenia zawodowego bądź z samodzielnym zdobywaniem wiedzy.
Wykształcenie - to rezultat procesu kształcenia i samokształcenia – zarówno w zakresie ogólnym, jak i specjalistycznym – obejmujący zasób opanowanej wiedzy w przyrodzie, społeczeństwie, technice i sztuce oraz sprawności, zdolności i postawy, co umożliwia branie udziału w życiu społecznym i wykonywanie jakiegoś zawodu. W związku z ogólnym postępem demokratyzacji społeczeństw oraz postępem naukowo-technicznym następuje wzrost poziomu wykształcenia ogółu obywateli. W krajach rozwiniętych upowszechniono, więc wykształcenie na poziomie szkoły podstawowej, stopniowo zaczyna się upowszechniać wykształcenie na poziomie średnim, dające prawo ubiegania się o przyjęcie do szkół wyższych, rośnie również liczba osób uzyskujące wykształcenie wyższe.
System dydaktyczny to całokształt zasad organizacyjnych oraz treści, metody i środki nauczania, uczenia się tworzące spójną wewnętrznie strukturę podporządkowaną realizacji społecznie akceptowanych celów kształcenia. Możemy wyodrębnić systemy :
- tradycyjny,
- progresywistyczny,
- współczesny.
Elementy systemu dydaktycznego.
System dydaktyczno-wychowawczy to złożona, kompleksowa, dynamiczna całość obejmująca elementy strukturalne i funkcjonalne wzajemnie powiązane ze sobą, te elementy to: osoby, procesy (nauczanie, uczenie się, wychowanie, itp.), współczynniki (metody, środki, zasady dydaktyczno-wychowawcze, treści, formy organizacyjne, baza nauczania).

5. SZKOŁA TRADYCYJNA
podział treści nauczania na przedmioty, przekaz wiedzy przez nauczyciela, uczniowie są na ogół pasywni, uczniowie nie decydują o doborze treści nauczania, dominuje uczenie się pamięciowe, zachęcanie uczniów do nauki ma motywy zewnętrzne, częsta kontrola wyników nauczania, współzawodnictwo, szkoła jest jedynym terenem uczenia się tylko pracy domowe wykonywane są po za nią, słaby nacisk na samorzutną twórczość uczniów.

6. SZKOŁA PROGESYWISTYCZNA
podział treści nauczania interdyscyplinarne bloki, samodzielne zdobywanie wiedzy przez uczniów, nauczyciel pełni przeważnie rolę obserwatora pracy dzieci i młodzieży, uczniowie są aktywni, uczniowie mają pewien wpływ na dobór treści nauczania, dominuje uczenie się oparte na rozwiązywaniu problemów, niezbyt częsta kontrola wyników nauczania, współpraca, szkoła jest głównym ale nie jedynym miejscem uczenia się.

9. PEDAGOGIKA M. MONTESSORI
Maria Montessori Włoska lekarka i pedagog określa wychowanie jako „pomoc osobie ludzkiej w osiągnięciu przez nią niezależności” Uważa ona , iż najważniejsze w wychowaniu i nauczaniu dziecka są jego zainteresowania, a oferty płynące ze środowiska stanowią pożywkę dla jego rozwoju. Pedagogika Marii Montessori daje dziecku szansę wszechstronnego rozwoju: fizycznego, duchowego, kulturowego i społecznego; wspiera jego spontaniczną i twórczą aktywność.
Cele pedagogiki Montessori
Pedagogika Montessori pomaga w rozwijaniu indywidualnych cech osobowości, w formowaniu prawidłowego charakteru, zdobywaniu wiedzy, umiejętności szkolnych i współdziałania.
Cele te realizowane są poprzez pomoc dziecku w:
- rozwijaniu samodzielności i wiary we własne siły,
- wypracowaniu szacunku do porządku i do pracy,
- wypracowaniu zamiłowania do ciszy i w tej atmosferze do pracy indywidualnej i zbiorowej,
- osiąganiu długotrwałej koncentracji nad wykonywanym zadaniem,
- wypracowaniu postaw posłuszeństwa opartego na samokontroli, a nie na zewnętrznym przymusie,
- uniezależnieniu od nagrody,
- formowaniu postaw wzajemnej pomocy bez rywalizacji,
- szacunku dla pracy innych,
- rozwijaniu indywidualnych uzdolnień i umiejętności współpracy,
- osiąganiu spontanicznej samodyscypliny wynikającej z dziecięcego posłuszeństwa.
Zadania pedagogiki Montessori:
- uczenie przez działanie
- samodzielność
- koncentracja
- lekcje ciszy
- porządek
- społeczne reguły
- obserwacja
- indywidualny tok rozwoju każdego dziecka
W wyniku tych przekonań stworzyła następujący schemat:
Warunki rozwoju dziecka są prawidłowe, gdy:
- w procesie wychowania uwzględniane są właściwości psychiczne wychowanka
- wychowanek jest umieszczony w odpowiednio zorganizowanym środowisku.
- Otoczenie szkoły jest czyste i estetyczne, estetyka wymaga, ażeby wszystko było doskonalej jakości i atrakcyjne rozmieszczone.
- Pomieszczenia są tak zorganizowane by prowokowały do swobodnego działania
- Materiał ma charakter progresywny i rozwojowy. Dzieli się na 4 kategorie:
1. materiał do ćwiczeń życia praktycznego, związany z troska o samego siebie i środowisko, dotyczący zwyczajów i form grzecznościowych , ćwiczeń związanych z pracami domowymi
2. materiał sensoryczny- kształtujący zmysły i pobudzający aktywność umysłową
3. materiał akademicki
4. materiał artystyczny
Organizacja procesu edukacyjnego.
Poziomy a nie klasy:
- I poziom – 3-6 lat
- II poziom – 6-9 lat
- III poziom – 9-12 lat
Według Montessori taki poziom sprzyja:
- indywidualizacji nauczania,
- motywacji do uczenia się,
- efektywności uczenia się
- uspołecznieniu dzieci.
Oprócz tego każda grupę prowadzi jeden nauczyciel !
I istnieje płynność pomiędzy poziomami, która nie jest ograniczona czasem.
Do zadań nauczyciela należy:
- Przygotowanie środowiska
- Stymulowanie aktywności, podtrzymywanie wewnętrznej motywacji do samodzielnego uczenia się
- Ukazywanie sposobów wykorzystania materiału
- Umiejętne koordynowanie indywidualnej aktywności poznawczej uczniów
- Prowadzenie systematycznej obserwacji i zapisywanie spostrzeżeń
- Wystawianie oceny opisowej
Mierzenie postępów w nauce za pomocą testów wewnątrzszkolnych
Poza tym tygodniowy wymiar godzin dla nauczycieli powinien wynosić - 25, a całodniowa praca dzieci powinna zawierać dwie przerwy.

10. PEDAGOGIKA R. STEINERA
Ten niemiecki myśliciel określa, iż wychowanie powinno sprzyjać temu, aby indywidualne „ja” mogło się w pełni rozwinąć. Musi jednak uwzględnić zmienne dla każdego okresu życia możliwości rozwojowe.
Według Steinera nauczyciel jako wychowawca powinien pełnić role:
- „ogrodnika pielęgnującego dziecko jak roślinkę”
- kapłana posiadającego antropozoficzna wiedze o człowieku, duchowego przewodnika
- lekarza, który naprawia zepsucia cywilizacyjne
- artysty trafiającego do dziecięcego serca i umysłu.
Dla Steinera wielkie znaczenie w tej koncepcji posiada sztuka przeżywania oraz własna aktywność twórcza dziecka. Specjalna role odgrywa, stworzona przez autora, erytmia, czyli sztuka ruchu, który wyraża życie wewnętrzne człowieka oraz jego stosunek do świata i wszechświata wychowaniu religijno-moralnym Steiner dąży do ukształtowania w wychowanku ogólnej pobożności , czci wobec mądrości, piękna i dobra w świecie i w ludziach.
( I faza religijność naturalna, II faza religijność estetyczna, III faza religijność duchowa).
Program szkolny został ujęty w podobny schemat, jak u Montessori, jednakże odnosi się w większym stopniu do samej organizacji i sposobu zajęć.
I tak:
Steiner głosi, ze szkoła jest wolnym zrzeszeniem opartym na współpracy rodziców, nauczycieli i uczniów. Jest instytucja samorządna bez struktury hierarchicznej.
- Szkoła średnia powinna trwać 12 lat.
- Przedmioty : 7 głównych, 5 artystycznych, praktyczne-9 i więcej, (w zależności od wieku i wyboru dziecka) ,uzupełniające ok. 4.
Organizacja :
- 8-10 przedmioty główne nauczane „epokowo”
- 10-12 nauczanie cwiczeniowe
- 12-14 i 15-17 zajęcia z przedmiotów praktycznych.
- 2-3 tygodniowe wycieczki.
- Oprócz tego klasy powinny liczyć 40 uczniów z podziałem na 2-3 grupy.
- Konferencja nauczycieli powinna odbywać się w każdym tygodniu.
- Nie powinien istnieć selektywny system oceniania, z korzyścią dla ucznia, nie pozostawia się go na drugi rok w tej samej klasie.
- Oraz dzieci z różnych warstw społecznych i o różnym poziomie uzdolnień są wychowywane razem.

21. REGUŁY DYDAKTYCZNE
Pojęcie - są to normy postępowania dydaktycznego, których przestrzeganie pozwala nauczycielowi zaznajomić uczniów z podstawami usystematyzowanej wiedzy, rozwijać ich zainteresowania, zdolności poznawcze, wpajać im określone poglądy i przekonania, oraz wdrażać do samokształcenia.
Różne typologie zasad nauczania.
Szkoła współczesna.
- zasada poglądowości..
- Zasada przystępności w nauczaniu.
- Zasada świadomego i aktywnego udziału uczniów w procesie nauczania –
- Zasada systematyczności.
- Zasada trwałości i operatywności wiedzy uczniów.
- Zasada wiązania teorii z praktyką. W procesie nauczania współistnieć powinno poznanie zmysłowe, rozumowe i poznanie poprzez działanie.
szkoła aktywna:
- Zasada całościowości.
- Zasada aktualności.
- Zasada wolności.
- Zasada aktywności i samodzielności.
USA
- Zasada organizacji pracy grupowej.
- Zasada stosowania środków dydaktycznych.
- Zasada indywidualności.
- Zasada motywacji.
- Zasada doboru treści.
- Zasada działalności nauczyciela.
W krajach socjalistycznych.
- Zasada naukowości.
- Zasada społeczno – polityczna.
- Zasada dydaktyczno – psychologiczna.
- Zasada wychowania.
- Zasada doboru treści
- Zasada odznaczania dzieci robotniczo – chłopskich.
- Zasada socjalistycznego wychowania.
Zasada pracy grupowej.


11. PEDAGOGIKA C. FREINETA
Clestin Freinet (1896 – 1966), pedagog francuski, twórca "francuskiej szkoły nowoczesnej" (ecole moderne franais). Opracował własną metodę nauczania początkowego, eliminującą podręczniki szkolne i tradycyjne sposoby prowadzenia zajęć lekcyjnych. Metoda wykorzystywała swobodną ekspresję, aktywność i twórcze działanie dziecka. Metodę swą oparł na pracy-zabawie, która najbardziej odpowiada potrzebom dzieci.
Pedagogika ta uwzględnia wszechstronny rozwój dziecka, jego potrzeby, możliwości i naturalny sposób życia. Szanuje jego indywidualność i odrębność. Uczenie i wychowanie oparte jest na dialogu, współpracy, odpowiedzialności, tolerancji, rozwijaniu wewnętrznej motywacji, samodzielnych i grupowych doświadczeniach oraz aktywnym współuczestniczeniu dzieci.
Podstawę teoretyczną pedagogiki Freineta stanowi wielokierunkowa ekspresja dziecka: językowa, literacka, plastyczna i muzyczna. Źródłem wiadomości i ekspresji dziecka jest w tej koncepcji przeżyte doświadczenie, które rzutuje na jego wypowiedź w słowie, rysunku, rzeźbie, piosence. Freinet dążył do zapewnienia maksymalnego rozwoju dziecka poprzez jego udział w różnych formach ekspresji.
Freinet poświęca również wiele uwagi problemom społecznym, które warunkują powodzenia i niepowodzenia poczynań pedagogicznych w życiu przedszkolnym i szkolnym dziecka. Jeśli chodzi o wiek przedszkolny, podstawowym założeniem wychowawczym jest - jego zdaniem - indywidualne doświadczenie poszukujące dziecka. Zadaniem nauczyciela jest stwarzanie dzieciom warunków do możliwie najszerszego stosowania doświadczeń "po omacku". Polegają one na zorganizowaniu bogatego naturalnego środowiska, w którym dziecko zapoznaje się z otoczeniem, z rozmaitymi jego elementami, zajmuje się nimi, poszukuje.
Założenia pedagogiki Freineta:
- nie ma podziału na dydaktykę i wychowanie
- przedszkole, szkoła nie mogą selekcjonować dzieci na lepsze i gorsze lecz powinny pracować z dziećmi o różnych możliwościach intelektualnych
- w pracy pedagogicznej najważniejszy jest rozwój osobowości każdego dziecka
- pedagogika oparta jest na prawach dziecka, szacunku dla jego osoby, potrzeb i dążeń
w rozwoju zawodowym nauczyciela ważna jest wymiana doświadczeń
- założenia pedagogiczne realizowane są za pomocą technik, które ułatwiają pracę nauczyciela.
Koncepcja opiera się na rozwoju dziecka, jego naturalnym sposobie bycia, poznaniu dziecka na tle jego naturalnych warunków.
W oparciu o powyższe założenia, koncepcja ta przyjęła następujące techniki, wypierając jednocześnie tradycyjne nauczanie podręcznikowe.
I tak :
- preferowanie swobodnych tekstów połączonych z gazetka szkolna
- doświadczenia poszukujące jako podstawa do samodzielnej pracy
- wspólne planowanie pracy indywidualnej i zbiorowej
- nowe formy oceny poprzez samoocenę i samokontrole
- różnorodne formy ekspresji twórczej
- referaty i sprawności jako środek rozwijania zainteresowań uczniów
- korespondencje i wymiana międzyszkolna jako środek kontaktów społecznych
- spółdzielnia klasowa jako naturalna forma samorządności
Środki dydaktyczne w klasie:
- biblioteczka klasowa
- kąciki specjalistyczne
- kartoteka fiszek autokreaktywnych
- płytoteka
- szafka z narzędziami
- plany pracy uczniów
- wystawki prac
- książka życia klasy
- gazetka wychowawcza

12. WYMAGANIA STAWIANE TREŚCI KSZTAŁCENIA
Dokumenty-podstawy programowe, programy nauczania, plany i podręczniki.
Uniwersalne wymagania stawiane treściom kształcenia:
Pogląd okonia- 3 układy odniesienia wobec treści:
1)wymagania związane z uczącym się człowiekiem - są to wymagania stawiane z punktu widzenia ucznia:
A)dostosowanie treści do możliwości ucznia (psychiczne, społeczne, konieczności uwzględnienia faz rozwojowych)
B)dostosowanie treści do potrzeb rozwijającego się człowieka
2)wymagania związane ze zmieniającym się społeczeństwem
A)respektowanie możliwości społeczeństwa
B)respektowanie potrzeb społeczeństwa
Konieczność uwzględniania w treściach kształcenia następujące obszary: ojczyzna i własny naród, życie społeczne- obywatelskie kraju, edukacja, praca zawodowa, rodzina.
3)wymagania związane z rozwojem kultury i nauki:
A)treści kształcenia w aspekcie kultury powinny umożliwić:
-poznawanie wybranych dobór kultury
-wywarzanie przez uczących się różnych wartości
-przezywanie wartości kulturowych
B)w treściach kształcenia powinny znaleźć swoje odbicie 4 składowe części nauki:
-fakty naukowe
-pojęcia naukowe
-prawa nauki
-teorie naukowe

13. UKŁADY TREŚCI KSZTAŁCENIA
- układ liniowy – poszczególne partie nauczania tworzą nieprzerwany ciąg powiązanych i warunkujących się wzajemnie ogniw przerabianych zazwyczaj raz w ciągu okresu nauki
- układ koncentryczny – kiedy treści jw. Powtarza się co pewien czas rozszerzając stopniowo ich zakres
- układ spiralny jego cechą jest to, że uczniowie nie tracą z pola widzenia problemu wyjściowego stopniowo wzbogacają zakres dotyczących go informacji. W układzie tym często powraca się do danego zagadnienia i nie poprzestaje się na jednorazowej ekspozycji poszczególnych tematów.

14. PLAN NAUCZANIA
Plan nauczania obejmuje pełny rejestr realizowanych w szkole przedmiotów, ich rozkład na poszczególne lata nauki, a także liczbę godzin nauczania przeznaczoną dla każdego przedmiotu w pełnym cyklu pracy szkoły jak i w poszczególnych klasach. Stanowi on podstawę opracowania programu nauczania.

15. PROGRAM NAUCZANIA
Program nauczania ustala jakie wiadomości, umiejętności i nawyki o trwałych walorach poznawczych i wychowawczych oraz w jakiej kolejności uczniowie mają sobie przyswoić.
budowa:
Na program nauczania składają się:
- uwagi wstępne (określa się tu cele nauczania danego przedmiotu)
- materiał nauczania (czyli podstawowe informacje, pojęcia, prawa i ważniejsze hipotezy, metody, techniki pracy, algorytmy, reguły postępowania itp. z zakresu dyscypliny naukowej odpowiadającej danemu przedmiotowi)
- uwagi o realizacji programu i wskazówki na temat metod, form organizacyjnych i środków umożliwiających skuteczną realizację materiału.
Przedmioty objęte programem nauczania dzieli się na:
- obowiązkowe – wspólny dla uczniów kanon wykształcenia
- fakultatywne – dotyczą zagadnień bardziej szczegółowych i wiążą się z dążeniem do zaspokojenia indywidualnych potrzeb i zainteresowań uczniów

16. PODRĘCZNIKI SZKOLNE
Podręczniki:
właściwe:
- uniwersalne – zawierają systematyczne teksty prezentujące za pomocą słów i sposobów graficznych daną dziedzinę rzeczywistości a obok tego problemy do rozwiązania, ćwiczenia, pomysły badawcze, zadania praktyczne.
- systematyczne – obejmujące uporządkowaną wiedzę w zasadzie odpowiadającą rocznemu programowi danego przedmiotu
- do ćwiczeń i zajęć praktycznych – mogące mieć charakter podręcznika zwartego (np. ćwiczenia gramatyczne czy zbiory zadań z matematyki)
- programowane – mogące obejmować część rocznego kursu danego przedmiotu lub jego całość
- uzupełniające książki do czytania – (wspierające uczenie się danego przedmiotu)
- książki podręczne – (słowniki, encyklopedie, atlasy, itp.)
Funkcje podręczników:
- informacyjna – podręcznik zawiera informacje z tych dziedzin rzeczywistości, które są reprezentowane przez dany przedmiot
- badawcza – problemowy układ treści
- transformacyjna – podręcznik przygotowuje do przetwarzania rzeczywistości
- samokształceniowa – przez dobór treści podręcznik powinien zaciekawiać, pobudzać do podejmowania określonej aktywności
- autokontrolna – sprawdzanie ilości i jakości wiedzy
- samooceniająca – pozwala na samodzielną ocenę wyników w zakresie ilości i jakości wiedzy
- autokorektywna – likwidowanie luk w wiadomościach

17. ŻRÓDŁA WIEDZY UCZNIÓW

Środki dydaktyczne – to wszelkiego rodzaju przedmioty oddziałujące na zmysły uczniów, których zadaniem jest ułatwienie poznawania rzeczywistości. Środki dydaktyczne skracają proces nauczania, pozwalając w krótszym czasie przekazać więcej wiadomości.
Podział środków dydaktycznych:
Środki naturalne takie jak okazy z otoczenia przyrodniczego, kulturowego, społecznego, które bezpośrednio przedstawiają rzeczywistość
Środki techniczne, które pokazują rzeczywistość w sposób pośredni:
wzrokowe:
- przeźrocza;
- film;
- rysunki;
- fotografie;
- ilustracje z czasopism, folderów itp.;
słuchowe:
- nagrania magnetofonowe, płytowe;
- audycje radiowe;
wzrokowo słuchowe:
- programy telewizyjne;
- multimedialne programy komputerowe;
automatyzujące:
- maszyny dydaktyczne;
- komputery.
Środki symboliczne, przedstawiające rzeczywistość za pomocą słowa żywego i drukowanego (w tym podręcznik szkolny), znaków, rysunków technicznych, grafów, map.

18. OCENA OPISOWA
Dobre ocenianie uczniów winno spełniać kilka warunków:
- dać dziecku informację o tym, co już umie, nad czym musi popracować oraz jak daleko jest na drodze do osiągnięcia celu,
- uwzględniać możliwości dziecka,
- brać pod uwagę wkład pracy, czyli jego wysiłek włożony w wykonanie zadania,
- nie etykietować dzieci,
- zachęcać do dalszej pracy,
- nie ma pełnić funkcji kary czy nagrody,
- nie ma zawierać krytyki osoby,
- uwzględniać postęp, jaki dokonał się w dziecku,
Oceny, które wyrażało się cyframi nie spełniały tych warunków, a niekiedy były ich zaprzeczeniem. Stopnie nie spełniały funkcji informacyjnej, korekcyjnej i motywacyjnej. Uczeń, nauczyciel i rodzic mogli przecież zupełnie inaczej interpretować te same stopnie.
Uczeń powinien mieć pewność, że w toku uczenia się ma prawo do popełniania błędów, za które nie może być karany złą oceną. Równocześnie posiada prawo do rzetelnej informacji, z której jasno wynika, co zrobił dobrze, co źle a co musi zmienić, żeby było lepiej. Taka informacja motywuje do dalszego wysiłku.
Oceniać można werbalnie, poprzez gest i mimikę oraz można stosować znaczki czy puzzle. Dwa pierwsze sposoby oceniania będą stosowane najczęściej, ponieważ w największym stopniu uwzględniają funkcje oceny. Znaczków można stosować najwyżej dwa rodzaje: np. słonko - " to jest dobrze", chmurka - "to jest źle". Słonko może mieć jednak dodatkowe elementy ( uśmiech, rumieniec) za samodzielne czy bezbłędne rozwiązanie zadania. Należy jednak pamiętać, aby chmurce nie rysować już dodatkowych elementów, bo dziecko odbierze taką informację jako " gorzej niż źle".
Uczeń nie potrzebuje stopnia, ale muszą być spełnione odpowiednie warunki:
- W klasie musi panować stabilny klimat emocjonalny, pogodna atmosfera przy jasno sformułowanych normach postępowania, których wszyscy przestrzegają. Dziecko musi mieć oparcie w nauczycielu i czuć się bezpiecznie.
- Uczniowie muszą posiadać poczucie sensu tego, co robią, wtedy chętnie będą podejmować działania.
- Aby uczeń nie stracił chęci do pracy, musi mieć poczucie sukcesu, każdy na swoją miarę.
- Im młodsze dziecko, tym chętniej podejmuje te działania, które je ciekawią, zaintrygują i zaangażują emocjonalnie.
Spełnienie większości warunków gwarantuje aktywne uczestnictwo uczniów w zajęciach i zmienia ich motywację działania z zewnętrznej na wewnętrzną.
W nauczaniu pozbawionym stopni dąży się do tego, aby zajęcia szkolne budziły zainteresowanie uczniów i prowadzone były w atmosferze poczucia bezpieczeństwa i życzliwości. Doniosłą rolę w tej kwestii odegrały założenia pedagogiki freinetowskiej, która dostrzegając konieczność kształtowania motywów uczenia się dąży do przezwyciężania tradycyjnego poglądu na ucznia jako istotę, która uparcie nie chce się uczyć i którą należy do tego zmuszać.
Planując zajęcia należy przewidzieć sytuacje, w których dzieci będą miały okazję do dokonywania samooceny i samokontroli. Przed przystąpieniem do realizacji zadań uczniowie muszą być świadomi kryteriów oceny. Początkowo ustala je sam nauczyciel, następnie włącza w to wychowanków. Umiejętność ustalania kryteriów i odniesienia ich do realizowanych zadań gwarantuje właściwe dokonanie samooceny. Taka samoocena wyrabia krytycyzm wobec siebie, własnych działań, zachowań oraz postaw i staje się stymulatorem osobistego rozwoju.
Nowy sposób oceniania nazwano ocenianiem opisowym, jako że w dokumentach pozostaje semestralna i roczna ocena opisowa. Semestralna ocena opisowa jest wynikiem półrocznego obserwowania rozwoju dziecka, informowania go o postępach i stałej współpracy z domem. Aby ją jednak napisać, nauczyciel musi zgromadzić jak najwięcej informacji o dziecku. Dużym ułatwieniem w rejestrowaniu wyników obserwacji są karty szkolnych osiągnięć ucznia. Ocena ucznia odbywa się na podstawie codziennej obserwacji. Do tego celu służy karta obserwacji dziecka ( zał. nr 1 - różne rodzaje kart), na której możemy zaznaczać efekty edukacyjne ucznia. Możemy je dokonywać codziennie lub zsumować pod koniec tygodnia. Karta obserwacji rozwoju obejmuje cały pierwszy etap edukacji. Pozwala to nauczycielowi na pracę z dzieckiem, zgodną z jego indywidualnym tempem rozwoju i wymusi rezygnację z patrzenia na dziecko przez pryzmat programu danej klasy. Karta ta powinna zawierać jak najwięcej informacji o uczniu, być łatwa w użyciu i czytelna. Budować ją należy w oparciu o podstawy programowe; uwzględniać ma oprócz umiejętności typowo szkolnych, jak czytanie, pisanie, liczenie, również i inne czynniki, jak: współdziałanie w grupie, organizowanie własnej pracy, zainteresowania i uzdolnienia uczniów. Podstawą oceny opisowej jest systematyczna i wnikliwa obserwacja dziecka na wielu płaszczyznach prowadzona przez nauczyciela. Wyniki obserwacji powinny być udokumentowane notatkami z obserwacji oraz wytworami prac uczniów.
Oto przykład, jak może przebiegać taka obserwacja w różnych obszarach aktywności.
ELEMENTY OBSERWACJI DZIECKA UWZGLĘDNIONE W OCENIE OPISOWEJ
OBSZAR AKTYWNOŚCI ELEMENTY OBSERWACJI:
- mówienie i słuchanie
- czytanie
- umiejętności rachunkowe
- umiejętności praktyczne
- zachowanie bezpieczeństwa i zdrowia
- współdziałanie w grupie
- organizowanie własnej pracy
- umiejętności przyrodnicze
- umiejętności artystyczne

19. NIEPOWODZENIA SZKOLNE
Powodzenie uczniów w pracy szkolnej zależy od działalności nauczyciela (metod, środków i form nauczania) oraz możliwości ucznia (stanu jego zdrowia poziomu rozwoju umysłowego). Na wyniki pracy szkolnej wpływają też warunki społeczne, w jakich praca przebiega. Jeżeli te czynniki występują w układach niekorzystnych praca szkoły nie daje oczekiwanych rezultatów i prowadzi do sytuacji, w których uczniowie osiągają wyniki o wiele gorsze od oczekiwań. Zjawisko to nazywamy niepowodzeniem szkolnym.
Niepowodzenia szkolne mogą występować w różnych zakresach działalności i wymagań szkoły. W zakresie nauczania uczenia się nazywamy je niepowodzeniami dydaktycznymi, zaś niepowodzenia w zakresie kształtowania postaw cech charakteru określamy niepowodzeniami wychowawczymi.
Niepowodzenia w pracy dydaktycznej mogą mieć charakter ukryty bądź jawny:
- niepowodzenia ukryte występują, gdy nauczyciel nie dostrzega mniejszych lub większych braków w wiadomościach i umiejętnościach uczniów, mimo że braki tego rodzaju istnieją. Ukryte niepowodzenia powodują trudności i zahamowania w nauce.
- niepowodzenia jawne powstają zazwyczaj z niepowodzeń ukrytych. Występują one wówczas, gdy nauczyciel stwierdza określone braki w opanowaniu przez ucznia materiale i w rezultacie ocenia jego wyniki pracy jako niezadowalające.
Jan Konopnicki traktuje niepowodzenia szkolne jako proces, w którym wyróżnia się cztery fazy:
- w pierwszej fazie ujawniają się braki w wiadomościach głownie w języku ojczystym i matematyce.
- w drugiej fazie braki są już tak duże, że uczeń nie może nadążyć za innymi i korzysta z nielegalnej pomocy.
- w trzeciej fazie pojawiają się oceny niedostateczne, świadczące o tym, że nauczyciel dostrzegł poważne braki w wiadomościach i umiejętnościach ucznia.
faza czwarta to drugoroczność a więc powtarzanie klasy.

20. ZASADY NAUCZANIA
- Nauczaj zgodnie z naturą,
- Nauczanie powinno być dostosowane do ludzkiej natury i jej praw rozwojowych
- W nauczaniu uwzględniaj stopień naturalnego rozwoju człowieka.
- Rozpoznaj poziom ucznia przed rozpoczęciem nauki.
- W pełni wykorzystaj zasadę unikania luk.
- Nauczaj gruntownie !
- Do rzeczy ważnych często powracaj !
- Ucz możliwie mało ! Zajmuj ucznia tylko tym, co istotne, tylko tym, co najważniejsze.
- Nie ucz niczego, co nie ma dla ucznia jeszcze żadnego znaczenia wtedy, gdy się tego uczy.
- Nie ucz niczego, co później nie będzie posiadało dla ucznia żadnego znaczenia.
- Ucz poglądowo !
- Wychodź od oglądu i zmierzaj do pojęć; od tego co szczegółowe, do tego, co ogólne; od konkretnego do abstrakcyjnego, a nie odwrotnie.
- Przechodź od bliskiego do dalekiego !
- Przechodź od prostego do złożonego !
- Przechodź od łatwiejszego do trudniejszego !
- Przechodź od znanego do nieznanego !
- Nigdy nie ucz tego, czego uczeń nie jest jeszcze w stanie pojąć !
- Staraj się, aby uczniowie zachowali w pamięci wszystko, czego się nauczyli !
- Nie musztruj, nie wychowuj i nie kształć dla chwili ( ad hoc) , lecz kładź podstawy pod wykształcenie człowieka, obywatela, członka narodu
- Przyzwyczajaj ucznia do pracy, uczyń mu ją nie tylko miłą, uczyń jego drugą naturą
- Uwzględniaj indywidualność swoich uczniów !
- Nie należy wymagać od wszystkich wszystkiego w jednakowym stopniu;
- W szkole istnieje równość w traktowaniu wszystkich uczniów, jeżeli idzie o metody nauczania.
- Rozkładaj materiał każdego przedmiotu nauczania zgodnie z podanymi wyżej prawami
- Zatrzymuj się przede wszystkim na elementach
- Dziel każdy materiał na określone szczeble i niewielkie całości !
- Na każdym szczeblu pokazuj poszczególne części następujące po sobie i - nie dopuszczając do istotnych luk - podawaj niektóre dane tak, aby pobudzić ciekawość ucznia, nie zaspokajając jej jednak całkowicie !
- Dziel i porządkuj materiał nauczania w taki sposób ( gdzie to tylko możliwe), aby na następnych szczeblach w tym, co nowe, występowało także dotychczasowe !
- Wiąż między sobą przedmioty pokrewne pod względem treści !
- Przechodź od rzeczy do jej pojęcia, nie odwrotnie !
- W wyborze formy nauczania kieruj się naturą przedmiotu !
- Porządkuj materiał nauczania nie według wymyślonych pojęć, ogólnych schematów, lecz rozpatruj go zawsze wszechstronnie !
- Treść nauczania ma odpowiadać wynikom osiągniętym przez naukę !
- Staraj się uczynić nauczanie interesującym !
- Nauczaj z energią !
- Spraw, aby uczeń poprawnie się wypowiadał na temat materiału nauczania
- Uczeń to tylko wie dobrze, co umie porządnie wypowiedzieć.


7. SZKOŁA WG DEWEYA I HERBARTA
Ogólna charakterystyka porównawcza szkoły tradycyjnej i aktywnej
Szkoła tradycyjna (Herbart) XVIII-XIX w. Szkoła aktywna (Deway) XIX-XX w.
Cele
Ukształtowanie jednostki silnej moralnie
Przekazywanie uczniom jak największej ilości wiedzy na całe życie Rozwijanie zainteresowań, zdolności twórczych, aktywności
Dawanie ludziom pewnego zasobu umiejętności
Treści
Wiadomości teoretyczne
Proces nauczania dominuje nad uczeniem się
Duża ilość wiedzy z różnych dyscyplin
Podział na przedmioty nauczania Dotyczące umiejętności praktycznych
Uczenie się przeważa nad nauczaniem
Wiedza teoretyczna podporządkowana działaniu praktycznemu
Treści zgodne z zainteresowaniami
Nauczyciel
Konserwatywny, rutyniarz, podporządkowany władzom zwierzchnim, schematyczny Otwarty na ucznia, podsuwający problemy, uaktywniający
Uczeń
Bierny Aktywny
Metody
Podające, werbalne (pogadanka, wykład), praca z książką, pokaz Poszukujące, eksperymenty, zajęcia praktyczne, dyskusja, obserwacja
Formy organizacji
System klasowo-lekcyjny, praca indywidualna lecz każdy robi sam to co inni Lekcja, wycieczka, praca laboratoryjna, warsztaty, praca indywidualna
Środki dydaktyczne
Podręczniki, plansze, kreda, tablica Modele, mapy, narzędzia, itp.
Formy oceniania
Stopnie Forma opisowa, graficzna, zaliczenie, brak stopni
Tok
Podający Poszukujący
Zasady nauczania
Zas. stopniowania trudności, systematyczności, poglądowości, trwałości wiedzy Zas. wiązania teorii z praktyką, świadomego i aktywnego uczestnictwa w zajęciach, poglądowości, stopniowania trudności
Motywacja
Zewnętrzna: kary, nagrody Wewnętrzna: zainteresowania



8. STOPNIE FORMALNE WG DEWEYA I HERBARTA

Etapy lekcji
Szkoła tradycyjna (Herbart) XVIII-XIX w. Szkoła aktywna (Deway) XIX-XX w.

- jasność
- kojarzenie
- system
- metoda • odczucie trudności
• sformułowanie problemu
• wysunięcie hipotez
• weryfikacja logiczna
• weryfikacja empiryczna
• działanie zgodne z potwierdzoną hipotezą