Wykłady z dydaktyki ogólnej

wykład 24.03.2007r.

na ostatnich zajęciach (pod koniec kwietnia) test zaliczeniowy.

HISTORIA DYDAKTYKI

 dadaskalion – szkoła, klasa
 didasko – nauczać, uczyć się
 didaktikos – wyuczony, wykształcony

Przedstawiciele dydaktyki:

- W 1613r. w Niemczech ukazała się krótka rozprawa o dydaktyce „Sztuka nauczania” Volfganga Radkego.

- Jan Amos Komensky pisał o dydaktyce w „Wielka dydaktyka”. Opisał wszystkie przedmioty, wskazał, że dydaktyka stanowi wielką sztukę nauczania ale i wychowania. Podkreślił, że wychowanie jest niezbędne do nauczania, i że bez wychowania nie można osiągnąć sukcesu nauczania.

- Jan Herbart – kolejny przedstawiciel dydaktyki. Stosował wychowanie naturalne.

- John Devey – mówił o praktycznym wychowaniu. Mówił, że żeby dobrze nauczyć, to trzeba uczyć dziecko wykonywania określonych operacji.

Dydaktykę traktuje się od połowy XX wieku jako naukę o nauczaniu i uczeniu się, tj. jako system poprawnie uzasadnionych twierdzeń, hipotez i prawidłowości rządzących procesem nauczania i uczenia się (inaczej kształcenie) oraz metod, form organizacyjnych i środków pomocnych w wywołaniu u uczniów zamierzonych i względnie trwałych zmian. Dydaktyka jest zarówno nauką praktyczną jak i teoretyczną, ponieważ wyjaśnia wszystkie procesy nauczania.

DYDAKTYKA OGÓLNA I SZCZEGÓŁOWA

Dydaktyka obejmuje wszystkie przedmioty, jakie mamy w szkole.
Dydaktyka ogólna analizuje te ogólne składniki w sposób ponadprzedmiotowy i formułuje na jej podstawie określone prawidłowości (zasady, reguły nauczania i uczenia się) np. zasady aktywizowania uczniów podczas zajęć lekcyjnych.
Metodyki szczegółowe zajmują się szczegółowo zasadami, regułami przedmiotów (dotyczą danego przedmiotu).


PRZEDMIOT I ZADANIA DYDAKTYKI

Czynności nauczania i uczenia się mogą przebiegać różnymi działaniami. Takimi działaniami systematycznymi i ciągłymi są działania nauczyciela w szkole. Są też działania okazjonalne, przypadkowe, ponieważ za ich pomocą też czegoś się uczymy. Praca domowa to też nauczanie okazjonalne, nie ciągłe, nie systematyczne.

Samokształcenie i samodoskonalenie – tym zagadnieniem w ostatnim czasie zaczęła zajmować się dydaktyka. Dydaktyka mówi o tym, jak się kształcić samemu, aby osiągnąć najlepsze efekty.


PODSTAWOWE POJĘCIA DYDAKTYCZNE

 uczenie się – musi odbywać się wg pewnych reguł, zasad, a mianowicie wg planowości, aktywności i ukierunkowania. Jest procesem nabywania przez uczący się podmiot określonych wiadomości, umiejętności i nawyków, które wpływają na jego zachowanie, a końcowe wyniki tego procesu zależą w znacznej mierze od aktywności i motywacji. Przez uczenie się będziemy rozumieć proces zamierzonego nabywania przez uczący się podmiot wiedzy, umiejętności i nawyków oraz sprawności dokonujących się w toku bezpośredniego i pośredniego poznawania rzeczywistości. Uczenie się jest zdeterminowane przez cel, treści i czynności, za pomocą których uczący się podmiot przyswaja sobie wiedzę. Jest więc tego podmiotu własną czynnością, której nikt inny za niego wykonać nie może. Ma przeważnie procesualny charakter. Może przybierać różne formy, np. praca, zabawa, lektura, działalność społeczna oraz na doświadczeniu indywidualnym. Wywołuje zmiany jednostki i oczekuje od niej aktywności.
 nauczanie - może mieć formę okazjonalną jak i systematyczną, ciągłą. To przekazywanie pewnej wiedzy najczęściej przez nauczyciela. Inaczej to przekazywanie wiedzy przez jedną osobę drugiej osobie. Prowadzi do zwiększenia zasobu posiadanej wiedzy przez osobę uczestniczącą w procesie nauczania i w związku z tym nauczanie ma swój cel. Nauczanie w szkole może mieć charakter naukowy, przedmiotowy, epizodyczny (egzemplaryczny) a ponadto może być łączone z innymi formami aktywności poznawczej uczniów (np. w przygotowaniu do pracy zawodowej). Nauczanie stanowi podstawowy proces zinstytucjonowanego działania. W każdej instytucji bez względu na wiek uczących się odbywa się proces nauczania. Proces nauczania ma bardzo duże znaczenie dla rozwoju indywidualnego jak i społecznego. To proces prawie, że ciągły. Musi mieć charakter systematyczny.
 kształcenie – obejmuje wszelkie świadome, planowe i systematycznie oddziaływanie dydaktyczno – wychowawcze na uczniów, zapewniając im wykształcenie zawodowe lub ogólne. Połączone jest uczenie się z nauczaniem. Kształcenie ogólne polega na zaznajamianiu uczniów z nagromadzonym przez ludzkość dorobkiem nauki, kultury i cywilizacji, najważniejszymi prawami rządzącymi rozwojem przyrody, a ponadto na wyposażeniu dzieci i młodzieży w umiejętności teoretyczne i praktyczne niezbędne i konieczne do życia we współczesnym świecie. Końcowy wynik kształcenia ogólnego to proces, w którym powinno być indywidualne zorganizowanie i przeżywanie zdobytej wiedzy, a nie jego mechaniczne odtwarzanie. Kształcenie zawodowe jest procesem zmierzającym do przekazania uczniom pewnego zasobu wiedzy i umiejętności o charakterze profesjonalnym. Jego podstawę stanowi tzw. kształcenie ogólne, a wynikiem jest kształcenie zawodowe. Przejawia się ono w postaci zdobytych przez uczniów kompetencji zawodowych. Jest ono konieczne w związku z rozwojem naukowo – technicznym, który jest coraz szybszy i obejmuje swym zasięgiem coraz to nowe dziedziny. Kształcenie może być organizowane i kierowane w sposób bezpośredni (nauczyciel, który kieruje) i pośredni (pełni tutaj rolę podręcznik, audycje radiowo – telewizyjne). Przy kształceniu ważne jest tzw. samokształcenie, które obejmuje własny wysiłek w zdobywanie wiedzy, nie ma tutaj osoby kontrolującej, nadzorującej.
 wychowanie – do pełnego rozwoju osobowości człowieka potrzebne jest pewne przyswojenie wiedzy, ale również wychowanie. Proces wychowania i nauczania jest ściśle ze sobą związany. Aby dobrze wychowywać trzeba mieć określony ideał wychowania. Wychowanie można rozumieć bardzo szeroko, które obejmuje wpływ środowiska przyrodniczego i społecznego człowieka. A więc spontaniczne i okazjonalne jak i oddziaływanie zamierzone i planowe. Oddziaływanie może być realizowane przez grupy ludzkie jak i pojedyncze jednostki. Przy wychowaniu, przy tworzeniu ideału musimy zwracać uwagę na ugruntowanie kulturowe uczniów.

MOTYWACJE

Motywacja – to ogół procesów w systemie nerwowym, które:
 przejawiają się/lub przeciw tendencjom do ukierunkowanej aktywności,
 wywołują i pobudzają do aktywności, a tłumią inne tendencje, sygnalizują satysfakcję lub dyssatysfakcję zaspokojenia potrzeb lub realizacji zadań,

Motywacja jest motorem do wykonywania czynności. To zespół czynników uruchamiający celowe działania ukierunkowane na osiągnięcie zamierzonego celu.

Motyw – to specyficzny stan wewnętrzny, który zazwyczaj charakteryzuje się poczuciem niespełnienia i gotowością do podjęcia aktywności. Jest to tzw. napięcie motywacyjne.


Istnieją 2 prawa motywacji:

1. w miarę wzrostu motywacji sprawność aktywności wzrasta, ale tylko do pewnego momentu, potem zaczyna spadać.
2. im łatwiejsze zadanie tym lepsze osiągamy wyniki przy dużym natężeniu motywacji, im trudniejsze zadanie korzystniejsze jest mniejsze natężenie motywacji.

Zgodnie z tymi prawami nauczyciel musi postępować. W swojej pracy powinien stawiać sobie zadania:
 rozwijać motywację zgodnie z systemem potrzeb,
 nie dopuszczać do rozwoju motywacji dysonansowych (które idą w zupełnie złym kierunku, powodują dyskomfort u ucznia),
 uczyć aprobowanych społecznie sposobów zaspokajania potrzeb,
 pobudzać wszelkie motywacje rozwojowe i nie dopuszczać do ich tłumienia,
 kształcić postawy motywacji zadaniowej, zwłaszcza w pracy grupowej z podziałem ról,
 uczyć obiektywizmu w ocenach i przewidywaniach,
 rozwijać motywacje atomistyczne i prospołeczne,
 tłumić motywacje egocentryczne,
 dopomagać wychowankom w poszukiwaniu wartości i celów życia oraz wyborze kierunków kształcenia zgodnie z ich dyspozycjami motywacyjnymi.