Opis i funkcje przyrody w wybranych utworach literackich

Romantyzm w Polsce rozpoczął się w pierwszej połowie XIX w. i objął swoim zasięgiem wszystkie niemal dziedziny ludzkiego myślenia i twórczości. Przejawiał się w ideologiach, sztuce, polityce, modzie, obyczajach, literaturze, itp. Komunikacja między idealną sferą ducha oraz uduchowionym wszechświatem a człowiekiem odbywa się, zdaniem romantyków, za pomocą niezwykłych zjawisk natury, snów, objawień i przeczuć. Społeczeństwo epoki romantyzmu było bardzo mocno związane z nurtem przyrody. Zarówno prosty lud, jak i romantyczny poeta są wyposażeni w takie właściwości poznawcze, jak intuicja, wiara, czucie, nazywane przez romantyków „okiem i uchem wewnętrznym”, czy „okiem i uchem duszy”. Wiele utworów, takich jak chociażby: Ballady i romanse, Dziady część II i III, Nie-boska komedia, posiadają ważny i mocny akcent istoty romantyzmu.
Ponadzmysłowe „widzenie” i „słyszenie”, bezpośrednie i wewnętrzne komunikowanie się człowieka z naturą jest romantyczną odmianą mistycyzmu. (mistycyzm – prąd religijno-filozoficzny uznający możliwość ponadzmysłowego, bezpośredniego kontaktu człowieka z bóstwem za pomocą intuicji.)

Literatura romantyczna szczególnie uwydatniła naturę, czyniąc z niej nową koncepcje w pojmowaniu świata i przyrody. Dlatego też ważnym aspektem romantycznej wizji świata stała się właśnie natura. Romantycy odrzucili oświeceniowe poglądy traktujące naturę jako wyregulowany mechanizm. Rozumieli ją jako byt pierwotny, jako twór tajemniczy, uduchowiony, wiecznie żywy. Odkryli po prostu duszę natury. W epoce romantyzmu pisało wielu poetów, jednak nie każdy z nich może poszczycić się tak pięknym słownictwem i twórczością, jak Adam Mickiewicz, czy Juliusz Słowacki.
Największym jednak poetą romantycznym był Adam Mickiewicz (ur. 24 grudnia 1789r.). Studia w Wilnie miały wielki wpływ na umysłowy i kulturalny rozwój poety. Tradycje w jakich dojrzewał wielki poeta romantyczny zaczerpnięte były z epoki oświecenia, więc i jego początkowa twórczość utrzymana była pod względem ideowym w tendencjach oświeceniowych, jednak pod względem stylu, odpowiadała klasyce. Uczestnictwo w organizacji młodzieżowej założonej w 1817 roku, zwanej Towarzystwem Filomatów, również odbiło istotne piętno na działalności pisarskiej Mickiewicza. Pierwsze poematy (Mieszko książę Nowogródka, Pani Aniela i Dziewica Orleańska) powstały w wyniku uczestnictwa w tymże towarzystwie. Towarzystwo Filomatów miało ogromne znaczenie dla rozwoju charakteru i ukształtowania stosunku do świata Mickiewicza. Dużo wagi poeta przywiązywał do zawiązanych wówczas przyjaźni z innymi filomatami. Powołany po 1820 roku Związek Filaretów zmienił nieco kierunek myślowy poety. Po konflikcie filomatów i filaretów Mickiewicz opowiedział się po stronie filaretów, a wyrazem tego stały się wiersze programowe: Oda do młodości i Pieśń filaretów. Pierwszym krokiem w rozwoju romantyzmu w Polsce jest zapewne napisany przez poetę tomik, w którym na pierwszym miejscu zawarł autor poemat: Grażyna. Przedstawiona tutaj tajemniczość i zagadkowość są w pełni odzwierciedleniem atmosfery romantyzmu. Drugą pozycją są Dziady, jako wyraz tęsknoty i przeżyć. Pobyt w Kownie i śmierć matki poety wywarła tak olbrzymi nacisk na jego psychikę, co widać już w pierwszej części Dziadów. Kolejnym znaczącym okresem w życiu Mickiewicza był zapewne pobyt w Rosji. Aresztowanie poety i skazanie go zaowocowało powstaniem na wygnaniu ciekawego zbioru wierszy nazwanych: Sonety. Najważniejszą rolę w nich odgrywają opisy przyrody, będące wyrazem natury romantycznej poety. Jednak decydujący wpływ na ukształtowanie się zainteresowań Mickiewicza w zakresie polityczno-pubicystycznym, miała emigracja. Rzeczywistość na emigracji przeczyła, i to w bolesny sposób poglądom poety, czego wyraz dał w najbardziej znanym chyba utworze romantycznym: Pan Tadeusz. Jako utwór wielowątkowy dzieło to stało się epopeją narodową.

Idealizm romantyczny oznaczał upadek wiary we wszechmoc rozumu ludzkiego, w ład i harmonię świata, odejście od racjonalizmu i empiryzmu wieku oświecenia i zwrot ku irracjonalizmowi, ku sferze ducha. Dla romantyków byt rzeczywisty nie mieścił się bowiem w zwykłych, ziemskich wymiarach, ogarniał on świat nie tylko dostępny dla zmysłów, lecz także wysnuty z wyobraźni człowieka, widziany oczyma duszy i serca. Romantycy kierowali swoją uwagę w kierunku przeżyć człowieka, jago myśli, pragnień i doznań. Wybujały jednak romantyzm niósł pewne niebezpieczeństwo. Przeradzał się niekiedy w egocentryzm i egotyzm narzucając subiektywne widzenie świata, prowadząc w konsekwencji do izolacji bohaterów, do ich społecznego osamotnienia, skazywał ich na udrękę duszy, pogrążał w ekstazie religijnej, odbierał wiarę w życie. Miłość w odczuciu romantyków była potężną siłą, żywiołem o niezwykłej mocy. Wola i rozum człowieka często były paraliżowane miłością, która doprowadzała do szaleństwa i samounicestwienia. Owa miłość romantyczna, obojętnie jaki przybierała kształt, zawsze jednak stanowiła ważne źródło inspiracji artystycznej, stawała się tematem wielu utworów literackich. Bardzo często splatała się ona z żarliwą wiarą religijną i z podziwem dla piękna przyrody.

Dla duszy ludzi dotkniętych „chorobą wieku” kojącym balsamem była przyroda. Stanowiła ona ucieczkę od świata, w którym czuli się źle, a także przedmiot zachwytów i kontemplacji oraz źródło inspiracji twórczej. Urzekała ich ona swym wiecznie żywym pięknem, dramatyzmem żywiołów (opis burzy w Panu Tadeuszu, czy w Sonetach krymskich), surowością i pełną tajemnic pierwotnością (opis „matecznika” w Panu Tadeuszu), pociągła egzotyką.
„Owe obłoki ranne…
Jak czarne ptaki, lecąc w wyższą nieba stronę…
…powietrze stało
Głuche, milczące, jakby z trwogi oniemiało.
I łany zbóż…
Wrzały jak fale…
…wierzby i topole,
Biły czołem, długimi kręciły ramiony”

„Nagle wichry zwarły się, porwały w poły,
Borykają się, kręcą, świszczącymi koły
Krążą po stawach, mącą do dna wody w stawach,”

Romantyczne umiłowanie przyrody wpłynęło również na wykształcenie się w tej epoce specjalnego stylu ogrodowego, parkowego, którego zaczątki odnajdujemy w sentymentalnych ogrodach z przełomu XVIII i XIX w. Dobrym przykładem będzie tu opis Soplicowa, wspaniałego dworu szlacheckiego, będącego gniazdem rodu Sopliców. Usytuowanie dworku jest znaczące dla opisu piękna okolic miejscowości, ponieważ leży on kilkadziesiąt kilometrów od powiatowego miasta – Nowogródka na Litwie, i stanowi o sentymentalnym charakterze krajobrazu w tejże okolicy. Ubrane w słowa przez Adama Mickiewicza piękno i wyraz miłości do przyrody, towarzyszy autorowi mocno związanemu z ojczyzną i patriotyzmem, jako wyraz stanu jego duszy romantycznej.
„…nad brzegiem ruczaju,
Na pagórku niewielkim, we brzozowym gaju,
Stał dwór szlachecki, z drzewa, lecz podmurowany
…pobielane ściany,
…odbite od ciemnej zieleni
Topoli, co go bronią od wiatrów jesieni.
Widać, że okolica obfita we zborze,…”

Dodatkowo warto wspomnieć także o wspaniałym opisie gaju a w szczególności rodzaju grzybów w nim rosnących. Romantyczne rysy cechujące Pana Tadeusza można znaleźć w opisach przyrody leśnej. Słowa użyte we fragmentach stanowią o bogactwie rodzajowym i gatunkowym. Realizm w opisach przyrody osiąga poeta poprzez wprowadzenie metaforyki. Na uwagę zasługuje realistyczna kolorystyka w obrazach. Jako przykład może być choćby opis dworku soplicowskiego, gdzie biel ścian ukazana jest na ciemnym tle zielonych topoli oraz opis ubarwienia grzybów na tle roślinności w gaju.
„Był gaj z rzadka zarosły, wysłany murawą;
Po jej kobiercach, na wskroś białych pniów brzozowych,
Pod namiotem obwisłych gałęzi majowych,”
„Na zielonym obrusie łąk, jak szeregi
Naczyń stołowych sterczą: tu z krągłymi brzegi
SUROJADKI srebrzyste, żółte i czerwone,
Niby czareczki różnym winem napełnione;
BIELAKI krągłe, białe, szerokie i płaskie,
Jakby mlekiem nalane filiżanki saskie,”

Opisy przyrody w utworach romantycznych zawierają również umiejętne zastosowanie personifikacji. Poeta nadając cechy ludzkie czy to słońcu, czy rozpoczynającemu się dniu wyraża swój zachwyt na pięknem przyrody. Arcydziełem poezji opisowej jest zapewne opis wschodu i zachodu słońca. Plastyka i malowniczość jest osiągnięta przez autora dzięki zastosowaniu różnych środków artystycznych. Wszystkie opisy z reguły związane są z akcją i podporządkowane sprawom ludzkim. Stosunki między ludźmi stanowią odpowiednik stanu pogody. Żywe kontakty między bohaterami przeplatane są z opisem letniej i budzącej się do życia przyrody. W Panu Tadeuszu mieszają się zarówno realizm, jak i baśniowość, nadając utworowi charakter romantyczny. Przyrodę nadniemeńską prezentuje poeta jak swoją miłość do ojczystej ziemi. Mówiąc o wytworach przyrody, jako o żywych istotach, używa licznych personifikacji, gdzie zachodzące słońce „spuszcza głowę” i usypia „westchnąwszy głęboko”, czy chociażby senny nastrój chmurnego dnia odpowiada senności soplicowskich gości, czy też świeżość ogrodu warzywnego porównywany jest do urody młodziutkiej ogrodniczki- Zosi.
„Słońce już gasło, wieczór był ciepły i cichy;
Chmurki wróżą pogodę, lekkie i świecące,
Tam jako trzody owiec na murawie śpiące,”
„Słońce spuściło głowę, obłok zasunęło,
I raz ciepłym powietrzem westchnąwszy – usnęło”
„Gdzieniegdzie otyłego widać brzuch harbuza,
Który od swej łodygi aż w daleką stronę
Wtoczył się ja gość między buraki czerwone.”

Romantycy starali się połączyć naturę z poezją i stworzyć swoistą syntezę tych dwu zjawisk. Fascynacja niezwykłością i jednością natury znalazła swój wyraz w różnorodnej literackiej eksploatacji motywów słońca, burzy, drzew, ziarna, gwiazd, morza, itp. Romantyczna wizja świata była sposobem jego rozumowania. Najczęściej fascynowali się niezwykłością krajobrazów, ujawniając tym samym potęgę świata przyrody, wobec których człowiek staje się bezradny. Ciekawym potwierdzeniem są „Sonety krymskie” Adama Mickiewicza, w których podmiot zwraca uwagę na bezkresny step przypominający ocean, na potężny szczyt górski górujący nad okolicą, czy na rozbijające się o skały morskie fale.
„Śród fali łąk szumiących, śród kwiatów powodzi,
Omijam koralowe ostrowy burzanu”

Cykl osiemnastu sonet jest wyrazem tęsknoty poety za rodzinnym krajem, ale także wrażeniem jakie doznał Mickiewicz podczas pobytu na wygnaniu. Takie ujęcie swoich wrażeń i odczuć jest niebagatelna przedsięwzięciem, dającym czytelnikowi obraz poetyckiej twórczości Mickiewicza. W sonetach mamy do czynienia z niezwykłym bogactwem środków artystycznych., wyszukanych porównań, metafor. Konkretną wymowę mają metafory, które ożywiają przyrodę: spienione bałwany „buchają” i „kołują”, księżyc dąży „spocząć przy kochance”.
Autor w szczególny sposób stosuje animizacje i personifikacje. Głównym bohaterem sonetów jest podróżujący samotnik. Każdy sonet jest poetycką fotografią fascynacji światem. Pierwszy z cyklu sonetów nosi tytuł „Stepy Akermańskie” i jest wyrazem zachwytu poety nad niespotykanym widokiem stepu nad Dniestrem. Fascynację nad bujną roślinnością opisuje następująco:
„…weselszy deptałem twoje trzęsawice
niż rubinowe morwy, złote ananasy”.

Opisy zaprezentowane w sonetach są wyrazem nie tylko zachwytu nad pięknem przyrody, ale także stanowią formę monologu lirycznego. Tęsknota za krajem przeradza się w bezgraniczny smutek, rozpacz, czego autor daje upust w kolejnych opisach:
„Nad głową niebo jasne, obok piękne lice;
Dlaczegoż stąd ucieka serce w okolice
Dalekie…”
„W takiej ciszy – tak ucho natężam ciekawie,
Że słyszałbym głos z Litwy.”

Opisy przyrody i uczuć podmiotu lirycznego przeplatają się w cyklu sonetów. Podmiot liryczny pozwala Mickiewiczowi nadać opisom innych charakter i wymiar, już nie jako bezosobowy opis ale jako wyraz uczuć, przeżyć, dogłębnych stanów psychicznych bohatera. Pielgrzym jest bohaterem sonetów i reprezentuje postać typowo romantyczną. W niektórych sonetach podmiot występuje w pierwszej osobie i bez wątpienia wypowiada uczucia i wrażenia samego poety. Natura przytłacza pielgrzyma swym ogromem, potęgą gór i morza, pięknem dolin i roślinności, blaskiem słońca.
„ I mój duch masztu lotem buja śród odmętu,
Wzdyma się wyobraźnia jak warkocz tych żagli.”

W sonetach przeważają poetyckie metafory oraz epitety, nadające dodatkowo głębi wzruszeń i doznań psychicznych:
Metafory: - „suchy przestwór”, „powódź kwiatów”, „wóz nurza się w zieloności”;
Epitety: - „szumiące łąki”, „koralowe ostrowy”, „ciągnące żurawie”;
W sonetach Mickiewicz zawarł bardzo interesujące motywy orientalne, czego przykładem może być wprowadzenie dodatkowego bohatera: Mirzy. Jest on mieszkańcem Krymu i często pełni w wierszach funkcję narratora. Co więcej, wprowadzenie tej postaci pozwoliło poecie na odtworzenie psychiki człowieka Wschodu, rozmiłowanego w przepychu barw, blasku i zdobnictwie mowy. Mickiewicz nie używa w sonetach właściwych nazw kolorów, ale zastępuje je przenośniami z dziedziny klejnotów i drogocennych metali: „rubinowe morwy”, „złote ananasy”, „perełki Wschodu”, „strumienie szkarłatów”,
„Kłania się las i sypie z majowego włosa,
Jak z różańca kalifów, rubin i granaty”

Epoka romantyzmu wycisnęła głębokie piętno na całej naszej kulturze narodowej, ukształtowała model nowoczesnego Polaka, uświadamiając, że bez wiary we własne siły, bez żarliwej miłości tego, co składa się na dobro ogółu, nie można w ogóle myśleć o lepszej dla nas przyszłości. Kolejna epoka literacka, przygnieciona dość silnie silnymi ideałami romantycznymi, odczuwała kompleks niższości. Pokolenie pisarskie okresu pozytywizmu posiadało bowiem bardzo małą wiarę w wartości własnych poczynań i z wielką skromnością określało w ogóle rolę twórczości literackiej w życiu społeczeństwa. Pozytywizm wywodził się z nurtu filozoficznego oświecenia, który przeciwstawiał się metafizyce, a więc wszelkim teoriom idealistycznym, nienaukowym, trudno przyswajalnym przez umysł ludzki, a budował wiedzę o świecie na badaniu faktów dostępnych rozumowi i sprawdzalnych empirycznie. Konwencjom tradycyjnego romansu pisarze pozytywizmu przeciwstawiają wielowątkowość i rozległą epicką realność. W powieściach dominuje realizm życia społecznego, wraz z krytyką zjawisk społecznych. Charakterystyczną treścią są jednostkowe dramaty opisywane na tle rozbudowanej rzeczywistości społecznej. Pozytywiści dążąc do uszczegółowienia realiów osadzają swe utwory w konkretnym czasie i miejscu. Opierając się na najnowszych zdobyczach nauk przyrodniczych, pozytywiści uważali ewolucję za podstawę ciągłego rozwoju tak świata przyrody, jak i sfery stosunków społecznych i ekonomicznych. Ewolucja powodowała, że świat zmienia się powoli, stopniowo, ale stale i według określonych zasad.

Jedną z niezbicie pozytywistycznych powieści jest utwór Elizy Orzeszkowej (ur. 6.VII.1941, zm. 18 maj 1910) Nad Niemnem. Orzeszkowa była polską pisarką i publicystką. Jedną z najwybitniejszych polskich powieściopisarek, szczególnie w okresie pozytywizmu. Pochodziła z zamożnej szlacheckiej rodziny. W Nad Niemnem (1887), najgłośniejszej swej powieści, przypominającej atmosferą i optymistycznym finałem Pana Tadeusza Mickiewicza, przedstawiła panoramę życia ziemiaństwa i schłopiałej szlachty zagrodowej. Umieściła tę wizję na tle nadniemeńskiej przyrody, zakorzeniła ją w kulturze pieśni, pracy i ładu moralnego zagrodowców oraz w demokratycznych i patriotycznych przesłaniach roku 1863, a ożywiła nadzieją odrodzenia narodowego. W utworze tym widoczna jest typowa epicka i realistyczna narracja. Dużą wagę odgrywa w utworze narrator. Dzięki niemu poznajemy wiele ważnych i ciekawych faktów i realiów z życia ludzi.
„Ulewą żaru błękitna kopuła oblewała ich zgięte plecy, a gorący ten oddech nieba, skraplając się na ich twarzach, spadał na ziemię deszczem potu.”

Jednak narracja nie jest czysto epicka i obiektywna, pojawia się zróżnicowanie podejścia językowego w zależności od opisywanej rzeczy: opisy przyrody pojawiające w treści utworu opisane są językiem poetyckim, lirycznym; wszystkie fragmenty odnoszące się do chwalebnej przeszłości, język staje się wzniosły i patetyczny; czasem pojawia się ludowa poezja, jako dodatek do całości.
„W porze żniw na tej rozległej równinie ziemia wydawała się złotym fundamentem dźwigającym błękitną kopułę i okrytym ruchliwym ruchliwym mrowiem drobnych istot.”
„…wszędzie, od wzgórz obrosłych drzewami do wysokiej ściany nadniemeńskiej, dojrzałe zboża płynęły gorącą żółtawą lawą, która miejscami wyginała się w zagłębienia, okryte również gorąco żółtym ścierniskiem.”

Ta poetyckość wypływa z tradycji romantycznych, ale jest jeszcze jedna rzecz: odwołanie do tajemniczości i symboliczności pewnych rzeczy: Niemen w utworze jest traktowany jako centrum akcji. Jest to pewna forma kultu i wszystko obraca się wokół niej.
„W Korczyńskim dworze na rozległym trawniku dziedzińca rosły wysokie i grube jawory otoczone niższą od nich gęstwiną koralowych bzów, akacji, buldenżerów i jeszcze niższą jaśminów, spirei i krzaczastych róż.”

„Dalej widać było u jednego z krańców ogrodu przeświecający przez zieloność ów wysoki, w słońcu złocisty brzeg Niemna, a z niektórych punktów dziedzińca widzialną była i sama rzeka, szeroka, w tym miejscu okrągłym łukiem skręcająca się za bór ciemny.”
Wątki ludowe i fascynacja naturą, wiążą się z bardzo ogólną wymową utworu. W Nad Niemnem najważniejszą wartością jest praca. Najlepiej widać to na przykładzie rodziny Bohatyrowiczów. Ich szlachectwo wywodzi się z pracy dla nich praca jest w tym najważniejsza, staje się miernikiem wolności, określa człowieka. Są bardzo sumienni, wykonywanie obowiązków jest dla nich przyjemnością, esencją życia. Dlatego pracę na roli traktują jako naturalny porządek świata, w którym żyją i są mu posłuszni. Podobnie traktuje pracę Benedykt Korczyński, jest ona jego stylem bycia, najważniejszą rzeczą w życiu. Podejmuje ideał pracy organicznej, aby utrzymać majątek w swoich rękach, natomiast nie stara się nawet pracować u podstaw.

„ Na rozległej przestrzeni pola, która wąska droga z bohatyrowicką okolicą rozdzielała, żniwiarze wydawali się rojem istot nie tylko ruchliwych, ale i różnobarwnych.” „ Cała ludność okolicy jednocześnie wylec miała w pole,…”

Przedstawiona w utworze praca fizyczna na roli lub w gospodarstwie, nierozerwalnie łączy się z naturą i spaja z nią człowieka. Ludzie jednak kochają swoją ciężką i mozolną pracę, będącą ich źródłem utrzymania, żywiołem, miernikiem wolności. Właśnie praca daje ludziom poczucie godności i zasłużonej dumy, realizuje wszystkie ich ambicje, aspiracje, sprawiają im ogromną przyjemność. Wykonywanie sumienne wszystkich obowiązków jest esencją ich życia. Świadczą o tym słowa: „…pomimo przebytego dnia ciężkiej pracy w wesołych uśmiechach ukazywali perłowe rzędy zębów…”
Romantyczne ideały walki niepodległościowej przekreśliła definitywnie katastrofa roku 1864, pociągając za sobą skutki ofiar w ilości kilkudziesięciu tysięcy poległych i wielu tysięcy zesłanych na Sybir. Likwidacja odrębności Królestwa, rusyfikacja administracji, sądownictwa, szkolnictwa i ucisk cenzury, wywołały zagrożenie dla istniejącego społeczeństwa polskiego, które zaczęło trzeźwiej spoglądać na rzeczywistość, liczyć się z faktami i dokładniej rozważać możliwość ratunku dla siebie. Eliza Orzeszkowa przedstawiając dwa opisy grobów, daje wyraz poszukiwań korzeni. Jeden grób to szesnastowieczny Jana i Cecylii, założycieli rodu Bohatyrewiczów:
„…w miejscu o kilka stóp zaledwie oddalonym od szczytu góry, na łagodnym skłonie,… U końca cienistej i w nierówne wschody powyszczerbianej alei,…leżał olbrzymi kamień, pełen wgłębień i wypukłości,… Kilka cienkich sosen, z szerokimi u góry koronami, i rozłożysta grusza, z gęstwiną drobnych liści,…Pod sosnami i gruszą coś czerwieniało, błękitniało i bielało; …to grobowiec.”
Drugi – to zbiorowa Mogiła powstańców z roku 1863.
„ W głębi, pod ciemną kolumną kilku splecionych z sobą jodeł,…wznosił się niewysoki pagórek, kształt podługowaty i łagodne stopki mający, niby kurhan, widocznie kiedyś rękami ludzkimi usypany i…w nierówne kępy pogarbioną trawą obrosły…to zbiorowa mogiła.”
Oba groby współtworzą ważny punkt odniesienia dla teraźniejszości. Ludzie odcięci od korzeni, pozbawieni świadomości historycznej nie chcą i nie potrafią odnaleźć wyżej swojej egzystencji. Pielęgnowanie i uświęcanie tradycji daje oparcie i pozwala zachować niezachwianą postawę moralną i duchową.
Pozytywiści odrzucając w zdecydowany sposób romantyczną postawę wobec świata i zwalczając naśladowców minionej epoki, wyrażali jednak niekłamany podziw dla wielkich osiągnięć swoich poprzedników na polu literatury pięknej i stale pozostawali pod jej wpływem. Niestety nie udało się pozytywistom stworzyć dzieł posiadających znamiona studiów naukowych. Tworzyli oni bowiem dzieła tendencyjne, gdyż takie było wówczas zapotrzebowanie społeczne. Czasy, o których mowa, nie sprzyjały rozwojowi poezji, stąd w tej epoce wysunęła się na prowadzenie proza, w rozmaitych jej formach narracyjnych, jak: powieść, opowiadanie, nowela, obrazek, szkic, itp.

.Przyroda w „nad Niemnem” przechowuje narodowe pamiątki przypomina o tradycji tych ziem. Taką rolę pełni grób Jana i Cecylii znajdująca się na wysokim brzegu Niemna od ponad trzystu lat i związana z nią legenda żywa w rodzie Bohatyrewiczów. Dwoje dzielnych ludzi : Jan i Cecylia w dzikiej puszczy nad niemeńskiej dali początek wspaniałej cywilizacji. Dane im było długo żyć, widzieli więc jak osada rozrasta się, jak ich dzieło kontynuują dzieci, wnuki. Chociaż ani razu orzeszkowa nie użyła w powieści słowa polska, ojczyzna, patriotyzm , to poprzez opisy przyrody powieść pełna jest miłości do rodzinnego kraju
Przedstawione przeze mnie przykłady podkreślają funkcję i role przyrody w wybranych utworach poetyckich i prozatorskim. Starałem się wyłuskać sposób kreowania przyrody a także funkcje jaką ona pełniła w kreacji świata przedstawionego czy poetyckich doznań

Sielski krajobraz roztaczający się przed oczami czytelnika podkreśla też szczęśliwość mieszkających wśród pól, lasów, ludzi. Słońce którego kilka opisów zawarł Mickiewicz, upiększa ten świat budzi u bohaterów estetyczne przeżycia tworzy nastrój, inspiruje ich do aktywnego działania. Krytyka literacka podkreśla że miarą artyzmu Mickiewicza jest to, iż przyrodę odbieramy jakby wszystkimi zmysłami: odcienie barw, kształty, odgłosy szmery, zapachy. Niektóre opisy przyrody, a należy do nich opis sadu, zawierają personifikację: drzewa, jarzyny, krzewy przypominają społeczeństwo, obdarza je bowiem autor cechami typowymi dla ludzi np. „kapusta sędziwe schylając łysiny siedzi i zda się dumać o losach jarzyny”. sąsiedztwo roślin oddaje relacje międzyludzkie to społeczeństwo wzajemnie sobie życzliwe , tu jeden troszczy się o szczęście drugiego w efekcie ten opis podkreśla , że przedstawiony świat – ojczyzna to arkadia – kraina szczęśliwości