Zbiorowe opracowanie

Zagadnienia z psychologii stanowiące zakres tematyczny egzaminu

1.Związek psychologii z filozofią.
Psychologia jest tym co naukowcy i filozofowie o różnych przekonaniach stworzyli w celu zaspokojenia potrzeb zrozumienia umysłu i zachowaniu różnych organizmów od najbardziej prymitywnych, aż po najbardziej złożone. Jest nauką o człowieku, umożliwiającą rozumienie ludzkiego zachowania – przez co znajduje wiele praktycznych zastosowań.
Zachowanie
- każda dająca się zmierzyć reakcja organizmu
- sposób przystosowania się organizmów
- obserwowalne działanie ludzi i zwierząt.
Psychologia rozwinęła się z międzynarodowych korzeni tkwiących w biologii i filozofii, aby stać się nauką, której celem jest opis i wyjaśnienie tego, jak myślimy, czujemy i działamy. Być człowiekiem, to zastanawiać się nad sobą i światem wokół siebie, dlatego pierwsze świadectwa psychologii należą do najstarszych tekstów w historii ludzkości. Już przeszło 300 lat p.n.e grecki przyrodnik i filozof Arystoteles, tworzył teorię uczenia się i pamięci, motywacji i emocji, spostrzegania osobowości np. po posiłku chce nam się spać, ponieważ wokół źródła osobowości, czyli serca, gromadzi się gaz i ciepło. U progu nowoczesnej nauki w XVII stuleciu brytyjscy filozofowie sprowadzili wiedzę na ziemię, opierając się na obserwacji. Jeden z nich John Locke, odrzucał tezę o wrodzonych ideach. Twierdził, że po urodzeniu nasz umysł jest jak „pusta karta”, na której zapisuje się doświadczenie. Psychologia to nauka o zachowaniu człowieka sterowana przez świadomość. W XIX wieku psychologia oddziela się od filozofii, powstają metody eksperymentalne.

2.cechy filozofii postmodernizmu i jej konsekwencje w relacjach społecznych.
Podstawowe cechy filozofii:
relatywizm prawdy – nie wiadomo co jest prawdą
względność wartości – prawdy, piękna, dobra, miłości. To pogląd filozoficzny, wedle którego prawdziwość wypowiedzi można oceniać wyłącznie w kontekście systemu w którym są one wypowiadane. Tym samym relatywizm stwierdza, że nie istnieją zdania niosące absolutną treść, których ocena byłaby identyczna i niezależna od jej kontekstu. Prawdziwość dowolnego sądu zależy od przyjętych założeń, poglądów czy podstaw kulturowych. Relatywizm etyczny głosi, że wartości i związane z nimi normy i oceny mają charakter względny, zmieniają się w czasie, są zależne od miejsca, i od oceniającego. Szczególną odmianą relatywizmu jest indywidualizm gdzie przywiązuję się dużą wagę do cech jednostkowych. Relatywizm występował w wielu prądach filozoficznych i artystycznych, przyjmującym bardzo różne zabarwienie i o rozmaitym znaczeniu dla tych dziedzin. Poglądy o słabym zabarwieniu relatywizmem zwracają uwagę na znaczenie wspólnych podstaw pojęciowych koniecznych do znalezienia z innymi wspólnego języka i wskazującymi, że przy braku takich podstaw nie istnieje w zasadzie możliwość porozumienia. W skrajnym zabarwieniu relatywizm jest poglądem bliskim niemal solipsyzmowi rozciągając swoje znaczenie także na sądy dotyczące rzeczywistości fizycznej i jej postrzegania.
relatywizm moralny – nie wiemy co jest dobrem, a co złem - pogląd że istnieje wiele systemów wartości i żaden z nich nie jest systemem absolutnie najlepszym, więc różne kultury są uprawnione do stosowania różnych systemów
żadnych autorytetów
liberalizm – pełna wolność - jest to „ogół poglądów wywodzących się z XVIII w. Głównym założeniem jest idea wolności człowieka jako jednostki; zagwarantowanie każdemu możliwości swobodnego działania gospodarczego i społecznego bez ingerencji instytucji - w szczególności państwa.”
antropocentyzm – człowiek pępkiem świata, jest najważniejszy
człowiek w centrum świata, wszystko jest warte postrzeżenia, postmodernizm. (z gr. anthropos - człowiek i łac. centrum - środek) - pogląd filozoficzny i religijny, według którego człowiek stanowi centrum i cel wszechświata. W znaczeniu teoriopoznawczym termin ten oznacza styl filozofowania polegający na przyjmowaniu ludzkiej perspektywy – tzn. analizowaniu wszystkich zjawisk z punktu widzenia odbioru ich przez człowieka i odrzucaniu rozumowań wychodzących poza ludzką percepcję jako poznawczo nieuprawnionych lub pozbawionych praktycznego znaczenia. W znaczeniu ontologicznym antropocentryzm zakłada, że człowiek jest centrum wszechświata i jest celowo tak skonstruowany aby umożliwić mu istnienie. W skrajnej postaci antropocentryzm przyjmuje, że celem istnienia wszechświata jest człowiek i że stanowi on ostateczny i najdoskonalszy produkt ewolucji wszechświata. Prekursorami antropocentryzmu poznawczego byli sofiści, od których pochodzi określenie, że "człowiek jest miarą wszech rzeczy".
subiektywizm – każdy z nas istnieje we własnym świecie
Subiektywizm - to kierowanie się w działaniu oraz w ocenie faktów i zjawisk wyłącznie własnym sposobem widzenia; stronniczość. W naukach socjologicznych jest zaprzeczeniem ujęcia charakterystycznego dla socjologii, mianowicie o obiektywności istnienia świata społecznego. Świat społeczny to suma świadomości członków zbiorowości – nie ma obiektywnej poza świadomości rzeczywistości społecznej. Współcześnie subiektywizm przypisuje się często postmodernizmowi.

3 Wpływ filozofii postmodernizmu na indywidualne zachowanie. ( liczba samobójstw ludzi )
4. Wpływ filozofii postmodernizmu na społeczne relacje. (egotyzm, narcyzm, manipulacja)
Egotyzm – przesadne kierowanie zarówno własnej, jak i cudzej uwagi, na siebie samego, nieustanne myślenie o sobie i nadmierne zajmowanie się własną osobą (niezależnie od tego, czy jest ono pozytywne, czy negatywne), przy jednoczesnym zajmowaniu swoją osobą całego otoczenia; w psychologii tendencja do kierowania na siebie uwagi otoczenia; nadmierne, przesadne przejmowanie się sobą.
Narcyzm - We współczesnej psychiatrii narcyzm uznaje się za zaburzenie osobowości (DSM IV), chociaż w ICD-10 nie jest wyróżniony jako odrębna jednostka nozologiczna. Psychoanaliza podchodzi do tego zagadnienia szerzej, mówiąc, że jest to stan psychiczny, polegający na skierowaniu libido do wewnątrz, wówczas ego staje się obiektem seksualnym. W tym sensie można wyróżnić dwa rodzaje narcyzmu: narcyzm pierwotny i narcyzm wtórny. Narcyzm pierwotny jest stanem małego dziecka, w którym popędy są nieukierunkowane i nie nastąpiła jeszcze kateksja obiektu. Okres narcyzmu pierwotnego kończy sie w momencie uświadomienia sobie przez dziecko własnej odrębności oraz zależności od innych (jest to moment, który waży na całym późniejszym życiu). Jeżeli rozwój przebiega prawidłowo dziecko jest w stanie zrezygnować z nieprawdziwego przekonania o własnej omnipotencji i bez większego uszczerbku wejść w stan narcyzmu wtórnego kiedy to zauważa, że własne potrzeby może zaspokajać przy użyciu przedmiotów i innych ludzi. W tym miejscu następuje wspomniane wiązanie z obiektem (kateksja). Siła wiązania oraz jego charakter zależeć od tej pory będą od wielu czynników, zarówno środowiskowych, jak i w późniejszym wieku, osobowościowych. Dziecko przechodzi także fazę rozwoju, w którym pojawiają się uczucia omnipotencji i wszechwładzy. Wg. Stephena Johnsona związane jest to ze skokiem rozwojowym w okresie początków chodzenia, mówienia i rozwijania się nowych form myślenia (myślenie przedoperacyjne). W tym okresie może nastąpić tak zwany "uraz narcystyczny" - podkopanie poczucia wartości bądź to przez nadmierne podkreślanie ułomności, niedoskonałości i ograniczeń dziecka, bądź też poprzez narcyzowanie, czyli nadmierne chwalenie, przypisywanie nieproporcjonalnie pozytywnych umiejętności itp. Oba style wychowania prowadzą do wytworzenia się urazu narcystycznego i fiksacji. Inna koncepcja szuka przyczyn narcyzmu w urazie z okresu edypalnego (przede wszystkim). Narcyzm jest wtedy regresją, wycofaniem się z dylematów okresu edypalnego i skoncentrowaniu się na wcześniejszych stadiach rozwojowych - tu: narcyzmie. W tym sensie można mówić o narcyzmie obronnym lub obronach narcystycznych. Dziecko nie wchodzi w etap edypalny lub wycofuje się z niego pod wpływem frustracji i koncentruje swoje popędy na własnej osobie. W wyniku fiksacji narcystycznej lub regresji rozwijają się jako dominujące narcystyczne cechy osobowości. Wtedy możemy mówić o narcystycznym zaburzeniu osobowości. Narcyzm ma kilka specyficznych dla siebie elementów. Chociaż możemy go niekiedy utożsamiać z egoizmem, to jednak to drugie pojęcie nie wyczerpuje znaczenia narcyzmu. Osoby narcystyczne są skoncentrowane na sobie, ale niekiedy jest to powodem ich znacznego cierpienia, gdyż po prostu nie są zdolne do "wyjścia poza siebie", "zapomnienia o sobie", pełniejszego skoncentrowania się na drugim człowieku. Osoby te cierpią też znacznie z powodu swojego stanu i niemożności jego zmiany. Jest to związane z tym, że własna osoba staje się obiektem na który jest skierowane nie tylko libido (czyli zainteresowanie, ciekawość, miłość, pragnienie nieustannego kontaktu z własną osobą) ale także destrudo - agresja, sadyzm itp. Stąd silne wahnięcia samopoczucia - od miłości i samouwielbienia, do samoponiżenia, myśli samobójczych, depresji narcystycznej, poczucia niższości itp. Osoby silnie narcystyczne mogą niekiedy przeżywać stany, w których czują się jakby były za murem lub szybą oddzielającą ich od innych ludzi, bądź mieć wrażenie, że inni są jak postacie z wyświetlanego filmu. Nie są to jednak przeżycia psychotyczne, lecz metaforyczny opis wrażeń, jakich doświadczają w kontakcie z innymi ludźmi. Te wrażenia dobrze ukazują, że gdy libido nie jest skierowane do obiektów zewnętrznych, to te obiekty tracą dla podmiotu wrażenie realności (np. pacjentowi wydaje się, że wszystko jest grą komputerową lub filmem. (Beletrystyczny opis takiego stanu zobacz: Kurt Vonnegut, Śniadanie mistrzów). Tym samym ludzie i relacje z nimi tracą dla narcyza na znaczeniu, dlatego zachowania osób narcystycznych możemy określać jako egoistyczne, nie biorące pod uwagę innych ludzi i często idące w parze z niezrozumieniem innych, brakiem empatii.
Należy dodać, że narcyzm często współwystępuje z niedookreślonym i rozmazanym poczuciem tożsamości. Można wyróżnić dwa typy narcyzów. Oba posiadają mimowolną tendencję do koncentrowania się na własnym wizerunku, na tym, jak są spostrzegane przez innych. Pierwszy z nich to osoba niepewna. Spojrzenia innych po prostu ją paraliżują, czuje się ciągle obserwowana, lecz jest to dla niej niekomfortowe. Każda krytyka jest dla niej klęską. Drugą grupę osób narcystycznych stanowią ludzie, którzy są pewni siebie i nie przejmują się zupełnie opiniami innych. Prezentują się jako wyraźnie wyższościowi, mają skłonność do mimowolnego poniżania innych ludzi i dawania innym do zrozumienia, że są gorsi. Obie te grupy są patologicznie zainteresowane własną autoprezentacją, jednak pierwsi stale boją się, że coś się im nie uda, dlatego zwykle milcząco obserwują innych i porównują się nieustannie. Są przerażeni, że ktoś zobaczy coś nieodpowiedniego (co nie pasuje do kreowanego przez nich obrazu). Drudzy tak silnie wierzą w wizerunek, który kreują, że nie zauważają w ogóle opinii innych lub się z nimi nie liczą.
Manipulacja (łac. manipulatio - manewr, fortel, podstęp) - w psychologii oraz socjologii to celowo inspirowana interakcja społeczna mająca na celu oszukanie osoby lub grupy ludzi, aby skłonić je do działania sprzecznego z ich dobrem/interesem. Zazwyczaj osoba lub grupa ludzi poddana manipulacji nie jest świadoma środków, przy użyciu których wywierany jest wpływ. Autor manipulacji dąży zwykle do osiągnięcia korzyści osobistych, ekonomicznych lub politycznych kosztem poddawanych niej osób. Ogólnie, manipulacja jest formą zamierzonego i intencjonalnego wywierania wpływu na osobę lub grupę w taki sposób, by nieświadomie i z własnej woli realizowała działania zaspakajające potrzeby/(realizowała cele) manipulatora. Manipulować można treścią i sposobem przekazywania informacji. Manipulację określono też kiedyś obrazowo jako "włamanie do umysłu ofiary i podrzucenie tam własnych pomysłów lub opinii w taki sposób, aby ofiara pomyślała, że sama jest ich autorem." Z punktu widzenia etyki, każda manipulacja jest zachowaniem niemoralnym, choć mimo tego jest często używana w inter-personalnych kontaktach handlowych i negocjacjach.
W społeczeństwie totalitarnym manipulacja jest jednym z podstawowych narzędzi sprawowania władzy nie mniej ważnym niż aparat terroru. Państwo posiada całkowitą władzę i kontroluje lub ogranicza większość sposobów społecznej interakcji (ograniczenie wolności zrzeszania się, cenzura mediów itp.). W ten sposób władcy państw totalitarnych mogą łatwo manipulować swoimi społeczeństwami i utrzymywać swoje rządy działając wbrew interesowi ogółu. Manipulację językową często stosuje się w propagandzie i podczas tzw. prania mózgu. W społeczeństwie demokratycznym manipulacja jest bardziej wyrafinowana i mniej widoczna, używana jest przez polityków, np. w kampaniach wyborczych, oraz w gospodarce wolnorynkowej w różnych często ukrytych formach w reklamie. Choć w systemach demokratycznych przekraczanie pewnych (zreszta niezbyt dobrze określonych) barier w manipulowaniu ludźmi jest niezgodne z prawem. Przykładem mogą być tutaj ograniczenia prawne narzucane reklamom. Istotnym narzędziem manipulacji opinią publiczną są środki masowego przekazu i nie jawna cenzura wiadomości, np. tylko poprzez wybór informacji prezentowanych w dziennikach telewizyjnych. W podejsciu socjo-kognitywistycznym (wg. modelu IPK, Adam Maria Gadomski,ang. Information, Preferences and Knowledge - universal interrelations ), manipulacja może dotyczyć: informacji, wiedzy i preferencji jako podstawowych czynników które zasadniczo wpływają na nasze decyzje. Pierwsza jest najprostsza, najpowszechniejsza i polega na fałszowaniu,deformacji i filtracji faktów (np. dostęp do Internetu). Druga stosowana jest w szkolnictwie i nauce, dotyczy wyboru, popierania rozwoju i ukrywania pewnej wiedzy, a trzecia polega na indoktrynacji poprzez podkreślanie ważności korzystnych dla manipulatora wartości, np. rozbudzania nacjonalizmów i fanatyzmów religijnych, wzmacnianie wybranych interesów grup lokalnych czy klas społecznych. Należy zauważyć, że nie zawsze obiekt manipulacji jest ostatecznym celem manipulatora, jednak zawsze ma prowadzić do niego w mniej lub bardziej widoczny sposób. Na przykład podburzanie opinii publicznej przeciw cudzoziemcom może umożliwić demokratyczne uchwalenie praw ograniczajacych także wolność obywateli zwiekszając władzę aparatu wykonawczego panstwa. W tej perspektywie widać też, że społeczeństwa o niskim poziomie upowszechnienia szkolnictwa lub w trudnej sytuacji ekonomicznej są bardziej podatne na manipulację. Środkami manipulacji mogą być:
aktywne techniki psychologiczne - np. tworzenie nastroju chwili,
użycie sygnałów dźwiękowych wpływających na świadomość i system decyzyjny
odurzenie (środkami farmakologicznymi, alkoholem),
obietnice bez pokrycia,
manipulacja pozycji,
wyszukanie słabych punktów osobnika i wywarcie wpływu na nie,
wykorzystanie nieuwagi i podsunięcie gotowych rozwiązań, nie przedstawiając pełnego obrazu (np. umowy),
system aktywnego wywarcia wpływu na manipulowanego poprzez nie pozostawienie mu możliwości wyboru (np. w sektach destrukcyjnych),
5. Człowiek – osoba, cechy człowieka jako osoby.
otwartą na doświadczenia, uświadamiającą sobie swoje doznania pochodzące zarówno z organizmu jak i z otoczenia;
w pełni przeżywającą uczucia, nie bojącą się okazywać wzruszeń;
w podejmowaniu decyzji kierującą się całokształtem swych odczuć, zarówno doznaniami organicznymi i emocjami, a nie tylko przesłankami rozumowymi, korzystającą zarówno z mądrości organizmu jak i rozumu;
funkcjonującą w sposób egzystencjalny, akceptującą proces rozwoju i wynikające z niego ciągłe zmiany
6. Stanowiska antropologii filozoficznej wobec natury człowieka (naturalizm i antynaturalizm)
Stanowisko stanowisko
Naturalistyczne antynaturalistyczne
Przyjmuje strefa duchowa – wiara, wybór miedzy dobrem a złem,
Człowieka jako wartości – uczciwość, prawda, miłość, nasze sumienie
Część świata
Naturalnego
Strefa psychiki
Nasze uczucia, że słyszymy, zapamiętujemy, analizujemy
Strefa biologiczna -ssaki
Człowieka można sprowadzić
Do materii
Naturalizm : ontologiczny; społeczeństwo ludzkie mieści się w tej samej sferze zjawisk, co środowisko naturalne. Prawa rządzące obiema rzeczywistościami są takie same. Naturalizm : metodologiczny; zarówno świat przyrody jak i świat społeczności ludzkiej bada się takimi samymi metodami. Przedstawicielem nurtu naturalistycznego był Herbert Spencer. Widział on, dynamiczny charakter rzeczywistości - zarówno przyroda jak i społeczeństwo ludzkie podlegają nieustannej zmianie oraz to , że społeczeństwo podobne jest do organizmu biologicznego, jest zbiorem elementów zintegrowanych i zebranych w system. W filozofii kultury naturalizm to egzystencja, w której podstawowe wartości to przyjemność zmysłowa, życie w zdrowiu i dobrobycie. Stanowią one przeciwieństwo przykrości, choroby i śmierci. Najgorszą sytuacją jest jednak nie śmierć lecz życie w ciężkiej chorobie i nędzy, będąc zdanym na opiekę innych. Taka hierarchia wartości powoduje, że w naturalizmie zezwala się na eutanazję (śmierć jest lepsza od cierpienia) oraz aborcję (dobrobyt ważniejszy od życia), a także wszelkie inne działania poprawiające jakość życia (np. eksperymenty na embrionach). Jej przeciwieństwem jest transcendentalizm.
Antynaturalizm - kierunek w metodologii nauki przeciwstawiający się naturalizmowi, reprezentowanemu zwłaszcza poprzez tradycję myśli pozytywistycznej.
Antynaturalizm głosi postulat odmienności metod badań w naukach społecznych i humanistycznych od metod stosowanych na gruncie nauk przyrodniczych, które zostały przejęte od nauk ścisłych. Spór między naturalizmem a antynaturalizmem jest już dziś nieaktualny. Reprezentanci (m.in.) Wilhelm Dilthey, Heinrich Rickert, Max Weber.

7. Psychika i jej poziomy
Psychika jest to funkcja wysoko zorganizowanej materii. Jej rozwój jest czymś wtórnym w stosunku do rozwoju i funkcji układu nerwowego. Poziom rozwoju psychicznego w każdej chwili życia dziecka warunkuje poziom rozwoju jego procesów i właściwości psychicznych w tym właśnie momencie. Czynnikami które wpływają na rozwój procesów psychicznych jednostki są:
1. Zadatki dziedziczne
Najbardziej znaczące , tkwiące w samym człowieku – czynniki genetyczne. Jak już nam wiadomo z lekcji biologii, każdy z nas odziedziczył po rodzicach geny. Zadatki dziedziczne przekazywane są za pośrednictwem genów z pokolenia na pokolenie. Dziedziczymy cechy budowy ciała i wyglądu np. kolor oczu, włosów. Przekazywany nam jest typ układu nerwowego stanowiący podłoże temperamentu oraz potencjalne możliwości rozwoju inteligencji. Wrodzone zadatki nie zsyłają wyroku na dziecko, lecz wyznaczają granice rozwoju psychicznego. Układ nerwowy jest bardzo plastyczny i zmieniać się może pod wpływem otoczenia. Działanie układu nerwowego kształtuje się i rozwija przez całe życie człowieka. Zadatki dziedziczne są podłożem materialnym uzdolnień jednostki. To jakimi zdolnościami zdolnościami będzie odznaczał się człowiek zależy od tego jakie będzie miał warunki rozwoju, a także od innych czynników rozwojowych. Od wszystkich czynników zależy jak te wrodzone i nabyte zdolności zostaną wykorzystane. Trzeba podkreślić, ze nie dziedziczy się właściwości psychicznych. W związku z tym dziecko nie rodzi się ani pracowite ani prawdomówne. Z pewnością nie rodzi się przestępcą. Te cechy kształtuje pod wpływem innych czynników, które są równie istotne w jego rozwoju.
2. Własna działalność dziecka
Między działalnością psychiczna, a działalnością zewnętrzną występuje związek. Już małe dziecko chwyta przedmioty, manipuluje nimi. Dzięki temu poznaje je coraz lepiej i ich właściwości także. Przez to posługuje się nimi w sposób coraz bardziej celowy i zgodny z ich budową i przeznaczeniem. W miarę jak dziecko zaczyna postrzegać coraz więcej rzeczy, dzięki poruszaniu się, dotykaniu, mówieniu to coraz więcej bodźców na nie oddziałuje. Reakcje te prowadzą do rozwoju funkcji układu nerwowego dziecka. Wraz z rozwojem i komplikowaniem się działalności samodzielnej dziecka, rozwija się i kształtuje bardzo ważna w działaniu; świadomość celów działania oraz ich sposobów i środków osiągania. Człowiek w zależności od rodzaju działania różnie odzwierciedla i reaguje na rzeczywistość. Rozwój świadomości czyni własną działalność dziecka coraz bardziej sensowną i rozumną. Dotyczy to zarówno zabawy i nauki, które są charakterystyczna formą działalności dzieci. Świadoma aktywność dziecka jest ważnym czynnikiem rozwoju psychicznego. Dziecko jest aktywnym podmiotem gdyż bierze udział we wszystkich dotyczących go procesach. Przykładem może być wykształcenie silnej woli. Tylko pod wpływem realnej walki z rzeczywistymi przeszkodami cecha ta się wykształci. Wychowanie powinno polegać przede wszystkim na świadomym organizowaniu działalności i trybu życia według treści, które chcemy dziecku wpoić.
3. Środowisko
Ten czynnik odgrywa dużą rolę w procesie rozwoju człowieka. Środowisko obejmuje otoczenie społeczne, przyrodnicze, klimatyczne i geograficzne w którym żyje i rozwija się dziecko. Najbardziej znaczącą rolę w procesie rozwoju psychicznego dziecka ma do spełnienia rodzina. Jest to najważniejsze i niezastąpione środowisko wychowawcze. O jakości oddziaływań wychowawczych rodziców decydują postawy rodzicielskie prezentowane przez rodziców i niektóre ich cechy osobiste. Do cech rodziców, sprzyjających prawidłowemu rozwojowi dziecka zaliczane są między innymi: cierpliwość, wesołość i poczucie humoru oraz dobre przystosowanie społeczne i zrównoważenie emocjonalne. Z badań wynika, że do czynników rozwoju pochodzących z rodziny, a związanych z postawami rodziców wobec dzieci, należy zaliczyć: bliskość uczuciową miedzy rodzicami i dziećmi, pomoc i wsparcie udzielane dziecku przez rodziców, pozostawienie dziecku pewnej (niezbyt dużej) swobody i uznanie rówieśników. Ważnym elementem społecznego środowiska dziecka, wpływającym na jego rozwój, są grupy rówieśnicze, których znaczenie bardzo wzrasta w okresie dorastania. Przynależność do nieformalnej grupy rówieśniczej, identyfikacja z jej celami i normami sprawia, że jednostka czuje się wartościowa, zdobywa akceptację i uznanie rówieśników. Poza rodziną i grupami rówieśniczymi, istotny czynnik rozwojowy stanowią oddziaływania środowiska szkolnego. Psychologowie są na ogół zgodni co to tego, że o końcowym efekcie procesu rozwoju człowieka decyduje interakcja zadatków dziedzicznych oraz czynników pochodzących z dalszego i bliższego środowiska w którym dziecko żyje.
4. Wychowanie
W społeczeństwie ludzkim dzieci wychowywane są przez starszych. Stworzenie odpowiednich warunków do kontaktów z rzeczywistością jest bardzo ważne. Przez to decydujemy o jakości zmian rozwojowych, w sposób świadomy i celowy wpływamy na rozwój psychiki. Wychowanie polega na takim organizowaniu trybu życia i działalności dziecka (jego zabawy i nauki ) by kształtować jego poznanie, formować spostrzeżenie, pojęcia i sądy, wzbogacać jego wiedzę o świecie, kształcić myślenie, a jednocześnie wyrabiać odpowiednie nawyki , sprawności i umiejętności, kształtować zainteresowania i zdolności, prowadzące w rezultacie do wychowania jak najwszechstronniej rozwiniętej osobowości. Rozwojem psychicznym dziecka można najlepiej pokierować dostarczając mu odpowiednich treści, poprzez które kształtują się dopiero formy odzwierciedlania świata i formy działania. Przez treść wiedzy przekazywanej dziecku procesie nauczania rozwijamy jago myślenie, wyrabiamy jego przekonanie i poglądy, kształtujemy jego ideologie, która potem nadaje kierunek jego działalności. Dla spraw wychowania nie jest obojętna treść tego, czego człowiek się uczy. Nauczanie posuwa na przód rozwój dziecka, gdy pobudza niedojrzałe, nowe funkcje psychiczne.


8.
Podstawowe psychologiczne koncepcje człowieka, ich główne tezy i założenia.
Psychologiczne koncepcje człowieka
Koncepcja behawiorystyczna - szuka przyczyn zachowania się człowieka nie tyle w osobowości, ile w zewnętrznym jego środowisku. Zachowanie się człowieka - według tej koncepcji - jest sterowane przez środowisko, w którym istnieją różne bodźce stanowiące nagrody i kary. Manipulowanie karami i nagrodami powoduje modyfikację ludzkiego zachowania. Z drugiej strony jednak, współcześni behawioryści (zwolennicy koncepcji behawiorystycznej) zwracają również uwagę na to, że działanie człowieka jest działaniem sprawczym, powoduje zmianę środowiska, kształtuje otoczenie jednostki.
Koncepcja psychoanalityczna - zakłada, że siły napędowe zachowania, zwane popędami lub potrzebami, tkwią przede wszystkim w człowieku, który jednak z reguły ich sobie nie uświadamia. Różnorodne popędy warunkują to, do czego człowiek dąży i czego unika. Neopsychoanaliza, zwana również psychoanalizą społeczną, podkreśla szczególne znaczenie warunków społecznych i kultury w kształtowaniu osobowości człowieka. Według tej koncepcji kształtowanie się większości popędów dokonuje się w procesie uspołeczniania człowieka. Między innymi sytuacja w rodzinie, grupie rówieśniczej, szkole czy w innych społecznościach decyduje o kształtowaniu się popędów.
Koncepcja poznawcza - środowisko jest ważnym, a czasem głównym determinantem zachowania się człowieka. Ludzkie czynności są regulowane przez informacje płynące ze środowiska oraz informacje zakodowane w samym człowieku. Nie jest on jedynie odbiorcą informacji, lecz aktywnie je przetwarza, kształtuje wyobrażenia, myśli, rozwiązuje problemy, dzięki czemu zdobywa nowe informacje o stosunkach między ludzkich, zjawiskach przyrodniczych i technicznych, o samy sobie, przewiduje i planuje zdarzenia, tworzy system wartości, podejmuje działania. Człowiek nie jest biernym obserwatorem świata, w którym żyje, lecz jego badaczem samodzielnie tworzącym sobie obraz świata fizycznego i społecznego oraz własnej osoby.
Koncepcja humanistyczna - człowiek jest pewną całością - „osobą” - dążącą do samorealizacji i rozwoju. Jego dążenia są pozytywne i konstruktywne, ponieważ człowiek jest z natury dobry. Tym, co decyduje o ludzkich działaniach i przeżyciach, jest aktualne doświadczenie. Człowiek jako osoba, niepowtarzalna indywidualność, żyje w świecie zewnętrznym stanowiącym całość. W warunkach naturalnych jednostka i świat społeczny tworzą jednolity system. W warunkach naturalnych jednostka i świat społeczny tworzą jednolity system. W sprzyjających sytuacjach, kiedy stosunki międzyludzkie są prawidłowe, człowiek rozwija się jako harmonijna całość, żyje zgodnie ze swą naturą. Jednakże wiele sytuacji społecznych, w których dominują wrogie stosunki interpersonalne i błędne systemy wychowawcze, uniemożliwia kształtowanie się harmonijnej „osoby: zdolnej do samorealizacji i
Osobowość -wewnętrzny system regulacji pozwalający na adaptację i wewnętrzną integrację myśli, uczuć i zachowania w określonym środowisku w wymiarze czasowym (poczucie stabilności).
Osobowość jest także definiowana jako charakterystyczny, względnie stały sposób reagowania jednostki na środowisko społeczno-przyrodnicze, a także sposób wchodzenia z nim w interakcje.
Osobowość kształtowana jest przez całe życie, szczególnie w okresie dzieciństwa oraz młodości poprzez wpływ bodźców zewnętrznych w procesie socjalizacji, a także własnej aktywności jednostki. Istotną rolę odgrywają tu również wrodzone cechy biofizyczne.
9.
Osobowość – jej rozumienie w różnych koncepcjach psychologicznych.

Osobowość rozwija się w trakcie życia jednostki. Nie jest więc ukształtowana z chwilą narodzin dziecka. Istnieją jedynie wrodzone zadatki anatomiczno-fizjologiczne, wpływające na dalszy rozwój, ale nie określające go ściśle.
Człowiek od urodzenia nawiązuje kontakty ze środowiskiem społecznym, co wpływa w decydujący sposób na kształtowanie się osobowości. Poznaje świat, rozwija swe zdolności i zainteresowania, kształtuje potrzeby i postawy - wchodząc ze środowiskiem w aktywny kontakt. Aktywność ta ma istotny i ukierunkowany wpływ na rozwój osobowości.
Aktywność własna
Aktywność jednostki wywodzi się z jej wrodzonej zdolności do czynnego zaspokajania potrzeb. Już od wczesnego dzieciństwa człowiek reaguje aktywnie na bodźce płynące ze środowiska. Aktywność człowieka wyznaczona jest zarówno przez biologiczne właściwości organizmu, jak również przez uwarunkowania społeczne. W zależności od cech temperamentalnych jednostka może podejmować działania w określony dla siebie sposób. Percepcja otaczającego świata uwarunkowana jest zarówno tym, jaki jest świat, jak i tym, w jaki - specyficznie indywidualny - sposób jednostka może go odzwierciedlać i włączać w zakres swego doświadczenia poznawczego. Świat otaczający człowieka wyznacza w pewnym sensie zakres jego aktywności. Zjawisko to jest bardziej wyraźne w odniesieniu do małego dziecka, uzależnionego fizycznie od otoczenia.
W miarę dorastania człowiek poszerza swój świat i wzbogaca swoją psychikę. Każdy człowiek modyfikuje oddziałujące nań wpływy zewnętrzne. Przyczynia się tym samym do biegu zdarzeń.
Dorastający człowiek, także w oparciu o własną aktywność, zdobywa coraz nowe doświadczenia, wchodzi w coraz bardziej różnorodne interakcje z różnymi ludźmi, podejmuje złożone zadania, pełni coraz bardziej skomplikowane role społeczne, a tym samym zasadniczo wpływa na kształtowanie własnej osobowości.
Środowisko biologiczne i społeczne
Człowiek żyje w określonym środowisku biologicznym, zróżnicowanym geograficznie, a zatem i klimatycznie. Przystosowuje się do życia w różnym klimacie i w różnej szerokości geograficznej, nie może jednak żyć w atmosferze pozbawionej tlenu lub w temperaturze 100 stopni Celsjusza. Przystosowanie do środowiska biologicznego ma więc pewne granice.
Ludzie przystosowują się dzięki swej wiedzy nawet do wybitnie niekorzystnych warunków środowiska biologicznego. Ta wiedza jest wytworem ludzkości. Jest ona zatem elementem środowiska społecznego człowieka.
Człowiek żyje wśród ludzi zawsze w określonej formacji historycznej i w określonej strukturze. Od chwili urodzenia wchodzi w skład grupy społecznej. Jest członkiem narodu, obywatelem państwa, członkiem rodziny, która z kolei należy do jakiejś grupy społecznej.
Każda trwała grupa społeczna posiada tradycje i reguły postępowania, obowiązujące wszystkich jej członków. Tak więc wszyscy obywatele powinni przestrzegać praw obowiązujących w danym państwie. Istnieją też reguły obowiązujące jedynie członków określonej, mniejszej grupy: student musi podporządkować się regulaminowi Uczelni, pracownik - przepisom obowiązującym w jego miejscu pracy, dziecko - nakazom rodziców.
Człowiek przyswaja sobie reguły postępowania w oparciu o różnorodne doświadczenia społeczne. Przyswojone reguły postępowania powstają jako wynik wymagań grupy społecznej w stosunku do jednostki. W zależności od tego, kim jest dany człowiek, podporządkowuje się on określonym wymaganiom.
Role społeczne
Każdy człowiek pełni w społeczeństwie różnorodne role społeczne. Rola społeczna to sposób zachowania, którego oczekuje się od jednostki ze względu na miejsce, jakie zajmuje ona w grupie społecznej. Z podjęciem danej roli wiąże się przyjęcie systemu reguł postępowania. Innego zachowania oczekuje się od ucznia, innego od nauczyciela itp. Określona kultura wymaga specyficznego sposobu pełnienia roli. Na przykład zupełnie inne reguły postępowania obowiązywały młodą dziewczynę sto lat temu, inne obowiązują dziś.
Człowiek niemal od pierwszych chwil swego życia podlega różnorodnym oddziaływaniom społecznym. Rodzice, wychowawcy, rówieśnicy stawiają jednostce wymagania dotyczące jej sposobu zachowania się. Człowiek uczy się zatem zachowywać się w taki sposób, który przynosi mu aprobatę grupy społecznej. Unika zaś tych rodzajów zachowania, które są sprzeczne z wymogami grupy.
Niektóre role są narzucane jednostce przez społeczeństwo. Są to role wywodzące się z różnic biologicznych między ludźmi oraz z różnic wieku. Są jednak także role, które człowiek wybiera sobie sam. Niezależnie od tego, czy jakąś rolę człowiek podejmuje dobrowolnie, czy też jest mu ona narzucona przez społeczeństwo, musi przy jej pełnieniu przestrzegać wymagań z nią związanych.
Nie zawsze człowiek przyjmuje rolę narzuconą mu przez społeczeństwo. Czasem dzieje się tak dlatego, że dana rola jest dla niego za trudna, kiedy ma jakieś negatywne doświadczenia związane z jej pełnieniem. Odrzucanie roli wiąże się często z brakiem właściwych wzorów postępowania.
Osoby znaczące
Na wybór i sposób pełnienia ról społecznych, a jednocześnie na kształtowanie się osobowości, wywierają duży wpływ tzw. osoby znaczące. Osobami tymi są zazwyczaj ludzie, z którymi przebywamy przez dłuższy czas, którzy są dla nas szczególnie ważni i często decydują o naszym postępowaniu. Osobami znaczącymi są przede wszystkim rodzice, rodzeństwo, wychowawcy, przyjaciele. Taką osobą może być również ulubiony aktor czy piosenkarz, a zatem osoby, z którymi nie wchodzimy w bezpośredni kontakt.
Osoby znaczące są wzorami do naśladowania. W toku rozwoju jednostka przechodzi stopniowo od naśladownictwa cenionych i atrakcyjnych sposobów zachowania się innych ludzi do przyswojenia sobie rozmaitych reguł postępowania w sposób bardziej świadomy i do samodzielnego stosowania ich w różnych sytuacjach.
Przejmowanie wzorów
Proces przyswajania sobie reguł, które jednostka ma pełnić, konstruowania obrazu samego siebie, uświadamiania sobie potrzeb i sposobów ich zaspokajania (postaw) jest długotrwały. We wczesnych stadiach życia człowieka przejmowanie wzorów odbywa się na drodze empatii, naśladowania, modelowania i identyfikacji.
Empatia to wczuwanie się w stany psychiczne innych osób. Z jednej strony może to być trafne rozumienie czyichś uczuć, z drugiej - doznawanie reakcji emocjonalnej, wywołanej przez spostrzeżenie cudzych emocji.
Naśladowanie jako forma gromadzenia doświadczenia występuje wtedy, gdy jednostka, obserwując zachowanie osoby znaczącej, naśladuje je. Występuje ono wtedy, gdy jednostka znajduje się w podobnej sytuacji jak osoba, którą naśladuje. Naśladowanie wiąże się z zewnętrznym przejmowaniem reguł postępowania. Dziecko naśladuje matkę nie dlatego, iż uważa, że to, co ona robi, jest moralnie słuszne, lecz dlatego, że jest ona dla niego pierwszoplanową osobą znaczącą.
Naśladowane mogą być nie tylko osoby z najbliższego kręgu dziecka. Występuje przecież także naśladowanie bohaterów seriali telewizyjnych, filmów, bohaterów książkowych czy też ulubionych aktorów bądź piosenkarzy. Ten rodzaj naśladownictwa wiąże się z chęcią ukształtowania siebie na wzór ideału. Wpływa zatem na kształtowanie obrazu JA idealnego.
Bardziej złożonym sposobem przeniesienia doświadczenia jest modelowanie. Jednostka przejmuje od osoby znaczącej (modelu) nie tylko określone formy zachowania, ale również tendencje uczuciowo-motywacyjne. Przejmowanie emocjonalno-motywacyjnych zachowań od modelu może sprzyjać kształtowaniu się emocjonalnie pozytywnego lub też negatywnego stosunku do innych ludzi.
Kształtowanie osobowości może odbywać się także drogą identyfikacji. Niektórzy uczeni uważają, że identyfikacja to zgeneralizowane modelowanie. Identyfikacja obejmuje tendencję do przejmowania zachowań zewnętrznych i wewnętrznych stanów emocjonalno-motywacyjnych. Identyfikacja wiąże się z chęcią całkowitego upodobnienia się do osoby, z którą jednostka się identyfikuje.
W okresie, kiedy dziecko uczęszcza do szkoły, może identyfikować się także z nauczycielami i swoimi rówieśnikami. W niektórych przypadkach identyfikowanie się z rówieśnikami może prowadzić do kształtowania się osobowości społecznie nieakceptowanej. Dzieje się to wtedy, gdy rówieśnicy, z którymi identyfikuje się jednostka, kierują się aspołecznymi zasadami zachowania.
Rola oddziaływań wychowawczych
Całokształt oddziaływań środowiskowych wpływa na rozwój jednostki. Niektóre z tych oddziaływań są oddziaływaniami niekontrolowanymi, przebiegającymi spontanicznie, inne stanowią wyraźnie sformułowane programy.
Oddziaływanie środowiska przypadkowe i spontaniczne można określić jako wychowanie niezamierzone; oddziaływania zaplanowane i celowe nazywamy zachowaniem zamierzonym. Zmierzają one do uzyskania określonych efektów wychowawczych.
Wychowanie niezamierzone polega na przyswajaniu sobie niejako okazjonalnie różnych zasad zachowania i postępowania.
Przebywając wśród ludzi i obserwując ich, człowiek przyswaja sobie wiele różnorodnych zachowań, poszerzając tym samym swoje doświadczenia indywidualne.
Na ogół matka jest dla dziecka osobą znaczącą. Uczy je ona, że nie wolno kłamać. Kiedy jednak w obecności dziecka mija się z prawdą, nie zdaje sobie sprawy z tego, że choć świadomie dąży do tego, ażeby dziecko wychowywać na prawdomównego człowieka, dostarcza mu swym zachowaniem innych wzorów postępowania. Dziecko uczy się tego, że w niektórych sytuacjach kłamstwo jest wygodne i dlatego dopuszczalne.
Z oddziaływaniem wychowawczym niezamierzonym stykamy się na każdym kroku. Doświadczenia, które dzięki niemu gromadzimy, są bardzo różnorodne i trudno na ich podstawie wypracować jednolity stosunek do wymagań społeczeństwa.
Wychowanie zamierzone to proces celowych i zaplanowanych oddziaływań, ukierunkowanych na efekt wychowawczy. Rodzice i nauczyciele świadomie dążą do tego, aby wychowanek kierował się w życiu określonymi zasadami i w sposób przemyślany dostarczają mu tych wzorów.
Wychowanie zamierzone, świadome, zmierza do kształtowania charakteru człowieka. Jest to zadanie bardzo trudne, ponieważ na jednostkę oddziałuje w toku wiele rodzajów oddziaływań wychowawczych. Niekiedy oddziaływania te są ze sobą sprzeczne.

10. Osobowość – elementy kreujące.
Indywidualną osobowość tworzą charakterystyczne właściwości myślenia, odczuwania i działania. Jeżeli mój sposób zachowania jest zdecydowany, konsekwentny, jeśli na przykład zawsze jestem śmiała, na spotkaniach towarzyskich i w szkole to będę miała opinię człowieka o silnej osobowości. Są cztery główne ujęcia osobowości:
teoria psychoanalityczna – Z.Freuda, która za czynniki kształtujące osobowość uważa seksualność dziecięcą i nieświadome motywacje ( id, ego, superego )
teorie cech – której badacze identyfikują wymiary osobowości składające się na spójny wzorzec zachowań
podejście humanistyczne – które skupia się na naszych wewnętrznych czynnikach rozwoju i samospełnienia się ( osobowość Ja )
podejście społeczno – poznawcze – które bada wzajemne oddziaływania pomiędzy jednostką a środowiskiem
11.
Czynniki rozwoju psychicznego
Psychika jest to funkcja wysoko zorganizowanej materii. Jej rozwój jest czymś wtórnym w stosunku do rozwoju i funkcji układu nerwowego. Poziom rozwoju psychicznego w każdej chwili życia dziecka warunkuje poziom rozwoju jego procesów i właściwości psychicznych w tym właśnie momencie. Czynnikami które wpływają na rozwój procesów psychicznych jednostki są:
1. Zadatki dziedziczne- Najbardziej znaczące , tkwiące w samym człowieku – czynniki genetyczne. Jak już nam wiadomo z lekcji biologii, każdy z nas odziedziczył po rodzicach geny. Zadatki dziedziczne przekazywane są za pośrednictwem genów z pokolenia na pokolenie.
Wrodzonymi zadatkami są anatomiczno - fizjologiczne cechy organizmu:
a) Cechy strukturalne narządów zmysłu
b) Cechy funkcjonalne narządów zmysłu
Dziedziczymy cechy budowy ciała i wyglądu np. kolor oczu, włosów.
Przekazywany nam jest typ układu nerwowego stanowiący podłoże temperamentu oraz potencjalne możliwości rozwoju inteligencji. Wrodzone zadatki nie zsyłają wyroku na dziecko, lecz wyznaczają granice rozwoju psychicznego. Układ nerwowy jest bardzo plastyczny i zmieniać się może pod wpływem otoczenia. Działanie układu nerwowego kształtuje się i rozwija przez całe życie człowieka. Zadatki dziedziczne są podłożem materialnym uzdolnień jednostki. To jakimi zdolnościami zdolnościami będzie odznaczał się człowiek zależy od tego jakie będzie miał warunki rozwoju, a także od innych czynników rozwojowych.
Od wszystkich czynników zależy jak te wrodzone i nabyte zdolności zostaną wykorzystane. Trzeba podkreślić, ze nie dziedziczy się właściwości psychicznych. W związku z tym dziecko nie rodzi się ani pracowite ani prawdomówne. Z pewnością nie rodzi się przestępcą. Te cechy kształtuje pod wpływem innych czynników, które są równie istotne w jego rozwoju.
2. Własna działalność dziecka-Między działalnością psychiczna, a działalnością zewnętrzną występuje związek. Już małe dziecko chwyta przedmioty, manipuluje nimi. Dzięki temu poznaje je coraz lepiej i ich właściwości także. Przez to posługuje się nimi w sposób coraz bardziej celowy i zgodny z ich budową i przeznaczeniem. W miarę jak dziecko zaczyna postrzegać coraz więcej rzeczy, dzięki poruszaniu się, dotykaniu, mówieniu to coraz więcej bodźców na nie oddziałuje. Reakcje te prowadzą do rozwoju funkcji układu nerwowego dziecka. Wraz z rozwojem i komplikowaniem się działalności samodzielnej dziecka, rozwija się i kształtuje bardzo ważna w działaniu; świadomość celów działania oraz ich sposobów i środków osiągania. Człowiek w zależności od rodzaju działania różnie odzwierciedla i reaguje na rzeczywistość. Rozwój świadomości czyni własną działalność dziecka coraz bardziej sensowną i rozumną. Dotyczy to zarówno zabawy i nauki, które są charakterystyczna formą działalności dzieci. Świadoma aktywność dziecka jest ważnym czynnikiem rozwoju psychicznego. Dziecko jest aktywnym podmiotem gdyż bierze udział we wszystkich dotyczących go procesach. Przykładem może być wykształcenie silnej woli. Tylko pod wpływem realnej walki z rzeczywistymi przeszkodami cecha ta się wykształci. Wychowanie powinno polegać przede wszystkim na świadomym organizowaniu działalności i trybu życia według treści, które chcemy dziecku wpoić.
3. Środowisko Ten czynnik odgrywa dużą rolę w procesie rozwoju człowieka. Środowisko obejmuje otoczenie społeczne, przyrodnicze, klimatyczne i geograficzne w którym żyje i rozwija się dziecko. Najbardziej znaczącą rolę w procesie rozwoju psychicznego dziecka ma do spełnienia rodzina. Jest to najważniejsze i niezastąpione środowisko wychowawcze. O jakości oddziaływań wychowawczych rodziców decydują postawy rodzicielskie prezentowane przez rodziców i niektóre ich cechy osobiste. Do cech rodziców, sprzyjających prawidłowemu rozwojowi dziecka zaliczane są między innymi: cierpliwość, wesołość i poczucie humoru oraz dobre przystosowanie społeczne i zrównoważenie emocjonalne. Z badań wynika, że do czynników rozwoju pochodzących z rodziny, a związanych z postawami rodziców wobec dzieci, należy zaliczyć: bliskość uczuciową miedzy rodzicami i dziećmi, pomoc i wsparcie udzielane dziecku przez rodziców, pozostawienie dziecku pewnej (niezbyt dużej) swobody i uznanie rówieśników.Ważnym elementem społecznego środowiska dziecka, wpływającym na jego rozwój, są grupy rówieśnicze, których znaczenie bardzo wzrasta w okresie dorastania. Przynależność do nieformalnej grupy rówieśniczej, identyfikacja z jej celami i normami sprawia, że jednostka czuje się wartościowa, zdobywa akceptację i uznanie rówieśników.
Poza rodziną i grupami rówieśniczymi, istotny czynnik rozwojowy stanowią oddziaływania środowiska szkolnego. Psychologowie są na ogół zgodni co to tego, że o końcowym efekcie procesu rozwoju człowieka decyduje interakcja zadatków dziedzicznych oraz czynników pochodzących z dalszego i bliższego środowiska w którym dziecko żyje.
4. Wychowanie - W społeczeństwie ludzkim dzieci wychowywane są przez starszych. Stworzenie odpowiednich warunków do kontaktów z rzeczywistością jest bardzo ważne. Przez to decydujemy o jakości zmian rozwojowych, w sposób świadomy i celowy wpływamy na rozwój psychiki.
Wychowanie polega na takim organizowaniu trybu życia i działalności dziecka (jego zabawy i nauki ) by kształtować jego poznanie, formować spostrzeżenie, pojęcia i sądy, wzbogacać jego wiedzę o świecie, kształcić myślenie, a jednocześnie wyrabiać odpowiednie nawyki , sprawności i umiejętności, kształtować zainteresowania i zdolności, prowadzące w rezultacie do wychowania jak najwszechstronniej rozwiniętej osobowości.
12.
Znaczenie kultury dla rozwoju człowieka
Kulturę ma bardzo ważne znaczenie, bowiem określa system wartości, które służą człowiekowi, a zarazem są świadectwem rozwiniętego człowieczeństwa. Jest to system wyrażony w wytworach cywilizacyjnych, osiągnięciach naukowych, systemach intelektualnych, dziełach artystycznych i jest skonkretyzowany w postawach osoby, która jest wartością najwyższą. Kultura jest właściwym kształtem życia człowieka nie jest rzeczywistością narzuconą, ale pochodzącą od człowieka i tworzącą człowieka. Jest właściwym sposobem istnienia i bytowania człowieka. Ludzie stanowią jedyny podmiot kultury i są także jedynym właściwym jej przedmiotem. Skoro podmiotem i przedmiotem kultury jest człowiek, to jego wychowanie i kształtowanie jest najbardziej istotnym zadaniem. Chodzi w tym o to, ażeby człowiek stawał się coraz bardziej ludzki. O to, ażeby bardziej był, a nie tylko, by więcej miał, aby poprzez wszystko, co ma czy posiada, umiał bardziej i pełniej być człowiekiem, to znaczy, ażeby być także dla drugich. Kultura wpływa na rozwój umiejętności młodych osobników w społeczeństwie. Cywilizacja potrzebuje artystów, podobnie jak potrzebuje naukowców i techników, pracowników fizycznych i umysłowych, świadków wiary, nauczycieli, ojców i matek, którzy zabezpieczają wzrastanie człowieka i rozwój społeczeństwa poprzez ową wzniosłą formę sztuki, jaką jest "sztuka wychowania". W rozległej panoramie kultury każdego narodu artyści mają swoje miejsce. Gdy idąc za głosem natchnienia tworzą dzieła naprawdę wartościowe i piękne, nie tylko wzbogacają dziedzictwo kulturowe każdego narodu i całej ludzkości, ale pełnią także cenną posługę społeczną na rzecz dobra wspólnego. Skoro celem jest kształtowanie osoby ludzkiej, jej wychowanie, to najważniejszą dziedziną kultury staje się moralność. Zdrowa moralność, aby wychować człowieka do postępowania zgodnego z właściwie ukształtowanym sumieniem. Taka kultura harmonijnie rozwija wszystkie ludzkie wartości - prawdę, dobro, piękno i świętość. Współdziałanie wszystkich dziedzin kultury: nauki, moralności, sztuki i religii gwarantuje harmonijny rozwój człowieka. Czyli wartości i przekonania społeczeństwa, prowadzą do rozwoju ekonomicznego i gospodarczego. Stąd wynika, że kultura jest głównym motorem napędzającym rozwój gospodarczy. Drogą poznania i pracy poddaje świat pod swoją władzę, czyni bardziej ludzkim życie społeczne tak w rodzinie, jak i w całej społeczności państwowej przez postęp, obyczajów i instytucji. Wreszcie w swoich dziełach, w ciągu wieków, wyraża, przekazuje i zachowuje wielkie doświadczenia duchowe i dążenia na to, aby służyły one postępowi wielu, a nawet całej ludzkości. Stąd wnioskujemy, że kultura ludzka z konieczności ma aspekt historyczny i społeczny oraz że to właśnie kultura determinuje sukces danej zbiorowości. Kultura przesądza prawie o wszystkim. Kultura ma duże znaczenie w rozwoju człowieczeństwa, bowiem wyzwala siły większe i efektywniejsze. Kultura będąca w nieustannym rozwoju, aż do czasów obecnych, stanęła na bardzo wysokim poziomie, dzięki czemu tworzy w czasach obecnych warunki rozwoju cywilizacyjnego. Kultura wychowuje, kształtuj i rozwija umiejętności oraz wszystkie ludzkie wartości, jakimi są prawda, dobro, piękno i świętość ludzi. Łączy w sobie wszystkie środowiska oraz wpływa na rozwój gospodarczy, ekonomiczny i techniczny społeczeństwa.
13.
Podstawowe potrzeby psychiczne dziecka
 Do podstawowych potrzeb psychicznych dziecka należy potrzeba bezpieczeństwa, której zaspokajanie wprowadza dziecko w stan spokojnego, ufnego spojrzenia w przyszłość, budzi optymizm, odwagę. Warunkiem istnienia postawy bezpieczeństwa u dziecka jest stabilność środowiska rodzinnego, akceptacja dziecka, sprawowanie opieki. Ważnym zadaniem jest przygotowanie dziecka do radzenia sobie z różnymi sytuacjami, kształtowanie takiej postawy, by nie dominowały w niej elementy lękowe, a równocześnie, by dziecko nie wyobrażało sobie rzeczywistości w barwach różowych.
    Potrzeba szacunku i akceptacji wiąże się z opiniami i ocenami, które rodzice powinni formułować wobec dzieci bardzo ostrożnie i w taki sposób, by miały charakter konkretny i odnosiły się do pojedynczego czynu lub zachowania. Ta potrzeba jest ważna, ponieważ przyczynia się do rozwoju własnej wartości dziecka, wiary w siebie, co z kolei umożliwia podejmowanie nowych wysiłków dla doskonalenia uzdolnień i sprawności.
    Potrzeba obcowania z innymi to potrzeba kontaktu. Ta potrzeba przejawia się u dziecka w stopniu silniejszym niż u dorosłego. W miarę rozwoju dziecko wchodzi w różnorodne rodzaje kontaktów i każdy z nich pozostawia po sobie ślad. W pierwszym okresie życia ta potrzeba powinna być zaspokajana głównie przez przejawy serdeczności, zwracania uwagi na dziecko, uśmiechanie się do niego, przytulanie, rozmowę, wspólne przeżywanie radości i niepowodzeń.
    Życie uczuciowe dziecka będzie zależało od tego, ile rozumnej miłości i czułości okaże dziecku matka, a później inni członkowie rodziny. Potrzeba miłości związana jest z potrzebą kontaktu, dlatego możemy wyróżnić następujące rodzaje potrzeb:
potrzebę kontaktu z matką, która pojawia się najwcześniej i ma najdonioślejsze znaczenie dla prawidłowego rozwoju psychiki dziecka;
potrzebę unii rodzicielskiej, która zaspokajana jest przez bycie wszystkich członków rodziny razem;
potrzebę rodzeństwa, dotyczącą współżycia między rodzeństwem;
potrzebę przyjaźni, które decyduje o formowaniu się postawy etycznej.
    Rodzice muszą zrozumieć potrzebę przyjaźni i umożliwić zaspokajanie jej.
    Potrzeba przyjaźni ma dać dziecku korzyść i radość, a we wzajemnych kontaktach realizację swoich potrzeb emocjonalnych i społecznych.
    Jedną z zasadniczych potrzeb dziecka jest potrzeba aktywności. Działania rodziców powinny być ukierunkowane na osiąganie pozytywnych celów, którymi mogą być wartości nie tylko materialne, ale intelektualne, społeczne, moralne. Należy więc wdrażać dziecko do aktywności ukierunkowanej na zaspokajanie własnych potrzeb, oraz potrzeb innych ludzi, a nie oczekiwanie, że ktoś je zaspokoi.
    Z potrzebą bezpieczeństwa związana jest potrzeba przynależności i posiadania. Potrzebę przynależności realizują rodzice poprzez stwarzanie okazji dziecku do realizacji swoich potrzeb aktywności, poznawczych, jeśli stopniowo, w miarę rozwoju dziecka przyznają mu prawo do coraz większej samodzielności, wtedy poczucie przynależności do rodziny, więź z nią utrzymuje się dłużej. Dziecko, które w prawidłowy sposób miało zaspokojoną potrzebę przynależności, w każdej grupie pozarodzinnej będzie spełniało różne funkcje i nie będzie miało konfliktów.
    Wielką troską rodziców o dziecko jest zaspokajanie potrzeby posiadania. Rodzice muszą nauczyć swoje dzieci, że nie należy mierzyć wartości człowieka na podstawie tego, co posiada, ale co sobą reprezentuje. Powinni też nauczyć swoje dzieci dzielić się posiadanymi przedmiotami, uczyć rozumieć, że dobra materialne mają wartość o tyle, o ile służą ludziom.
   Potrzeba sensu życia i wiary zaspokajana jest przez wypowiedzi rodziców przy różnych okazjach, np. przy wyborze kierunku nauki, w toku rozmów o systemie wartości, sensie życia. Rodzice katoliccy swą postawą powinni dawać świadectwo życia w wierze, tworzyć atmosferę religijną, uczyć praktyk religijnych i wypełniać je z dzieckiem. Rodzice stanowią sami wzór dla swoich dzieci, gdy sięgają po Pismo św., wspólnie czytają i odmawiają je.
    Rodzice sami dostarczają dziecku wzorów w zakresie zaspokajania potrzeb. Ważne jest, by czynili to świadomie, w sposób przemyślany, by pokazywali dziecku różne możliwości ich zaspokajania, uczyli wybierać sposób najbardziej prawidłowy i wartościowy z osobistego i społecznego punktu widzenia.
    Rodzice muszą też pamiętać, że każda sytuacja, jaką dziecku stwarzają, każda reakcja dziecka, którą akceptują i wzmacniają lub oceniają negatywnie i osłabiają, stanowi dla dziecka niezgłębione źródło doświadczeń, materiał, na bazie którego dziecko uczy się, jak żyć, jak zaspokoić swoje potrzeby. Stanowi materiał, na podstawie o którego kształtuje się osobowość dziecka.
14. Etapy rozwoju psychicznego i zadania rozwojowe każdego z nich
Droga rozwojowa człowieka według Ericson’a – należy do koncepcji humanistycznej. Jego ideologia jest optymistyczna.
1. okres prenatalny – okres od poczęcia
- akceptacja przez oboje rodziców, okres intensywnego rozwoju człowieka, zaakceptowanie poczęcia, zaakceptowanie macierzyństwa, zaakceptowanie macierzyństwa, psychologia wieku prenatalnego;
2. Niemowlęcy – okres od narodzin do 1 roku życia
- dojrzewanie funkcji sensoryczno – merytorycznych, społeczne przywiązanie, rozwój emocjonalny, ukształtować się ma: bazowe zaufanie albo brak zaufania, stałość osób (musi być, brak otwarcia na otoczenie);
3. Dzieciństwo 2 - 4 lata
- zaczyna chodzić, rozwój mowy, zaczyna wypowiadać krótkie wypowiedzi, samokontrola – dotyczy treningu czystości, powinno sygnalizować swoje potrzeby fizjologiczne, fantazja i zabawa dziecka, poczucie autonomii, niezależność (ja jestem inną osobą, ja widziałem);
4. wczesny wiek szkolny 5 – 7 lat
- identyfikacja z płcią, rozwój moralny (odróżnia dobro od zła), zabawy grupowe, okres rozwoju inicjatywy, okres winy, musi nauczyć się samoobsługi (np. ubieranie);
5. Średni wiek szkolny 8 – 12 lat
- rozwój sprawności szkolnych, element samooceny, twórczość, produktywność, poczucie niższości, zabawa zespołowa;
6. Wczesne dorastanie 13 – 17 lat
- dojrzewanie fizyczne np. sport, ćwiczenia fizyczne, ruch; odżywianie, rozwój fizyczny; rozwój emocjonalny; uczestnictwo w grupach rówieśniczych, nawiązywanie kontaktów; tożsamość grupowa, poczucie wspólnoty z innymi albo też izolacji (wyobcowanie);
7. Późne dojrzewanie 18 – 22 lata
- tożsamość płci; poczucie autonomii w stosunku do rodziców, mam własną drogę; wybory dotyczące kształcenia i pracy; ukształtowanie moralności, etyczności; tożsamość indywidualna, tożsamość roli; dyfuzja roli;
8. Wczesna dorosłość 23 – 34 lata
- małżeństwo; urodzenie dziecka; model życia; praca; intymność – to jest moja rodzina; izolacja;
9. Średnia dorosłość 35 – 60 lat
- dbanie o karierę zawodową; prowadzenie domu; opieka nad dziećmi; poczucie stagnacji albo kreatywności;
10. Późna dorosłość powyżej 61 roku życia
- wyzwania; akceptacja swojego życia; radzenie sobie z ograniczeniami fizycznymi; radzenie sobie z fizycznymi wyzwaniami; ukierunkowanie swojej energii na nowe role; pełna harmonia, integralność; rozpacz i desperacja, narzekanie
15.
Związek wyobraźni z rozwojem inteligencji.
Nasza inteligencja wyraża się w naszym działaniu. Czy nasze cele możemy sobie wyobrazić bez wyobraźni? Nie! Bez wyobraźni nie ma rozwoju naszego, czy też człowieka. By osiągnąć jakiś cel trzeba sobie go wyobrazić, jego drogę do osiągnięcia. Potrzebne jest do tego stymulowanie. Jeśli materiał, który jest pewną treścią a nie ma obrazu, to my sobie to wyobrażamy – to właśnie ta stymulacja. Nawet do wykonania pewnych codziennych czynności.
16.
Dojrzałość psychiczna
Poczucie odpowiedzialności jest dowodem na dojrzałość psychiczną człowieka. Człowiek odpowiedzialny jest świadomy konsekwencji swojego zachowania, gotowy poniesienia jego skutków. Człowiek dojrzały psychicznie potrafi samodzielnie podejmować decyzje w sytuacjach złożonych. Potrafi też stabilizować uczucia i emocje. Ma świadomie przyjętą hierarchię wartości. Wola to ważna część człowieka dorosłego.
17.
Infantylizm człowieka dorosłego, czyli brak dojrzałości psychicznej
Infantylizm zatrzymanie rozwoju fizycznego lub psychicznego na poziomie rozwoju dziecka, nieproporcjonalnym do wieku. Cechy charakterystyczne dla okresu dziecięcego, głównie w sferze uczuciowej i popędowej. Egocentryzm, nierealny, życzeniowy stosunek do otoczenia, przesadne reakcje emocjonalne. Infantylizm u ludzi dorosłych może być warunkowany zarówno zaburzeniami hormonalnymi, jak i błędami wychowawczymi (nadmierna opiekuńczość rodziców uniemożliwiająca dziecku usamodzielnienie się).
18.
Zachowania charakterystyczne dla akceptacji samego siebie.
Akceptacja samego siebie to poznawanie w sobie określonych jakości, cech dobrych i złych. Pogodzenie się z tym, że nie ma się tego co cenią inni np. mody, majątku a mimo to można być pożytecznym i czynić dobro a także najlepiej gospodarować tym co się posiada.
Cechy własnej akceptacji :
-szacunek do własnej godności, poczucie własnej wartości, szanowanie własnego zdrowia, zaufanie do siebie, znajomość swoich dobrych i złych stron i otwartość na innych.
Człowiek lubi, szanuje siebie, wierzy w siebie i własne możliwości, odczuwa zadowolenie z siebie ponieważ realizuje wymagania, wciela w życie wartości i realizuje zadania. Jeśli akceptuje samego siebie nie posiada cech nerwicowych, ma duże aspiracje i jest świadomy zarówno swoich zalet jaki i wad. Posiadane wady nie deprymują go, gdyż akceptacja siebie pobudza chęć ich likwidowania. Pozwala też na świadome obserwowanie samego siebie, rozpoznawanie swoich plusów i minusów oraz nastawienie na rozwój. Jest też cechą zdrowej dojrzałej jednostki, często wiąże się z poczuciem sensu życia. Bilans emocjonalny osoby, która siebie akceptuje jest dodatni. Samoocena posiada dwa bieguny: samoakceptację i samo odrzucenie.
19.
Typologia temperamentów
Temperament - zespół dziedziczonych cech osobowości, zdeterminowanych genetycznie i ujawniających się już w pierwszym roku życia człowieka. Tak rozumiany temperament stanowi podstawę kształtowania się i rozwoju osobowości. Typy temperamentów:
-Melancholik (gr. mélanos – czarny + chole – żółć; prawdopodobnie stąd m.in. "czarne myśli") to osoba o pesymistycznym, lękowym, negatywnym podejściu do przyszłości, życia, samego siebie, a także codziennych spraw.
Melancholik cechuje się temperamentem reprezentującym słaby układ nerwowy (wg teorii Pawłowa). Według Hipokratesa dominującym narządem w organizmie melancholika jest śledziona, a dominującym "humorem" - tzw. czarna żółć i jest to człowiek o powolnych, słabych, lecz długotrwałych reakcjach uczuciowych.
Osoba taka często popada w stany ruminacji, ma trudności z podejmowaniem decyzji, brakuje jej wiary w siebie. Melancholik jest wrażliwy na krytykę swojej osoby, obraźliwy, nerwowy i skłonny do zadumy, spokojny, wyciszony, powściągliwy i mało elastyczny w zachowaniu. Lubi marzyć, oddawać się zadumie
-Choleryk (gr. chole – żółć, stąd "żółć go zalewa") – przeciwieństwo flegmatyka, typ pobudliwy, przejawiający tendencje do ciągłego niezadowolenia i agresji. Charakteryzuje go silne przeżywanie emocji oraz duża energia życiowa i aktywność. Cholerycy bywają uparci, a ich reakcje na bodźce są szybkie i często nieprzemyślane, bywają też zakompleksieni. Często żałują wypowiedzianych słów. Są nastawieni na działania i kierowanie. Wzbudzają wśród ludzi zaufanie i respekt, często pracują dla potrzeb grupy. Są szybcy w działaniu, preferują pracę, którą mogą sami zorganizować. Lubią przewodzić i organizować pracę innym. Gdy ktoś się z nim nie zgodzi, denerwuje się, krzyczy, staje się agresywny.
Według Hipokratesa dominującym narządem w organizmie choleryka jest wątroba, a dominującym "humorem" - żółć. Według Pawłowa, choleryk to osoba o silnym i niezrównoważonym układzie nerwowym
-Sangwinik (łac. sanguis – krew) – najbardziej ustabilizowany typ charakteru. Sangwinik to osoba o optymistycznym podejściu do życia, otwarta na relacje interpersonalne, towarzyska, beztroska. Lubi być w centrum zainteresowania, władcza i dominująca, czasem dumna i spoglądająca na innych "z góry". Jest emocjonalna i spontaniczna, ma duże poczucie humoru, potrafi przyciągać do siebie ludzi. Tryska energią i entuzjazmem, jest twórcza, lubi komplementy, szybko przeprasza.
Sangwinik cechuje się temperamentem reprezentującym silny, zrównoważony i ruchliwy układ nerwowy (wg teorii Pawłowa). Według Hipokratesa dominującym narządem w organizmie sangwinika jest serce, a dominującym "humorem" - krew.
-Flegmatyk (gr. phlégein – śluz) to osoba:
Pogodna,o wysokim poziomie samokontroli ,zrównoważona emocjonalnie,
zdystansowana ,obiektywna w ocenie i obserwacji,łagodna,solidna
w relacjach interpersonalnych najczęściej nieufna i chłodna
dyplomatyczna ,pojednawcza ,cierpliwa ,cicha ,dowcipna
potrafiąca poświęcić dużo czasu sprawie czy człowiekowi ,lubiąca obserwować ludzi ,potrafiąca współczuć ,preferująca pracę nie wymagającą pośpiechu i tempa
powolna w działaniu ,potrafiąca słuchać ,potrafiąca zachować spokój, nawet w trudnych sytuacjach .Flegmatyk cechuje się temperamentem reprezentującym silny, zrównoważony i bezwładny układ nerwowy (wg teorii Pawłowa). Według Hipokratesa dominującym narządem w organizmie flegmatyka jest mózg, a dominującym "humorem" - śluz.
20.
Cechy podstawowych typów temperamentów

21.
Sytuacja frustracji
frustracja – negatywny stan, jaki odczuwa jednostka, kiedy wykonywane przez nią w jakimś celu działania napotykają na przeszkodę. Jest to uczuciowa projekcja porażki. Pojawia się przy pozbawieniu zasłużonej satysfakcji, przy zaw