Sceny bitew i pojedynków. W jaki sposób ukazywali je pisarze i jakie funkcje pełniły w ich dziełach? Ukaż na wybranych przykładach.

Poniżej kompletna prezentacja maturalna wraz z bibliografią, kartką z cytatami i ramowym planem. Za egzamin dostałem 13/20 pkt, nie jest to świetny wynik ale wynikał on ze słabej znajomości lektur w bibliografii, gdybym znał odpowiedzi na pytania komisji nt. lektur z pewnością uzyskałbym wynik wyższy

PREZENTACJA MATURALNA
Sceny bitew i pojedynków. W jaki sposób ukazywali je pisarze i jakie pełniły funkcje w ich dziełach? Ukaż na wybranych przykładach.
Pragnę przedstawić Szanownej Komisji moją realizację tematu: Sceny bitew i pojedynków. W jaki sposób ukazywali je pisarze i jakie pełniły funkcje w ich dziełach? Ukaż na wybranych przykładach.
Bitwa oraz pojedynek jest to starcie przeciwników wynikające np. z różnic ideowych, społecznych, kulturowych lub szeroko rozumianego konfliktu interesów. Historia pokazuje że są to z reguły starcia zbrojne gdzie obie strony walczą ze sobą w celu wyeliminowania przeciwnika. Dawniej pojedynki były narzędziem honorowego, lecz czasem krwawego sposobu rozwiązywania konfliktów między dwoma rywalami. Były to niezwykle ciekawe widowiska. Zasady pojedynkowania zaczęły kształtować się już w czasach starożytnych. Najważniejszymi z nich były m.in. równość rywali – niemożliwy był pojedynek rycerza z chłopem, największą hańbą dla rycerza było nieprzystąpienie do pojedynku. Hańbą było zabicie nieuzbrojonego przeciwnika, od tyłu lub znienacka. To tylko niektóre z wiele zasad regulujące walki. W bitwie ilość osób oraz środków użytych to walki jest wielokrotnie większa niż w pojedynkach. Przez co straty ludzkie oraz materialne są niewyobrażalne. Bitwa, podobnie do pojedynku jest toczona aż do momentu osiągnięcia celu. Może to być całkowite wyeliminowanie przeciwnika lub jego poddanie się. Dzięki bitwom rozstrzygnęło się wiele wojen.
Sceny bitew i pojedynków są bardzo ważne w tekstach literackich, w fabule utworów ale i również w charakterystyce bohaterów, którzy biorą udział w tych konfliktach. Sceny te stanowią kulminację wydarzeń utworów, czyli jakby nagromadzenie perypetii, które czytelnik z wielkimi mocjami śledzi, bowiem w scenach bitew i pojedynków rozstrzygają się dzieje bohaterów, których już wcześniej poznał, a może również polubił.
Bez wątpienia literackie kreacje bitew i pojedynków wymagają od pisarzy w sposób szczególny biegłości w sztuce pisarskiej. Jak już powiedziałem sceny te są zazwyczaj najważniejszymi momentami fabuły utworów, a ich następstwa są strategiczne dla dalszych dziejów bohaterów. Ponadto należy zwrócić uwagę, że sceny bitew są świetną okolicznością do opisania cech charakterystycznych, a także zewnętrznych bohatera lub zbiorowości, także poprzez panoramiczne literackie obrazy, są dobrym pretekstem do opisu nie tylko konfliktu zbrojnego, lecz również natury, przyrody, topografii terenów, co jest nam dobrze znane choćby z homeryckich opisów z Iliady. Pojedynek oprócz kreacji poważnych, ujawniających bardzo chwalebne cechy bohaterów lub negatywne, jest także przedstawiany w formie bardziej ludycznej, czy groteskowej, wiedzą o tym dobrze ci, którzy znają twórczość choćby Gombrowicza, z której można wymienić pojedynek na miny z utworu Ferdydurke.
Pierwszym argumentem mojej prezentacji jest antyczny obraz bitwy i pojedynku w eposie Homera Iliadzie.
Iliada to epos, pieśń o Ilionie czyli Troi, pochodzi od nazwy Troi i sugeruje, że dzieło jest poematem o wojnie Achajów (Greków) z Trojanami, zakończonej zagładą Troi. Iliada składa się z 24 pieśni i jest oparta na mitach greckich.
Ważne jest, że losy bitwy tak naprawdę zależą od postaw Achillesa, bowiem nie biorąc udziału w walce skazuje Achajów na dotkliwe straty.
Szczególnym momentem eposu oraz jednym z jego kulminacyjnych punktów jest pojedynek między Achillesem a Hektorem, który zabił przyjaciela herosa, Patroklesa. Obrazuje też znakomicie technikę Homera – sposób opisu zdarzeń i bohaterów. Fragment zaczyna się opisem pogoni Achillesa za uciekającym dookoła murów Troi Hektorem. Poeta posłużył się porównaniem homeryckim zestawiając Achillesa z orłem dopadającym „gołębicę spłoszoną” czyli Hektora. Przedstawiając owy pościg poeta nie pomija uroków krajobrazu: jest tutaj: „drzewko figowe rozchwiane wiatrem” i „droga szeroka”. Homer charakteryzuje także bohaterów: Hektora jako „szlachetnego” a Achillesa jako „potężniejszego”. Autor zaznacza, że tym razem stawką pojedynku będzie życie Hektora „co jeźdźcem był świetnym”. Użycie formy „był” w tym wypadku ukazuje, że los Hektora jest już znany i jemu i bogom, którzy obserwują zdarzenie. Pojedynek rozpoczyna rozmowa bohaterów, Hektor prosi o szacunek dla jego zwłok po śmierci. Gniew Achillesa jest jednak tak wielki, nie godzi się na żadne układy. Opis bitwy jest równie dynamiczny jak opis pogodni za Hektorem. Jest on pełen czasowników. Achillesa przepełnia gniew i chęć zemsty. Jego precyzyjny cios w gardło przeciwnika rozstrzyga pojedynek. Achilles po wygranej walce zaczyna lżyć z przeciwnika i grozi mu pohańbieniem zwłok. Nie zgadza się na ponowną prośbę konającego Hektora dotyczącą szacunku dla jego zwłok. Przywiązuje jego zwłoki do rydwanu i okrąża Troję. Autor opisuje te sceny bardzo dokładnie, nie pomijając drastycznych szczegółów. Hańba szlachetnego wojownika i rozpacz matki widzącej bezczeszczenie zwłok syna wywiera na czytelniku ogromne wrażenie.
Pojedynek ten w utworze pełni ważną rolę, gdyż przesądził o dalszych losach wojny i upadku Troi.
Następnym argumentem mojej prezentacji jest obraz bitwy w epopei Adama Mickiewicza Pan Tadeusz.
W księdze dziewiątej następuje opis bitwy. Nocą Rosjanie napadają na zamek i związują śpiącą szlachtę. Na dziedziniec wjeżdża ksiądz Robak z wypełnionymi wozami. Udaje zadowolonego z losu szlachty. W celu uczczenia tej chwili aranżuje pijaństwo we dworze. Podpity major Płut naprzykrza się kobietom, za co Tadeusz go policzkuje. Moment ten rozpoczyna bitwę. Na dziedzińcu twa rozkuwanie i uzbrajanie szlachty, broń znajdowała się na wozach ks. Robaka. Toczy się zaciekła bitwa. Polacy uzyskują przewagę. By nie przelewać dalej krwi Tadeusz proponuje pojedynek z majorem. Tchórzliwy Płut jednak się wykręca, zamiast tego ma się odbyć pojedynek Rykowa z Hrabią. Z szeregu Rosjan pada jednak zdradziecki strzał co wznawia bitwę. Walka kończy się przygnieceniem żołnierzy rosyjskich starą sernicą przez co szlachta odnosi zwycięstwo.
Bitwa w Panu Tadeuszu ma dwie funkcje. Z jednej strony pobudza akcję utworu, wprowadza wartką akcje w niemal arkadyjską przestrzeń Soplicowa. Z drugiej strony bitwa w Panu Tadeuszu jest swoistą metaforą szlacheckiej, patriotycznej natury, która nie pozwala na niesprawiedliwe traktowanie.
Następnym argumentem mojej prezentacji jest poetycka kreacja tematu bitwy w utworze Juliusza Słowackiego Grób Agamemnona.
Autor przyrównuje dzieje historyczne Polski do dziejów starożytnej Grecji. Obiektem jego zainteresowań są walki Greków o niepodległość. Wspomniane zostają dwie ważne bitwy: pod Termopilami i Cheroneą.
Pierwsze miejsce to wąwóz, Termopile słynny z bohaterskiej walki garstki Spartan, pod wodzą Leonidasa, z przeważającymi siłami Persów i stanowi symbol męstwa i poświęcenia się ojczyźnie.. W utworze przywołana bitwa służy wyrażeniu myśli, że Polacy nie potrafią wykazać się takim bohaterstwem i oddaniem w powstaniu listopadowym, jak Grecy w Termopilach, które miały mniejsze znaczenie dla nich niż dla Polaków powstanie. Drugie miejsce to miasto, w którym Grecy przegrali w bitwie z Macedończykami. Cheronea kojarzy się Słowackiemu z klęskami Polaków, którzy nie są bohaterscy i nie mają woli zwycięstwa.
Na Termopilach? - Nie, na Cheronei
Trzeba się memu załamać koniowi,
Bo jestem z kraju, gdzie widmo nadziei
Dla małowiernych serc podobne snowi
Przytoczenie miejsc, w których stoczyły się bitwy, to tło do ukazania głównego tematu utworu, którym są niepowodzenia Polaków. Poeta w utworze wyraża ostry sąd o Polsce szlacheckiej współczesnej mu i dawniejszej. Przeciwstawia współczesnemu pokoleniu Polaków bohaterskich obrońców wąwozu termopilskiego. Krytykuje wady i lekkomyślność polskiej szlachty. Dzięki przywołaniu sławnych bitew Słowacki chce zachęcić Polaków do działania. Utwór posiadał funkcje krytyczną oraz agitacyjną
Kolejnym argumentem mojej prezentacji jest literacki obraz bitwy w nurcie powieści historycznej w utworze Krzyżacy Henryka Sienkiewicza.
Sienkiewicz dokładnie w powieści opisał bitwę na polach grunwaldzkich, która miała miejsce 15 lipca 1410 roku. Na pole bitwy pierwsi przybywają Krzyżacy wraz z rycerstwem krajów europejskich. Na czele wojsk krzyżackich stanął słynny mistrz – Ulryk von Jungingen. Zajmują oni korzystny równinny teren. Rycerstwo polskie przybyło wraz z oddziałami węgierskimi i czeskimi Wojskiem polskim dowodził król Władysław Jagielło wraz z księciem litewskim Witoldem. Zniecierpliwiony mistrz krzyżacki przysyła królowi Polskiemu dwa nagie miecze w celu sprowokowania walki. Stojące w pełnym lipcowym słońcu wojska krzyżackie czekały na rozpoczęcie bitwy. W tym czasie strona polska oczekiwała w lesie. Bitwa rozpoczyna się koło południa. Początkowe wojska polskie i litewskie nie są w stanie pokonać Krzyżaków. Rycerzy zakonu zatrzymuje polska jazda. Wojska polskie stoczyły krwawą walkę z nieprzyjacielem. Szala zwycięstwa ostatecznie przechyliła się na stronę wojsk polsko-litewskich w momencie wycofywania się Krzyżaków. Po stoczonej bitwie przed królem Jagiełłą zostają złożone chorągwie wroga oraz znalezione na polu bitwy ciało Ulryk von Jungingena, które to król każe pochować z honorami.
Sienkiewicz odtworzył bitwę inspirując się obrazem Jana Matejki i korzystając z zapisków Jana Długosza. Opisał realne wydarzenie z historii. W powieści jest ona przedstawiona jako triumf Polaków i Litwinów. Jednocześnie jest to zwycięstwo głównych bohaterów – Zbyszka i Maćka.
Zwycięska przez Polaków bitwa w utworze funkcjonuje w ramach powieści historycznej, traktującej o wydarzeniach ukazujących świetność polskiego oręża, w kontekście protestu przeciw germanizacji w ramach pokrzepienia serc Polaków, w trudnych czasach zaborów.
Ostatnim argumentem mojej prezentacji jest kreacja pojedynku w powieści Potop Henryka Sienkiewicza.
Zanalizuję pojedynek Andrzeja Kmicica z Michałem Wołodyjowskim. Bohaterowie powieści nie są do siebie wrogo nastawieni. Motywem pojedynku obu szlachciców jest kobieta Aleksandra Billewiczówna, a właściwie jej porwanie przez Kmicica.
Kiedy Kmicic wraz ze swoimi ludźmi zostaje otoczony w jednym z mieszkań w Lubiczu. Młody pułkownik jako doświadczony żołnierz i człowiek bardzo honorowy, postanawia pójść z porywaczem na układ. Proponuje pojedynek, w którym jeśli zwycięży Wołodyjowski, Kmicic pójdzie pod sąd, Oleńka wróci do domu, zaś ludzie Kmicica zostaną niewolnikami u szlachty. Jeśli zaś wygra Kmicic, zostanie mu darowane życie i będzie mógł odejść, lecz bez dziewczyny i swoich ludzi.
Kmicic przystaje na propozycję kiedy szlachta laudańska przysięga że pozwoli mu odjechać wolno. Kiedy porywacz ujrzał Wołodyjowskiego zadrwił z jego niskiego wzrostu: Ho! nie na wielkoluda waszmość – Spodziewałem się zacniejszą figurę znaleźć , przez co upewnił się że bez problemu wygra pojedynek z takim przeciwnikiem. Po krótkim czasie trwania walki Kmicic zrozumiał jak wielki błąd popełnił stając do pojedynku z tak doskonałym szermierzem, czasem cofnął się o mały krok w tył, czasem postąpił naprzód widocznie badał biegłość Kmicica. Tamten rozgrzewał się, ten był chłodny jak mistrz próbujący ucznia i coraz spokojniejszy. Zrezygnowany przeciwnik małego rycerza, z pełną złością i z zaciśniętymi ustami wypowiada słowa: Kończ… waść!... wstydu… oszczędź!.... Po chwili pojedynek zostaje zakończony przez Wołodyjowskiego szybkim cięciem Kmicica w głowę. Młody Pułkownik nie zabija przeciwnika. Wołodyjowski przestrzega kodeksu rycerskiego, stawia go na pierwszym miejscu w swoim życiu, dlatego też powstrzymuje szlachtę przed dobiciem Kmicica. Nie pozwala na tak haniebny czyn nawet wobec takiej osoby, a także chce dotrzymać słowa danego Kmicicowi przed pojedynkiem.
Scena pojedynku między Kmicicem a Wołodyjowskim przypomina potyczki średniowieczne z wykorzystaniem szabli. Bohaterowie zostali przedstawienie przez autora na zasadzie kontrastu. Kmicic jest gwałtowny i porywczy. Walczy z wielką złością i uporem tracąc przy tym dużo siły, nie brak mu jednak odwagi. Pomimo upokorzeń ze strony wyraźnie lepszego przeciwnika walczy dalej. Pan Wołodyjowski został przedstawiony jako świetnie wyszkolony szermierz, walczy spokojnie i skutecznie, momentami bawi się ze swoim przeciwnikiem. Wołodyjowski jest litościwy dla swojego przeciwnika, pozwala mu podnieść wytrąconą szpadę. Pojedynek przypomina walkę mistrza z uczniem. Pisarz ukazał tą scenę dynamicznie, dzięki czemu czytelnik staje się uczestnikiem tamtych wydarzeń.
Reasumując toposy bitwy i pojedynku, to ważne tematy w literaturze, w której na przestrzeni epok były kreowane w odmienny sposób, pełniąc różnorodne funkcje.
• Homer w Iliadzie wprowadza czytelnika w sam środek pojedynku, które przedstawia w cudowny panoramiczny sposób. Pojedynek między Achillesem i Hektorem jest bardzo ważny, bowiem jego wynik określa wynik całej bitwy.
• Z obrazu naszkicowanego przez Adama Mickiewicza w Panu Tadeuszu wyjawia się obraz szlachty, która pomimo wewnętrznych sporów potrafi zjednoczyć się przeciwko wspólnemu wrogowi jakim są Rosjanie.
• Literacka kreacja bitwy może funkcjonować poprzez liryczne odwołanie się do ważnego wydarzenia historycznego. Słowacki w liryku Grób Agamemnona wyraził ostry sąd o Polsce szlacheckiej współczesnej mu i dawniejszej. Dzięki przywołaniu sławnych bitew Słowacki chciał zachęcić Polaków do działania.
• Bitwa ukazana w powieści Krzyżacy przez Sienkiewicza funkcjonowała w ramach powieści historycznej, traktującej o wydarzeniach ukazujących świetność polskiego oręża, w kontekście protestu przeciw germanizacji w ramach pokrzepienia serc Polaków, w trudnych czasach zaborów.
• Do mnie osobiście przemawia najbardziej kreacja pojedynku między Kmicicem a Wołodyjowskim w powieści Potop Sienkiewicza. Pojedynek w utworze jest świadectwem nieśmiertelności etosu rycerskiego, którego wartości pisarz przywołuje w swoim tekście, przypominając również współczesnemu czytelnikowi, o odpowiednim stosunku człowieka do człowieka.
Bibliografia

Temat: Sceny bitew i pojedynków. W jaki sposób ukazywali je pisarze i jakie pełniły funkcje w ich
dziełach? Ukaż na wybranych przykładach.

I. Literatura podmiotu:
1. Homer. Iliada. Przeł. Franciszek Dmochowski. Kraków: Greg, 2003.
ISBN 83-7327-289-5
2. Mickiewicz Adam. Pan Tadeusz. Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie, 1997.
ISBN 83-7023-241-425-9
3. Sienkiewicz Henryk. Krzyżacy. Kraków: Greg, 2004. ISBN 83-7327-865-6
4. Sienkiewicz Henryk. Potop. Tom I. Bielsko-Biała: Beskidzka Oficyna Wydawnicza, 1995.
ISBN 83-7032-109-7
5. Słowacki Juliusz. Poezje. Kraków: Zielona Sowa, 2006. Grób Agamemnona, s.65-68.

II. Literatura przedmiotu:
1. Stopka Dorota. Pan Tadeusz. W: Romantyzm. Kraków: Greg, 2000. s.103-118.
2. Stopka Dorota. Potop. W: Pozytywizm. Kraków: Greg, 1999. s.108-138.
3. Szóstak Aldona. Iliada. W: Antyk i średniowiecze. Kraków: Greg, 2000. s.79-89.
4. Słownik motywów literackich. Pod red. Agnieszki Nawrot. Kraków: Greg, 2004.
Pojedynek, s.261-265.
5. Leksykon lektur szkolnych. Pod red. Wojciecha Głucha. Wrocław: Europa, 2005.
Pan Tadeusz, s.246-257.
6. Leksykon lektur szkolnych. Pod red. Wojciecha Głucha. Wrocław: Europa, 2005.
Potop, s.389-398.

III. Materiały pomocnicze:
1. Kartka z cytatami
2. Ramowy plan prezentacji

Kartka z cytatami.
1. „Iliada” Homera
„gołębica spłoszona”

„drzewko figowe rozchwiane wiatrem”
„droga szeroka”

„szlachetny”
‘potężniejszy”

„co jeźdźcem był świetnym”

2. „Grób Agamemnona” Juliusza Słowackiego
„Na Termopilach? – Nie, na Cheronei
Trzeba się memu załamać koniowi,
Bo jestem z kraju gdzie widmo nadziei
Dla małowiernych serc podobne snowi”
3. „Potop” Henryka Sienkiewicza
„Ho! Nie na wielkoluda waszmość (…) – Spodziewałem się zacniejszą figurę znaleźć”

„czasem cofnął się o mały krok w tył, czasem postąpił naprzód widocznie badał biegłość Kmicica. Tamten rozgrzewał się, ten był chłodny jak mistrz próbujący ucznia i coraz spokojniejszy”

„Kończ Waść, wstydu oszczędź!...”
Ramowy plan prezentacji
1. Określenie problemu.
a) Wyjaśnienie pojęć: bitwa oraz pojedynek
• Zasady pojedynkowania się
• Pojedynek a bitwa
b) Cele stosowania tych motywów przez pisarzy
c) Funkcje motywów w dziełach
2. Kolejność prezentowanych treści.
a) „Iliada” Homera
• Krótki opis dzieła
• Postawa Achillesa
• Pojedynek między Achillesem a Hektorem, dynamika
b) „Pan Tadeusz” Adama Mickiewicza
• Opis bitwy
• Funkcje bitwy w dziele
c) „Grób Agamemnona” Juliusza Słowackiego
• Przyrównanie dziejów historycznych Polski do dziejów Grecji
• Termopile
• Cheronea
• Funkcje bitwy w utworze
d) „Krzyżacy” Henryka Sienkiewicza
• Opis bitwy pod Grunwaldem
• Matejko oraz Jan Długosz inspiracją Sienkiewicza
• Funkcja bitwy w dziele, pokrzepienie serc
e) „Potop” Henryka Sienkiewicza
• Analiza pojedynku Kmicica z Wołodyjowskim
• Scena pojedynku przypominająca potyczkę średniowieczną
• Kontrastowe ukazanie postaci
3. Wnioski.
a) Różne motywy bitew i pojedynków
b) Funkcje jakie odgrywają sceny bitew i pojedynków w utworach

Mam nadzieję że się komuś przyda.