Psychologia,osobowość,inteligencja,agresja,myślenie itp.

Osobowość- centralny system regulacji czynności (zachowań ) człowieka. Jeszcze do niedawna dominująca była koncepcja traktująca osobowość jako zespół cech. Cechy stanowiły trwałe własności danej osoby.
TRZY WARSTWY OSOBOWOŚCI według Freuda): - Id- czyli „ono” jest warstwą nieświadomą zawierającą w sobie popędy, stanowiące siły napędowe psychiki. Wszystkie popędy są aktywne przez całe życie człowieka od momentu jego urodzenia. Zasadniczym celem zachowania ludzi jest redukcja napięcia popędowego. Freud uważał ze najważniejszym i najsilniejszym popędem, przenikającym i warunkującym całe życie psychiczne jest popęd seksualny. - Ego- „ja” jest odpowiedzialna za realizacje popędów. Jest to warstwa świadoma, z która człowiek się identyfikuje. Ego działa w realnej rzeczywistości i kieruje się jej wymogami. Jego naczelnym zadaniem jest rozwiązywanie konfliktów, które powstają między pozostałymi warstwami osobowości- id i superego. - Superego „nad ja” – jest warstwą spełniającą funkcję kontrolne. Pojęciu superego stosunkowo blisko jest pojęcie „sumienie”. W warstwie tej zawarte są wszystkie normy i wzorce kulturowe, nabyte głownie w procesie wychowania.
DYNAMIZM funkcjonowania osobowości polega tu na stałym konflikcie pomiędzy warstwami.
SKŁADNIKI OSOBOWOŚCI: TEMPERAMENT- zespół formalnych i względnie stałych cech zachowania przejawiających się w poziomie energetycznym zachowania oraz w czasowych parametrach reakcji (wg J. Strelau)
REAKTYWNOŚĆ-względnie stała intensywność reakcji, chatakterystyczna dla danej jednostki , uznawana jest za cechę temperamentu.
TYPY TEMPERAMENTU: : Sangwinik- typ silny zrównoważony i ruchliwy. Jego układ nerwowy odznacza się dużą siłą procesów pobudzania i hamowania, równowagą i ruchliwością. Sangwinik łatwo dostosowuje się do zmiennych warunków życia. Jest pogodny, odporny na przeciwności życiowe. Cechuje go bogata mimika i żywa gestykulacja. Flegmatyk- typ silny, zrównoważony, powolny. Jego układ nerwowy cechuje duża siła i równowaga procesów pobudzania i hamowania, ale jednocześnie mała ruchliwość. Reakcje jego są powolne. Wykazuje niechęć do zmiany warunków życia. Flegmatyk potrafi pracować bardzo wytrwale. Na ogół nie uzewnętrznia swoich uczuć. Choleryk- typ silny, niezrównoważony ruchliwy- cechuje się przewagą procesów pobudzania nad hamowaniem. Cholerycy odznaczają się dużą energia życiową, ale jednocześnie brakiem opanowania, gwałtownością, wybuchowością. Melancholik- typ słaby. Cechuję się słabością procesów pobudzania i hamowania i małą ruchliwością. Melancholik jest człowiekiem biernym, powolnym. Melancholicy źle znoszą silne pobudzenie zewnętrzne, które mogą stanowić dla nich źródło zaburzeń nerwowych.
ZDOLNOŚCI – właściwości psychiczne, które warunkują pomyślne rezultaty działania. Podłożem anatomicznym zdolności są specyficzne cechy określonych struktur nerwowych i funkcjonowania analizatorów. Cechy te nazywamy zadatkami wrodzonymi. Aby jednak zdolności w pełni się ujawniły potrzebna jest jeszcze odpowiednio ukierunkowana aktywność danej osoby. Dzielimy na: -ogólne- umożliwiają wykonywanie wielu różnorodnych czynności często nazywamy inteligencja -specjalne- umożliwia wykonywanie ściśle określonych czynności przykładem: zdolność matematyczna, przywódcza, muzyczna
UZDOLNIENIE- zespół zdolności zapewniających skuteczne działanie
TALENT- szczególnie korzystne połączenie uzdolnień, prowadzące do znaczącej, twórczej działalności w jakiejś dziedzinie
INTELIGENCJA- jest ogólną zdolnością umysłową wpływającą na stopień sprawności działań wymagających udziału procesów uczenia się i myślenia. (J. Strelau)
ILORAZ INTELIGENCJI = WIEK UMYSŁOWY / WIEK ŻYCIA * 100 140-... bardzo wysoka 120-139- wysoka 110-119- powyżej przeciętnej 90-109- przeciętna 80-89- poniżej przeciętnej 70-79-na granicy normy poniżej 70- opóźnienie umysłowe
OLIGOFRENIA- opóźnienie w rozwoju umysłowym. Wyróżnia się cztery stopnie: -lekki -umiarkowany -znaczny -głęboki
ZAINTERESOWANIA- nastawienie polegające na dążeniu do uzyskiwania coraz to nowych informacji o przedmiocie
ZAMIŁOWANIA- nastawienie polegające na skłonności do wykonywania określonych czynności.
POSTAWA- można ja określić jako ukształtowaną w procesie zaspakajania potrzeb, w określonych warunkach społecznych, względnie zgodna i trwałą organizacje wiedzy, przekonań, uczuć, motywów oraz pewnych form działania i reakcji ekspresywnych podmiotu, związaną z określonym przedmiotem lub klasą przedmiotów.
CHARAKTER- zespół ogólnych postaw, powiązanych ściśle ze sobą, specyficznych dla danej osoby, warunkujących jej zachowanie wobec innych ludzi, samego siebie i pracy. Czynności umysłowe człowieka są regulowane przez reguły algorytmiczne (algorytmy), bądź przez reguły heurystyczne (heurystyki) Algorytm- niezawodny przepis, który określa, jak skończony ciąg operacji należy wykonać kolejno, aby rozwiązać wszystkie zadania danej klasy np. (algorytm Euklidesa) Algorytmy są : -niezawodne – gwarantują rozwiązania każdego zadania danej klasy, eliminują ryzyko niepowodzenia -dobrze określone- wskazują jednoznacznie jaki skończony łańcuch operacji należy wykonać w danym zadaniu -przepisy masowe- za ich pomocą rozwiązujemy nie jedno, lecz całą klasę zada
HEURYSTYKI- zawodne zasady, reguły, taktyki i intuicje, które nie gwarantują rozwiązania danego zadania (np. reguła „potrząśnij”) Myslenie polega na wykonywaniu łańcucha operacji umysłowych, za pomocą których człowiek kolejno przekształca informacje zakodowane w spostrzeżeniach, wyobraźniach i pojęciach. Myślenie(wg Newella ,Simona, Tichomirowa)- jest czynnością heurystyczną, sterowaną przez heurystyki. Jest czynnością heurystyczną, ponieważ nieznane są algorytmy, za pomocą których można by z całą pewnością przewidzieć przyszłość. Wykrycie algorytmu rozwiązywania jakiegoś zadania powoduje, że ludzie zaczynają je wykonywać automatycznie, bez angażowania procesów myślowych. Algorytmy mechanizują i automatyzują czynności umysłowe. Myślenie nie jest czynnością algorytmiczną nie mniej jednak w pewnych wypadkach stosowanie algorytmów może angażować myślenie. Bez myślenia bowiem nie sposób jest posługiwać się pewnymi złożonymi algorytmami.




PSYCHOLOGIA:
· To nauka o duszy jako swoistym bycie, którego przejawami są świadome poczynania człowieka
· Nauka o wyższych czynnościach(psychicznych) istot żywych
· Nauka zajmująca się procesami i cechami psychicznymi człowieka
· Nauka o zachowaniu się organizmów żywych (zwierząt i człowieka)

Psychologia dzieli się na:
- ogólna: poznawanie prawidłowości życia psychicznego, oraz zdobywanie wiedzy na jego temat. Głównym motywem psychologii ogólnej jest poznawanie osobowości, oraz odrębności osobowości, w tym poznawanie jej mechanizmów kontroli i funkcji regulujących te mechanizmy.
- rozwojowa: bada prawidłowość przebiegu procesu rozwoju psychicznego, właściwości psychiczne jednostek w różnych okresach życia i czynniki wpływające na kształtowanie się właściwości psychicznych
-pedagogiczna: zajmuje się psychologicznymi aspektami zagadnień dydaktycznych realizowanych w szkole
-społeczna:(zajmuje się wpływem społecznym. Stara się odpowiedzieć na pytania: jak to co jedni robią, myślą i odczuwają wpływa na innych.)zajmuje się problemami psychologicznymi dotyczącymi grup ludzkich, stosunków wewnątrz grupowych i stosunków między grupami; analiza postaw
- szkolna: zajmuje się analizą przyczyn powodzeń i niepowodzeń ucznia w nauce
-wychowawcza: zajmuje się problemami nauczania i wychowania, dostarcza pedagogice sposoby do skutecznego oddziaływania wychowawczego.
Klasyfikacja zjawisk psychicznych:
1)procesy psychiczne:
a)poznawcze(zapewniają orientację w otoczeniu):wyobrażenia, spostrzeżenia, wrażenia, myślenie
b) emocjonalne (wyrażają stosunek do tego co nas otacza):uczucia, afekty, nastroje
c) wolicjonalne(związane z działaniem , siłą i motywacją działania): motywy, postanowienia, działalność, cechy
2)właściwości psychiczne: uwaga, pamięć i fantazja
3) składniki osobowości
OSOBOWOŚĆ:
- jest to zespół cech indywidualnych, dynamiczna struktura i organizacja cech, które determinują specyficzną formę przystosowanie do otoczenia.
Osobowość kształtowana jest przez całe życie, szczególnie w okresie dzieciństwa oraz młodości poprzez wpływ bodźców zewnętrznych w procesie socjalizacji, a także własnej aktywności jednostki. Istotną rolę odgrywają tu również wrodzone cechy biofizyczne.
Komponenty osobowości:
-temperament: zespół najbardziej stałych właściwości psychicznych; zależy od procesów pobudzania i hamowania; istnieje wiele topologii tem.: introwertyk( zamknięty w sobie, zakompleksiony, nie komunikatywny, ekstrawertyk (otwarty, kontaktowy, towarzyski), ambiwerty (połączenie obu cech); wg Pawłowa: sangwinik, melancholik-, choleryk, flagmatyk, lingwinik
-zdolności i uzdolnienia: właściwości psychiczne warunkujące rezultaty naszego działania; uzdolnienia- zespół zdolności oraz nabytych wiadomości i umiejętności wpływający na poziom wykonania określonej czynności na aktualnie osiągany wynik; talent to zespół uzdolnień; geniusz to zestaw talentów. Inteligencja: IQ= wiek umysłowy/wiek życia(100*),85-115 to norma
-potrzeby: napędzają rozwój osobowości, potrzeby dynamizują nasze zachowanie wyróżniamy potrzeby: pierwotne: biologiczne(jedzenie);wtórne- społeczne, psychiczne (miłość, uznanie)
-zainteresowania: powstają w związku z potrzebami i zdolnościami; ich istota polega na dążeniu do obcowania z przedmiotami, zjawiskami, które angażują poznawczo i emocjonalnie; mają swoją treść
-postawy: są zmienne; utrwalona tendencja do kierowania dążeń ku czemuś lub od czegoś
-Obraz samego siebie: zależy od tego jak traktowali nas najbliżsi od wczesnego dzieciństwa, od opinii innych
Około 12-13roku życia w rozwoju następuje zwrot, polegający na odkryciu świata psychicznego; rozpoczyna się zainteresowanie przeżyciami psychicznymi i światem doznań wewnętrznych; młodociani zaczynają interesować się cechami własnej osobowości, porównywać się z innymi ludźmi co przyczynia się do silniejszego wyodrębnienia własnej indywidualności na tle środowiska społecznego w jakim przebywają.
-charakter: zespół cech psychicznych zwanych nastawieniami czynnościowymi w których wyraża się stosunek jednostki do dóbr materialnych jak i samej siebie. Te ustosunkowania stanowią system standardów, którymi kieruje się jednostka w działaniu. Przybierają one postać norm i reguł postępowania.
-obraz świata
-Inteligencja – ogólna zdolność umysłowa wpływająca na stopień sprawności dziełań wymagających udziału procesów uczenia się i myślenia. Mierzy się z reguły ilorazem inteligencji
-Iloraz inteligencji- ilościowy wskaźnik poziomu rozwoju umysłowego. W tradycyjnym rozumieniu I.Q. wyraża się liczbowo stosunkiem wieku umysłowego do wieku życia, pomnożonego przez 100
-Teorie rozwojowe-Z wiekiem następuje nie tylko ilościowy wzrost poziomu inteligencji, ale także zmienia się jego struktura. Przebieg i przyczyny zmian próbowali wyjaśnić najwięksi badacze rozwoju umysłowego dziecka: Lew Wygotski i Jean Piaget. Teorie te miały zupełnie inny status od teorii czynnikowych, gdyż miały nie tylko charakter opisowy (jaka jest struktura inteligencji), ale też wyjaśniały jej kształtowanie. Obie przedstawiały inteligencję jako produkt interakcji czynników. Psychologia rosyjska, w której teksty inteligencji były zakazane rozwijała także teorie rozwojowe oparte na założeniu, że inteligencja jest wynikiem działania (praxis).
Etapy rozwoju poznawczego:
Okres sensoryczno – motoryczny ( inteligencji praktycznej)
Od urodzenia do ~ 2 roku życia
-przedmiotem poznania są stosunki przestrzenne między przedmiotami w otoczeniu dziecka;
-schematy, które kształtują się w tym okresie:
a)schemat stałego przedmiotu (założenie o jego istnieniu mimo zniknięcia z pola widzenia); b)schemat uniwersalnej przestrzeni (niezależnej od doznań czuciowych);
c)schemat następstwa czasowego (umożliwiający rejestrowanie kolejności zdarzeń);
d)schemat przyczynowości (system umożliwiający osiąganie pożądanych stanów rzeczy) ------stopniowy wzrost świadomości sensorycznej i motorycznej
-dominacjaczynności odruchowych, głównym osiągnięciem rozwojowym jest powstanie struktury umożliwiającej przemieszczanie się z miejsca na miejsce - "praktyczna grupa przekształceń";
-słabo rozwinięta pamięć;
-kształtujące się wyodrębnianie siebie od środowiska;
-kształtowanie się pojęcia istnienia
Okres wyobrażeń przedoperacyjnych (inteligencji reprezentującej)
Trwa od 2 do 7 lat.
-myślenie konkretno-wyobrażeniowe (za pomocą obrazów), intuicyjnei impulsywne
-intensywny rozwój języka
-rozwój pojęć
-przyswajanie znaków i symboli
-rozumowanie oparte na zdarzeniach zewnętrznych (a nie na operacjach logicznych), które cechuje:
a)nieodwracalność - brak zdolności przekształceń
b)egocentryzm
c)centracja - właściwość, charakteryzująca dziecięce myślenie, która oznacza ujmowanie wszystkiego tylko ze swojego punktu widzenia i niezdolność do pojęcia, ze druga osoba może widzieć coś inaczej, z innej perspektywy
d)animizm
e)artyficjalizm
f)antropomorfizm
g)sprawność immanualna
-interioryzacja - przekształcanie czynności faktycznych w umysłowe, a którego przejawami są:
a)odroczone naśladownictwo
b)zabawa symboliczna
c)wyobrażanie sobie - wywoływanie obrazów umysłowych
d)mowa wewnętrzna
-kształtująca się zdolność do antycypowania przyszłości
Okres operacji konkretnych
Trwa ~ 7 - 12 lat.
-myślenie słowno-logiczne
-wykształcone pojęcie stałości ilości
-odwracalność operacji umysłowych
-przyswojenie pojęć logicznych oraz zdolność do klasyfikacji hierarchicznej
-brak myślenia abstrakcyjnego
-możliwość dokonywania kategoryzacji
-rozumienie relacji
Okres operacji formalnych
Trwa od ~ 12 roku życia (nie każdy go osiąga).
-myślenie hipoteryczno - dedukcyjne
-rozwój myślenia abstrakcyjnego
-dominacja inteligencji werbalnej
-Agresja- zachowanie, którego celem jest zniszczenie lub uszkodzenie przedmiotu albo osoby spostrzegane jako przyczyna stresu(trudnej sytuacji).Może się przejawiać za równo w ataku fizycznym(bicie),jak i w werbalnym(przekleństwa). Niemożność rozładowania agresji może wywołać tzw. SAMOAGRESJE tj. zachowanie agresywne skierowane na samego siebie(samookaleczenia).

-Przemoc- wywieranie wpływu na proces myślowy, zachowanie lub stan fizyczny osoby bez jej przyzwolenia. celem przemocy jest „wywarcie pewnego wpływu” na ofiarę, aby zmusić ją do postępowania zgodnie z wolą agresora. „celowe użycie siły fizycznej, zagrażające lub rzeczywiste, przeciwko sobie, komuś innemu lub przeciwko grupie lub społeczności, co powoduje lub jest prawdopodobne, że spowoduje zranienie, fizyczne uszkodzenie, śmierć, ból psychologiczny, zaburzenie rozwoju lub deprawację.. Przemoc dzieli się zatem na trzy kategorie: przemoc skierowana do siebie samego, czyli autoagresja, przemoc interpersonalna oraz przemoc grupowa.
Na autoagresję składa się zarówno zachowanie samobójcze, jak i samouszkodzenie, przy czym zachowanie samobójcze to nie tylko samobójstwo dokonane, ale również jego usiłowanie lub samo myślenie o nim.
Przemoc interpersonalną można podzielić ze względu na osoby, na które jest ukierunkowana. Pierwszą grupę osób stanowią najbliżsi: dzieci, partnerzy, osoby starsze. Druga grupa składa się z osób niespokrewnionych, często nieznanych. Przemoc skierowana do tej grupy ma miejsce poza domem (w pracy, w więzieniach, w wojsku, w placówkach opiekuńczych, w szkołach) i często jest to przemoc zarówno fizyczna jak i seksualna.
Natomiast przemoc grupowa występuje wtedy, gdy jest stosowana przez ludzi, którzy są członkami grupy i jest nakierowana na członków innej grupy. Z taką przemocą mamy do czynienia np. podczas walk pseudokibiców lub osiedlowych gangów, które rywalizują o władzę na określonym terenie.
Wyróżnia się przemoc fizyczną i psychiczną, bezpośrednią i pośrednią:
Przemoc fizyczna- przemoc fizyczna to wywieranie wpływu na proces myślowy, zachowanie lub stan fizyczny osoby bez jej przyzwolenia przy użyciu siły fizycznej. Przemoc fizyczną stosuje się np. czasami przy zgwałceniu, eksmisji z mieszkania, tymczasowym aresztowaniu, zastosowaniu kary pozbawienia wolności.
-Przemoc psychiczna- przemoc psychiczna to wywieranie wpływu na proces myślowy, zachowanie lub stan fizyczny osoby bez jej przyzwolenia przy użyciu środków komunikacji interpersonalnej. Typowymi środkami przemocy psychicznej są groźbą, inwektywa i molestowanie psychiczne
Przemoc bezpośrednia, czyli osobowa, jest nakierowana prosto na osobę, która jest ofiarą. Obejmuje zarówno przemoc fizyczną, jak i psychiczną.
Przemoc pośrednia jest zazwyczaj przemocą psychiczną, mającą na celu emocjonalne pogrążenie lub zniszczenie drugiego człowieka bez bezpośredniego ataku na niego. Narzędziami tej przemocy są np.: plotka, pomówienie, fałszywe zeznanie, użycie przemocy fizycznej wobec bliskich tej osoby, której agresor chce wyrządzić krzywdę.
Przemoc strukturalna polega na przemocy wywieranej przez niesprawiedliwe struktury społeczne.
Przemoc wyrażająca się we wpływie negatywnym z reguły powstaje w wyniku społecznego uczenia się. Dziecko wychowywane w atmosferze przemocy częściej sięga po nią w sytuacji zagrożenia lub jeśli chce rozwiązać problem bądź osiągnąć określony cel. Jeżeli w danym społeczeństwie, najbliższym środowisku lub w rodzinie istnieje prawne i moralne zezwolenie na przemoc, człowiek wyzbywa się wówczas hamulców i przemoc staje się jego podstawowym narzędziem w dążeniu do celu.
Natomiast z przemocą ukrytą można się spotkać przede wszystkim w domu. Często akty przemocy rodzinnej nie są rejestrowane i nie są zgłaszane do odpowiednich służb i instytucji.
Czasem przemoc powstaje bez żadnego konkretnego powodu. Wystarczy, że ktoś znajduje przyjemność w zadawaniu bólu, zarówno fizycznego jak i emocjonalnego. Wówczas nie potrzebuje on przedmiotu, na którym mu zależy i który chce zdobyć za wszelką cenę. Jeśli jednak przemoc pojawia się z powodu jakiegoś przedmiotu (np. pieniądze w banku), to wówczas oznacza to, że przemoc jest środkiem w drodze do realizacji celu (np. napad na bank, aby ukraść pieniądze).
-Altruizm jest to zachowanie w obrębie danego gatunku w wyniku którego osobnik tak się zachowujący ponosi pewne koszty wobec innego, który z kolei zyskuje. Jest to jedno z typowych zachowań zwierzęcych zwiększających ich łączną wartość przystosowawczą. Potocznie altruizm definiowany zazwyczaj jest jako postawa, przeciwstawna egoizmowi, u podstaw której leży bezinteresowna troska o dobro innych osób. Altruizm, w którym jednostki poświęcają się dla innych bez możliwości uzyskania gratyfikacji, nazywany jest altruizmem twardym, natomiast jeżeli w wyniku altruistycznego działania jednostki, staje się ona w późniejszym czasie także przedmiotem zachowania altruistycznego, czyli jest wynagradzana, altruizm taki nosi nazwę altruizmu odwzajemnionego Zachowanie altruistyczne występuje w dwóch różnych przypadkach:
-w sytuacji górki, jeżeli jednostka udziela pomocy innej jednostce, dzięki czemu ta druga znajduje się w lepszej pozycji.
-w sytuacji dołka, jeżeli jednostka pomagająca znajduje się w lepszej sytuacji niż osoba, wobec której kierowane jest zachowanie altruistyczne.
Egoizm to nadmierna albo wyłączna miłość do samego siebie. Egoista kieruje się tylko własnym dobrem i interesem, nie zwracając uwagi na potrzeby innych. Odnosi wszystko do siebie, tak więc nie uznaje systemu wartości wybiegającego poza jego własne "ja". Przez to ma mniejsze wsparcie od wspólnoty, zazwyczaj jest człowiekiem samotnym.
Myslenie jest pojęciem często używanym w mowie potocznej, a zarazem jest ono pojęciem naukowym. W języku potocznym używamy go w różnych kontekstach. W psychologii nie ma jeszcze jednoznacznej definicji pojęcia myślenia, która zadowoliłaby wszystkich.
czynność myślenia jest łańcuchem operacji umysłowych, za pomocą których przetwarzamy informacje, czyli treści zakodowane w spostrzeżeniach, wyobrażeniach i pojęciach
Rozwój myślenia niemowlęcia łączy się z rozwojem jego badawczej postawy w stosunku do świata, związanej początkowo bardzo ściśle z odruchem orientacyjno-badawczym.
Dziecko 7-8 miesięczne stosunkowo długo zajmuje się jednym przedmiotem, jeśli stanowi on źródło dostatecznej ilości nowych bodźców. Wedłóg Denisowej i Figurina odruch orientacyjny wygasa już jednak po 15-20 minutach zabawy tym samym przedmiotem, a przedmiot dotychczas nowy - staje się "stary".
Już w 2 roku życia dziecko w celu przyciągnięcia pożądanego przedmiotu leżącego poza kojcem, nie musi, tak jak niemowlę, wykonywać różnych prób manipulacyjnych, aby przypadkiem odkryć znaczenie leżącego obok kija. Obecnie uzyskuje takie rozwiązanie "natychmiast" dzięki inwencji opartej na wyobrażeniu elementów sytuacji. W drodze kombinacji myślowych, ocenia ono znaczenie kijka w danej sytuacji i przyciąga przedmiot bez konieczności czynnego eksperymentowania manipulacyjnego.
Między procesami poznawczymi dziecka i dorosłego występuje brak ciągłości; inna jest jakość rozumowania i myślenia, co nie znaczy, że myślenie z wcześniejszych stadiów jest gorsze.
Dzięki myśleniu mogą zostać wykryte w danej sytuacji związki i stosunki między elementami, które nie są nam dane w sposób bezpośredni. Małe dziecko połączy ze sobą kawałek węgla i grafitu bo oba są czarne. Natomiast osoba wykształcona może dołączyć do nich również przezroczysty kawałek diamentu, gdyż wie, że to postać tego samego piersiasta (węgla). Wykrywanie związków między rzeczami tak różnymi w spostrzeganiu jest możliwe jedynie w drodze czynności myślowych. Również w wyniku czynności myślowych potrafimy znaleźć różnice tam, gdzie bezpośrednie dane spostrzeżeniowe narzuciłyby nam tylko podobieństwa.
Jednostka myśląca nie tylko odbiera dopływające do niej informacje różnego rodzaju, ale również przez operowanie nimi może wytwarzać nowe dla niej informacje. Wiadomo już powszechnie, że w zakresie myślenia występują miedzy ludźmi znaczne różnice, że różnice te dotyczą i szybkości i sposobu, że ci sami ludzie nie myślą jednakowo dobrze, sprawnie. Różnice te mają swoje przyczyny, z których jedne tkwią w samych sposobach ukształtowania myślenia w ich rozwoju indywidualnym, inne częściowo w indywidualnych właściwościach ich układu nerwowego. Myśl ludzka może błądzić, może prowadzić do fałszywego poznania, może - ale nie musi.
Myślenie umożliwia wyodrębnianie różnych cech danego pojęcia, zauważanie podobieństw pomiędzy różnymi pojęciami, abstrahowanie od cech różniących pojęcia, uogólnianie i uszczegółowianie, czego efektem jest też tworzenie nowych pojęć.
Podstawowe operacje myślowe to:
- analiza; myślowe rozdzielanie danych całości, a przez to wykrywanie ich części składowych.
- synteza; polega na wzajemnym scalaniu wyodrębnionych w analizie elementów. Syntezą jest każde sformułowane przez nas zadanie
- porównywanie; operacja zestawiania ze sobą przedmiotów, zjawisk lub sytuacji, a następnie ujmowania podobieństw i różnic między nimi. Celem porównywania jest dokonanie jakiegoś określonego wyboru. Na szczeblu ludzkim porównywanie staje się stopniowo świadomym, zamierzonym działaniem, umożliwiającym szybszy przebieg odróżniania
- abstrahowanie; wyróżnienie jakiejś jednej właściwości rzeczy, zjawiska lub sytuacji, a jednocześnie pominięciu innych cech.
- uogólnianie; ujmowanie właściwości wspólnych dla jakiejś klasy rzeczy i zjawisk jest operacją, dzięki której uwalniamy się od jednostkowości wyodrębnionych przez abstrakcję cech przedmiotów, zjawisk i sytuacji. Zatrzymujemy to co jest wspólne.
Myślenie dzieli się na:
-myślenie produktywne(typu R): polega na tworzeniu informacji zupełnie nowych dla człowieka. Wynik tego myślenia wzbogaca wiedzę ludzi o nieznane dotychczas treść.
-myślenie reproduktywne (typu S): zastosowanie wcześniej zdobytej wiedzy w nowych zadaniach , wykorzystanie poznanych metod rozwiązywania zadań i problemów w nowych warunkach.
-myślenie twórcze: wzbogaca dotychczasową wiedzę nagromadzoną przez pokolenia, tworzy nowe zagadnienia
-myślenie nietwórcze
PROBLEM: jest rodzajem zdania, którego podmiot nie może rozwiązać za pomocą swoich wiadomości, umiejętności i nawyków. Rozwiązywanie problemów jest możliwe dzięki myśleniu produktywnemu.
Dzielą się na:
-problemy otwarte(dylematy): poziom informacji jest bardzo niski, człowiek nie ma żadnych danych o możliwych rozwiązaniach problemu; aby rozwiązać problem, należy najpierw sformułować różne pomysły rozwiązania i wybrać jeden z nich(większość problemów w sztuce i nauce)
-problemy zamknięte(selektywne): problemy dla których dany jest pełny zbiór możliwości rozwiązań. Zadanie człowieka polega na wyborze jednego z nich.
-problemy konwergencyjne: problemy te mają jedno poprawne rozwiązanie
-problemy dywergencyjne: dopuszcza się wiele poprawnych rozwiązań; np. projektowanie osiedla mieszkaniowego