Etiologia przestępczości

Zjawisko przestępczości jest obecne i jest problemem społecznym. Jest ono dokuczliwe społecznie. Należy zrozumieć, dlaczego do przestępczości dochodzi i w jakiej skali ona istnieje.
Czyn przestępny ma kilka płaszczyzn:
- ustrojodawcę – twórca normy prawa karnego
- jednostkę – łamiący normę
- norma pr. karnego – zachowanie naruszające ją
- reakcja instytucji publicznej
- opinia publiczna
Przekroczenie normy, zdarzenie, w którym naruszono normę prawa karnego nie zawsze jest powszechnie znane. Często następuje naruszenie normy, a społeczeństwo nie jest tego świadome. Musi nastąpić reakcja bądź ze strony instytucji publicznej bądź ze strony ofiary. Konieczna jest też reakcja wymiaru sprawiedliwości. Bardzo często impuls o zdarzeniu pochodzi od opinii publicznej. Aby wyjaśnić fenomen przestępczości należy rozpatrywać wszystkich aktorów wydarzenia złamania normy.
Do wyjaśnienia fenomenu przestępczości potrzebna jest kryminologia.
Cel kryminologii: wyjaśnienie fenomenu przestępczości w oparciu o różne koncepcje modelu społeczeństwa (typ konsensualny, konfliktowy), założenia deterministyczne lub indeterministyczne, metodologię badań.
Kryminologia. Wraz z rozwojem tej nauki, zmienił się katalog pytań, które stawia się kryminologii, aby wyjaśnić przestępstwa pod względem ilościowym i jakościowym. Im bardziej złożona dziedzina, tym więcej niewiadomych. Z każdą odpowiedzią pojawiają się kolejne pytania. Podobnie ważna jest pomoc innych dyscyplin. Rozwój każdej nauki, z której czerpie kryminologii pobudza ją samą do dalszej ewolucji.
Zmiany perspektyw badawczych:
- osoba obserwatora (badacze z różnych dyscyplin naukowych)
· badacze indywidualni
· badacze instytucjonalni (dowodzenie „opłaconej” tezy)
- założenia teoretyczne
- metodologia
- przedmiot badań
- poziom badań
Parametry mogą wpływać na wyniki badań. Nawet uczciwe badania mogą być wykrzywiane przez parametry np. stawianie pytania, gdzie na 5 odpowiedzi do wyboru jest jedna oczywista odpowiedź i 4 bezsensowne. Znacząca może być płeć obserwatora – kobieta i mężczyzna mogą różnie oceniać te same kwestie.
Założenia
1. Determinizm kontra indeterminizm.
DETERMINIZM
- zajście pewnego zdarzenia jest zawsze poprzedzone innym zdarzeniem
- w świecie zachodzą pewne prawidłowości
determinizm ontologiczny – wszystkie zdarzenia są powiązane związkami przyczynowo-skutkowymi;
determinizm epistemologiczny – można poznać zależności wiążące zdarzenia;
determinizm metodologiczny – są zależności, możemy je poznać i mamy sposób poznania – odkrycie praw rządzących zdarzeniami i zjawiskami i możemy wtedy przewidywać przyszłość;
determinizm statystyczny – prognozy formujemy w oparciu o pewną prawidłowość zdarzeń;
determinizm etyczny – wszystkie zdarzenia są warunkowane z zewnątrz, więc człowiek nie ma wolnej woli;
determinizm przyczynowy – późniejsze zjawiska są warunkowane przez wcześniejsze;
Teoria deterministyczna załamuje się wraz z rozwojem innych gałęzi nauki.
Nauki społeczne:
- determinizm twardy – pewność występowania pewnych zdarzeń;
- determinizm miękki – prawdopodobieństwo występowania pewnych zdarzeń;

INDETERMINIZM
- zdarzenia nie są warunkowane stałymi związkami
- pewne obiektywne prawidłowości nie istnieją
- twardy lub miękki zależy od dopuszczalności wyjątków
- determinizm miękki dopuszcza istnienie pewnych prawidłowości w przyrodzie
DETERMINIZM
- szukanie zespołu czynników, które będą się wiązać ze zjawiskiem przestępczości
- szukanie praw wiążących te czynniki (to wyjaśni przyczynę przestępczości)
- determinizm miękki występuje w pozytywizmie kryminologicznym
Obecnie miękki determinizm zbliża się do miękkiego indeterminizmu. Pewne zjawiska warunkują zachowanie człowieka ale jednak dają mu pewną autonomię woli i decydowania.

Szukamy związku przyczynowego i zakładamy, że jedno jest przyczyną, a drugie skutkiem. W starszych koncepcjach kryminologicznych przyjmowano, że przyczyna jest warunkiem koniecznym dla spełnienia skutku:
Jeżeli X jest przyczyną Y to X jest konieczną przyczyną wystąpienia Y, jeżeli Y nie może zaistnieć bez X.
X nie wystarczy do zaistnienia Y, np.: żeby zajść w ciążę trzeba być kobietą, ale samo bycie kobietą nie wystarczy do bycia w ciąży.
X jest przyczyną Y, jeśli Y zdarza się zawsze wtedy, kiedy zdarzy się X - warunek konieczny i wystarczający. Przyczyny kryminologii oparte są na warunku wystarczającym.
2. Naturalizm kontra antynaturalizm.
NATURALIZM
- całą rzeczywistość da się wytłumaczyć za pomocą praw przyrody
- instytucjami rządzą takie same zasady jak w fizyce
- metodologia nauk przyrodniczych
ANTYNATURALIZM
- odrębność rzeczywistości naturalnej i społecznej np.: kultura
- w metodologii trzeba uwzględnić współczynnik dualistyczny: człowiek w sensie biologicznym i w sensie społecznym
3. Modele społeczeństwa.
- konsensualny – pewna harmoniczna całość społeczeństwa (umowa społeczna)
- konfliktowy – ścierające się grupy społeczne chronią swoje interesy (także pluralizm)
KONSENSUALNY
- stworzony system prawa jako ochrony dla społeczeństwa
- powszechna zgoda, co do podstawowych wartości
- konsens moralny społeczeństwa
- wola zbiorowa obywateli to prawo
- mniejszość narusza prawo, czyli powszechny porządek
KONFLIKTOWY
- kolidowanie systemu wartości i interesów
- prawo to wyniki negocjacji grup o sprzecznych interesach
- społeczeństwo to system walczących ze sobą grup
Te modele są komplementarne. Każde społeczeństwo opiera się częściowo na zgodzie a częściowo na sprzeczności interesów grup. Obecnie mamy społeczeństwo w okresie transformacji.
Perspektywa bytów kolektywnych – w zależności od usytuowania człowieka w społeczeństwie, takie cechy będzie on nabywał.
Perspektywa bytów indywidualnych - postrzeganie człowieka jako jednostki. To człowiek tworzy społeczeństwo, a nie społeczeństwo człowieka. To, co się dzieje z ludźmi jest sprawą ich wnętrza.

PARADYGMAT POZYTYWISTYCZNY
- teorie indywidualne – rodzaje ludzi
· biologiczne: czynniki wewnętrzne
· psychologiczne: czynniki wewnętrzne
- teorie socjologiczne – rodzaje otoczenia
TEORIA INDYWIDUALNA BIOLOGICZNA
- najstarszy nurt
- przyczyn zachowania przestępczego szukamy w:
· geny
· mózg
· układ nerwowy
· układ wydzielania wewnętrznego
- struktury anatomiczne
- procesy biochemiczne – procesy w poszczególnych komórkach
Determinizm – postępowanie ludzkie jest zdeterminowane strukturą anatomiczną i procesami biochemicznymi. Mechanizm w działaniach człowieka
1. Istnienie zbrodniarzy z urodzenia jako odrębnego typu antropologicznego (Lombroso)
2. Brak odrębnego typu antropologicznego, ale można wyróżnić pewien typ somatyczny, który przystaje do przestępstwo.
- biologicznie niżsi (somatycznie)
- typy konstytucjonalne – budowa ciała
3. Czynniki neurochemiczne i hormonalne przestępczości (tzn. endokrynologiczne).
- organy wydzielające hormony
- układ nerwowy – neuroprzekaźniki
- rozważamy zachowania atypowe
- związek między działaniem tych układów a np.: wzrostem agresji
4. Czynniki neuropsychiczne.
- mechanizmy kontrolne zachowań i ich działanie
- mózg: struktura, funkcjonowanie
- koncepcje ideologiczne, np.: płeć mózgu
5. Czynniki psychofizjologiczne.
- badanie wrażliwości autonomicznego układu nerwowego: tętno, EEG i można to oceniać
- niski próg pobudzania zwiększa prawdopodobieństwo popełnienia przestępstwa
6. Czynniki genetyczne.
- dziedziczenie przestępczości
- badania adopcyjne i badania bliźniąt
Pytanie geny czy środowisko?

TEORIE PSYCHOLOGICZNE
- odchodzimy od ciała na rzecz psyche
- problem rodzaju powiązań ciała i psyche
1. Dualizm – psychika i mózg to 2 aspekty człowieka
2. Monizm – psychika: mózg, psyche to stan mózgu
3. Teoria wyłaniania się i interakcji – mózg wyłania stany psychiczne; mózg i psychika oddziałują na siebie.

3 poziomy świadomości
- podstawowe zdawanie sobie sprawy ze świata
- refleksja dotycząca świata
- samoświadomość (procesy świadome i nieświadome)

1. Zachowanie może być odbiciem nieuświadomionych motywów – Freud
2. Osobowość jednostki
- wpływ temperamentu na zachowanie
- grupa cech determinujących schematy zachowań (teoria Aisenta?)
- nieprawidłowości osobowości, np.: psychopatia
3. Poziom rozwoju moralnego jednostki
- niski poziom jednostki to powód przestępstw koncepcja Colberga)
4. Pojęcie samokontroli
- nadaktywność i impulsywność jednostki (Golftfredson, Hirsch)
5. Poziom inteligencji
6. Frustracja i agresja
- wpływ stresu na przestępcę

PARADYGMAT POZYTYWISTYCZNY
TEORIE BIOLOGICZNE – TYP SOMATYCZNY
Somatyczne typy przestępców – jednostki wyróżniające się fizycznie
1. Koncepcje biologicznej niższości => Goring (przeciwnik Lombroso) i Hooton
Goring: zanegował istnienie antropologicznego typu przestępcy „z urodzenia”. Jeżeli są jakieś różnice między przestępcami a „normalnymi” to nie są one uwarunkowane antropologicznie, choć przestępcy są generalnie niżsi, lżejsi i mniej inteligentni od normalnych.
Rozumowanie „błędnego koła” – badamy fizyczne predyspozycje determinujące zachowania przestępcze, a czasem to wygląd wpływa na rodzaj popełnianych przestępstw (np. do innych się nie nadajemy, atleta do gwałtu, mały mózgowiec – defraudacja itp.)
Hooton:
- przestępcy są upośledzenie pod względem fizycznym
- ukształtowani przez naturę z defektem
- specyficzne warunki badań ze względu na okres historyczny (1939r), gdyż wtedy kategoria pod ludzi wykształcała się w Europie
Konstytucjonalizm – budowa ciała człowieka, jako determinant przestępstwa.
Typologia Hipokratesa:
- ciało: suchotnicze i apoplektyczne
- temperament: choleryk(+,-), sangwinik(+,+), melancholik(-,-), flegmatyk(-,+) [próg rozbudzania, próg hamowania]
Typologia kretschmerowska (1921):
- cielesna
· atletyczny – wysoki, szerokie ramiona, umięśniony
· pykniczny – niski, grubiutki, krótkie członki
· asteniczny – długie, wąskie członki, wysoki, szczupły
· dysplastyczny – zaburzone proporcje ciała
- psychiczna
· schizotymiczny – introwertyzm, oschłość, uparty [asteniczny]
· lepki – obniżona przerzutność uwagi, powolności intelektualna [atletyczny]
· cyklotymiczny – ekstrawertyzm [pykniczny]
· mieszany – brak przeważających cech, infantylizm [dysplastyczny]
atletyczny – gwałtowne, brutalne przestępstwa
pykniczny – prospołeczny typ
asteniczny – kontrspołeczny, przestępca z urodzenia
dysplastyczny – przestępstwa przeciw moralności
ZARZUTY
- z wiekiem konstytucja fizyczna się zmienia
- jedna osoba może popełniać różne typy przestępstw
- opiera się na badaniach psychiatrycznych i typy wywodzą się od chorób psychicznych
Typologia sheldonowska:
Uznaje, że tylko 27% przestępców da się zakwalifikować do typologii Kretschmera
- cielesna
· endomorficzna – układ pokarmowy, niski grubasek, pyknik
· mezomorficzna – układ kostno-mięśniowy, atletyk
· ektomorficzna – układ nerwowy, astenik
- psychiczna
· wiscerotonia – ekstrawertyzm [endomorficzna]
· somatotonia – aktywność, energia, brak wrażliwości [mezomorficzna]
· cerobrotonia – introwersja [ektomorficzna]
Te typy są skalowane od 1-7 i w sumie można wyróżnić aż 88 typów somatycznych, co daje dalece większą skalę niż u Kretschmera.
Przestępczość w tej typologii:
- typ mezo-somatoniczny jest najpowszechniejszy wśród nieletnich przestępców
- typ ekto-cerobrotoniczny jest najrzadszy
- badania nieletnich: po równo typy w grupie kontrolnej, natomiast wśród nieletnich przestępców odpowiednio pod względem popularności: mezo, endo, ekto.
1960-70 badania nad nieletnimi małżeństwa Glueck – potwierdzają one teorię Sheldona
- typy mezomorficzne łączą się z niestabilnością emocjonalną i są częstsze wśród przestępców
- typ mezomorficzny determinuje do przestępstwa, ale potrzebna są jeszcze uwarunkowania społeczne
1970’ badania Corteza i Gathiego – potwierdzenie badań Sheldona i Glueck’ów
Trzeba mieć odpowiednie walory fizyczne, żeby być w stanie popełnić przestępstwo.
Pewna firma badała przestępczość nieletnich na zasadzie self – report. Każdy badany jest pytany czy popełnił przestępstwo, czyli badamy przestępców nieujawnionych i tam brakuje tych prawidłowości typologicznych (dostrzeżonych przez Sheldona). Problemem wcześniejszych badań było założenie, że przestępcą jest tylko ten, kto jest w więzieniu, czyli zabrakło oceny przestępstw nieujawnionych.

TEORIE BIOLOGICZNE – CZYNNIKI NEUROCHEMICZNE
Na zachowanie człowieka wpływają bodźce ze środowiska, i w zależności od budowy, ludzie odbierają różnie te bodźce.
1. System przekaźnikowy
- układ dokrewny – hormonalna regulacja zachowania ludzkiego
- układ nerwowy – neuronowa regulacja zachowania ludzkiego
2. Mózg

Układ dokrewny – szukanie hormonów odpowiedzialnych za zachowania przestępne
Hipoglikemia – zmniejszenie poziomu cukru we krwi jako czynnik zwiększający agresję
Progesteron – rozwianie psychiki kobiety pod wpływem spadku poziomu tego hormonu we krwi, np.: w czasie ciąży (1980 badanie Dalton)
Testosteron – podwyższony poziom hormonu uważany był za źródło agresji, obecnie uznaje się go tylko za jeden z czynników wpływających na agresję (ale tylko werbalną) (Shelin, Holin)
Sztuczne hormony – sterydy anaboliczna; symulacja androgenów; dużo mocniejsze od normalnych hormonów, zwiększają agresję i możliwość wystąpienia zaburzeń psychicznych, badania na kulturystach:
· zmiany budowy fizycznej
· zaburzenia osobowości
· objawy psychopatyczne
te cechy predestynują do przestępstwa.
Układ nerwowy – neuroprzekaźniki, regulują przepływ impulsów elektrycznych między komórkami nerwowymi, a synapsy przerzucają informacje między komórkami
Dopamina – brak przekazywania informacji
Noradrenalina – podwyższony poziom = depresja
Adrenalina – obniżony poziom = zwiększenie agresji; obniżony = uaktywnienie mózgu
Serotonina – hamulec układu = niski poziom zwiększa agresję

Mózg – 3 układy wewnętrzne mózgu (elektryczne)
1. Półkule i kora mózgowa – kontrola postrzegania i reagowania na świat
2. Układ limbiczny, emocjonalny – reakcje emocjonalne
3. Mózg pierwotny – pień mózgu: układ siatkowy to system alarmowy
Liczy się przepływ informacji między tymi 3 obwodami: sprawny // zakłócony. Układ zakłócony to taki, w którym jest różny poziom neuroprzekożników w poszczególnych układach. U przestępców niski poziom serotoniny, co powoduje zdefektowanie zachowania. U mężczyzn jest o 52% niższy poziom serotoniny niż między układami 2 i 3 i informacja zatrzymuje się w układzie limbicznym. Z wiekiem poziom serotoniny wzrasta i dlatego męska agresja spada.
Czynniki psychofizyczne:
- różny stopień uaktywniania się układu nerwowego
· siatkowy układ aktywujący może mieć większą lub mniejszą wrażliwość u jednostki
- pień mózgu
Jeśli jednostka posiada niską aktywność układu to ma niską aktywność mózgu. To znaczy, że jednostka gorzej warunkuje, np.: pogorszenie umiejętności uczenia się. Trzeba te jednostki mocniej stymulować zewnętrznie. Fizjologiczne objawy obniżonego poziomu wrażliwości układu:
- zapis EEG: powolny rytm pewnych fal
- niskie tętno (poniżej 65)
- niskie przewodnictwo skóry
Kobiety mają wyższy próg pobudzania. Kobiety lepiej warunkują, co może chronić je przed aspołecznymi zachowaniami i lepiej się resocjalizują.
Neuropsychologiczne czynniki:
- struktury mózgowe (3 obwody)
- kora mózgowa
· funkcje poznawcze
· każda funkcja jest regulowana przez inną półkulę.
Uszkodzenie płata mózgowego może rzutować na zachowanie jednostki, np.: płat czołowy odpowiada za kontrolę ruchową i zdolności poznawcze. Jego uszkodzenie to problemy poznawcze i zakłócenia osobowości.
Syndrom płata czołowego – zakłócenie osobowości, które może prowadzić do popełnienia przestępstwa, u młodych przestępców tego typu urazy mogą się wiązać z uszkodzeniami około porodowymi.
Badanie płci mózgu, rozdzielenie na męski i żeński:
- u kobiet prawa półkula odpowiada za funkcje wizualne
- u mężczyzn lewa półkula odpowiada za funkcje werbalne
- różna lokalizacja, różnych funkcji
- u kobiet poszczególne funkcje są rozproszone na obszarze mózgu, u mężczyzn są skupione na jednym miejscu każda funkcja
- ciało modzelowate między półkulami u kobiet jest dużo większe (lepsza łączność między półkulami)

KONCEPCJA GENETYCZNEGO UWARUNKOWANIA PRZESTĘPCZOŚCI
Badania adopcyjne i nad bliźniętami.
Badania Langa – nad bliźniętami monozygotycznymi, czyli z tym samym kompleksem genów w porównaniu do bliźniąt dyzygotycznych.
- zbieżność zachowań przestępnych u monozygotycznych: 77%, u dyzygotycznych tylko 17%
- wnioskiem potwierdzenie genetycznego uwarunkowania przestępczości
Badania Kranza:
- zbieżność zachowań przestępnych u monozygotycznych: 60%, u dyzygotycznych tej samej płci 54%, różnej płci 14%
Badania duńskie:
- na podstawie faktu skazania
- grupowano rodzaje przestępstw
- bardzo mała różnica między mono- a dyzygotycznymi.
Im lepsze badania, tym mniejsza różnica między bliźniętami. Te badania nie rozróżniają wpływu biologicznego od społecznego, np.; bliźniaki zachowują się podobnie, bo ludzie traktują je tak samo.
Badania adopcyjne – oddzielenie czynników biologicznych od środowiskowych. Miała istnieć wyższa korelacja karalności dzieci i rodziców biologicznych(1), niż dzieci i rodziców adopcyjnych(2).
Aktywność kryminalna była dwukrotnie niższa w grupie kontrolnej niż w grupie dzieci adoptowanych.
Uznano istnienie korelacji 1 a brak korelacji 2.
Badania kontrolne:
A+ B+ 24,5%
A- B+ 20%
A+ B- 14,7%
A- B- 13,5%
+ karalność kryminalna
- brak karalności
A – rodzice adopcyjni
B – rodzice biologiczni
Krytyka Kirsha:
- to tylko % i to niewielkie
- karalność rodziców to nieprecyzyjne kryterium, bo który z rodziców jest karany, a może oboje
- przy większej dokładności związek jest bardzo mały
- głównie istnieją zależności przy karalności matki, więc czemu geny „karalności” mają zależeć tylko od jednego z rodziców

Chromosomalne uwarunkowanie przestępczości było wiązane z dodatkowym 47 genem Y. Uznawano go za gen podniesionej agresji i impulsywności. Uznawano, że 65% częściej pojawi się u przestępców niż w grupie kontrolnej. Jednak nie zauważono tej zależności u niemowląt, gdyż stopień rozpowszechnienia tej skazy u niemowląt jest jednakowy.
KONCEPCJE PSYCHOLOGICZNE
Zachowania przestępcze jako formy wyrażania osobowości.
Osobowość – zbiór cech, właściwości psychicznych niezmiennych czasowo i sytuacyjnie.
Wyróżniamy pewne typy osobowości
1. Teoria Freuda – teoria osobowościowa w psychodynamicznym ujęciu.
- funkcjonowanie jest niezależne od biologizmu
- popędy kształtują osobowość jednostki
- osobowość kształtuje się od wczesnego dzieciństwa w procesie socjalizacji
- istnieją procesy świadome i nieświadome i na takie dzielimy też psychikę
Struktury osobowości:
- ID – popędy, najstarsza część osobowości, odróżniająca przyjemne od nieprzyjemnego, jej celami jest unikanie bólu i doświadczanie przyjemności
- EGO – rozum i rozwaga: rozróżniająca realne od nierealnego, zasada realizmu działań, ego hamuje i reguluje popędy (id)
- SUPEREGO – system wartości: odróżnianie dobra od zła, moralność
· ja idealne – wartości przyswojone
· sumienie – konflikty między wartościami a zachowaniem
Istnieje konflikt między superego a id.
Popęd życia – więzi międzyludzkie
Popęd śmierci – agresja jednostki, akty destrukcji
Dobre ego to dobra socjalizacja, która okiełzna popęd śmierci i nacisków. Socjalizacja zależy od wychowania i nauczania. Duża znaczenie ma zaburzona socjalizacja w I okresie życia, czyli do lat.
2. Teoria Eysenck
- tylko niektóre typy przestępstw zależą od osobowości sprawcy
- nie obejmuje wszystkich warunków popełnienia przestępstwa, a tylko te osobowościowe;
- badanie osobowości oparte na pewnej skali
Znając osobowość jednostki możemy prognozować jej zachowania. Skłonności do przestępczości są uniwersalne – każdy je wykazuje, ale hamuje to sumienie – reakcja warunkowana w dzieciństwie. Natomiast może być źle / słabo wykształcona (reakcja sumienia):
- środowisko, np. rodzina przestępcza
- wadliwe funkcjonowanie mechanizmów warunkowania jednostki, np. upośledzenie
Introwertycy warunkują lepiej niż ekstrawertycy. Do tego dochodzi jeszcze poziom neurotyzmu i to wzmacnia zarówno ekstrawersję jak i introwersję. Dojść do tego może jeszcze psychotyzm, co dodatkowo wzmaga predyspozycje przestępcze.
Sumienie:
- kształtowane w procesie socjalizacji
- wychowanie – nabywanie systemu wartości, przyswajanie postaw (może być nieświadome)
- nauczanie – świadome wpajanie i przyswajanie pewnych postaw
· proces zakłócony
· używanie wielu technik
Warunkowanie klasyczne:
Kształtowanie sumienia jednostki opiera się na warunkowaniu klasycznym, czyli warunkowych skojarzeniach (WS). To WS może wywołać uczucie lęku, strachu przed złamaniem tej wyuczonej reakcji i to ma chronić przed łamaniem prawa. Jeżeli uwarunkowano coś innego lub to warunkowanie zostało zakłócone to może nastąpić złamanie normy.
Czynniki decydujące o skuteczności socjalizacji:
- właściwości układu nerwowego
- inny rodzaj nauczania i warunkowania w związku z różnicami w warunkowaniu jednostek
- typ osobowości modyfikuje sposób socjalizacji (ekstrawetyzm, introwertyzm, psychotyzm, neurotyzm)
Introwersja: powściągliwy, nieśmiały, problem z ujawnianiem uczuć, systematyczny, poukładany, podatny na socjalizację;
Ekstrawersja: impulsywny, spontaniczny, najpierw działa później myśli;
Neurotyzm: wrażliwy emocjonalnie, bardzo silnie i nieproporcjonalnie reagujący wobec bodźca, labilność emocjonalna (stres);
Psychotyzm: niezależność od innych typów, może występować wspólnie z innymi, ryzykanctwo, wrogość brak uczuć;
Jeśli psychotyzm łączy się z innym typem to prawdopodobieństwo przestępstwa wzrasta.

Melancholik,
Pesymistyczny
Lękliwy
Poważny
-------------------------------
Flegmatyk
Spokojny, bierny
Rzetelny
Zrównoważony

Choleryk: pobudliwy, emocjonalny, trudny w hamowaniu
Sangwinik: wesoły, zrównoważony, emocjonalny

Najbardziej narażonym na popełnienie przestępstwa typem jest połączenie niestabilności emocjonalnej i ekstrawertyzmu.
5 cech oceny osobowości jednostek:
1). Ekstrawersja, introwersja
2). Przyjazność – miły, sympatyczny, ciepły
- okrutny, zimny
3). Sumienność – zorganizowany, odpowiedzialny
- beztroski, lekkomyślny
4). Stabilność emocjonalna
5). Otwartość – twórczy, chłonący doświadczenia
- płytki, mało wymagający intelektualnie
ZARZUT:
- pewność, że introwertycy warunkują lepiej
- samym lękiem przed karą nie można tłumaczyć braku zachowań przestępnych u jednostki
3. Teoria frustracji-agresji
- teoria J. Dollarda
- zachowanie przestępne jest wynikiem frustracji
frustracja – blokada dążeń odczuwana przez jednostkę jako niepowodzenie życiowe i to może wywoływać agresję; znacząca jest wielkość przeszkody i częstotliwość stanów frustracyjnych;
Nie można żyć w stanie permanentnej frustracji, dlatego jednostka ma pewne sposoby obronne.
Mechanizmy obronne:
1. racjonalizacja – usprawiedliwiona motywacja dla zachowania, które jest tylko subiektywne;
2. introjekcja – postawy, poglądy przyjęte przez naśladownictwo i je uruchamiamy, np. mocne zasady religijne, światopoglądowe;
3. projekcja – tendencja do przypisywania innym swoich win, problemów, przerzucanie ciężaru frustracji na innych;
4. identyfikacja – przypisanie sobie cech osoby, z którą się identyfikujemy;
5. regres – manifestowanie objawów typowych dla dzieci, aby zwrócić na siebie uwagę;
6. izolacja – cofanie się przed przeszkodami, ucieczka w nałogi lub choroby;
7. mechanizm kompensacyjny – dążenie do wyrównania uszczerbku w innej dziedzinie
8. agresja – różne sposoby agresji: pośrednia, bezpośrednia, słowna, fizyczna;
Agresja zawsze jest poprzedzona frustracją, także zachowania przestępne.
ZARZUT:
- przestępstwa nie noszące znamion agresji, np. malwersacja finansowa
- agresja nie zawsze łączy się z frustracją (teoria Bandury)
- trzeba rozróżnić agresywność (cechę charakteru) od agresji
4. Teorie stresu.
Stres – stan organizmu charakteryzujący się specyficznymi reakcjami na bodźce, tzw. stresory.

STRESORY
Środowiskowe wymiary stresora:
Społeczne intensywność, częstość występowania
Biologiczne przewidywalność
cechy indywidualne jednostki
kondycja fizyczna
kulturowe oczekiwania
posiadane środki zaradcze
Środki zaradcze:
- wewnętrzne – osobiste umiejętności i doświadczenia
- zewnętrzne – czynniki od nas niezależne
Reakcje fizjologiczne:
- system autonomicznego układu nerwowego: „walcz lub uciekaj”
- reakcje serca, tętna itp.
Reakcje behawioralne – zachowanie wobec stresora
Reakcje emocjonalne
TTSD
– zespół opóźnionych reakcji na stres
– pojawiają się wielokrotnie po akcie powodującym stres
ASD – gwałtowna reakcja na stres pojawiająca się od razu lub w kilka godzin po stresie, np. rozpacz, gniew;
Zaburzenia poznawcze:
- reakcja na wydłużający się stres
- zaburzenia pamięci
- dekoncentracja
Badania w Krakowie:
- sprawcy ciężkich przestępstw przeciw zdrowiu i życiu
- teorie stresu
- wynotowano: stres lub trwały stres (trauma) we wszystkich badanych przypadkach
- teoria działa przy zabójstwach bliskich i znęcaniu się

INTELIGENCJA
Osoby z obniżonym poziomem inteligencji bardziej podatne na zachowania przestępne. Obecnie uważa się, że może to być przyczyna pośrednia, gdyż obniżona inteligencja utrudnia socjalizację.
Inteligencja:
- abstrakcyjne myślenie
- umiejętność uczenia się
- zdolność samodzielnego radzenia sobie w życiu.
Oczywiście są granice inteligencji uwarunkowane genetycznie. Lata 50-60 mówi się o znaczeniu środowiska w kształtowaniu inteligencji. Obecnie założenia są pośrednie:
- każdy ma pewną granicę możliwości intelektualnych
- środowisko ma tylko pewien wpływ na maksymalne lub minimalne wykorzystanie umiejętności.
Można zaobserwować, że poziom inteligencji nieletnich sprawców lub recydywistów był rzeczywiście niższy niż u grupy kontrolnej. Ale nie wiemy czy ten obniżony poziom jest przyczyną czy skutkiem.
Skale Vineta i Becksley’a
- w oparciu o testy
- (wiek umysłowy/wiek życia)*100 => poziom inteligencji
- poniżej 70 upośledzenie
- 71-90 lekkie upośledzenie
- 90-110 norma
- pow. 110 wysoka inteligencja
Garthnem
- inteligencję powinno oceniać się w kategoriach wielu zdolności
- w zależności od kultury społeczeństwa, różne zdolności są gratyfikowane
a). Zdolności językowe – inteligencja racjonalna
b). Zdolności matematyczno logiczne – inteligencja racjonalna
c). Zdolności przestrzenne – inteligencja racjonalna
d). zdolności muzyczne
e). Zdolności interpersonalne – inteligencja emocjonalna
f). Zdolności intrapersonalne – inteligencja duchowa
g). Zdolności czasowo – kinetyczne
Badając tylko niektóre zdolności oceniamy tylko część inteligencji. Jeśli masz inteligencję „w pęczkach” to masz wyższy poziom inteligencji emocjonalnej.

Koncepcje łączące poziom rozwoju moralności z zachowaniem przestępnym:
Moralność – posiadany przez jednostkę system wartości
Kolder:
- reguły porównawcze obowiązywania norm
- rozwój moralności jest pewnym procesem i można się zatrzymać na pewnym stopniu rozwoju
3 poziomy rozwoju moralnego jednostki:
- premoralny – jednostka zorientowana na siebie i istnieją 2 powody moralnego warunkowania poprzez kary i nagrody;
- konwencjonalny (konformistyczny) – inne powody: orientacja na społeczeństwo; jednostka chce być lubiana i akceptowana;
- postkonwencjonalny – moralność zaawansowana, internalizacja normy; moralność staje się częścią jednostki, orientacja na umowę społeczną;
Przy poziomie 1 jeśli jednostka przestanie się bać kary to nie będzie miała żadnych hamulców., ale jednostki na tym samym poziomie moralnym mogą mieć różne uzasadnienie dla swoich zachowań

TEORIE SOCJOLOGICZNE
Każda jednostka w społeczeństwie może podlegać oddziaływaniom społeczeństwa.
Społeczeństwo – rzeczywistość społeczna, w której każda jednostka ma określoną rolę społeczną;
Środowisko społeczne – zespoły pozycji (ról) zajmowanych przez jednostkę
- solidarność środowiskowa
- osoby o podobnych rolach i pozycjach podobnie się zachowują
- podobne szanse życiowe, prestiż, dostęp do dóbr na podobnych zasadach
Mentalność społeczna – podobne postrzeganie świata przez podobne osoby;
Ludzi z własnego środowiska społecznego darzymy pewną dozą zaufania. Dany człowiek może zajmować różne pozycje i wchodzić w interakcje z różnymi ludźmi o innych pozycjach.
Role:
- predestynujące
- dyskryminujące
Struktura społeczna:
- relacje i konfiguracje związane z funkcjonowaniem grupy społecznej
- należy je zidentyfikować w zależności od usytuowania jednostki
Interesujemy się nie cechami jednostki, a cechami społecznymi. Przy ich pomocy określamy prawdopodobieństwo zachowania się jednostki w konkretnej sytuacji.
Konsensus dotyczący norm musi istnieć w każdym społeczeństwie. Społeczeństwa anomijne to społeczeństwa, gdzie jednostka traci orientację, co do norm preferowanych społecznie. Tym samym funkcjonuje tam słaba kontrola przestrzegania norm.
Przestępcy częściej pochodzą z klas niższych i mniejszości narodowych niż z klas wyższych.

Teoria strukturalna Mertona
- struktura społeczna to hierarchia pozycji społecznych
- struktura kulturowa – wartości akcentowane w danym społeczeństwie (każde społeczeństwo akcentuje inne wartości)
- te wartości określa klasa średnia dla całego społeczeństwa
- przestępczość klas niższych to efekt braku możliwości dostosowania się do wartości wyznaczonych przez klasę średnia
Mechanizmy adaptacji:
Sposób przystosowania Internalizacja celów Internalizacja środków Komentarz
Konformizm + + Jednostka internalizuje i cele i środki.
Innowacja + - Jednostka internalizuje tylko cele a nie środki, więc jest wstanie każdą metodą osiągać wyznaczony cel. Duża możliwość zachowań przestępczych.
Rytualizm - + Jednostka redukuje aspiracje osiągnięcia sukcesu, ale ściśle przestrzega wytyczonych społecznie norm, czyli np. idealny pracownik (urzędnik).
Wycofanie - - Odejście od prób osiągnięcia celu i uznanie działalności zastępczej, np.: alkoholizm, narkomanie, włóczęgostwo.
Bunt +- +- Następuje odrzucenie i norm i celów. Jednostka może stać się opozycjonistą i legalnie walczyć o uznanie nowych celów lub przestępcą.

Obecnie: celem społeczeństwa jest sukces finansowy. Jednocześnie istnieje duże rozwarstwienie społeczne i marginalizacja pewnych grup społecznych. Być może teraz większa grupa ludzi jest skłonna do zachowań przestępczych niż przed 1989r. Być możne ekonomia zmienia się tak szybko, że nie zdążyły się wykształcić reguły legalnego osiągania celu.
Teoria anomii – zawsze występuje nacisk na jednostkę, który wpływa na jej zachowanie; w warstwach, w których podkreślanie ważności środków jest słabsze niż podkreślanie ważności celów istnieje większa szansa na wystąpienie zachowań innowacyjnych. Generalnie teoria ta odnosi się do przestępstw przeciwko mieniu i związanych z dostępem do mienia. Rozróżnić można nacisk wewnętrzny: wynikający z internalizacji celów i środków, a także zewnętrzny: wynikający z oczekiwań innych względem jednostki.

Teorie podkultur przestępczych: Ohlin, Cohen, Miller, Sykes.
W każdym społeczeństwie istnieje kultura dominująca, a także kultury mniejszościowe i one mogą być akceptowane, np. mniejszości narodowe, lub sprzeczne z kulturą dominującą, np. podkultury chuligańskie. Podkultury formują się głównie w klasach niższych.
Teoria zróżnicowanych możliwości, dążeń – Ohlin
Jeżeli brakuje legalnych środków osiągnięcia celu a są nielegalne, to wtedy wzmaga się przestępczość w społeczeństwie. Często wtedy wykształcają się normy zastępcze = podkulturowe.
3 warunki wejścia w podkulturę:
1. Fakt, że jednostka nie może osiągnąć sukcesu wynika z braku społecznej możliwości a nie z jej cech (Agnew uznaje też cechy jednostki).
2. Odebranie prawomocności norm społecznych bez odbierania im zasadności. Norma wciąż istnieje, ale nie przystają do sytuacji więc ją odrzucamy ale uznajemy jej moralność.
3. Istnieje grupa osób o analogicznym problemie. Oni tworzą własne grupy.
Grupy podkultur:
1. Przestępcza – powstaje w środowiskach zintegrowanych. Musi istnieć już środowisko przestępcze, które nas tego nauczy. Człowiek podkultury także jest konformistą dla norm podkultury, ale nonkonformistą wobec kultury dominującej.
2. Konfliktowa – powstaje w nowych ośrodkach społecznych, gdzie brakuje wewnętrznej organizacji i więzi. Prowadzi to do potrzeby wyrobienia sobie statusu, a także odrzucenia norm konformistycznych i nonkonformistycznych: wandale, chuligani.
3. Wycofania – to podwójni przegrani. Uciekają w używki. Ta podkultura nie tworzy więzi.
Cohen
1. Grupa ludzi z podobnymi problemami, których nie można rozwiązać środkami kultury dominującej. Stworzy nowe alternatywne normy, kryteria, które umożliwią im osiągnięcie celu.
2. Musi też istnieć efektywny system interakcji między osobami z tej grupy.
Celem jest status społeczny. Istnieją pewne warunki osiągnięcia celu dostępne tylko dla klasy średniej. Natomiast środki rozłożone są różnie w różnych klasach.
Kryteria statusu społecznego tworzone są przez klasę średnią i są generalnie słabo dostępne dla klasy niższej. Pożądane cechy są rozbudowywane w procesie socjalizacji:
1. ambicja – rozbudowanie poziomu aspiracji jednostki
2. osobista odpowiedzialność – za siebie i swoje działania
3. szacunek dla osiągnięć – umiejętność dostrzegania perspektywy, mierzenie swoich zdolności i umiejętności
4. świecki ascetyzm – umiejętność odroczenia gratyfikacji
5. racjonalność – świadome ukształtowanie siebie
6. dbałość o wygląd i maniery – przestrzeganie konwencji ubioru i zachowania
7. eliminacja agresji fizycznej i przemocy – rezygnacja z tego sposobu rozładowywania frustracji
8. rozsądny wypoczynek – aktywny wypoczynek
9. szacunek dla własności – nietykalność własności
Młodzież z klas niższych ma rozbudowane aspiracje, ale niekoniecznie ma umiejętności do osiągnięcia wyższego statusu – zablokowanie możliwości awansu. Rozstrzał między aspiracjami a umiejętnościami. Wtedy można uciec w zachowania dewiacyjne. Następuje odrzucenie pozoracyjne i tworzenie własnych norm opozycyjnych do powszechnie akceptowanych.
Miller
- głównie podkultury młodzieżowe
- dewiacja = przestępstwo
- wszystko koncentruje się w warstwach niższych ze względu na jej specyficzne cechy (więcej przestępnych wzorów zachowań)
- podkultura tworzy własne normy
Centralne punkty zorientowania warstw niższych
1. problemy
2. twardość i hardość
3. cwaniactwo
4. poszukiwanie ekscytacji
5. niezależność
6. wiara w przeznaczenie
Pęd do tworzenia grup społecznych. Poczucie przynależności do grupy jest ważnie, a także możliwość uzyskania odpowiedniego statusu w grupie.
Teoria neutralizacji – Matz i Sykes
- ludzie, którzy popełniają przestępstwa ulegli procesowi socjalizacji, ale znaleźli skuteczne sposoby ominięcia wpojonych norm w odniesieniu do swojego zachowania
- każda zdrowa jednostka ulega socjalizacji i internalizuje przynajmniej część norm
- zawsze istnieje możliwość powrotu do konformizmu
- okres przejściowego dryfu – zerwanie więzi ze społeczeństwem a później powrót do społeczeństwa
- brutalność gangu
- przez fakt złamania prawa u człowieka budzi się poczucie winy i ludzie stosują techniki neutralizacji, aby je złagodzić
TECHNIKI NEUTRALIZACJI:
1. zaprzeczenie bezprawia – nie złamałem normy swoim zachowaniem
2. zaprzeczenie ofiary – sam sobie na to zasłużył
3. zaprzeczenie odpowiedzialności – to sytuacja mnie do tego zmusiła, a nie ja
4. potępienie potępiających – policja jest gorsza ode mnie
5. powołania na wyższą rację – vis major
6. bezsensowność prawa - ta norma jest zła, nieważna
7. odebrania należnego – tyle lat tu pracowałem, że coś mi się od życia należy
R. Agnew – ogólne teoria przestępczości
- napięcie dyskomfortu, gdy jednostka nie potrafi osiągnąć celu
- niepowodzenia
- brak pozytywnych bodźców
- zetknięcie z bodźcami negatywnymi
- indywidualne nieadekwatność zdolności jednostki
• aspiracje a możliwości
• utrata motywacji do osiągnięcia celu
- sytuacje anomijne zdarzają się przy sytuacjach strukturalnych (Merton) i jednostkowych
Teoria zróżnicowanych powiązań – E. Sutherland
1. wyuczenie zachowań przestępczych
2. zachowań uczymy się w procesie komunikacji
3. grupy pierwotne uczą zachowań
4. uczymy się zachowań i techniki ich użycia
5. stykamy się z wzorami konformistycznymi i nonkonformistycznymi i możemy przyjąć także postawy
6. nadwyżka jednych wzorów pokazuje, które uznamy
7. intensywność powiązań i ich częstotliwość, czas trwania i uprzedniość wpływają na ich siłę
8. zachowania przestępne pojawiają się w celu zaspokojenia potrzeb
Zarzut: Za pomocą potrzeb i wartości nie można tłumaczyć wszystkich przestępstw. Bardzo ważny prestiż źródła wzoru. To wpływa na proces socjalizacji.
Teorie kontroli: Akers
- dlaczego ludzie postępują konformistycznie
- dlaczego ludzie łamią prawo?
- skupienie na konformizmie: dlaczego większość nie łamie prawa
4 aspekty kontroli:
- proces socjalizacji – dobra socjalizacja gwarantuje funkcjonowanie kontroli społecznej
- silne więzi społeczne – większy konformizm
- dezorganizacja społeczne – im bardziej zdezorganizowana społeczność tym trudniejsza jest kontrola nad nią
- znaczenie systemu normatywnego – przestrzeganie norm pod groźbą sankcji










TEORIE KRYMINOLOGICZNE – PODRĘCZNIK

1. Kryminologia pozytywistyczna.
1 Kierunki biopsychologiczne.
Założenia:
a). Decydujący wpływ na zachowanie człowieka wywierają cechy pozwalające traktować go jako odrębne indywiduum.
b). Niektóre cechy tworzą podłoże sprzyjające powstaniu zachowań antyspołecznych.
c). Możliwe jest wykrycie związku przyczynowego między określoną cechą a zachowaniem.
d). Ustalenie takiego związku jest równoznaczne z ustaleniem przyczyn przestępczości.
Teorie antropologiczne:
1876 C.Lombroso – teoria przestępcy z urodzenia
- związki pomiędzy budową twarzy i czaszki a właściwościami psychiki
- początkowo skłonności przestępcze uważał za atawizmy, później za obciążenie dziedziczne
- skrajny determinizm
Teorie dziedziczenia:
Początek XX wieku: Goddard – badanie genealogiczne
- dziedziczność skłonności przestępczych
- badanie gałęzi jednego rodu
J. Lange, H. Kretz, J.Shields – badania bliźniąt
- poszukiwanie tendencji do zgodności zachowań u bliźniąt mono-, dwuzygotycznych
B. Hutchings, S.Mednick – badania adopcyjne
Teorie zaburzenia chromosomów:
P.Jacobs, H. Witkin – teoria dodatkowego chromosomu Y:
- dodatkowy męski chromosom Y miał wywoływać tendencję do zachowań kryminalnych o podłożu agresywnym
Teorie zaburzeń OUN:
- organiczne uszkodzenie ośrodkowego układu nerwowego
- możliwość spowodowania psychopatii
- zaburzenia w funkcjonowaniu mózgu, a to może powodować np. wzrost agresji
- determinizm
Teorie somatyczne:
- zaburzenia endokrynologiczne łączone z zachowaniami przestępczymi
- wysoki poziom insuliny łączony z zachowaniami przestępczymi
- upośledzenie umysłowe łączone z zachowaniami przestępczymi
Koncepcje typów psychosomatycznych (konstytucjonalnych):
- typologia Hipokratesa: sangwinik, choleryk, melancholik, flegmatyk
- typologia Kretschmera: astenik, atletyk, pyknik, dysplastyk
Teoria Hansa J. Eysencka
- dwa warunkowane biologicznie typy układu nerwowego, różniące się procesem pobudzania i hamowania: introwertycy, ekstrawertycy
- socjalizacja jako proces warunkowania
- dodatkowe wyróżnienie psychotyzmu i neurotyzmu
- utrwalenie pożądanych społecznie odruchów to kształtowanie sumienia
Teorie nieprawidłowej osobowości:
- psychopatia – nieprawidłowo ukształtowana osobowość, niezdolność do stałych związków uczuciowych, brak poczucia winy, nieumiejętność odroczenia gratyfikacji, skłonność do agresji;
- zespół ogólnego niepowodzenia – nikła odporność na stres, niewielka zdolność koncentracji, brak wytrwałości;
2 Kierunki socjologiczne.
Założenia:
a). Zachowanie człowieka kształtują czynniki społeczne.
b). Niekorzystne warunki społeczne generują działania przestępne.
c). Można ustalić, jakie czynniki wywołują zachowanie przestępne.
d). Usunięcie takich czynników lub ich złagodzenie pozwala skutecznie przeciwdziałać przestępczości.
1. Koncepcje ekologiczne:
Środowisko – ogół czynników zewnętrznych oddziałujących na organizm ludzki
- Shaw, McKay
- nierównomierny rozkład przestępczości w miastach wyjaśnia się zróżnicowaniem kulturowym
- obszary nasilonej przestępczości cechuje stan dezorganizacji społecznej
2. Teoria strukturalne
Ludzie są uplasowanie na różnych miejscach lub też na różnych poziomach struktury społecznej, a przez to mają odmienne możliwości działania.
R. Merton:
- jednostki w toku socjalizacji internalizują społecznie uznane cele i sposoby ich osiągania, ale internalizują je w różnym stopniu
- jednostki podlegają społecznemu naciskowi w celu osiągnięcia społecznie uznanych celów (wartości)
- jednostka nie mająca dostępu do akceptowanych społecznie środków osiągnięcia celu ma duże szanse wykazywać zachowania innowacyjne
- teoria anomii
5 sposobów przystosowania do społeczeństwa:
- konformizm
- innowacja
- rytualizm
- wycofanie
- bunt
3. Teorie zróżnicowania kulturowego
A.Cohen teoria podkultury przestępczej. Teoria mówiąca, że ogólno społeczne standardy zachowań i wartości tworzy klasa średnia. Jednocześnie u klas niższych tworzą się aspiracje do wyznaczonych przez klasy średnie celów, ale brakuje możliwości ich osiągnięcia i to prowadzi do przestępczości jako zaprzeczenia wyznawanych przez klasę średnią norm (negatywizm).
Wartości cenione przez klasę średnią:
- ambicja
- osobista odpowiedzialność
- szacunek dla osiągnięć
- świecki ascetyzm
- racjonalność
- dbałość o wygląd i maniery
- eliminacja agresji fizycznej i przemocy
- rozsądny wypoczynek
- szacunek dla własności
Podkultura odrzuca wartości klasy średniej. Tworzy własny system norm, który jest sprzeczny z tym panującym.
W.Miller- teoria kultury warstwy niższej. Ta podkultura skupia się wokół pewnych charakterystycznych punktów, których realizacja jest często związana z naruszaniem prawa:
- trudności
- twardość
- cwaniactwo
- podniecenie
- los
- niezależność
Duże znaczenie ma dla grupy jej stworzenie i poczucie przynależności.
R.Cloward, L.Ohlin – teoria zróżnicowanych okazji.
Na wybór zachowania zgodnego albo sprzecznego z prawem wypływa nie tylko dostęp do środków skłaniających do zachowań poprawnych ale także dostępność środków koniecznych do podjęcia zachowań antyprawnych.
3 rodzaje grup (głównie nieletnich):
- przestępcze
- konfliktowe
- wycofania
4. Teorie uczenia się zachowań przestępnych
E.Sutherland – teoria zróżnicowanych powiązań.
- pasywny obraz człowieka
9 twierdzeń teorii:
- zachowanie przestępne jest wyuczone
- zachowanie przestępne zostaje wyuczone w interakcjach z innymi osobami w procesie komunikowania się
- zasadnicza część tej nauki dokonuje się w grupach pierwotnych
- uczenie się zachowań przestępnych obejmuje: technikę popełnienia przestępstwa i motywację
- specyficzne ukierunkowanie motywów i dążeń jest wyuczone w powiązaniu z określeniem norm prawnych jako wiążących bądź nie
- jednostka staje się przestępcą w skutek nadwyżki definicji sprzyjających naruszeniu przepisów prawa
- zróżnicowane powiązania mogą się różnić częstotliwością, pierwotnością (siłą) i intensywnością
- przy nauce zachowań przestępnych występują wszystkie mechanizmy dotyczące uczenia się
- zachowania przestępne pojawiają się w celu zaspokojenia potrzeb
A.Bandura – teoria społecznego uczenia się
Jednostka musi się zetknąć z określonym przestępnym zachowaniem, musi je zaobserwować i zapamiętać, czasem też musi nabyć odpowiednie umiejętności. Jednak aby doszło do zachowań przestępnych jednostka musi zostać poddana odpowiednim bodźcom wyzwalającym:
- awersyjne: o emocjonalnym zabarwieniu ujemnym
- instrumentalne: związane z dążeniem do korzyści określonej
- modelujące: wpływ otoczenia
- instrukcyjne: posłuch wobec osób ważnych dla jednostki
- psychotyczne
G.Sykes i D. Matz - teoria technik neutralizacji.
zaprzeczenie bezprawia
zaprzeczenie ofiary
zaprzeczenie odpowiedzialności
potępienie potępiających
powołania na wyższą rację
bezsensowność prawa
odebrania należnego
5. Teorie kontroli
E. Durkheim
Przestępczość jest zjawiskiem normalnym, które występowało, występuje i zawsze będzie występować w każdym społeczeństwie. Zachowanie łamiące normy jest czynnikiem dynamizującym społeczeństwo. Przestępstwo zmusza społeczność do nieustannej rewizji przestrzeganych norm. Poza tym człowiek jest istotą egoistyczną i nie ma żadnych hamulców przed krzywdzeniem innych. Społeczeństwo jednak musi wytwarzać środki zdolne do powstrzymywania ludzi przed popełnianiem przestępstw, aby utrzymać nasilenie przestępczości we właściwych granicach.
T.Hirschi
Przyczyną przestępczości jest osłabienie lub zerwanie więzi społecznej, gdyż zmniejsza to gotowość jednostki do przestrzegania norm społecznych.
Elementy więzi społecznej;
- przywiązanie – pozytywny związek emocjonalny z osobami bliskim
- zaangażowanie – uczestnictwo w działalności uznawanej za ważną, której mogłoby zaszkodzić popełnienie przestępstwa
- zaabsorbowanie – udział w działalności zgodnej z prawem
- przekonanie – gotowość do przestrzegania norm prawnych
Brak lub osłabienie któregokolwiek z tych elementów tworzących więź społeczną może prowadzić do zachowań przestępnych.
Hirschi uzupełnił swoją teorie o stwierdzeni, że zachowanie kryminalne miałby być wynikiem niskiej samokontroli jednostki z powodu jej skłonności hedonistycznych.
2. Kryminologia antynaturalistyczna.
W centrum zainteresowanie => społeczna reakcja na zachowania przestępne.
1. E. Lemert
- dewiacja pierwotna: popełnienie przestępstwa
- dewiacja wtórna: reakcja społeczeństwa na zachowanie jednostki
- stygmatyzacja sprawcy (status przypisany)
- przesocjalizowana koncepcja człowieka
- brak uwzględnienia indywidualnej odporności jednostki na stygmatyzację
2. H.Becker
- symboliczny interakcjonizm
- świat społeczny to konstrukt o społecznym rodowodzie, który powstaje w drodze interakcji jednostki i grupy społecznej
- o naruszeniu normy decyduje reakcja społeczna
- brak reakcji wyklucza zachowanie dewiacyjne
- reakcja społeczna nadaje zachowaniu znaczenie dewiacyjne
kariery dewiacyjne – utrwalania się zachowań sprzecznych z normami u osób, którym nadano miano dewianta
3. E.Schur
- 4 elementy kształtowania kariery przestępczej:
• stereotypizacja obrazu przestępcy
• retrospektywna interpretacja: zinterpretowanie przeszłych zachowań dewianta jako sprzecznych z normami
• negocjacje – możliwość uznania praworządności dewianta
• pochłanianie ról – przyjęcie stygmatu przez dewianta
diversion – kierowanie pewnych drobnych spraw do rozpatrywania poza wymiarem sprawiedliwości, np. w drodze mediacji, w celu uniknięcia stygmatyzacji sprawcy
4. D.Matz
- także: G. Pearson, N. Kittrie
- rzeczywistość społeczna to seria alternatywnych rzeczywistości
- unikanie wartościowania osób
- brak „normalności” i „patologii”, a istnienie „zróżnicowania”
- postulat odrzucenia korekcjonizmu
- postulat tolerancji dla odmienności
- spojrzenie na świat oczami jednostki (przestępcy)
- metodologia humanistyczna w kryminologii
5. F.Sack
- odmienny sposób traktowania przedmiotu badań kryminologicznych
- przedmiotem badań: instytucje i mechanizmy kontroli
- przestępstwo to ocena jakiegoś zachowania
- postulat uwolnienia kryminologii od prawa karnego
- postulat kryminologii zorientowanej na normę socjologia kontroli społecznej i prawa karnego
Kryminologia konfliktowa:
1. T.Bernard
- warunki życia jednostki decydują o jej interesach I kształtują jej systemy wartości
- społeczeństwo jest zbudowane z wielu grup o bardzo zróżnicowanych warunkach życiowych, więc w społeczeństwie istnieją bardzo różne, konfliktowe wobec siebie systemy wartości
- prawo to wynik kompromisu skonfliktowanych grup żyjących w społeczeństwie
- im wyższa pozycja grupy tym większy wpływ na prawo i agendy sformalizowanej kontroli
- nasilenie przestępczości ujawnionej poszczególnych grup społecznych będzie odwrotnie proporcjonalne do politycznej i ekonomicznej pozycji tej grupy – odpowiedź na pytanie queteletowskie
2. B.Vold – teoria konfliktu grupowego
Człowiek jest istotą grupową, której życie jest częścią I produktem związków grupowych.
- konflikt celów grup (konkurencja celów na jednym polu)
- mobilizacja jednej grupy przeciw drugiej
- przestępstwo może być traktowane jako zachowanie członków mniejszości, bo interesy większości są chronione prawem
- odnosi się to tylko do niektórych kategorii przestępstw
3. A.Turk – teoria kryminalizacji
- przestępstwo I przestępca to cechy definiowalne i nadawane przez innych
- grupa dominująca w społeczeństwie tworzy prawo (władza), grupa podporządkowana podlega prawu (poddani) i nie mają na nie wpływu
- władza i poddani nieustannie uczą się interakcji między sobą
- stabilność władzy zależy od uległości poddanych
normy kulturowe – werbalnie formowane wartości
normy społeczne – rzeczywiste zachowanie
4. R.Quinney – koncepcja społecznej rzeczywistości przestępstwa
Skupienie na społecznym mechanizmie tworzenie konstruktu, jakim jest problem przestępczości.
Przestępstwo – definicja zachowania ludzkiego, kreowana przez upoważnione do tego agendy w ramach politycznie zorganizowanego społeczeństwa.
- interesy formalne segmentu: brak elementów wewnętrznej organizacji
- interesy aktywne: organizacja celem świadomego artykułowania swoich interesów
- segmenty społeczne tworzą definicja kryminalne, które wypełniają segmenty nie mogące tworzyć prawa
Kryminologia radykalna:
1. T.Bernard
- oparcie o teorię konfliktu społecznego
- społeczeństwo podzielone jest na klasy o sprzecznych interesach: klasa posiadająca środki produkcji i klasa zatrudniona w produkcji
- prawo karne to instrument wykorzystywany przez klasy panujące do utrzymywania i umacniania swej dominującej pozycji społecznej
- nierówność społeczna
- odrzucenie pozytywistycznego korekcjonizmu
- wszystkie społecznie szkodliwe zachowania (nie tylko przestępstwa) przedmiotem badań kryminologii
2. Nowa kryminologia: I.Taylor, P.Walton, J.Young
- krytyczna analiza pozytywizmu
- atak na instytucja kontroli społecznej
- potrzeba pewnych wartościowań
- postulat obalenia kapitalizmu
- rozszerzenie nieformalnej kontroli społecznej
- przestępstwo i dewiacja to formy naturalnego zróżnicowania ludzi (wizja społeczeństwa pluralistycznego)
- krytycyzm wobec prawa karnego
3. N.Christie - abolicjonizm
- likwidacja prawa karnego jako instrumentu kontroli społecznej
- rozwiązanie, ułagodzenie konfliktu między ofiarą a sprawcą
- wynagrodzenie ofiary
- odformalizowanie procesu rozmów między sprawcą a ofiarą
fenomenologia – społeczne funkcje prawa karnego
4. K.Erikson
- kryminologia historyczna
- fale dewiacji w historii Bostonu
- rola wroga w umacnianiu więzi społecznych (Simmel)
- kształtowanie granic konformizmu przez niewielką przestępczość (Durkheim)
5. W.Chambliss
- problem włóczęgostwa w Anglii
- surowość kar jako środek polityki społecznej władzy
6. M.Foucault – społeczne funkcje kontroli społecznej
- koncepcja społeczeństwa dyscyplinującego
- kara więzieni to technologia sprawowania władzy
- więzienie to narzędzie dozoru społeczeństwa
6. Kryminologia neoklasyczna.
Paradygmat wywodzący się jeszcze z oświeceniowej myśli prawa karnego. Odrodził się w XX wieku i zyskał dużą popularność zwłaszcza w USA.
Założenia:
- indeterminizm
- kara jako sprawiedliwa odpłata za wyrządzone zło
- metodologia
- kary o charakterze jednoznacznie oznaczony
1. A. Hirsch – koncepcja sprawiedliwej odpłaty
- kara: jednoznaczna, sprawiedliwościowa, retrybutywna
- resocjalizacja to naruszenie autonomii jednostki, gdyż każdy może sam zdecydować czy chce być lepszy czy nie a nie być do tego zmuszanym w więzieniu
- równość traktowania podobnych przypadków
- koncepcja indeterministyczna człowieka
2. E. Haag – koncepcja wolnej woli
- zachowania ludzkie mają określone przyczyny i trzeba odróżnić przyczynowość od przymusu
- koncepcja kary odstraszającej
- odstraszania poprzez nieuchronność i intensywoność kary
- indeterministyczna koncepcja człowieka
- wyborami ludzkimi rządzą pewne prawidłowości
- państwo poprzez politykę karną może wpływać na wybory jednostki
3. Ekonomiczna teoria przestępczości – G.Becker, I.Ehrlich
- koncepcja racjonalnego sprawcy
- teoria zysków i strat kierujących działaniem człowieka
- ludzie chcą maksymalizować przyjemność i zachowanie
- przestępstwo to wybór spośród dostępnych sposobności
- ludzie są niezmienni względem siebie w aspekcie psychologicznym i społecznym (wszyscy kierują się tymi samymi zasadami)
- recydywa może być skutkiem wypaczeń psychicznych
- oddziaływania generalnoprewencyjne
- zaostrzenie surowości represji karnej
- fizyczne uniemożliwianie popełnienia przestępstw w drodze wieloletniej izolacji więziennej
4. J.Q Wilson – badanie przyczyn przestępczości
- krytyka pozytywizmu
- analiza w kategoriach możliwego praktycznego działania
- odejście od teorii na rzecz praktyki i wymiernych korzyści
- teoria wybitych szyb
- środowisko otaczające społeczność wpływa na poziom przestępczości
5. M. Felson – perspektywa działań rutynowych
- o rozmiarach przestępczości decyduje podaż okazji przestępczych
- społeczeństwo przemysłowe daje wiele okazji do zachowań przestępnych
- współcześnie występuje osłabienie mechanizmów kontrolnych i potencjalnych obiektów ataku i sprawców
- osłabienie więzi społecznej
- społeczeństwo i istniejące w nim więzi zależą od grup pierwotnych i małych grup: rodzina, szkoła, a także od stylu życia, czasu wolnego itp.
- ekspansja przestrzeni publicznej powoduje, wzrost przestępczości bo za taką przestrzeń nikt nie czuje się odpowiedzialny
- duża rola prewencji i odnawiania więzi społeczności lokalnych