Podstawy nauk prawnych

XIX w POZYTYWIZM PRAWNY prekursor John Austin ;Karl Bergnohm, Georg Jellinek naród w sensie konstytucyjnym, twierdzili że prawo powinno być stałe i jednakowe dla wszystkich i niezmienne;normy moralne i etyka nie powinny zmieniać prawa jeśli jest niegodne z nimi. PRAWO –wyraz woli suwerena SUWEREN-osoba lub osoby sprawujące najwyższą autonomiczną(niezależną) władzę w państwie. W Polsce suwerenny jest naród. To co zapisane obowiązuje. PRAWO zbiór norm ogólnych pochodzących od organów państwa TRZY CECHY POZYTYWIZMU *państwo *prawo *przymus-charakter zorganizowany,państwowy,usankcjonowany XX w pod wpływem niehumanitarnych działań Stalin,Hitler MIĘKKI POZYTYWIZM Prawa międzynarodowe publiczne-tworzone w drodze umów międzynarodowych SZKOŁY PRAWA NATURY Prawo-nie jest jedynym wzorcem wg którego mamy postępować, prawo stanowione nie jest najważniejszym wytycznikiem życia SZKOŁY PRAWA NATURY NIEZMIENNEJ TREŚCI Św. Tomasz z Akwinu TOMIZM PRAWO NATURY -jest wyrazem boskiej woli, stworzył porządek wg którego ludzkie sprawy mają się toczyć i jest to prawo nadrzędne wobec dekretów królów i władców. Normy są stałe Bóg stworzył raz świat i na stałe. SZKOŁY PRAWA NATURY ZMIENNEJ TREŚCI prawo stanowione może być oceniane z pkt widzenia nadrzędnego wzorca,można prawo oceniać z pkt widzenia moralnego, humanitarnego GUSTAW RADBRUCH różnice 1)zmienność standardów z upływem zmian historycznych,cywilizacyjnych,kwestia godności człowieka,prawa kobiet. Są różne wyobrażenia na temat dobra i zła,sprawiedliwośc prawa w zależności od kultury,historii,religii, 2)jeżeli jakaś ustawa godzi w dobro ludzkości należy ją zmienić przez organy do tego powołane REALIZM PRAWNY socjopsychologiczny,dwudziestolecie międzywojenne *psycho Leon Pietrażycki najsławniejszy teoretyk prawa,prawo jest to wewnętrzne odczucie psychiczne które uważamy za obowiązujące np. prostytucja (wewnętrznie potępiony i uważany za przestępstwo) a sutenerstwo (odp karna to jest przestępstwo) Zadaniem państwa jest wprowadzenie takich norm. *socjologiczna- obserwowanie zewnętrznych zachowań ludzi to co jest faktycznie dzieje się gdzie stoi rzeczywista sankcja to stanowi prawo TEKSTUALIZM Mans Kelsen Teoria czystej normy- ustawy to materialny wyraz norm Normy muszą być zgodne ze sobą KONSTYTUCJA *ratyfikowane umowy międzynarodowe *ustawy-rozporządzenia(szczegóły ustaw)-akty prawa miejscowego-hierarchiczność systemu prawa. Prawo jako porządek normatywny jest zorganizowane aby nie było chaotyczne. Zbioru praw strażnikiem jest ciałem eksperckim jest Trybunał Konstytucyjny PRAWO STANOWIONE Cechy prawa: *normatywność- reguła postępowanie z własnej woli możemy przestrzegać obowiązującej normy *obligatoryjność- porządek prawny jest obowiązkowy *podwójna abstrakcyjność- przepis może być wielokrotnie stosowany bez podania szczegółów opisu sytuacji *powtarzalność zachowań- wielokrotnie zachować przepis *rozciągłe w czasie- moment kiedy zaczęło obowiązywać i kiedy wygasa *złożoność niejednorodność *wzajemne powiązanie i zależność norm *poznawalność norm- normy prawne są jawne *powiązanie z autorytetem *podatność na ocenę PODZIAŁ PRAWA I a)pozytywne(stanowione) b)natury II a)materialne(ogół norm które regulują treść stosunków prawnych) np. Kodeks karny, cywilny b)formalne-proceduralne(reguluje tryb postępowania przed organami władzy publicznej) np. kodeks postępowania cywilnego, karnego, administracyjnego III a)przedmiotowe(ogół norm składających się na system prawa) b)podmiotowe(zespół uprawnień przysługujących podmiotom prawa w ich wzajemnych relacjach) NORMA wskazówka zachowania PODZIAŁ NORM SPOŁECZNYCH WG H.PIĘTKI I Pomocnicze(jak odbierać rzeczywistość) II Zasadnicze(jak się zachować) 1.Bezroszczeniowe(jeśli zachowamy się inaczej to się nic nie stanie) 2.Roszczeniowe(trzeba się tak zachować) a)autonomiczne(gryzie nas sumienie,nasz system wartości)-prawo natury b)autorytatywne *nieoficjalne *oficjalne – prawo pozytywne NORMA wzorzec zachowania które zależy od naszej woli, mamy wybór ale norma wskazuje prawidłowe zachowanie, wypowiedź skierowana do pewnej osoby lub grupy, która zawiera żądanie określonego zachowania się albo upoważnienie musi być uznana za obowiązującą NORMA PRAWNA najmniejszy stanowiący sensowną całość element prawa AKTY STOSOWANIA PRAWA orzeczenia sądowe, decyzje adm., konkretne i indywidualne, oparte o prawo ELEMANTY I BUDOWA NORMY PRAWNEJ *hipoteza(określa adresata i warunki lub okoliczności w których jest coś nakazane, zakazane, dozwolone) *dyspozycja(wyznacza treść powinnego zachowania) *sankcja(określa rodzaj i wyznacza stopień dolegliwości jaka spotka adresata normy prawnej jeżeli w warunkach wskazanych w hipotezie zachowała się sprzecznie z dyspozycją HIPOTEZA cel działania, sytuacja, okoliczności, miejsce DYSPOZYCJA nakaz, zakaz, przyzwolenie Szczególny przypadek dyspozycji:KOMPETENCJA upoważnienie określonego podmiotu do dokonania czynności prawnej a wykonanie takiego uprawnienia powoduje powstanie obowiązku innego podmiotu aby zachował się w określony sposób SANKCJA rodzaj- jaka konsekwencja, stopień- jak długo RODZAJE SANKCJI *egzekucyjna- egzekwowanie czegoś, przymusowe wykonanie obowiązku, przymusowe sprowadzenie stanu zgodnego z prawem *prawa cywilnego- nieważności *karna(represyjna, tenalna)- jeśli popełnimy czyn zabroniony to grozi nam pozbawienie określonych czynnych dóbr np. wolności, majątku PRZEPIS PRAWNY słowna postać normy prawnej RODZAJE PRZEPISÓW 1. a)bezwzględnie obowiązujące(imperatywne) b)względnie obowiązujące c)jednostronnie bezwzględnie obowiązujące(semiimperatywne) 2. a)ogólne- regulują szeroki zakres spraw b)szczególne- wyjątki 3. PRZEPISY ODSYŁAJĄCE wszystkie przepisy prawa które żeby uniknąć powtórzeń kierują nas do innego źródła a)systemowe- w obrębie systemu prawa b)pozasystemowo- odsyłają do zasad albo reguł poza prawnych także ocen moralnych i społecznych c)blankietowe- odsyłają do aktów które dopiero powstaną 4. a)przejściowe(intertemporalne)- likwidują nadmiar prawa, regulują spory b)derogacyjne(uchylające)- określają który akt normatywny albo które przepisy tracą moc c)wprowadzające- określają tryb i termin wejścia w życie nowo ustalonego aktu normatywnego ZASADY PRAWA takie normy prawne które mają charakter fundamentalny a)uniwersalne- ważne dla całego systemu prawa b)określonej gałęzi prawa c)autonomicznej woli stron(dla prawa cywilnego) d)swobody umów INSTYTUCJE PRAWNE trwałe formy regulacji typowych stosunków społecznych JĘZYK PRAWNY język aktów normatywnych, odmiana języka naturalnego ma odrębności gramatyczne JĘZYK PRAWNICZY język w którym są formułowane wypowiedzi o prawie i zjawiskach prawnych WYPOWIEDZI NORMATYWNE mają skłonić do określonego zachowania f. perswazyjna 3 PODSTAWOWE RODZAJE WYPOWIEDZI *opisowe(zdania w sensie logicznym prawdziwe lub fałszywe) *ocenny(przekazują opinie) *normatywne(skłaniają do określonego zachowania) KATALOGI wyliczenia zawarte w przepisach a)enumeratywne- mają charakter zamknięty b)egzemplifikacyjne- mają charakter przykładowy KLAUZULA GENERALNA wyrażenia zawierające odesłania do ocen podmiotów stosujących lub interpretujących prawo np. zasady współżycia społecznego DEFINICJE LEGALNE przepisy ustalające znaczenie wyrażeń użytecznych w innych przepisach *słowniczkowe *agregatowa- ciągiem *nawiasowa- wyjaśnienie pojęcia potem w nawiasie podany termin do którego się odnosi WYKŁADNIA PRAWA interpretacja prawa, proces ustalania właściwego znaczenia przepisów prawa PRZEPISY mogą być: *jasne i zrozumiałe *niejasne i niejednoznaczne KONCEPCJE 1.STATYCZNA ustawodawca uchwalając dany akt nadał mu na stałe określone znaczenie i nie powinno się go modyfikować 2.DYNAMICZNA przepisy powinniśmy wykładać stosownie do zmieniających się stosunków obyczajowych, kulturowych, ekonomicznych, społecznych 3.WYKŁADNI AKTUALNEGO USTAWODAWCY dokonujemy wykładni przepisów zgodnie z wolą ustawodawcy który jest czynny w momencie interpretacji USTAWODAWCA autor przepisów prawnych RODZAJE WYKŁADNI 1.ZE WGLĘDU NA PODMIOT KTÓRY JEJ DOKONUJE a)autentyczna- jest dokonywana przez ten sam podmiot który ustala akt b)legalna- dokonywana przez upoważniony do tego organ państwowy c)operatywna-dokonywana przez sądy i inne organy stosujące prawo,jest wiążąca dla stron postępowania d)doktrynalna- dokonuje każdy na własny użytek, nie ma mocy wiążącej 2.ZE WZGLĘDU NA ZAKRES JEJ DOKONYWANIA a)literalna-dosłowna b)rozszerzająca-przyjęte znaczenie przepisów wykracza poza jego dosłowne brzmienie 3.ZE WZGLĘDU NA SPOSÓB JEJ DOKONYWANIA a)językowa-interpretacja przepisów przy pomocy reguł znaczeniowych, stylistycznych i gramatycznych języka b)systemowa-polega na interpretacji przepisów ze względu na ich umiejscowienie w systemie prawa *akt normatywny *danej gałęzi prawa *całego systemu prawa c)funkcjonalna(teleologiczna, celowościowa)-polega na interpretacji przepisów zgodnie z domniemanym celem jaki ustawodawca chciał osiągnąć, bierzemy pod uwagę cel aktu prawnego(ratio legis) i konsekwencje d)porównawcza-*historyczna-sięgamy do wykładni przepisów obowiązujących w przeszłości i o ustalonym brzmieniu *synchroniczna-do wykładni przepisów podobnych obowiązujących w innych państwach REGUŁY INTERPRETACYJNE (jak wyprowadzać normy z przepisów) : 1.domniemanie języka polskiego 2.domniemanie języka prawnego 3.domniemanie języka specjalistycznego 4.zasada harmonizowania kontekstów(jeżeli wykładnia jest jednoznaczna nie poprzestajemy na tym) 5.jeżeli z ważnych powodów odstępujemy od brzmienia przepisów to przyjęta wykładnia powinna się mieścić w ramach dopuszczalnego znaczenia słowniczkowego ŹRÓDŁA PRAWA SPOSOBY TWORZENIA PRAWA 1.stanowienie-wydawany przez upoważniony do tego organ 2.zwyczaj i prawo zwyczajowe-niepisane prawo, historyczne źródła prawa 3.precedens-prawo twórcze, orzeczenia sądowe 4.common law-orzeczenia sądowe są wzorem kolejnych orzeczeń w kolejnych sprawach (Brytania,USA,Kanada bez Quebek,Australia,Indie,Hong Kong) Zalety:elastyczność Wady:brak spójności rozstrzygnięć,kosztowne 5.umowy *prawo cywilne:tworzą zobowiązania wyłącznie między stronami,nie są źródłem prawa *prawo pracy: nie są źródłem prawa,wyjątek-układy zbiorowe *prawo międzynarodowe publiczne: reguluje stosunki między państwami i organizacjami międzynarodowymi,są źródłem prawa *doktryna- nauka prawa
II SYSTEM PRAWA W POLSCE ustawodawca-twórca prawa,postać konwencjonalna której jesteśmy w stanie przypisać autorstwo obowiązujących norm prawnych Założenie racjonalności ustawodawcy- wyznacza takie cele które chce osiągnąć nie uchwala przepisów sprzecznych i niejasnych Fikcja powszechnej znajomości prawa- nieznajomość prawa szkodzi PODZIAŁ ŹRÓDŁA PRAWA a)powszechnie obowiązujące *całe terytorium RP *źródła prawa miejscowego b)wewnętrznie obowiązujące Numerus Clausus- zasada zamkniętego katalogu hierarchii źródeł prawa- źródło źródłu nie równe zasada promulgacji(art.88Konstytucji)- aby jakiś akt prawny mógł obowiązywać niezbędne jest jego podpisanie i należyte ogłoszenie Organ promulgacyjny: *Dziennik Ustaw *Monitor Polski Budowa aktu normatywnego: *nazwa rodzajowa *data *tytuł *preambuła *część ogólna *część szczegółowa *przepisy końcowe *podpis KONSTYTUCJA Podział: 1.Sztywne- uchwalenia i zmiany wymagany szczególny,zaostrzony tryb 2.Gietkie- nie mają odrębnego trybu uchwalania np.Wlk Brytania, Izrael Większość zwykła- więcej głosów za niż przeciw Większość bezwzględna- 50% po 1 głos za Większość kwalifikowana- 2/3, 3/5 wymóg kworum- wymóg minimalnej liczby osób uprawnionych do głosowania obecnych podczas głosowania żeby było ważne Kontrola konstytucyjności ustaw: *samokontrola ze strony parlamentu *kontrola dokonywana przez sądy np. USA *Trybunał Konstytucyjny Skład Trybunału Konstytucyjnego: *15 sędziów na 9 lat *co 3 lata jest wymienianych 5 sędziów *wybierani przez Sejm *jednokrotność kadencji Skarga Konstytucyjna: *bez ograniczeń przedmiotowych (Prezydent, Marszałek Sejmu, Marszałek Senatu, Prezes Rady Ministrów, 50 posłów, 30 senatorów, Prezes Sądu Najwyższego, Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego, Prokurator Generalny, Prezes Najwyższej Izby Kontroli, Rzecznik Praw Obywatelskich) *z ograniczeniami przedmiotowymi (Krajowa Rada Sądownictwa w odniesieniu do wszystkich aktów prawnych, które dotyczą funkcjonowania sądów i statusu prawnego sędziów;organy stanowiące samorządu terytorialnego w odniesieniu do aktów prawnych dotyczących funkcjonowania samorządu;kościoły i związki wyznaniowe w odniesieniu do aktów prawnych które dotyczą ich działalności;ogólnokrajowe organy organizacji pracowników i pracodawcy) *obywatelska (art. 79 Konstytucji)- (indywidualne we własnym imieniu, na podstawie przepisów które zaskarżamy zostało wydane orzeczenie sądowe które nas dotyczy naruszające nasze prawa lub wolności i orzeczenie to zostało wydane w sposób ostateczny)
UMOWY MIĘDZYNARODOWE *bilateralne (dwustronne) *multilateralne (wielostronne) depozytariusz i min liczba państw Tworzenie umowy międzynarodowej: *negocjacje *parafowanie Podział: *ratyfikowane (uroczyste podpisanie przez Prezydenta) #mała ratyfikacja (Prezydent podpisał samodzielnie) #duża ratyfikacja (za zgodą Parlamentu w ustawie) *nieratyfikowane (nie jest źródłem prawa w Polsce) ROZPORZĄDZENIA do ustaw Może wydawać: Prezydent, Rada Ministrów, Ministrowie Resortowi, Prezes Rady Ministrów, KRRiT Akty wewnętrznie obowiązujące- występują w ramach danego organu Zarządzenia wydają prezydent, prezes rady ministrów i ministrowie HIERARCHIA ŹRÓDEŁ PRAWA 1.Konstytucja 2.Umowy międzynarodowe ratyfikowane 3.Ustawy i na równi Umowy międzynarodowe 4.Rozporządzenia 5.Akty prawa miejscowego TRYB USTAWODAWCZY W POLSCE 1.grupa 15 posłów albo Komisja Sejmowa, Prezydent RP, Rada Ministrów, Senat, grupa obywateli 2.inicjatywa ustawodawcza 3.I czytanie 4.dalsze prace w komisjach 5.II czytanie 6.III czytanie 7.po III czytaniu mogą oddać do dalszych prac w komisjach 8.jeśli nie to idzie do Senatu który ma 30 dni na przemyślenia 9.do Sejmu 10.do Prezydenta RP który ma 21 dni na zatwierdzenie ustawy 10a.stawia veto(do obalenia veta prezydenta 3/5 głosów przy kworum połowy) ustawa wraca do Sejmu 10b.zwraca się o sprawdzenie zgodności z Konstytucją do Trybunału 10c.podpisuje i zarządza ogłoszenie Obowiązują: *normy prawidłowo ustanowione czyli przez właściwy organ i zgodnie z procedurą *prawidłowe ogłoszenie czyli promulgacja *normy wyrażone w przepisach jak i te które zostały wywiedzione z przepisów w drodze zabiegów interpretacyjnych czyli wykładni *nie obowiązują normy derogowane(uchylone) DEROGACJA a)wyraźna- dokonuje się przy pomocy przepisów uchylających b)milcząca- nie ma przepisu uchylającego więc uznajemy że wejście w życie nowej regulacji uchyla poprzednią *zasada hierarchiczna (akt zmieniamy co najmniej aktem tej samej rangi) *zasada chronologiczna (akt późniejszy zastępuje akt wcześniejszy) *zasada merytoryczna (przepis szczególny ma pierwszeństwo przed ogólnym) OBOWIĄZYWANIE PRAWA 1.pod względem czasowym *od chwili wejścia w życie do uchylenia vacatio legis- okres spoczywania prawa do momentu wejścia w życie np. ustawa wchodzi w życie po 14 dniach od ogłoszenia 2.pod względem terytorialnym *wewnątrzkrajowe (na terytorium państwa czyli obszar objęty granicami państwa) *miejscowe 3.pod względem personalnym- obowiązuje podmioty znajdujące się na terytorium państwa dyplomaci na terytorium Polski są chronieni immunitetem są pod wpływem prawa ze swojego kraju PRAWO JAKO SYSTEM SYSTEM- całość złożona z elementów uporządkowana wg określonych zasad PODZIAŁ SYSTEMÓW *naturalne (bez świadomej ingerencji człowieka) *sztuczne (celowe działanie człowieka) &realne (składniki materialne w rzeczywistości) &nominalne (składnikami są twory myślowe) ZASADY PORZĄDKUJĄCE SYSTEM PRAWA *zupełności (nie brakuje przepisu na daną okoliczność) *niesprzeczności *hierarchiczności analogia legis- do stanu rzeczy objętego luką stosujemy odpowiednio przepisy dotyczące stanu rzeczy podobnego analogia iris- wnioskowanie z zasad prawa prawo partykularne- wewnętrzne normy i reguły konkretnej instytucji np. prawo kanoniczne PRAWO EUROPEJSKIE Podział: *pierwotne (tworzone w drodze traktatów międzynarodowych) *wtórne (tworzone przez instytucje UE) ORGANY: Wykonawcze: *Komisja skład- komisarze zawodowi niebędący reprezentatorami swoich krajów zadania- realizacja bieżącej polityki unijnej i bieżącym zarządzaniem funduszami unijnymi *Rada Europejska skład- szefowe rządów państw członkowskich czyli premier do 4 razy w roku *Rada Unii Europejskiej skład- ministrowie &Rada Ogólna ministrowie spraw zagranicznych &Rada Branżowa ministrowie odpowiednich resortów *Rada Europy zajmuje się ochroną praw człowieka (nie w UE!) Ustawodawcze: *Parlament funkcje- ustawodawcza kontrolna- nad komisją Sądownicze: *Europejski Trybunał Sprawiedliwości *Sąd I Instancji (sprawy mniejszej rangi) ROZPORZĄDZENIE EUROPEJSKIE najważniejszy akt prawny przeznaczony do bezpośredniego zastosowania i wiążą bezpośrednio wszystkie podmioty z państw członkowskich UE DYREKTYWY akt skierowany do organów UE albo państw członkowskich DECYZJE, ZALECENIA, OPINIE- są to wskazówki stosowania prawa PODZIAŁ PRAWA POLSKIEGO NA GAŁĘZIE prawo publiczne- odnosi się do interesów państwa prawo prywatne- odnosi się do osoby prywatnej Kryterium podmiotowe: prawo publiczne- reguluje stosunki między organami władzy publicznej oraz między tymi organami a obywatelami prawo prywatne- między obywatelami Kryterium przedmiotowe: prawo publiczne- reguluje stosunki o charakterze władczym hierarchicznego podporządkowania prawo prywatne- zasada równorzędności PODZIAŁ PRAWA 1.Publiczne a)Konstytucyjne b)administracyjne *ustrojowe *formalne *materialne *finansowe (publiczne i podatkowe) c)karne *materialne *formalne *wykonawcze 2. Prywatne a)cywilne *materialne *formalne *autorskie (własności intelektualnej) *wekslowe i czekowe *rolne *pracy (osobna dziedzina) *międzynarodowe prywatne b)handlowe STOSUNKI PRAWNE Stosunek społeczny uregulowany przez normy prawne Stosunek prawny- relacja między dwiema osobami gdzie działania jednej strony wywołują reakcję drugiej strony Elementy stosunków prawnych: *fakty prawne- wszelkie zdarzenia które powodują powstanie zmiany lub ustanie stosunku prawnego *podmiot- adresaci norm prawnych które regulują dany stosunek *przedmiot *treść Podział faktów prawnych 1.zdarzenia prawne (bez naszego wpływu) 2.działania, zachowania (czyny ludzkie) a)czyny *zgodne z prawem *niezgodne z prawem b)akty *tworzenia prawa *stosowanie prawa *czynności prawne Podział podmiotów: *prawo konstytucyjne, adm.- organy władzy publicznej rządowe i samorządowe, obywatele *prawo karne- państwo, sprawca czynu *prawo międzynarodowe publiczne- państwa, organizacje międzynarodowe *prawo procesowe- sąd, strony procesowe *prawo cywilne i handlowe- osoby fizyczne i prawne OSOBA FIZYCZNA każdy człowiek od urodzenia do śmierci Osoba fizyczna ma * zdolność prawną (do bycia podmiotem praw i obowiązków) *zdolność do czynności prawnych (do nabywania praw i obowiązków poprzez własne działanie) –brak zdolności (małoletni do 13 roku życia, ubezwłasnowolnienie całkowite) –zdolność ograniczona (13-18 lat, ubezwłasnowolnienie częściowo) –pełna zdolność (po 18, 15-18 za zgodą na zawarcie małżeństwa, uwłasnowolnienie) OSOBA PRAWNA jednostka organizacyjna której przepisy prawa przyznają osobowość prawną Podział osób prawnych: 1.*skarb państwa *państwowe osoby prawne *inne osoby prawne 2.*korporacyjne (niezbędny jest udział ludzi wyrażony przez stosunek członków np. spółki) *fundacyjne (najważniejszy jest substrat majątkowy np. muzea) Tworzenie osób prawnych: 1 tryb (rejestrowy) spółki, spółdzielnie, ZOZ, trzeba zarejestrować 2 tryb (notyfikacyjny) z chwilą wybrania władz powstaje spółka a nie w chwili rej 3 tryb (ustawowy) do otworzenia państwowych szkół wyższych Zakończenie działalności osoby prawnej następuje z chwilą wykreślenia z rejestru *rozwiązanie (dzień) *likwidacja (proces, spółka z dopiskiem w likwidacji) *upadłość obejmuje dwa etapy –badanie przez sąd –powołanie syndyka masy upadłościowej wyznaczony przez sąd jego rolą jest upłynnienie aktywów spółki i częściowe spłacenie długów z majątku spółki *układ (umowa między upadającą spółką a wierzycielami) Przedmiot stosunku prawnego 1.rzeczy (to co jest materialne i wyodrębnione z przyrody) a)ruchome b)nieruchomości *grunty rolne i nierolne *budynki *części budynków 2.materialne (nie wyodrębnione z przyrody) 3.niematerialne (energia, dobra osobiste- nietykalność osobista, korespondencja; własność intelektualna- prawa autorskie i pokrewne; własność przemysłowa, środki pieniężne, papiery wartościowe) Treść stosunku prawnego wzajemne uprawnienia i obowiązki ODPOWIEDZIALNOŚĆ PRAWNA Rodzaje odp. prawnej: *prawo karne: odpowiedzialność karną ponosimy wyłącznie za własne czyny i dotyczy wyłącznie ludzi *prawo cywilne: odp. cywilną ponoszą os fizyczne i prawne za własne i cudze czyny ma charakter majątkowy *odp. służbową ponosi pracownik wobec pracodawcy z tyt. naruszania obowiązków wynikających ze stosunku pracy charakter dyscyplinarny * odp. parlamentarna ma charakter polityczny ponosi ją Rada Ministrów przed Sejmem * odp. konstytucyjna ponoszą najwyżsi funkcjonariusze w państwie za zawinione czyny sprzeczne z ustawami i związane z pełnieniem ich funkcji Przestrzeganie prawa- adresaci norm prawnych postępują zgodnie z dyspozycjami tych norm Nieprzestrzeganie prawa: *działanie wbrew prawu *obejście prawa Stosowanie prawa- sformalizowane działanie organów władzy publicznej subsumcja- podciągnięcie sprawy pod paragraf ciężar dowodu- stwierdzenie kto powinien dowodzić faktów istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy przerzucenie ciężaru dowodu- ciężar dowodu spoczywa na domniemanym sprawcy domniemanie- reguła wnioskowania wskazująca na związek pomiędzy udowodnionym faktem a innym domyślnym faktem domniemanie faktyczne i prawne- np. domniemanie ojcostwa dziecka w małżeństwie SPRAWIEDLIWOŚĆ I PRAWORZĄDNOŚĆ Sprawiedliwość: *wyrównawcza (odpłata za dobra i świadczenia) *dystrybucyjna (opiera się na podziale dóbr) Sprawiedliwe jest oddawanie tego co im się należy. Każdemu wg zasług. Każdemu wg potrzeb. Każdemu wg pozycji. Każdemu po równo. Każdemu należy się wg prawa. Obywatelom wolno czynić wszystko co nie jest zakazane przez prawo. Władzy publicznej wolno czynić tylko to na co prawo pozwala. Praworządność: a)w sensie formalnym *hierarchia źródeł prawa *kontroli konstytucyjności aktów prawnych *promulgacja *prawo nie działa wstecz *zapewnienie niesprzeczności systemu prawa b)w sensie materialnym: *społeczna (praw i wolności człowieka, obywatela) *ekonomiczna *polityczna wolność: *słowa *sumienia i wyznania *stowarzyszeń *przekonań