Więź społeczna w grupie nieformalnej
Więź społeczna w grupie nieformalnej
Pracę chciałbym zacząć od przywołania definicji więzi społecznej, rozumianej jako „… zorganizowany system stosunków, instytucji, środków kontroli społecznej, skupiający jednostki, podgrupy i inne elementy składowe zbiorowości w całość zdolną do trwania i rozwoju.” Praca ta dotyczy charakterystyki więzi społecznej w grupach nieformalnych. Zbiorowości te charakteryzują się płynną i elastyczną strukturą, także tym, że nie posiadają żadnych instytucji sformalizowanych. Żeby zaistnieć muszą wytworzyć zasadę odrębności, ustalić skład członkowski a także stworzyć niesformalizowane instytucje i system kontroli społecznej.
Podstawą istnienia każdej grupy społecznej jest posiadanie większości lub wszystkich komponentów wymienianych przez S. Kosińskiego. Są to: styczność przestrzenna, styczność psychiczna, styczność społeczna, wzajemne oddziaływanie, wzory działań społecznych, stosunki społeczne, zależności społeczne, instytucje społeczne, kontrolę społeczną i organizację społeczną. Oczywiście żadna grupa nie może istnieć bez pojawienia się, chociaż przez krótki czas pewnego rodzaju więzi społecznej. Piotr Sztompka napisał nawet, że „… grupa społeczna to zbiorowość ludzi, pomiędzy którymi występuje więź obiektywna, subiektywna i behawioralna.”
Więzi społeczne w grupie nieformalnej postaram się scharakteryzować na podstawie grupy rówieśniczej, czyli zbiorowości jednostek równych wiekiem i zazwyczaj homogeniczna pod względem płci, do której przynależność jest dobrowolna, a jednocześnie grupa ta odgrywa olbrzymią rolę w socjalizacji jednostki. Ta charakterystyczna zbiorowość społeczna posiada szereg funkcji. Organizuje czas wolny, daje proste wrażenia a także staje się zapleczem emocjonalnym i społecznym, uczy samodzielności, buduje autonomiczną osobowość, kształtuje hierarchię wartości. Takie grupy nieformalne są często nazywane paczkami, kręgami towarzyskimi czy nawet bandami.
Odnosząc się do klasyfikacji komponentów grupy społecznej S. Kosińskiego można powiedzieć, że grupa rówieśnicza zaczyna powstawać w tym wypadku np. na placu zabaw, czy też na ławce pod klatką. Dalej pomiędzy tymi jednostkami następuje wzajemne zainteresowanie prowadzące do wzajemnych postaw, sympatii i przyjaźni. Styczność społeczna w tej zbiorowości ma charakter stały, potrzeby są załatwiane prywatnie i bezpośrednio, a relacje pomiędzy jej członkami przybierają formę osobową a nie rzeczową. Grupa rówieśnicza może mieć własną, nieformalną organizacje, której podstawą jest niesformalizowana instytucja przywódcy, jego pomocników i zwolenników. Dysponuje również własnym systemem łączności, znacznie szybszym niż komunikacja formalna, np. „poczta pantoflowa”. Grupa ta stawia sobie zazwyczaj wiele celów jak np. obrona przed władzą formalną na przykład funkcjonariuszami policji.
Innym niezwykle istotnym elementem w grupach rówieśniczych jest system nieformalnej kontroli społecznej. Opiera się on na ustanowionych przez członków grupy normach zachowań. Natomiast czynnikami tej kontroli społecznej są sankcje nieformalne, zarówno pozytywne jak i negatywne. Sankcje nieformalne negatywne mogą przejawiać poprzez zdziwienie, szyderstwo, odmowę podania ręki, opowiadanie plotek, przymus fizyczny, czy też w ostateczności odrzucenie z grupy. Drugi rodzaj sankcji nieformalnych w grupie rówieśniczej, czyli pozytywne, wyrażają się poprzez pochwały, dowody uznania i akceptacji.
Istnienie w grupie rówieśniczej tego rodzaju kontroli społecznej powoduje jej utrwalenie a także podtrzymanie więzi społecznej.
Jak napisałem wcześniej w książce P. Sztompki znajdujemy podział więzi na obiektywną, subiektywną i behawioralną. Pierwsza z nich powstaje w oparciu o wspólne sytuacje życiowe członków zbiorowości, np. płeć, wiek, obywatelstwo itd. Dotyczy ona odmiany zbiorowości zwanej kategorią socjologiczną. Więź subiektywna jest podstawą tworzenia się innej zbiorowości-a mianowicie grupy społecznej. Solidarność ta opiera się zarówno na warunkach więzi obiektywnej jak i na elementach wspólnych przekonań, wartości i światopoglądu jednostek tworzących daną grupę. Z kolei więź behawioralna wyraża się nie tylko w postawach, ale w konkretnych zachowaniach.
W związku z wyżej opisanymi typami więzi możemy stwierdzić, że w grupie nieformalnej szczególne znaczenie ma więź subiektywna. Ma ona charakter osobisty, prywatny, bezpośredni i w miarę trwały. W takich zbiorowościach występuje również więź nieformalna oparta na związkach emocjonalnych, zwyczajowych czy obyczajowych.
Natomiast, jeżeli weźmiemy pod uwagę teorię P. Rybickiego, należy stwierdzić, że w grupie nieformalnej mamy do czynienia z więzią zrzeszeniową, powstającą na zasadzie dobrowolnych związków jednostek, które w ten sposób uzależniają się od siebie i zobowiązują się do wykonywania odpowiednich działań.
Warto również przywołać również teorię F. Tonniesa, który uważał, że powstanie w grupie społecznej więzi oparte jest na woli ludzkiej. Wyróżnił wolę ograniczoną i arbitralną. Pierwsza z nich powołuje do życia wspólnotę (gemeinschaft), a druga stowarzyszenie (gesellschaft). W tej pracy szczególnie interesuje mnie koncepcja wspólnoty, gdyż według mnie można ją w pewnym stopniu porównać do grupy nieformalnej. Zgodnie z tym, co mówił Tonnies więź w takiej wspólnocie oparta jest na woli ograniczonej, czyli woli pierwotnej, naturalnej, której motywem jest wewnętrzna potrzeba i intuicja. We wspólnocie, podobnie jak to ma miejsce w grupie nieformalnej, ludzie łączą się jako osobowości i akceptują się nawzajem nieważne, kto jest, kim.
Podsumowując chciałbym powiedzieć, że moim zdaniem więzi społeczne spajające grupy nieformalne są bardzo istotne. Po pierwsze, ponieważ same te grupy mają wielkie znaczenie. Nawet większe niż formalne. Gdyż właśnie w nich kształtują się wartości, hierarchie, zaspokajane są potrzeby (tu zwracam uwagę głownie na te emocjonalne), a także występuje w nich przewaga styczności osobistych i co bardzo ważne podmiotowych, czyli przywiązujemy się do konkretnych osób a nie, jak to ma miejsce w grupach formalnych, do konkretnie wyznaczonych ról. Mimo tak znaczącej roli grup nieformalnych są one zagrożone przez, jak to pisał F. Tonnies, pojawienie się społeczeństw masowych, w których u jednostek przeważa wola arbitralna i dążą one bardziej do wymiany dóbr i kalkulacji zysków oraz kosztów transakcji, niż do interakcji bardziej osobistych.
A po drugie idąc za, J. Szczepańskim, bez więzi społecznej nie byłoby żadnej zbiorowości ani innej formy życia zbiorowego.
Bibliografia
1. Giddens A., Socjologia, tłum. Alina Szulżycka, Warszawa 2004
2. Olechnicki K., Załecki P., Słownik socjologiczny, Toruń 1997
3. Szacki J., Historia myśli socjologicznej, Warszawa 2005
4. Szczepański J., Elementarne pojęcia socjologii, Warszawa 1970
5. Sztompka P., Socjologia. Analiza społeczeństwa, Kraków 2004
6. Więź społeczna i jej komponenty, S. Kosiński, w: Elementy socjologii. Wybór tekstów, K. Kluzowa, M. Bocheńska- Seweryn, Katowice 1999