Prawo cywilne - wykład

Pojęcie prawa cywilnego.

Prawo cywilne reguluje stosunki społeczne o doniosłości majątkowej oraz związane z nimi stosunki niemajątkowe.
Kryterium przedmiotu regulacji prawnej – prawo cywilne reguluje stosunki prawne o charakterze majątkowym oraz stosunki niemajątkowe.
Kryterium metody regulacji prawnej – w prawie cywilnym charakterystyczna jest metoda regulacji prawnej polegająca na równorzędności podmiotów uczestniczących w stosunkach cywilnoprawnych. W prawie administracyjnym podmiot, który jest organem administracji publicznej ma większe prawa od innych podmiotów – występuje władczo.
Działania i procesy regulowane normami prawa cywilnego charakteryzuje brak bezpośredniego przymusu ze strony państwa. Władze państwowe podejmują działania w sferze cywilnoprawnej niemal wyłącznie na żądanie zainteresowanego podmiotu.

Zasady prawa cywilnego.

Zasada autonomii podmiotów podlegających regulacjom cywilnoprawnym. Podmioty będące stronami stosunku cywilnoprawnego są wzajemnie niezależne, czyli autonomiczne względem siebie. Korzystają one z daleko posuniętej autonomii wobec państwa. Jego organy mogą, bowiem ingerować w tej sferze w zasadzie jedynie w porządku sądowym, w przypadku kolizji praw stron.
Zasada bezpieczeństwa obrotu cywilnoprawnego. Jej przejawem jest ochrona praw nabytych oraz ochrona praw osób trzecich. Ochronę praw nabytych wyraża łacińska paremia akceptowana przez wielkich prawników rzymskich: lex retro non agito – prawo nie działa wstecz.
Art. 3. Ustawa nie ma mocy wstecznej, chyba że to wynika z jej brzmienia lub celu.
W obecnych warunkach ustrojowych Trybunał Konstytucyjny zdecydowanie sprzeciwia się normowaniu praw cywilnych z mocą wsteczną.

Pojęcie stosunku cywilnoprawnego.


Niektóre stosunki społeczne wywierają skutki szczególnej wagi dla interesów jednostek lub zbiorowości. Ich treść i przebieg nie są, więc obojętne dla państwa zainteresowanego stabilizacją powszechnego porządku. Dlatego też stosunki o takiej doniosłości normowane są przepisami prawa i nazywane stosunkami prawnymi. Stosunki cywilnoprawne są szczególnym rodzajem, czyli podklasą szerszego zbioru stosunków prawnych.
Stosunkami cywilnoprawnymi są stosunki prawne charakteryzujące się formalną równością i wzajemną autonomią podmiotów w nich uczestniczących.
W stosunku cywilnoprawnym wyróżniamy trzy elementy: podmiot, treść i przedmiot.
Podmiotami stosunku cywilnoprawnego są osoby fizyczne i osoby prawne.
Treścią stosunku cywilnoprawnego jest ogół uprawnień przysługujących podmiotom w nim uczestniczącym oraz ogół obowiązków na nich ciążących.
Przedmiotem jest to wszystko, na co skierowane są uprawnienia i obowiązki podmiotów danego stosunku cywilnoprawnego.

Podmioty stosunku cywilnoprawnego.

Podmiotami stosunków cywilnoprawnych są wyłącznie osoby. Wśród
nich wyróżniamy dwie kategorie, a mianowicie:
 osoby fizyczne,
 osoby prawne.
Art. 33. (9) Osobami prawnymi są Skarb Państwa i jednostki organizacyjne, którym przepisy szczególne przyznają osobowość prawną.
Art. 331. (10) 1. Do jednostek organizacyjnych niebędących osobami prawnymi, którym ustawa przyznaje zdolność prawną, stosuje się odpowiednio przepisy o osobach prawnych.
2. Jeżeli przepis odrębny nie stanowi inaczej, za zobowiązania jednostki, o której mowa w 1, odpowiedzialność subsydiarną ponoszą jej członkowie; odpowiedzialność ta powstaje z chwilą, gdy jednostka organizacyjna stała się niewypłacalna.
Art. 34. (11) Skarb Państwa jest w stosunkach cywilnoprawnych podmiotem praw i obowiązków, które dotyczą mienia państwowego nie należącego do innych państwowych osób prawnych.
Zarówno osobom fizycznym, jak i osobom prawnym przysługują dwa przymioty odgrywające szczególną rolę w kształtowaniu stosunków prawnych. Tymi przymiotami jest zdolność prawna i zdolność do czynności prawnych.
Zdolnością prawną jest zdolność do stania się podmiotem praw i obowiązków.
Zdolność do czynności prawnych jest zdolnością do stawania się podmiotem praw i obowiązków, a więc nabywania praw i zaciągania zobowiązań oraz rozporządzania nimi na mocy własnych działań.
Art. 8. 1. (5) Każdy człowiek od chwili urodzenia ma zdolność prawną.
Art. 9. W razie urodzenia się dziecka domniemywa się, że przyszło ono na świat żywe.
Istnieją wyjątki od powyższej zasady, niejako przesuwające powstanie zdolności prawnej jeszcze przed momentem urodzin.
Art. 927. 2. Jednakże dziecko w chwili otwarcia spadku już poczęte może być spadkobiercą, jeżeli urodzi się żywe.
Człowiek zachowuje zdolność prawną nieprzerwanie aż do śmierci.
Stwierdzenie zgonu następuje przez sporządzenie dokumentu zwanego „aktem zgonu” albo przez stwierdzenie na drodze sądowej. Akt zgonu wystawiany jest w urzędzie stanu cywilnego na podstawie karty zgonu sporządzonej przez lekarza lub po osobistym stwierdzeniu śmierci przez kierownika USC. Stwierdzenie zgonu na drodze sądowej konieczne jest w sytuacji, gdy nie doszło do stwierdzenie zgonu przez lekarza lub przez kierownika USC. W takiej sytuacji sąd może uznać za zmarłego człowieka po upływie dostatecznie długiego wymaganego czasu od ostatniej o nim wiadomości.
Art. 29. 1. Zaginiony może być uznany za zmarłego, jeżeli upłynęło lat dziesięć od końca roku kalendarzowego, w którym według istniejących wiadomości jeszcze żył; jednakże gdyby w chwili uznania za zmarłego zaginiony ukończył lat siedemdziesiąt, wystarcza upływ lat pięciu.
2. Uznanie za zmarłego nie może nastąpić przed końcem roku kalendarzowego, w którym zaginiony ukończyłby lat dwadzieścia trzy.
Art. 30. 1. Kto zaginął w czasie podróży powietrznej lub morskiej w związku z katastrofą statku lub okrętu albo w związku z innym szczególnym zdarzeniem, ten może być uznany za zmarłego po upływie sześciu miesięcy od dnia, w którym nastąpiła katastrofa albo inne szczególne zdarzenie.
2. Jeżeli nie można stwierdzić katastrofy statku lub okrętu, bieg terminu sześciomiesięcznego rozpoczyna się z upływem roku od dnia, w którym statek lub okręt miał przybyć do portu przeznaczenia, a jeżeli nie miał portu przeznaczenia - z upływem lat dwóch od dnia, w którym była ostatnia o nim wiadomość.
3. Kto zaginął w związku z bezpośrednim niebezpieczeństwem dla życia nie przewidzianym w paragrafach poprzedzających, ten może być uznany za zmarłego po upływie roku od dnia, w którym niebezpieczeństwo ustało albo według okoliczności powinno było ustać.
Art. 31. 1. Domniemywa się, że zaginiony zmarł w chwili oznaczonej w orzeczeniu o uznaniu za zmarłego.
2. Jako chwilę domniemanej śmierci zaginionego oznacza się chwilę, która według okoliczności jest najbardziej prawdopodobna, a w braku wszelkich danych - pierwszy dzień terminu, z którego upływem uznanie za zmarłego stało się możliwe.
3. Jeżeli w orzeczeniu o uznaniu za zmarłego czas śmierci został oznaczony tylko datą dnia, za chwilę domniemanej śmierci zaginionego uważa się koniec tego dnia.
Art. 32. Jeżeli kilka osób utraciło życie podczas grożącego im wspólnie niebezpieczeństwa, domniemywa się, że zmarły jednocześnie.
Zdolność prawna osoby prawnej. Przymiot osobowości prawnej nabywa się z mocy ustawy lub na skutek rejestracji w specjalnym rejestrze prowadzonym przez KRS. Osoby prawne nabywają zdolność prawną z chwilą rejestracji. Osoba prawna zachowuje zdolność prawną do czasu likwidacji.
Zdolność do czynności prawnych. Prawo cywilne rozróżnia trzy stany zdolności do czynności prawnych: pełną zdolność, zdolność ograniczoną, pozbawienie zdolności do czynności prawnych. Nabycie pełnej zdolności do czynności prawnych następuje z chwilą osiągnięcia pełnoletności lub przez zawarcie małżeństwa.
Art. 10. 1. Pełnoletnim jest, kto ukończył lat osiemnaście.
2. Przez zawarcie małżeństwa małoletni uzyskuje pełnoletność. Nie traci jej w razie unieważnienia małżeństwa.
Art. 11. Pełną zdolność do czynności prawnych nabywa się z chwilą uzyskania pełnoletności.
Ograniczoną zdolność do czynności prawnych mają osoby fizyczne w wieku od ukończonych 13 lat do ukończenia 18 oraz osoby częściowo ubezwłasnowolnione.
Art. 17. Z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, do ważności czynności prawnej, przez którą osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych zaciąga zobowiązanie lub rozporządza swoim prawem, potrzebna jest zgoda jej przedstawiciela ustawowego.
Art. 18. 1. Ważność umowy, która została zawarta przez osobę ograniczoną w zdolności do czynności prawnych bez wymaganej zgody przedstawiciela ustawowego, zależy od potwierdzenia umowy przez tego przedstawiciela.
2. Osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych może sama potwierdzić umowę po uzyskaniu pełnej zdolności do czynności prawnych.
3. Strona, która zawarła umowę z osobą ograniczoną w zdolności do czynności prawnych, nie może powoływać się na brak zgody jej przedstawiciela ustawowego. Może jednak wyznaczyć temu przedstawicielowi odpowiedni termin do potwierdzenia umowy; staje się wolna po bezskutecznym upływie wyznaczonego terminu.
Art. 19. Jeżeli osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych dokonała sama jednostronnej czynności prawnej, do której ustawa wymaga zgody przedstawiciela ustawowego, czynność jest nieważna.
Art. 20. Osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych może bez zgody przedstawiciela ustawowego zawierać umowy należące do umów powszechnie zawieranych w drobnych bieżących sprawach życia codziennego.
Art. 21. Osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych może bez zgody przedstawiciela ustawowego rozporządzać swoim zarobkiem, chyba że sąd opiekuńczy z ważnych powodów inaczej postanowi.
Art. 22. Jeżeli przedstawiciel ustawowy osoby ograniczonej w zdolności do czynności prawnych oddał jej określone przedmioty majątkowe do swobodnego użytku, osoba ta uzyskuje pełną zdolność w zakresie czynności prawnych, które tych przedmiotów dotyczą. Wyjątek stanowią czynności prawne, do których dokonania nie wystarcza według ustawy zgoda przedstawiciela ustawowego.
Ubezwłasnowolnienie dokonywane jest orzeczeniem sądu i może być całkowite lub częściowe. W przypadku całkowitego ubezwłasnowolnienia pieczę nad daną osobą sprawują rodzice, a w ich braku ustanawia się kuratora.
Art. 13. 1. Osoba, która ukończyła lat trzynaście, może być ubezwłasnowolniona całkowicie, jeżeli wskutek choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii, nie jest w stanie kierować swym postępowaniem.
2. Dla ubezwłasnowolnionego całkowicie ustanawia się opiekę, chyba że pozostaje on jeszcze pod władzą rodzicielską.
Częściowo ubezwłasnowolnionymi mogą być tylko osoby pełnoletnie. Sąd orzekający w tej materii ustanawia dla nich opiekuna.
Art. 16. 1. Osoba pełnoletnia może być ubezwłasnowolniona częściowo z powodu choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii, jeżeli stan tej osoby nie uzasadnia ubezwłasnowolnienia całkowitego, lecz potrzebna jest pomoc do prowadzenia jej spraw.
2. Dla osoby ubezwłasnowolnionej częściowo ustanawia się kuratelę.
Art. 14. 1. Czynność prawna dokonana przez osobę, która nie ma zdolności do czynności prawnych, jest nieważna.
2. Jednakże gdy osoba niezdolna do czynności prawnych zawarła umowę należącą do umów powszechnie zawieranych w drobnych bieżących sprawach życia codziennego, umowa taka staje się ważna z chwilą jej wykonania, chyba że pociąga za sobą rażące pokrzywdzenie osoby niezdolnej do czynności prawnych.

Treść stosunku cywilnoprawnego. Prawa podmiotowe.

Treść stosunku cywilnoprawnego tworzą wynikające z niego uprawnienia i obowiązki podmiotów tego stosunku. Stosunki cywilnoprawne mogą być jednostronne zobowiązujące lub wzajemnie zobowiązujące. Ze stosunkiem jednostronnym mamy do czynienia, gdy jeden podmiot wyłącznie rozporządza uprawnieniami, natomiast na drugim uczestniku ciążą tylko zobowiązania. Stosunek cywilnoprawny ma charakter wzajemnie zobowiązujący, gdy każdy z podmiotów w nim uczestniczących zarazem dysponuje uprawnieniami i obciążony jest zobowiązaniami.
Prawo podmiotowe. Prawem podmiotowym jest możność postępowania w oznaczony sposób, przyznana i zabezpieczona przez normę prawną oraz wynikająca z oznaczonego stosunku prawnego.
Z reguły prawo podmiotowe ma złożoną naturę i obejmuje kilka szczegółowych uprawnień funkcjonalnie ze sobą powiązanych. Podmiot posiadający określone prawo podmiotowe dysponuje prawną możnością domagania się od innego podmiotu oznaczonego działania lub zaniechania.
Systematyka praw podmiotowych. Ze względu na przymioty praw podmiotowych dzielimy je na:
 Majątkowe i niemajątkowe,
 Bezwzględne i względne,
 Zbywalne i niezbywalne.
Pojęcia „majątek używa się w dwojakim znaczeniu. Szerszym terminem tym oznaczamy ogół majątkowych praw i obowiązków danej osoby. Często zamiennie używa się terminu „mienie”. Mieniem jest ogół praw majątkowych należących do samego podmiotu.
Prawa podmiotowe bezwzględne są skuteczne wobec wszystkich. Każdy bez wyjątku ma obowiązek uszanować dane prawo podmiotowe bezwzględne, np. prawo własności. Prawa podmiotowe względne są skuteczne jedynie wobec obciążonej zobowiązaniem odpowiadającym danemu prawu, np. wobec dłużnika.
Prawa podmiotowe zbywalne mogą być przenoszone na inne osoby pod tytułem odpłatnym lub darmowym. Prawo podmiotowe niezbywalne nie może być przedmiotem obrotu.
Nabywanie praw podmiotowych. Są dwa sposoby nabycia prawa podmiotowego: pochodne i pierwotne.
Nabycie pochodne – treść prawa podmiotowego przysługującego nabywcy jest uzależniona od treści tego prawa w czasie, gdy przysługiwało ono zbywcy. Na tej drodze można przejąć mniej uprawnień, niż miał zbywca, ale nie można ich zyskać więcej. Nabycie pochodne może przybrać postać nabycia translatywnego lub konstytutywnego. W wyniku nabycia translatywnego nabywca otrzymuje prawo podmiotowe w kształcie nie zmienionym. Nabycie konstytutywne polega na wydzieleniu nowego prawa podmiotowego z prawa mającego dotychczas szerszy zakres lub bogatszą treść.
Nabycie pierwotne – ma miejsce wtedy, gdy nabywca nie otrzymuje prawa podmiotowego od określonej osoby, jak na przykład przy znalezieniu.
Skutkiem nabycia pochodnego jest następstwo pod tytułem szczególnym lub pod tytułem ogólnym. Następstwo pod tytułem szczególnym polega na nabyciu jednego lub kilku indywidualnie oznaczonych praw podmiotowych. Następstwo pod tytułem ogólnym polega na nabyciu całego majątku lub jego części, (ale bez wydzielenia poszczególnych praw) na podstawie jednego zdarzenia prawnego. Przykładem tego jest objęcie spadku.





Przedmiot stosunku cywilnoprawnego.

Przedmiotem stosunku cywilnoprawnego jest to wszystko, na co skierowane są uprawnienia i obowiązki podmiotów stosunku cywilnoprawnego.
Rzeczy. Rzeczami są przedmioty majątkowe na tyle wyodrębnione, że w obrocie cywilnoprawnym mogą być traktowane jako samoistne dobro.
Wyróżniamy następujące zbiory rzecz:
 Ruchome i nieruchome,
 Oznaczone, co do gatunku i oznaczone, co do tożsamości,
 Podzielne i niepodzielne,
 Samoistne i niesamoistne.
Ruchome są rzeczy mogące zmienić położenie bez utraty dotychczasowej tożsamości. Nieruchome, zwane nieruchomościami, to powierzchnia ziemi (grunt) i rzeczy ruchome trwale połączone z gruntem. Wyróżniamy nieruchomości gruntowe, budynkowe i lokalowe.
Art. 46. 1. Nieruchomościami są części powierzchni ziemskiej stanowiące odrębny przedmiot własności (grunty), jak również budynki trwale z gruntem związane lub części takich budynków, jeżeli na mocy przepisów szczególnych stanowią odrębny od gruntu przedmiot własności.
2. Prowadzenie ksiąg wieczystych regulują odrębne przepisy.
Art. 48. Z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, do części składowych gruntu należą w szczególności budynki i inne urządzenia trwale z gruntem związane, jak również drzewa i inne rośliny od chwili zasadzenia lub zasiania.
Oznaczone, co do gatunku są rzeczy mające tylko cechy gatunkowe (zboże, cegła itp.). rzeczy mające cechy indywidualne, różniące je od innych należących do tego samego gatunku (np. książka z imienną dedykacją), są oznaczone, co do tożsamości.
Art. 155. 1. Umowa sprzedaży, zamiany, darowizny lub inna umowa zobowiązująca do przeniesienia własności rzeczy co do tożsamości oznaczonej przenosi własność na nabywcę, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej albo że strony inaczej postanowiły.
2. Jeżeli przedmiotem umowy zobowiązującej do przeniesienia własności są rzeczy oznaczone tylko co do gatunku, do przeniesienia własności potrzebne jest przeniesienie posiadania rzeczy. To samo dotyczy wypadku, gdy przedmiotem umowy zobowiązującej do przeniesienia własności są rzeczy przyszłe.
Podzielne są rzeczy zachowujące po podziale dotychczasową naturę i przydatność (deska, bela tkaniny krawieckiej itp.). rzeczy nie mające takiej właściwości są niepodzielne.
Samoistne są rzeczy istniejące niezależnie od innych rzeczy. Rzeczy niesamoistne dzielą się na: części składowe i przynależności.
Art. 47. 1. Część składowa rzeczy nie może być odrębnym przedmiotem własności i innych praw rzeczowych.
2. Częścią składową rzeczy jest wszystko, co nie może być od niej odłączone bez uszkodzenia lub istotnej zmiany całości albo bez uszkodzenia lub istotnej zmiany przedmiotu odłączonego.
3. Przedmioty połączone z rzeczą tylko dla przemijającego użytku nie stanowią jej części składowych.
Części składowe nie mogą być przedmiotem odrębnych praw rzeczowych.
Przynależnością jest rzecz ruchoma pozostająca w specyficznym związku z inną rzeczą ruchomą lub nieruchomą, zwaną rzeczą główną. Związek taki charakteryzuje się następującymi cechami:
 Ta sama osoba jest właścicielem rzeczy głównej i przynależności,
 Przynależność służy właściwemu korzystaniu z rzeczy głównej,
 Przynależność jest faktycznie przyłączona do rzeczy głównej, chociaż po odłączeniu nie traci tożsamości.
Pożytki. Rzecz może przynosić posiadaczowi pożytki, czyli to, co stanowi normalny dochód z rzeczy danego rodzaju. Rozróżniamy dwie kategorie pożytków: naturalne i cywilne.
Pożytkami naturalnymi są płody oraz inne części składowe stanowiące normalny dochód z rzeczy, uzyskiwany w toku ich normalnej eksploatacji.
Pożytkami cywilnymi są dochody przynoszone przez rzecz na podstawie stosunku prawnego (np. czynsz najmu).
Dobra niematerialne. Tradycyjnie pojęciem tym obejmuje się dwie kategorie dóbr:
 Dobra osobiste, jak zdrowie, cześć, nazwisko itp.
 Prawa autorskie do utworu artystycznego, wynalazku, wzoru użytkowego.
Zorganizowane kompleksy majątkowe. Szczególnym przedmiotem stosunku cywilnoprawnego jest przedsiębiorstwo. Terminem tym określamy trwale zorganizowany i powiązany funkcjonalnie zespół czynników materialnych (budynki, maszyny, surowce) i niematerialnych (zorganizowana załoga, płynny kapitał, licencje, renoma, sieć klientów) służących przedsiębiorcy do prowadzenia stałej działalności gospodarczej określonego rodzaju.
Art. 551. (22) Przedsiębiorstwo jest zorganizowanym zespołem składników niematerialnych i materialnych przeznaczonym do prowadzenia działalności gospodarczej.
Obejmuje ono w szczególności:
1) oznaczenie indywidualizujące przedsiębiorstwo lub jego wyodrębnione części (nazwa przedsiębiorstwa);
2) własność nieruchomości lub ruchomości, w tym urządzeń, materiałów, towarów i wyrobów, oraz inne prawa rzeczowe do nieruchomości lub ruchomości;
3) prawa wynikające z umów najmu i dzierżawy nieruchomości lub ruchomości oraz prawa do korzystania z nieruchomości lub ruchomości wynikające z innych stosunków prawnych;
4) wierzytelności, prawa z papierów wartościowych i środki pieniężne;
5) koncesje, licencje i zezwolenia;
6) patenty i inne prawa własności przemysłowej;
7) majątkowe prawa autorskie i majątkowe prawa pokrewne;
8) tajemnice przedsiębiorstwa;
9) księgi i dokumenty związane z prowadzeniem działalności gospodarczej.
Art. 552. (23) Czynność prawna mająca za przedmiot przedsiębiorstwo obejmuje wszystko, co wchodzi w skład przedsiębiorstwa, chyba że co innego wynika z treści czynności prawnej albo z przepisów szczególnych.
Art. 553. (24) Za gospodarstwo rolne uważa się grunty rolne wraz z gruntami leśnymi, budynkami lub ich częściami, urządzeniami i inwentarzem, jeżeli stanowią lub mogą stanowić zorganizowaną całość gospodarczą, oraz prawami związanymi z prowadzeniem gospodarstwa rolnego.

Art. 554. (25) Nabywca przedsiębiorstwa lub gospodarstwa rolnego jest odpowiedzialny solidarnie ze zbywcą za jego zobowiązania związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa lub gospodarstwa, chyba że w chwili nabycia nie wiedział o tych zobowiązaniach, mimo zachowania należytej staranności. Odpowiedzialność nabywcy ogranicza się do wartości nabytego przedsiębiorstwa lub gospodarstwa według stanu w chwili nabycia, a według cen w chwili zaspokojenia wierzyciela. Odpowiedzialności tej nie można bez zgody wierzyciela wyłączyć ani ograniczyć.

Powstanie stosunku cywilnoprawnego.

Zdarzenie prawne. Stosunek cywilnoprawny powstaje w następstwie zaistnienia faktu, czyli zdarzenia, z którym norma prawna wiąże skutek w postaci powstania, zmiany lub ustania określonego stosunku prawnego. Jedne z nich są rezultatem zachowań ludzi, inne dzieją się całkowicie niezależnie. Działania i zaniechania mogą być zamierzone i przypadkowe.
Klasyfikacja zdarzeń prawnych. Działania są zdarzeniami spowodowanymi przez osoby. Zdarzenia w ścisłym znaczeniu są faktami zaistniałymi poza sferą oddziaływania osób. W zbiorze działań wyodrębniamy dwa podzbiory, tj. czynności i inne czyny.
Czynnościami są działania świadomie podejmowane dla wywołania skutków prawnych. Są to:
 Oświadczenia woli, będące koniecznym, ale nie jedynym elementem czynności prawnej.
 Akty administracyjne, o ile wywołują skutki w zakresie prawa cywilnego.
 Orzeczenia sądowe, konstytutywne, to znaczy powodujące powstanie, zmianę lub ustanie stosunku cywilnoprawnego.
Czyny są działaniami podejmowanymi w innym celu niż spowodowanie zaistnienia, zmiany lub wygaśnięcia stosunku prawnego. Czyny dzielimy na bezprawne i zgodne z prawem.
Prawo cywilne wyróżnia dwie główne postacie czynów niezgodnych z prawem: szkodę i bezpodstawne wzbogacenie.
Szkodą jest uszczerbek wyrządzony drugiej osobie bez prawnego uzasadnienia i wbrew jej woli.
Bezpodstawnym wzbogaceniem jest przesunięcie majątkowe między jedną osobą a drugą dokonane bez uzasadnionej podstawy w świetle danego systemu prawnego.

Pojęcie czynności prawnej.

Czynność prawna jest świadomym działaniem podmiotu (osoby fizycznej lub prawnej) podejmowanym dla wywołania skutków prawnych, a więc powstania, zmiany lub ustania stosunku prawnego.
Oświadczenie woli. Zamiar wywołania skutków prawnych jest koniecznym elementem czynności prawnej. Wobec tego w każdej czynności, niezależnie od jej rodzaju, musi wystąpić, co najmniej jedno oświadczenie woli.
Oświadczeniem woli jest zewnętrzny przejaw wewnętrznej decyzji wywołania określonych skutków prawnych.
Każde oświadczenie woli jest zewnętrznym przejawem wewnętrznej decyzji jakiejś osoby. Decyzja, czyli akt woli, jest więc konieczną przesłanką skuteczności oświadczenia. Wyklucza tę skuteczność działanie pod przymusem lub bez zamiaru wywołania wypowiadanego skutku (np. kwestia wygłoszona przez aktora).
Przejaw zewnętrzny może być (np. na skutek błędu) niezgodny z wewnętrznym aktem woli. Pewność obrotu wymaga dania pierwszeństwa treści oświadczenia, jaką zakomunikowano partnerowi.
Treść i forma oświadczenia woli. Oświadczenie woli nie musi obejmować wszystkich skutków prawnych.
Art. 56. Czynność prawna wywołuje nie tylko skutki w niej wyrażone, lecz również te, które wynikają z ustawy, z zasad współżycia społecznego i z ustalonych zwyczajów.
Jeżeli ustawa nie wymaga zachowania określonej formy, oświadczenie woli można złożyć w dowolny sposób, byleby tylko było ono zrozumiałe dla adresata. Jeżeli przepisy ustawowe wymagają zachowania określonej formy dla danego oświadczenia woli, to może to być:
 Forma solenna – od jej zachowania uzależniona jest ważność danego oświadczenia woli
Art. 73. 1. Jeżeli ustawa zastrzega dla czynności prawnej formę pisemną, czynność dokonana bez zachowania zastrzeżonej formy jest nieważna tylko wtedy, gdy ustawa przewiduje rygor nieważności.
 Forma dla celów dowodowych (ad probationem); niezachowanie jej ogranicza możliwości dowodzenia faktu złożenia danego oświadczenia woli i jego ważność.
Art. 74. (44) 1. Zastrzeżenie formy pisemnej bez rygoru nieważności ma ten skutek, że w razie niezachowania zastrzeżonej formy nie jest w sporze dopuszczalny dowód ze świadków ani dowód z przesłuchania stron na fakt dokonania czynności. Przepisu tego nie stosuje się, gdy zachowanie formy pisemnej jest zastrzeżone jedynie dla wywołania określonych skutków czynności prawnej.
2. Jednakże mimo niezachowania formy pisemnej przewidzianej dla celów dowodowych, dowód ze świadków lub dowód z przesłuchania stron jest dopuszczalny, jeżeli obie strony wyrażą na to zgodę, jeżeli żąda tego konsument w sporze z przedsiębiorcą albo jeżeli fakt dokonania czynności prawnej będzie uprawdopodobniony za pomocą pisma.
 Forma pisemna dla wywołania określonych skutków prawnych.
Art. 660. Umowa najmu nieruchomości lub pomieszczenia na czas dłuższy niż rok powinna być zawarta na piśmie. W razie niezachowania tej formy poczytuje się umowę za zawartą na czas nie oznaczony.
Wady oświadczenia woli. Oświadczenie woli jest skuteczne, jeżeli nie jest obciążone wadami. Kodeks cywilny specyfikuje kilka rodzajów wad oświadczenia woli.
 Brak świadomości lub swobody.
Art. 82. Nieważne jest oświadczenie woli złożone przez osobę, która z jakichkolwiek powodów znajdowała się w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli. Dotyczy to w szczególności choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego, chociażby nawet przemijającego, zaburzenia czynności psychicznych.
 Pozorność.
Art. 83. 1. Nieważne jest oświadczenie woli złożone drugiej stronie za jej zgodą dla pozoru. Jeżeli oświadczenie takie zostało złożone dla ukrycia innej czynności prawnej, ważność oświadczenia ocenia się według właściwości tej czynności.
 Błąd.
Art. 84. 1. W razie błędu co do treści czynności prawnej można uchylić się od skutków prawnych swego oświadczenia woli. Jeżeli jednak oświadczenie woli było złożone innej osobie, uchylenie się od jego skutków prawnych dopuszczalne jest tylko wtedy, gdy błąd został wywołany przez tę osobę, chociażby bez jej winy, albo gdy wiedziała ona o błędzie lub mogła z łatwością błąd zauważyć; ograniczenie to nie dotyczy czynności prawnej nieodpłatnej.
2. Można powoływać się tylko na błąd uzasadniający przypuszczenie, że gdyby składający oświadczenie woli nie działał pod wpływem błędu i oceniał sprawę rozsądnie, nie złożyłby oświadczenia tej treści (błąd istotny).
Art. 86. 1. Jeżeli błąd wywołała druga strona podstępnie, uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia woli złożonego pod wpływem błędu może nastąpić także wtedy, gdy błąd nie był istotny, jak również wtedy, gdy nie dotyczył treści czynności prawnej.
2. Podstęp osoby trzeciej jest jednoznaczny z podstępem strony, jeżeli ta o podstępie wiedziała i nie zawiadomiła o nim drugiej strony albo jeżeli czynność prawna była nieodpłatna.
 Groźba bezprawna.
Art. 87. Kto złożył oświadczenie woli pod wpływem bezprawnej groźby drugiej strony lub osoby trzeciej, ten też może uchylić się od skutków prawnych swego oświadczenia, jeżeli z okoliczności wynika, że mógł się obawiać, iż jemu samemu lub innej osobie grozi poważne niebezpieczeństwo osobiste lub majątkowe.
Art. 88. 1. Uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia woli, które zostało złożone innej osobie pod wpływem błędu lub groźby, następuje przez oświadczenie złożone tej osobie na piśmie.
2. Uprawnienie do uchylenia się wygasa: w razie błędu - z upływem roku od jego wykrycia, a w razie groźby - z upływem roku od chwili, kiedy stan obawy ustał.

Treść czynności prawnej.

Elementy czynności prawnej. Rozróżniamy trzy rodzaje elementów składających się na treść czynności prawnej. Pierwszą grupę stanowią elementy istotne przedmiotowo (essentialia negotii). Decydują one o zakwalifikowaniu danej czynności prawnej do określonego typu czynności. Na przykład o zakwalifikowaniu danej czynności prawnej jako umowy sprzedaży decyduje zobowiązanie się do przeniesienia własności i wydania rzeczy, a po drugiej stronie – zobowiązanie zapłacenia ceny i odebranie tej rzeczy.
Art. 535. (194) Przez umowę sprzedaży sprzedawca zobowiązuje się przenieść na kupującego własność rzeczy i wydać mu rzecz, a kupujący zobowiązuje się rzecz odebrać i zapłacić sprzedawcy cenę.
Drugą grupę tworzą elementy naturalne (naturalia negotii), będące ustawowymi skutkami czynności danego typu. Przykładem tego rodzaju elementów są przepisy kodeksu cywilnego o rękojmi w umowie sprzedaży.
Do trzeciej grupy należą elementy istotne podmiotowo (accidentalia negotii), określające szczególne intencje podmiotu dokonującego danej czynności prawnej. Przykładem takich unormowań może być zastrzeżenie zadatku lub kar umownych.
Skuteczność czynności prawnej.
Art. 56. Czynność prawna wywołuje nie tylko skutki w niej wyrażone, lecz również te, które wynikają z ustawy, z zasad współżycia społecznego i z ustalonych zwyczajów.
Czynność prawna dotknięta brakiem istotnego elementu jest nieważna. W zależności od charakteru braku może to być nieważność bezwzględna lub nieważność względna.
Przykładem nieważności względnej jest zdziałanie czynności pod wpływem błędu lub groźby.
Warunek. Termin. Czynność prawna może być dokonana z zastrzeżeniem warunku lub terminu.
Warunkiem nazywamy zastrzeżenie zawarte w treści czynności prawnej uzależniające wywarcie skutku prawnego od zdarzenia przyszłego i niepewnego.
Można zastrzec warunek zawieszający lub rozwiązujący. W pierwszym wypadku zaistnienie skutków uzależnione jest od spełnienia się zdarzenia przyszłego i niepewnego, w drugim – skutki ustają po spełnieniu się takiego zdarzenia.
Termin jest zdarzeniem przyszłym i pewnym. Termin można zastrzec w postaci konkretnego punktu czasowego lub jako pewien okres.
Wykładnia oświadczenia woli. Celem wykładni jest ustalenie właściwej treści oświadczenia woli. Nie można więc interpretować go rozszerzająco, wprowadzając elementy nie objęte danym oświadczeniem.
Art. 65. 1. Oświadczenie woli należy tak tłumaczyć, jak tego wymagają ze względu na okoliczności, w których złożone zostało, zasady współżycia społecznego oraz ustalone zwyczaje.
2. W umowach należy raczej badać, jaki był zgodny zamiar stron i cel umowy, aniżeli opierać się na jej dosłownym brzmieniu.

Umowy.

Umową jest zgodne porozumienie stron, w wyniku którego powstaje wspólne oświadczenie woli określające stosunki prawne tych stron.
Dla zaistnienia umowy potrzebne jest spełnienie się trzech warunków: oświadczenia woli dwóch osób, zgodności tych oświadczeń, związku między obu tymi oświadczeniami.
Zgodność oświadczeń woli. Umowa dochodzi do skutku, gdy strony osiągną konsens, czyli zgodność swoich oświadczeń woli. Przeciwieństwem tego stanu jest dissens, czyli brak takiej zgodności. Ma on miejsce, gdy treść oświadczeń nie pokrywa się lub gdy są one wieloznaczne, przynajmniej w kwestiach istotnych dla stron.
Sposób zawierania umów. Umowa może zostać zawarta:
 W zwykłym trybie ofertowym.
 Zawarcie umowy na zasadzie aukcji lub przetargu.
 W drodze negocjacji (rokowań).
Oferta jest oświadczeniem woli strony występującej z inicjatywą zawarcia umowy, zawierającym istotne postanowienia proponowanej umowy.
Art. 66. (29) 1. Oświadczenie drugiej stronie woli zawarcia umowy stanowi ofertę, jeżeli określa istotne postanowienia tej umowy.
2. Jeżeli oferent nie oznaczył w ofercie terminu, w ciągu którego oczekiwać będzie odpowiedzi, oferta złożona w obecności drugiej strony albo za pomocą środka bezpośredniego porozumiewania się na odległość przestaje wiązać, gdy nie zostanie przyjęta niezwłocznie; złożona w inny sposób przestaje wiązać z upływem czasu, w którym składający ofertę mógł w zwykłym toku czynności otrzymać odpowiedź wysłaną bez nieuzasadnionego opóźnienia.
Umowa dochodzi do skutku, gdy oblat (druga strona) przyjmie ofertę bez zastrzeżeń. Jeżeli proponuje odmienne warunki, jego odpowiedź traktowana jest jako nowa oferta.
Art. 701. (36) 1. Umowa może być zawarta w drodze aukcji albo przetargu.
2. W ogłoszeniu aukcji albo przetargu należy określić czas, miejsce, przedmiot oraz warunki aukcji albo przetargu albo wskazać sposób udostępnienia tych warunków.
3. Ogłoszenie, a także warunki aukcji albo przetargu mogą być zmienione lub odwołane tylko wtedy, gdy zastrzeżono to w ich treści.
4. Organizator od chwili udostępnienia warunków, a oferent od chwili złożenia oferty zgodnie z ogłoszeniem aukcji albo przetargu są obowiązani postępować zgodnie z postanowieniami ogłoszenia, a także warunków aukcji albo przetargu.
Negocjacje polegają na stopniowym uzgodnieniu przez strony poszczególnych elementów przyszłej umowy. Dochodzi ona do skutku po zgodnym ustaleniu wszystkich elementów istotnych dla obu stron.
Art. 72. (42) 1. Jeżeli strony prowadzą negocjacje w celu zawarcia oznaczonej umowy, umowa zostaje zawarta, gdy strony dojdą do porozumienia co do wszystkich jej postanowień, które były przedmiotem negocjacji.
2. Strona, która rozpoczęła lub prowadziła negocjacje z naruszeniem dobrych obyczajów, w szczególności bez zamiaru zawarcia umowy, jest obowiązana do naprawienia szkody, jaką druga strona poniosła przez to, że liczyła na zawarcie umowy.

Wykonywanie i ochrona praw podmiotowych.

Sposób wykonywania prawa podmiotowego. Wykonywanie prawa podmiotowego polega na podejmowaniu działań mieszczących się w granicach postępowania dopuszczonego tym prawem. Prawa podmiotowe mogą być wykonywane na sposób ciągły (prawo własności) lub aktem jednorazowym (przyjęcie zapłaty za usługę). Wykonywanie prawa może polegać na czynnościach faktycznych (przechodzenie przez cudzy grunt obciążony służebnością) lub na czynnościach prawnych (wynajęcie samochodu).
Dobrowolność wykonywania prawa. Z zastrzeżeniem wyjątków przewidzianych w ustawie nikogo nie można zmusić do wykonywania przysługujących mu praw podmiotowych. Skutki zaniechania wykonywania prawa ograniczają się jedynie do wywołania negatywnych konsekwencji dotykających podmiot uprawniony. Nie wykonywane prawo podmiotowe może ulec przedawnieniu lub prekluzji. Może też dojść do nabycia tego prawa przez inną osobę na skutek zasiedzenia.
Jedynie na gruncie prawa rodzinnego dopuszczone są wyraźne wyjątki od zasady dobrowolnego wykonywania praw podmiotowych.
Brak obowiązku wykonania osobistego. Kodeks cywilny jedynie w wyjątkowych wypadkach wymaga świadczenia osobistego przez podmiot zobowiązany.
Nadużycie prawa podmiotowego. Prawo podmiotowe należy wykonywać zgodnie z jego treścią, inaczej dochodzi do nadużycia prawa.
Art. 5. (4) Nie można czynić ze swego prawa użytku, który by był sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego. Takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony.
Przepis ten pozwala odmówić ochrony sądowej postępowaniu noszącemu wyraźne znamiona naruszenia prawa.

Sądowa ochrona praw podmiotowych.

Powództwo. W konsekwencji zasady dobrowolnego wykonywania praw podmiotowych poszukiwanie ich ochrony na drodze sądowej pozostawia się inicjatywie zainteresowanego podmiotu.
Czynność procesowa inicjująca postępowanie na drodze sądowej nazywa się powództwem. Polskie prawo cywilne zna trzy podstawowe rodzaje powództw:
 O świadczenia.
 O ustalenie istnienia lub nieistnienia prawa albo stosunku prawnego.
 O ukształtowanie prawa lub stosunku prawnego.
Ciężar dowodu. Ciężar dowodu spoczywa na osobie wywodzącej z danej okoliczności skutki prawne.
Art. 6. Ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która z faktu tego wywodzi skutki prawne.
W znaczeniu formalnym oznacza on obowiązek wykazania inicjatywy dla zebrania i przedstawienia dowodów.
Domniemanie. Domniemanie prawne polega na ustawowym powiązaniu określonego faktu, czyli podstawy domniemania, z określonym wnioskiem. Przykładem tego jest przepis:
Art. 9. W razie urodzenia się dziecka domniemywa się, że przyszło ono na świat żywe.
Ustanawiający domniemanie żywego urodzenia. Wiąże on fakt urodzenia (podstawę domniemania) z wnioskiem, iż urodzony buł żywy.

Samoobrona i samopomoc.

Samoobrona jest działaniem podejmowanym dla odparcia działań naruszających prawo podmiotowe. Samopomoc polega na podejmowaniu działań dla przywrócenia stanu bezprawnie naruszonego.
Postacie samoobrony i samopomocy. Prawo cywilne rozróżnia dwie postacie działań podejmowanych w ramach samoobrony lub samopomocy.
Obrona konieczna polega na odparciu bezpośredniego niebezpieczeństwa grożącego prawom podmiotowym lub stanom faktycznym korzystającym z prawnej ochrony.
Art. 343. 1. Posiadacz może zastosować obronę konieczną, ażeby odeprzeć samowolne naruszenie posiadania.
2. Posiadacz nieruchomości może niezwłocznie po samowolnym naruszeniu posiadania przywrócić własnym działaniem stan poprzedni; nie wolno mu jednak stosować przy tym przemocy względem osób. Posiadacz rzeczy ruchomej, jeżeli grozi mu niebezpieczeństwo niepowetowanej szkody, może natychmiast po samowolnym pozbawieniu go posiadania zastosować niezbędną samopomoc w celu przywrócenia stanu poprzedniego.
Art. 423. Kto działa w obronie koniecznej, odpierając bezpośredni i bezprawny zamach na jakiekolwiek dobro własne lub innej osoby, ten nie jest odpowiedzialny za szkodę wyrządzoną napastnikowi.

Istota i rodzaje przedstawicielstwa.

Przedstawicielstwo polega na tym, że przedstawiciel dokonywa czynności prawnej w imieniu reprezentowanego, który nabywa bezpośrednio wynikające z tej czynności prawa i obowiązki.
Przedstawicielstwo jest czynne, gdy przedstawiciel składa oświadczenie woli w imieniu reprezentowanego, jest zaś bierne, gdy przedstawiciel odbiera oświadczenie woli osoby trzeciej.
Posłaniec przenosi gotowe oświadczenie woli. Wykonuje więc czynność faktyczną, a nie prawną.
Zastępca pośredni działa na cudzy rachunek, ale we własnym imieniu. Osoba reprezentowana pozostaje niejako w ukryciu. Wobec tego zastępca pośredni nabywa prawa i zaciąga zobowiązania we własnym imieniu. W dalszej kolejności ma je obowiązek przenieść na reprezentowanego, na podstawie łączącego ich stosunku cywilnoprawnego.
Rodzaje przedstawicielstw. Kodeks cywilny dopuszcza dwa źródła umocowania przedstawiciela. Jednym z nich może być ustawa. Mówimy wówczas o przedstawicielstwie ustawowym. Drugim źródłem może być oświadczenie woli osoby reprezentowanej. Określamy je mianem pełnomocnictwa.

Pełnomocnictwo.

Pełnomocnictwo jest jednostronną czynnością prawną mocodawcy. Pełnomocnictwo może być ogólne lub szczególne, udzielane do wykonania określonej czynności prawnej lub określonego rodzaju tych czynności. Pełnomocnictwo ogólne musi być udzielane na piśmie pod rygorem nieważności. Pełnomocnictwa szczególnego można udzielać w dowolnej formie, chyba, że ustawa wymaga zachowania formy szczególnej.
Odwołanie pełnomocnictwa. W braku innych zastrzeżeń umownych pełnomocnictwo można odwołać w każdej chwili. Po odwołaniu pełnomocnik powinien niezwłocznie zwrócić mocodawcy dokumenty pełnomocnictwa.

Istota przedawnienia.

Przedawnienie polega na zaistnieniu skutków niekorzystnych dla uprawnionego na skutek zaniechania wykonywania prawa podmiotowego przez czas w ustawie określony.
Przedawnienie w zwykłej postaci powoduje jedynie niemożność dochodzenia danego roszczenia. Wszakże, gdy dłużnik je spełni, nie może żądać od wierzyciela zwrotu tego roszczenia, jako nienależnego.
Art. 117. 2. (57) Po upływie terminu przedawnienia ten, przeciwko komu przysługuje roszczenie, może uchylić się od jego zaspokojenia, chyba że zrzeka się korzystania z zarzutu przedawnienia. Jednakże zrzeczenie się zarzutu przedawnienia przed upływem terminu jest nieważne.
Przedawnienie dotyczy tylko roszczeń majątkowych. Są jednakże i w tej kategorii roszczenia nieprzedawnialne. Należą do nich roszczenia o zniesienie współwłasności oraz niektóre roszczenia przysługujące właścicielowi nieruchomości.
Art. 223. 1. Roszczenia właściciela przewidziane w artykule poprzedzającym nie ulegają przedawnieniu, jeżeli dotyczą nieruchomości.

Bieg terminu przedawnienia.

Termin przedawnienia zaczyna bieg od dnia wymagalności roszczenia. Typowy czas przedawnienia wynosi 10 lat, a przy świadczeniach okresowych i wywodzących się z działalności gospodarczej – 3 lata.
Art. 118. (59) Jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej, termin przedawnienia wynosi lat dziesięć, a dla roszczeń o świadczenia okresowe oraz roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej - trzy lata.
W pewnych okolicznościach bieg terminu przedawnienia może ulec zawieszeniu na czas trwania przeszkody, przewidzianej w prawie, uniemożliwiającej dochodzenie roszczenia. Po ustaniu przeszkody dalszy bieg podejmowany jest z zaliczeniem czasu, jaki upłynął od rozpoczęcia biegu terminu do chwili jego zawieszenia.
Art. 121. Bieg przedawnienia nie rozpoczyna się, a rozpoczęty ulega zawieszeniu:
1) co do roszczeń, które przysługują dzieciom przeciwko rodzicom - przez czas trwania władzy rodzicielskiej;
2) co do roszczeń, które przysługują osobom nie mającym pełnej zdolności do czynności prawnych przeciwko osobom sprawującym opiekę lub kuratelę - przez czas sprawowania przez te osoby opieki lub kurateli;
3) co do roszczeń, które przysługują jednemu z małżonków przeciwko drugiemu - przez czas trwania małżeństwa;
4) (60) co do wszelkich roszczeń, gdy z powodu siły wyższej uprawniony nie może ich dochodzić przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw danego rodzaju - przez czas trwania przeszkody.
Art. 123. 1. Bieg przedawnienia przerywa się:
1) (61) przez każdą czynność przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw lub egzekwowania roszczeń danego rodzaju albo przed sądem polubownym, przedsięwziętą bezpośrednio w celu dochodzenia lub ustalenia albo zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia;
2) przez uznanie roszczenia przez osobę, przeciwko której roszczenie przysługuje.


Określenie prawa rzeczowego.

Termin „prawo rzeczowe” używany jest w dwóch znaczeniach: przedmiotowym i podmiotowym.
Prawem rzeczowym w znaczeniu przedmiotowym jest zespół przepisów prawa cywilnego normujących powstanie, treść, zmianę i ustanie prawa własności oraz praw do innych form korzystania z rzeczy.
W znaczeniu podmiotowym prawem rzeczowym jest prawo cywilne mające równocześnie dwie cechy. Po pierwsze, dotyczy ono rzeczy, a po drugie, jest prawem bezwzględnym.
W znaczeniu podmiotowym prawem rzeczowym jest majątkowe prawo podmiotowe mające za przedmiot rzecz w znaczeniu prawnym i ukształtowane jako prawo bezwzględne.
Katalog praw rzeczowych. Prawa rzeczowe wyliczone są w ustawie taksatywnie, czyli wyczerpująco. Wobec tego nie można tworzyć nowych praw rzeczowych, nie znanych kodeksowi cywilnemu, w drodze czynności stron. Jest to istotna różnica dzieląca prawa rzeczowe od sfery praw zobowiązań.
Polskie prawo cywilne zna prawo własności, użytkowanie wieczyste oraz ograniczone prawa rzeczowe: użytkowanie, służebność, zastaw, własnościowe spółdzielcze prawo do lokalu i hipotekę.

Zasada jawności praw rzeczowych.

Prawa podmiotowe bezwzględne muszą być respektowane przez każdego bez wyjątku. Konsekwencją takiego ich charakteru jest zasada jawności do nich się odnosząca. Skoro, bowiem każdy jest zobowiązany do honorowania cudzego prawa rzeczowego, np. prawa własności, to prawo owe musi być powszechnie znane. Realizacji zasady jawności praw rzeczowych służy instytucja ksiąg wieczystych.

Treść i wykonywanie własności.

Treść prawa własności. Tradycyjnie wyodrębnia się w treści prawa własności trzy podstawowe uprawnienia: do posiadania, do korzystania i do rozporządzania rzeczą.
Prawo do posiadania (ius posidendi) obejmuje faktyczne władztwo nad rzeczą (corpus possessionis) i wolę władania (animus possidendi).
Prawo do korzystania z rzeczy obejmuje dwa kompleksy możliwości. Po pierwsze, dysponuje możnością używania rzeczy (ius utendi), aż do przetworzenia jej, zużycia a nawet zniszczenia. Po drugie, przysługuje mu możność pobierania pożytków i dochodów (ius fruendi).
Prawo do rozporządzania (ius disponendi) obejmuje możność dysponowania rzeczą pod tytułem odpłatnym lub darmowym. W ramach tej możności właściciel dysponuje prawem przeniesienia własności rzeczy na inną osobę, zadysponowania nią na wypadek śmierci oraz zrzeczenia się jej.
Granice prawa własności.
Art. 140. W granicach określonych przez ustawy i zasady współżycia społecznego właściciel może, z wyłączeniem innych osób, korzystać z rzeczy zgodnie ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem swego prawa, w szczególności może pobierać pożytki i inne dochody z rzeczy. W tych samych granicach może rozporządzać rzeczą.
Wprawdzie należy dostrzegać społeczną funkcję korzystania z rzeczy, ale zdaje się, iż przytoczone sformułowanie art. 140 k.c. idzie w tym względzie za daleko.

Nabycie własności.

Rzecz może być przedmiotem tylko jednego prawa własności. Wszakże prawo własności do tej samej rzeczy może przysługiwać równocześnie kilku osobom. Niemniej jest to tylko jedno prawo. Nazywamy je współwłasnością.
W przypadku nabycia pierwotnego nabywca uzyskuje prawo własności niezależnie od prawa własności poprzednika. W następstwie więc nabycia rzeczy na sposób pierwotny wygasają obciążenia wcześniej jej dotyczące.
Nabycie pochodne polega na przejęciu przez nowego właściciela prawa własności przysługującego poprzednikowi. Wobec tego nowy właściciel przyjmuje rzecz wraz z dotychczasowymi obciążeniami na niej spoczywającymi.
Przeniesienie własności (przez właściciela na nowego nabywcę). Przeniesienie własności jest terminem prawnym oznaczającym przejście prawa własności z dotychczasowego właściciela na nowego na podstawie umowy zawartej przez zbywcę z nabywcą. Jest to pochodny sposób nabycia własności.
Zasady szczególne dotyczące przenoszenia własności nieruchomości.
Art. 157. 1. Własność nieruchomości nie może być przeniesiona pod warunkiem ani z zastrzeżeniem terminu.
Art. 157 1 k.c. wyklucza możliwość przenoszenia własności nieruchomości z zastrzeżeniem warunku lub terminu.
Umowa o przeniesienie własności nieruchomości musi być zawarta w formie aktu notarialnego. Jest to forma solenna.
Zasiedzenie. Zasiedzenie jest rezultatem nieprzerwanego samoistnego posiadania danej rzeczy nieruchomej lub ruchomej w przeciągu czasu prawem wymaganego.
Do zasiedzenia prowadzi tylko posiadanie samoistne, czyli wtedy, gdy posiadacz używał rzeczy i dysponował nią na sposób odpowiadający treści prawa własności.
Art. 336. Posiadaczem rzeczy jest zarówno ten, kto nią faktycznie włada jak właściciel (posiadacz samoistny), jak i ten, kto nią faktycznie włada jak użytkownik, zastawnik, najemca, dzierżawca lub mający inne prawo, z którym łączy się określone władztwo nad cudzą rzeczą (posiadacz zależny).
Posiadanie niesamoistne nie prowadzi do zasiedzenia.
Art. 172. 1. (81) Posiadacz nieruchomości nie będący jej właścicielem nabywa własność, jeżeli posiada nieruchomość nieprzerwanie od lat dwudziestu jako posiadacz samoistny, chyba że uzyskał posiadanie w złej wierze (zasiedzenie).
2. (82) Po upływie lat trzydziestu posiadacz nieruchomości nabywa jej własność, choćby uzyskał posiadanie w złej wierze.
Art. 176. 1. (83) Jeżeli podczas biegu zasiedzenia nastąpiło przeniesienie posiadania, obecny posiadacz może doliczyć do czasu, przez który sam posiada, czas posiadania swego poprzednika. Jeżeli jednak poprzedni posiadacz uzyskał posiadanie nieruchomości w złej wierze, czas jego posiadania może być doliczony tylko wtedy, gdy łącznie z czasem posiadania obecnego posiadacza wynosi przynajmniej lat trzydzieści.
2. Przepisy powyższe stosuje się odpowiednio w wypadku, gdy obecny posiadacz jest spadkobiercą poprzedniego posiadacza.
Zasiedzenia ruchomości można dokonać tylko w dobrej wierze (bona fides continua). Nabycie własności na tej drodze następuje po upływie nieprzerwanego samoistnego posiadania przez 3 lata.

Współwłasność.

Współwłasność polega na tym, że prawo własności tej samej rzeczy przysługuje niepodzielnie kilku podmiotom.
Art. 195. Własność tej samej rzeczy może przysługiwać niepodzielnie kilku osobom (współwłasność).
Art. 196. 1. Współwłasność jest albo współwłasnością w częściach ułamkowych, albo współwłasnością łączną.
2. Współwłasność łączną regulują przepisy dotyczące stosunków, z których ona wynika. Do współwłasności w częściach ułamkowych stosuje się przepisy niniejszego działu.
Rodzaje współwłasności. Prawu polskiemu znane są dwie postacie współwłasności, a mianowicie współwłasność w częściach ułamkowych i współwłasność łączna.
Współwłasność w częściach ułamkowych jest samoistnym stosunkiem prawnym prawa rzeczowego powstającym z czynności prawnej (np. z umowy), z wyroku sądu lub z innych zdarzeń (np. z dziedziczenia). Współwłaścicielowi przysługuje odpowiedni ułamek prawa własności (np. ¼).
Współwłasność łączna jest zawsze konsekwencją szczególnego stosunku osobistego współwłaścicieli i pełni służebną rolę wobec tego stosunku.
Zniesienie współwłasności.
Art. 210. Każdy ze współwłaścicieli może żądać zniesienia współwłasności. Uprawnienie to może być wyłączone przez czynność prawną na czas nie dłuższy niż lat pięć. Jednakże w ostatnim roku przed upływem zastrzeżonego terminu dopuszczalne jest jego przedłużenie na dalsze lat pięć; przedłużenie można ponowić.
Zniesienie współwłasności następuje na mocy umowy, a w razie braku zgody w tej materii – na drodze sądowej. Roszczenie o zniesienie współwłasności jest nieprzedawnialne.

Ochrona własności.

Właściciel może być pozbawiony rzeczy, gdyż znalazła się ona we władaniu innej osoby, naruszono więc przypadające mu uprawnienia: ius possidendi i ius disponendi. Może też doznać innych przeszkód utrudniających swobodne dysponowanie i korzystanie z rzeczy, mimo iż pozostaje ona w jego władaniu. Odpowiednio do tego wykształcono dwa roszczenia służące ochronie prawa własności. Jest to roszczenie windykacyjne (actio rei vindicatio) i roszczenie negatoryjne (actio negatoria).
Roszczenie windykacyjne. Roszczenie windykacyjne jest skargą właściciela o wydanie rzeczy, skierowaną przeciwko osobie faktycznie nią władającej.
Adresat roszczenia może bronić się wykazując, iż przysługuje mu prawo do władania tą cudzą rzeczą, na przykład na podstawie zastawu.
Roszczenie windykacyjne o wydanie nieruchomości jest nieprzedawnialne.
Roszczenie negatoryjne. Istotą roszczenia negatoryjnego jest żądanie przywrócenia naruszonego stanu i zaniechania dalszych naruszeń. Również to roszczenie nie ulega przedawnieniu, gdy ma za przedmiot ochronę prawa własności nieruchomości.