Kultura w procesie socjalizacji
Kultura w procesie socjalizacji
Człowiek przychodzi na świat jako organizm biologiczny, zostaje „wchłonięty” przez społeczeństwo i pod wpływem jego kultury ulega socjalizacji; staje się istotą społeczna.
Proces socjalizacji jest pierwszym mechanizmem wpływu kultury na życie społeczne.
Gdy człowiek przychodzi na świat to od pierwszej chwili narodzin znajduje się pod wpływem istniejących przedmiotów, poglądów, wierzeń, ustalonych sposobów wychowania niemowląt, z czego wnioskujemy, że kultura jest dla człowieka światem zastanym, do którego musi wejść ucząc się wielu rzeczy i przez wiele lat. Jego popędy, organizm, skłonności naturalne zostają od razu ujęte w karby nakazów, wzorów ustalonych w grupie, w której się urodził.
Czyli socjalizacja to nic innego, jak część całkowitego wpływu środowiska, która wprowadza jednostkę do udziału w życiu społecznym, uczy ją zachowania się według przyjętych wzorów, uczy ją rozumienia kultury, czyni ją zdolną do utrzymania się w społeczeństwie i wykonywania określonych ról społecznych. Wpaja ona także aspiracje, czyli dążenia do tego, aby osiągnąć pewne rzeczy czy cechy pożądane, naśladować bohaterów, osiągnąć zamożność, dążyć do uznania.
W toku socjalizacji jednostka przyswaja sobie wiedzę i umiejętność grania ról społecznych tzn. umiejętność bycia kolegą, uczniem, synem czy przyjacielem. Uczy się spełniać swoim zachowaniem oczekiwania innych i przystosować swoje postępowania do postępowań innych. Prowadzi ona do konformizmu, czyli dążenia, aby zachowanie jednostki było zgodne z tym, czego grupa od niej oczekuje. Stopień konformizmu może być różny i socjalizacja nie może zapobiec rozwijaniu się osobowości buntowniczych, odrzucających takie czy inne elementy danej kultury, obyczajów czy organizacji społeczeństwa.
Rozróżniamy dwa rodzaje socjalizacji:
1. Socjalizacja pierwotna – człowiek oddziałuje na nią w dzieciństwie i dzięki niej staje się członkiem społeczeństwa. Pod wpływem interakcji ze swoimi opiekunami uczy się języka, gestów, wzorów zachowań, wartościowania, oceniania itp.
Socjalizacja ta przebiega w atmosferze nasyconej uczuciami.
2. Socjalizacja wtórna – socjalizacja pierwotna ma ogromny wpływ na socjalizację wtórną.
W socjalizacji wtórnej dziecko dochodzi do odkrycia istnienia ogólnospołecznych reguł.
Czynniki socjalizacji:
1. Rodzina – pierwszy z najważniejszych czynników socjalizacji. To pierwszy i najbardziej trwały świat społeczny dla dziecka.
2. Szkoła – jest odpowiedzialna za przekazanie informacji, umiejętności i wartości, które społeczeństwo uważa za ważne dla życia społecznego.
3. Grupa rówieśnicza – składa się z dzieci w tym samym lub zbliżonym wieku i o tym samym statusie społecznym. W grupie rówieśniczej trzeba samemu zapracować na pozycję społeczna-w przeciwieństwie do rodziny, gdzie pozycja ta została nam od razu przyporządkowana. Socjalizacja przebiega tu w sposób nieprzemyślany i nie zaplanowany.
4. Mass media – są zbiorem różnych sposobów komunikowania treści przeznaczonych dla wielu odbiorców – obejmują np. radio, telewizje, filmy, gazety, książki itp.
5. Inne czynniki – czyli instytucje religijne, sąsiedztwo, organizacje rekreacyjne itp.
Rozróżniamy również:
1. Socjalizacja w wieku dojrzałym – jest to proces przechodzenia od dzieciństwa przez dojrzałość do starości.
2. Socjalizacja polityczna – występuje w społeczeństwie ulęgającym głębokim, przełomowym zmianom.
3. Kontrsocjalizacja – ludzie uczą się wzorów, norm i wartości sprzecznych z dominującymi w społeczeństwie np. nazizm.
4. Socjalizacja antycypujaca – jest to odmiana snobizmu np. gdy nie jesteśmy jeszcze członkiem danej grupy, a identyfikujemy się z nią na tyle silnie, że pragniemy upodobnić się do członków danej grupy, np. gangi młodzieżowe.
5. Socjalizacja odwrotna – przebiega w przeciwnym kierunku niż normalnie.
Drugi mechanizm działania kultury polega na tym, że ustanawia ona systemy wartości i kryteria określające wartości.
Wszelkie wymagania organizmu nazywamy potrzebą. Istnieją dwa rodzaje potrzeb-wrodzone i nabyte. Mają one stałe tendencje do rośnięcia i ten fakt, że nigdy nie mogą być zaspokojone w pełni stanowi istotny mechanizm rozwoju jednostek i społeczeństw. Jednostki i grupy pewnym potrzeba nadają większą ważność, przekształcając je w interesy. Interesy mogą być różnego rodzaju: ekonomiczne, polityczne, estetyczne, religijne, tzn., że różni ludzie nadają niektórym potrzebom szczególną ważność. Poszczególne potrzeby i interesy mogą być zaspokajane w różny sposób przy pomocy różnych przedmiotów, zatem jednostki i grupy muszą ciągle wybierać między różnymi sposobami i środkami zaspokojenia swoich potrzeb. Muszą także dokonywać wyboru między różnymi potrzebami i interesami, ponieważ nie wszystkie mogą być zaspokojone jednocześnie i jednym trzeba dać pierwszeństwo przed innymi. Np. głód może być zaspokojony różnymi potrawami, a pragnienie różnymi napojami i każdy głodny przychodzący do restauracji dokonuje wyboru z jadłospisu.
U podstaw każdego wyboru leży system wartości uznawany przez jednostki lub grupy dokonujące wyboru i pewna hierarchia wartości, na przykład wybierając zawód górnika, który jest zawodem trudnym i niebezpiecznym, ale wybiera się go, ponieważ daje dobre zarobki i wysoki prestiż w społeczeństwie. Zatem zarobki i prestiż są wartościami, dla których jednostka godzi się na trudna pracę i niebezpieczeństwa związane z praca pod ziemią.
Pojęcie wartości występuje w etyce, ekonomii, filozofii, socjologii i innych naukach społecznych. Używane jest także w języku potocznym i dlatego ma bardzo wiele znaczeń.
Wartościami są te przedmioty lub stany rzeczy, które jednostkom i grupom zapewniają równowagę psychiczną, dają zadowolenie, dążenie do nich lub ich osiągniecie daje poczucie dobrze spełnionego obowiązku, lub te, które są niezbędne dla utrzymania wewnętrznej spójności grupy, jej siły i jej znaczenia wśród innych grup.
Istnieją różne wartości i jednostki lub grupy mogą im przypisywać większa lub mniejsza wagę, każdej grupie istnieje uznana hierarchia wartości. Dążenie do wartości wpływa na stosunki miedzy jednostkami, ponieważ jednostki tez się ocenia z punktu widzenia ich przydatności, jaka mają mieć w dążeniu do osiągnięcia pewnych wartości. Wartością jest także doskonałość w wykonywaniu czynności Np wyżej ceni się dobrego nauczyciela, dlatego, że może on więcej nauczyć. Wartości są, więc regulatorami ludzkich dążeń i postępowania, pozwalają na ocenę cudzego postępowania, służą jako podstawa oceny społecznej przydatności członków grupy, a więc wpływają także na hierarchię społeczna i na zasady współżycia społecznego.
W procesie socjalizacji niektóre wartości zostają zinternalizowane, tzn. tak przyswojone przez jednostki, że dążenie do nich staje się czymś naturalnym; fakt, że niektóre czynniki i wartości kontrolujące zachowanie jednostki zostają niejako „wbudowane” w jej osobowość jest ważnym faktem ciągłości życia społecznego.
Trzeci mechanizm wpływu kultury na społeczeństwo polega na ustalaniu wzorów zachowania się, czyli reagowania na określone sytuacje.
Nie naturalne skłonności do okazywania sympatii, lecz wzory ustalone w danej kulturze powodują, że w jednym społeczeństwie ludzie witają się poprzez podanie sobie dłoni, w innym przez potarcie sobie nosów, a w trzecim przez ukłon. Uczucie sympatii czy szacunku, psychologicznie ujmując, jest podobne bądź identyczne u wszystkich ludzi, lecz jego wyraz zewnętrzny jest określony przez kulturalne wzory zachowania. Kulturowy wzór zachowania określa, jak jednostka powinna reagować na sytuacje uważane za doniosłe dla niej samej i dla grupy, aby zachowywać się zgodnie z oczekiwaniami danej grupy.
Życie społeczne można wiec rozpatrywać jako ciągły szereg sytuacji, w których ludzie się spotykają, oddziałują na siebie, starają się wywrzeć jakiś wpływ na postępowanie innych, uzyskać coś od nich.
Wzór kulturalny określa sposób zachowania uznany za normalny w danej sytuacji, normalny, tzn. uznawany w danej grupie. Wzór określa zakres zachowań dopuszczalnych i skutecznych w tej sytuacji, wiec wzór jest czynnikiem ujednolicającym postępowanie ludzi, ułatwiającym porozumienie i zrozumienie cudzych zachowań oraz skuteczność wzajemnych oddziaływań.
Ustalone wzory kulturowe zachowań stanowią o regularności życia społecznego i jego „porządku”, umożliwiają i ułatwiają wzajemne przystosowania
Czwarty mechanizm wpływu kultury na życie społeczne zwane są modelami, czyli „ideałami”.
Model jest pewnym obrazem pożądanego stanu rzeczy, o którym wiadomo, że w rzeczywistości nie występuje, a który służy do oceny zjawisk i stanów rzeczy zachodzących rzeczywiście, czyli model jest czymś, co się naśladuje.
Do tego typu zjawisk należą również kulturowe ideały osobowości
W społeczeństwie średniowiecznym takim modelem był ideał osobowości świętego, w plemionach Indian ideał wojownika, a w Anglii ideał gentlemana. Te ideały są modelami do naśladowania przez wszystkich członków grupy. Są one nie osiągalne w pełni, ale zbliżanie się do możliwej doskonałości w cnotach, których wymagają, jest oceniane pozytywnie.
Dwa główne składniki kultury to kultura materialna i niematerialna.
Kulturą materialną nazywamy wszystkie dotykalne, konkretne wytwory społeczeństwa, a kultura niematerialna to wiedza, przekonania, wartości, normy, znaki, symbole, język, gesty, itp., czyli duchowe wytwory społeczeństwa przekazywane z pokolenia na pokolenie.
Wiedza-są to pojęcia oparte na doświadczeniu.
Przekonania-są to poglądy nie poparte wiedzą empiryczna
Normy-są to konkretne wskazówki i wzory określające postępowanie właściwe i niewłaściwe. Dzięki nim wiemy, jak zachowywać się wobec Innych i czego oczekiwać z ich strony w stosunku do siebie. Normy dzielą się na zwyczaje, obyczaje i prawa.
Zwyczaje to rutynowe czynności np. poranne zabiegi higieniczne. Mają one znikome znaczenie moralne. Przekroczenie zwyczajów nie powoduje sankcji.
Obyczaje- wzór zachowań i postępowania w określonych sytuacjach. Przekroczenie powoduje sankcje np. moralne, napiętnowanie, wykluczenie z grupy, potępienie społeczne. Wszechobecne obyczaje nakazują szanowanie tradycji oraz respektowanie ludzkiego nieszczęścia.
Prawa - to normy ustanowione i wymuszane przez władze polityczną społeczeństwa. Niektóre normy prawne są jednocześnie normami moralnymi, np. zakaz zabijania, czy ucieczka z miejsca wypadku.
Znaki- dzielimy na naturalne i symbole (znaki konwencjonalne) nie maja naturalnego pochodzenia. Są arbitralnie stworzonymi przedstawieniami, nabierają znaczenia dzięki umowie społecznej (konwencji). Najważniejszym systemem symboli jest język. Jest najważniejszym aspektem kultury. Każde słowo jest znakiem posiadającym odpowiednie znaczenie dla ludzi tej samej zbiorowości, posługujących się tym samym językiem. Porozumiewać się można również za pomocą gestów, które też maja ustalone znaczenie. Niektóre z nich maja to samo znaczenie na całym świecie, niektóre znaczą zupełnie coś innego.
Według Stefana Czarnowskiego „kultura jest dobrem zbiorowym i zbiorowym dorobkiem, owocem twórczego i przetwórczego wysiłku niezliczonych pokoleń”.
Czyli ……….. – krótkie podsumowanie
………. całe nasze życie przebiega na socjalizacji, a na owy proces największy wpływ ma kultura,
więc nie można rozpatrywać obu tych pojęć z osobna, po prostu jest to niemożliwe!
Bibliografia
1. Szczepański J.: Elementarne pojęcia socjologii. Warszawa 1970
2. Goodman N.: Wstęp do socjologii.
3. Czarnowski S.: Kultura. Warszawa 1958
4. Tuner J.: Socjologia: koncepcje i ich zastosowanie. Poznań 1998