Starość

Starości samej w sobie nie można klasyfikować jako choroby, z racji tego, że starzenie się ustroju jest procesem fizjologicznym. Nie można go ani wyleczyć, ani powstrzymać, a jedynie opóźnić poprzez eliminowanie przyspieszających je czynników. Podstawową rolę spełnia tu profilaktyka ? prozdrowotny tryb życia, leczenie hormonalne u kobiet po menopauzie. Działania te są bardzo ważne, ponieważ ich wdrażanie przynosi wiele zdrowotnych korzyści u osób w podeszłym wieku.
Starzenie się powoduje wiele nieodwracalnych zmian w strukturze i czynności ustroju. Kształtują się typowe zmiany postawy ciała, powoli maleje sprawność mechanizmów regulacyjnych i adaptacyjnych do zmiennych warunków środowiskowych. Wyraźnie zaznaczają się zaburzenia równowagi kwasowo ? zasadowej i wodno ? elektrolitowej. Spada odporność organizmu.
Proces starzenia przebiega u każdego człowieka indywidualnie. Wiek kalendarzowy, czyli suma przeżytych lat, nie pokrywa się z wiekiem biologicznym. Dzieje się tak dlatego, że wiele osób zachowuje do późnej starości dobry poziom sprawności fizycznej i psychicznej. Natomiast przyczyną niesprawności starych ludzi stają się, w dużym stopniu niezależne od nas, zespoły geriatryczne.

Okresy starości

1. Okres przedstarczy ( od 54. do 64. roku życia)
W tym okresie sprawności i wydolność fizyczna są jeszcze dobre. Mimo tego powinno się realizować już działania opóźniające proces starzenia się. Szczególnie należy dążyć do eliminowania czynników, które sprzyjają i przyspieszają powstawanie miażdżycy, otyłości, cukrzycy, choroby obturacyjnej płuc oraz chorób narządu ruchu.
2. Okres wczesnej starości (od 65. do 74. roku życia)
W tym okresie następuje zmniejszenie się aktywności fizycznej i psychicznej. Nasilają się objawy istniejących chorób, w związku, z czym na pierwszy plan wysuwają się problemy zdrowotne.
3. Okres późnej starości ( od 75.do 84. roku życia)
Okres, w którym współistnieje już wiele chorób. Wyraźnie pogarszają się warunki socjalne i ekonomiczne. Koniecznym staje się współdziałanie instytucji medycznych, socjalnych i opiekuńczych. W tym wieku znaczna część ludzi nie jest w stanie samodzielnie egzystować.
4. Końcowy okres starzenia się ( powyżej 85.roku życia)
Wtedy to prawie zawsze niezbędna jest opieka geriatryczna, z racji tego, że osoba w tak podeszłym wieku jest bardzo niesprawna i ma znacznie ograniczoną zdolność do samodzielnej egzystencji.

Teorie dotyczące procesy starzenia się

1. Teoria zegarowa
Powstała w wyniku obserwacji dynamiki rozwoju i zaniku elementów układu dokrewnego. Zakłada, że organizm posiada swój własny program rozwoju, warunkujący czas funkcjonowania poszczególnych narządów i układów. Pierwotnie sam programator umieszczono w podwzgórzu. Wychodzono z założenia, że sterowany czasem program wyznacza moment zaniku funkcji nadzorowanych np. przez podwzgórze. W efekcie w odpowiednim czasie zanika grasica, gonady, przysadka itd. Podwzgórze jako element zawiadujący układem dokrewnym wyznacza okresy życia i moment zaniku, a w efekcie śmierci. Teoria ta uległa zmianie wraz z rozwojem genetyki. Na dzień dzisiejszy wiadomo, że jeśli starzenie jest zaprogramowane to na pewno w materiale genetycznym.
2. Teoria błędów Orgela
Teoria ta zakłada, że w czasie podziałów komórki i multiplikacji materiału genetycznego dochodzi do błędów syntezy, głównie w strukturze DNA. Błędy pojawiają się przy kolejnych podziałach i część z nich nie jest naprawiana. Wraz z ilością podziałów komórkowych następuje akceleracja problemu. Wadliwe kopie materiału genetycznego dają w efekcie niepełnowartościowe peptydy, wadliwie funkcjonujące komórki, narządy tkanki itd. Nie wiadomo do końca, czy błędy syntezy są wynikiem zdarzeń przypadkowych, czy też mają podłoże genetyczne. Na podstawie obserwacji in vitro stwierdzono, że komórka niezależnie od błędów może odtworzyć się kilkadziesiąt razy, jednak później ulega zwyrodnieniu. Wiadomo także, że każda komórka ma system naprawy DNA. Jednak i on może ulegać błędom.
3. Teoria immunologiczna
Z badań wynika, że z wiekiem układ odpornościowy jest mało sprawny. Człowiek dużo łatwiej zapada na choroby zakaźne. Jest to spowodowane wyraźnym obniżeniem się parametrów odporności humoralnej i komórkowej, a także osłabieniem aktywności makrofagów. Stwierdzono także fakt występowania przeciwciał przeciwjądrowych, co mogłoby sugerować autoagresję. Histolodzy wiążą powstawanie blaszek starczych z procesami immunologicznymi. Zauważono, że większość chorób z grupy autoagresji ma swój początek w wieku podeszłym Poza tym liczne dane literaturowe sugerują udział procesów immunologicznych w etiopatogenezie chorób degeneracyjnych, np. choroba Alzheimera.
4. Teoria wolnych rodników
Należy do najbardziej popularnych teorii starzenia się. A oto w dużym uproszczeniu jej założenia. Wolne rodniki są to bardzo aktywne cząstki powstające w procesie normalnego metabolizmu. Posiadają one pewną liczbę elektronów, natomiast ich struktura i zdolność do oddawania elektronu powoduje, że bardzo łatwo wchodzą w reakcje z wieloma związkami. Często reagują z DNA i z fosfolipidami błon komórkowych, zmieniając tym samym antygenowość błon komórkowych. Ponadto hamują syntezę prostaglandyn, przez co ułatwiają rozwój miażdżycy. Powodują powstawanie dystrofii barwnikowej komórek. Dowiedziono, iż w mózgu chorych na chorobę Parkinsona czy Alzheimera gromadzi się w neuromelanina, która powstaje w wyniku działania właśnie wolnych rodników. Gromadzenie się w skórze tzw. starczego barwnika - lipofuscyny jest także efektem działania wolnych rodników.
W związku z zanieczyszczeniem środowiska i promieniowanie jonizujące organizm ludzki coraz częściej narażony jest na działanie wolnych rodników. Warto też pamiętać, że ich źródłem jest również dieta obfita w nasycone kwasy tłuszczowe.
Teoria wolnych rodników jest spójną teorią starzenia się organizmu. Łączy i uzupełnia wszystkie inne teorie. Stosowanie terapii antyoksydacyjnej ma zatem duże uzasadnienie naukowe.
5. Teoria wiązań krzyżowych
Podstawą teorii jest fakt, że usztywnianie strukturalne materiału genetycznego (DNA) poprzez tworzenie wiązań wewnątrz cząsteczki prowadzi do jego degeneracji. Różnego rodzaju metabolity, w tym wolne rodniki, powodują, że długołańcuchowe struktury w naszym organizmie budują między sobą połączenia krzyżowe wewnątrz- i międzyłańcuchowe. To usztywnia cząsteczkę w efekcie, czego z czasem komórka ulega degeneracji, a tkanki tracą swoje właściwości. Ten proces jest wyraźnie zauważalny w obfitej w kolagen tkance łącznej. Wiązania krzyżowe w kolagenie prowadzą do zmniejszenia elastyczności tkanki. Tkanka łączna natomiast jest tkanką skóry i naczyń i w myśl tej teorii to przede wszystkim one się starzeją.

Zmiany somatyczne związane z procesem starzenia

1. Wygląd
W podeszłym wieku charakterystyczną cechą w wyglądzie człowieka jest pochylenie sylwetki oraz skurczenie całego ciała. Postawa sprawia wrażenie zwiotczałej. Chód staje się niepewny. Włosy siwieją lub wypadają. Skóra traci elastyczność, a twarz staje się pomarszczona, często pokryta brunatnymi plamami.
2. Narządy zmysłów
Najwcześniej pojawiającą się i najbardziej typową zmianą w narządach zmysłów jest dalekowzroczność starcza. Polega ona na zmniejszonej zdolności oka do akomodacji. Powstaje ona na skutek utraty elastyczności soczewki. Jeśli chodzi o związane z wiekiem osłabienie słuchu może być ono wynikiem pogorszenie funkcji nerwu słuchowego lub zmniejszeniem elastyczności błony bębenkowej ucha. Osłabienie słuchu jest nie tylko czynnikiem ograniczającym orientację w przestrzeni, ale utrudnia także komunikację z otoczeniem i uczestnictwo w życiu towarzyskim. Zmysły dotyku, smaku i powonienia również powoli tracą swoją zdolność rozdzielczą. Pomimo tego, zmysł dotyku często pozostaje jedynym środkiem komunikacji chorego z otoczeniem (zwłaszcza w momencie zaniku funkcji wzrokowych i słuchowych).
3. Czynności narządów
Jedną z najbardziej niekorzystnych zmian narządowych jest arterioskleroza, czyli zwężenie naczyń krwionośnych spowodowane odkładaniem się w nich złogów. Często towarzyszy temu podwyższone ciśnienie tętnicze krwi, które z kolei sprzyja rozwojowi miażdżycy. W wyniku tego ?błędnego koła? może dojść do uszkodzenia mięśnia sercowego, a tym samym do jeszcze większego upośledzenia krążenia systemowego.
W związku ze zmniejszoną elastycznością przepony i płytkim oddechem oraz wadliwą postawą ciała, dochodzi do osłabienia czynności płuc. Efektem tego jest, występująca w warunkach zwiększonego wysiłku fizycznego, zadyszka. Z tego samego powodu może dojść do utrudnienia w utrzymywaniu głosu, który z wiekiem staje się łamliwy. Podczas procesu starzenia zmniejsza się także wydolność nerek i pęcherza moczowego. Może to doprowadzić do zwiększonej podatności tych narządów na choroby. Natomiast upośledzenie wytwarzania soków trawiennych może prowadzić do zmniejszenia łaknienia.

Zmiany psychiczne związane z procesem starzenia

1. Osłabienie pamięci
Osłabienie zdolności zapamiętywania stanowi szczególnie charakterystyczną zmianę, która pojawia się u osób w podeszłym wieku. Wyraża się ona w zwiększeniu niezbędnego wysiłku oraz wydłużeniem czasu niezbędnego do przyswojenia sobie lub wyuczenia nowych wiadomości. Okres największej umiejętności zapamiętywania kończy się zazwyczaj po upływie trzeciej dekady życia i w każdym następnym dziesięcioleciu zmniejszenie zdolności zapamiętywania staje się coraz wyraźniejsze. Osłabienie to dotyczy tylko i wyłącznie zdolności przyswajania i magazynowania nowych informacji. Natomiast wiadomości zmagazynowane wcześniej w pamięci długotrwałej pozostają w niej utrwalone i dostępne, w skutek czego przypominanie sobie wydarzeń z przeszłości może nawet dominować.
2. Retrospektywna postawa i zmiana zakresu zainteresowań
Dominowanie pamięci długotrwałej nad pamięcią krótkotrwałą u osób w podeszłym wieku w pewnym stopniu związane jest z częstym występowaniem retrospektywnego odbierania rzeczywistości. Dzieje się tak z dwóch powodów.:
3. W pamięci dużo lepiej zachowały się wcześniejsze przeżycia. U człowieka pozytywnie nastawionego do świata motywacja sterująca wyborem utrwalonych treści prowadzi do uprzywilejowania rejestracji przeżyć radosnych w pamięci długotrwałej. Natomiast u człowieka z natury pesymistycznego rejestrują się i utrwalają w pierwszej kolejności przeżycia negatywne. Wspomnienia, które przywołuje człowiek w podeszłym wieku odzwierciedlają w związku z powyższym jego zasadnicze podejście do życia. Oprócz tego służą mu jednocześnie za swego rodzaju usprawiedliwienie czy pociechę w jego aktualnej sytuacji.
4. Człowiek w podeszłym wieku często nie potrafi liczyć na to, że w teraźniejszości lub przyszłości mogą na niego czekać jakieś pozytywne zdarzenia. W związku z tym będzie próbował swoje doświadczenia z przeszłości skojarzyć w taki sposób z aktualnie doznawanymi przeżyciami, aby zyskać siły do uporania się z realiami codziennego życia. Tym samym udaje mu się podtrzymywać sprawność posiadanych jeszcze umiejętności.
Ze względu na biologiczne i społeczne uwarunkowania wraz z zaawansowaniem wieku u większości ludzi maleje zakres ich zainteresowań. Pewnej ilości zadań człowiek nie może już wykonywać samodzielnie, liczne obszary jego życia są dla niego trudno dostępne. W efekcie tego ogranicza się do wąskiego kręgu zainteresowań, poświęcając się im szczególnie intensywnie. Rodzaje tych zainteresowań są z reguły zależne od dotychczasowych nawyków lub wymarzonych potrzeb i często powiązane z dobrze znajomymi obszarami. Dlatego też człowiek, który zawsze interesował się językami obcymi jest w stanie w wieku 80 lat z powodzeniem nauczyć się nowego języka obcego
.5. Elastyczność i upór
Oprócz wyżej wymienionych zmian fizycznych i psychicznych dokonujących się w organizmie starzejącego się człowieka, zachodzi także charakterystyczna niezdolność do przystosowania się lub też znacznie spowolniony proces adaptacji. W wyniku tego wykształcona zostaje pewnego rodzaju reakcja obronna w postaci tendencji do uporu. Jest to skłonność do nieustępliwego trzymania się własnych przyzwyczajeń, co w najgorszym przypadku może przerodzić się w zachowania określane jako ?upór starczy?. Reakcja taka prowadzi do:
1.Unikania niepewności
2.Oszczędzania wysiłku myślowego i decyzyjnego
3. Zapominania szczegółów
4. Unikania opieki obcych
5.Sprawność intelektualna
Badania gerontologiczne wykazały, iż sprawność intelektualna w podeszłym wieku zanika. Jednak należy pamiętać, że ogólna wiedza i zasób słów zostają zachowane, chyba, że doszło do ich wymazania na skutek zmian organicznych w mózgu. Natomiast zdolność do zapamiętywania, koncentracji i czas reakcji zmniejszają się wraz z wiekiem. Stąd tez dawna sprawność działania, czyli wydolność jest w starszym wieku ograniczona. Natomiast podczas wykonywania zadań nie podlegających kontroli czasu osoby starsze nie wykazują znamiennych różnic sprawnościowych.
? Zmiany charakterologiczne
U osób starzejących się często dochodzi do uwypuklenia się określonych cech charakteru. Można to potraktować jako typowy objaw bezpośrednio związany z:
? Cechami, które już poprzednio się u niego utrwaliły i które starannie przez całe życie pielęgnował
? Zawodowymi i prywatnymi priorytetami
? Jego skłonnościami, motywami i celami, które działały stymulująca lub hamująco na utrwalenie się pewnych cech
? Korekcją zachowań wynikającą ze współżycia z innymi ludźmi lub też jej brakiem u osób żyjących samotnie
? Z odhamowaniem w następstwie uszkodzeń miażdżycowych w efekcie których człowiek przekracza nabyte zasady dobrego wychowania i grzeczności i poddaje się spontanicznie i bez kontroli realizacji swoich potrzeb.
Do charakterystycznych zmian osobowościowych u osób w podeszłym wieku należy:
? Obniżona zdolność do sterowania uczuciami
? Zahamowanie napędu dotyczącego własnych zainteresowań i kontaktów socjalnych
? Obniżenie intensywności przeżyć w porównaniu do tych, których dana osoba była zdolna w okresie młodości.