Choroby genetyczne

1. Zespół Patau (13 para chromosomów)
Częstotliwość występowania tej wady wynosi 0,2/1000 żywo urodzonych niemowląt. Wiek matki, choć w niewielkim stopniu zakresie, wpływa na częstotliwość występowania tego zespołu. Dziecko umiera zazwyczaj w kilka godzin lub dni po urodzeniu. Osoba z Zespołem Patau charakteryzuje się ubytkami owłosienia na głowie, oczy są osadzone blisko siebie (może dojść nawet do ich „połączenia”).
2. Choroba Tay - Sachsa
Przyczyną tej choroby jest zaburzenie metabolizmu lipidów w mózgu.
W tej chorobie Tay - Sachsa dziedziczonej jako recesywna cecha autosomalna, uszkodzenie ośrodkowego układu nerwowego wywołuje ślepotę i głębokie upośledzenie umysłowe. Choroba rozpoczyna się w pierwszym roku życia i kończy śmiercią przed upływem piątego roku. Wskutek braku pewnego enzymu lipidy błonowe w mózgu nie ulegają normalnemu procesowi rozpadu, lecz gromadzą się w lizosomach. Niestety, mimo prowadzonych nad tym zagadnieniem badań, żadne skuteczne leczenie nie jest jeszcze dostępne.
Nieprawidłowy allel występuje szczególnie często w populacji Żydów amerykańskich wywodzących się z Europy Wschodniej (Aszenazyjczyków). Natomiast w populacji Żydów wywodzących się z rejonów Morza Śródziemnomorskiego (Sefardyjczyków) częstość występowania tej mutacji jest niewielka.
3. Zespół Klinefeltera (zestaw chromosomów XXY)
Zespół Klinefeltera charakteryzuje się obecnością 47 chromosomów, w tym dwóch chromosomów X i jednego chromosomu Y. Osoby cierpiące na to zaburzenie chromosomowe są prawie normalnym mężczyznami, jednak jądra ich są słabo rozwinięte i wytwarzają mało plemników bądź nie wytwarzają ich wcale. Fakt, że fenotyp męski u ludzi determinuje przede wszystkim chromosom Y, dał się ustalić dzięki wykryciu, że chromosom ten pełni funkcję „genetycznego wyłącznika” w rozwoju osobnika męskiego.
Osoby z zespołem Klinefeltera są zwykle bardzo wysokie, mają sutki ukształtowane podobnie jak u kobiet, a blisko połowa wykazuje lekkie upośledzenie umysłowe. Na podstawie obecności w komórkach tych osób jednego ciałka Barra można by je uznać niesłusznie za kobiety. Osoby z Zespołem Klinefeltera cierpią na liczne problemy psychiczne: depresję, psychozę, niską aktywność płciową, parafilię (podpalania oraz inne akty przemocy).
Leczenie tej choroby polega na podawaniu testosteronu. Uzupełnienie tego hormonu umożliwia „korektę” sylwetki ciała i innych cech psychofizycznych, których stan zależy od prawidłowego poziomu testosteronu w organizmie.
4. Hemochromatoza pierwotna
Jest zaburzeniem w zakresie metabolizmu żelaza. Mówiąc najogólniej, osoby posiadające określone mutacje genetyczne nie potrafią pozbyć się nadmiaru żelaza z krwi, co powoduje jego gromadzenie w tkankach ciała. Jeśli ten stan nie jest odpowiednio wcześnie zdiagnozowany może spowodować uszkodzenie serca, wątroby oraz innych życiowo istotnych organów.
5. Bezpłodność męska (AZF)
Jej przyczyn może być bardzo wiele. Jedną z nich jest zaburzenie procesu spermogenezy, który jest uwarunkowany mutacją w locus nazywam AZF, znajdującym się na długim ramieniu chromosomu Y. Mutacja w genach tam znajdujących się jest częstą przyczyną genetycznej niepłodności męskiej.
6. Choroba Alzheimera
Jest schorzeniem otępiennym polegającym na zaniku tkanki mózgowej, spowodowanym odkładaniem się w mózgu substancji białkowej, zwanej amyloidem. Do głównych objawów należą: zanik pamięci, trudności z mową, rozdrażnienie, niemożliwość skupienia uwagi i załatwienie nawet najprostszych spraw życia codziennego, często występuje depresja. Badanie daje pacjentowi możliwość informacje na temat jego predyspozycji do zachorowania na chorobę Alzheimera jak również chorób miażdżycowych oraz pozwala na wczesne wykrycie zagrożenia udarami mózgu.
7. Zespół Edwardsa (18 para chromosomów)
Częstotliwość występowania tej wady wynosi 0,3/1000 żywo urodzonych niemowląt, z tym, dziewczynek występuje on 3 razy częściej. Wiek matki wpływa na częstotliwość występowania tego zespołu. Dzieci z tym zespołem charakteryzują się m.in. wzmożonym napięciem mięśniowym, przykurczem kończyn, nisko osadzonymi uszami, pojawiają się wady stóp (tzw. suszkowate stopy), niemowlęta zaciskają charakterystycznie piąstkę. U osób z tym zespołem występuje głuchota, zmiany szkieletu, niedorozwój umysłowy i fizyczny, mogą wystąpić mongolskie rysy twarzy. Dzieci umierają przed ukończeniem 1 roku życia. Anomalie rozwojowe stwierdzono w przypadku trisomią 13, 14 bądź 15 pary autosomów - rozszczepienie podniebienia, zajęcza warga, polidaktylia (obecność większej niż prawidłowej liczby palców u dłoni i stóp, najczęściej 6) także wady serca bądź ośrodkowego układu nerwowego.
8. Tirosomia heterosomów
Występuje w przypadku zespołu nad kobiety o kariotypie 47, XXX (44 chromosomy: 44 autosomy + trzy chromosomy). Fenotypowo są to kobiety, o bardzo silnych cechach kobiecych, obniżonej płodności, niskim wskaźniku inteligencji. Częstość tego występuje u ok. 0,1% populacji kobiet.
9. Rdzeniowy zanik mięśni (SMA)
Jest to jedna z najczęstszych chorób genetycznych. Z badań na wykrywanie tej choroby powinny skorzystać przede wszystkim osoby, u których w rodzinie stwierdzono już taką wadę. Genetycy oceniają, że 2-3% dzieci przychodzi na świat z jakimś zaburzeniem rozwojowym, które aż w 85% są uwarunkowane genetycznie. Poważna choroba dziedziczna ujawnia się, u co dwudziestej osoby przed 25 rokiem życia. Tego zagrożenia nie należy ignorować, tym bardziej, że tylko wczesne wykrycie schorzenia umożliwia skuteczne leczenie i rehabilitację.
Niestety nie można jeszcze wykrywać nosicieli SMA. W Polsce, co 40 osoba jest jej nosicielem, a ryzyko ponownego wystąpienia SMA w rodzinie dotkniętej zaburzeniem sięga aż do 25%. Pierwszym przypadkom chorób genetycznych w rodzinie na razie nie można zapobiec, ale u następnego dziecka można przynajmniej wcześniej stwierdzić lub ją wykluczyć. Genetycy zalecają, zatem, by ich członkowie poddali się testom genetycznym.
10. Zespół Downa (mongolizm) zwany też trisomią 21, ponieważ charakteryzuje
się dodatkowym chromosomem w 21 parze alleli. Występuje w około jednym przypadku na 600 urodzeń. Częstość występowania zespołu Downa zwiększa się z wiekiem matki, natomiast nie zależy od wieku ojca ani od liczby przebytych ciąż.
Objawy. Zwykle niemowlęta obciążone tą chorobą zachowują się spokojnie, mało płaczą a napięcie ich mięśni jest obniżone. Ich rozwój psychiczny i fizyczny jest opóźniony, a tak zwany iloraz inteligencji wynosi około 50. Głowę mają małą, część potyliczną spłaszczoną, kończyny górne krótkie, oczy skośne, uszy małe i nisko osadzone, nos spłaszczony, a w kącie powiekowym przy nosie skóra tworzy fałdy. Język jest duży, pofałdowany i z trudem mieści się w jamie ustnej, dlatego niemowlę ma usta otwarte i język nieco wysunięty. Bruzdy na dłoniach mają charakterystyczny wygląd. Ręce są krótkie i szerokie, palce krótkie, a mały palec ma dwa paliczki zamiast trzech. U 30 - 40 % noworodków stwierdza się wrodzoną wadę serca (połączenie między komorami). Dzieci z zespołem mają znaczną skłonność do zapadania na ostre białaczki. Przewidywana długość życia dziecka z tą chorobą jest mała, szczególnie przy wadzie serca i ze względu na wysoką częstość ostrych białaczek. Przy odpowiedniej opiece medycznej dzieci z tą chorobą mogą dożyć wieku dorosłego.
11. Hemofilia.
Istotą choroby jest defekt w wytwarzaniu VIII czynnika krzepnięcia, zwanego globuliną antyhemofilową (AHG) lub przeciwhemofilową.
Choroba dziedziczy się w sposób recesywny związany z płcią, tzn., że chorują mężczyźni, a kobiety przenoszą chorobę z pokolenia na pokolenie. I tak np. mężczyzna chory na hemofilię będzie miał ze zdrową kobietą zdrowych synów, ale wszystkie córki będą nosicielkami choroby. Istnieje prawdopodobieństwo, że kobieta będącą nosicielką będzie miała ze zdrowym mężczyzną 50% chorych synów oraz 50% córek będzie nosicielkami choroby. Hemofilia stanowi ok.80% wszystkich wrodzonych skaz krwotocznych, a częstość jej występowania wynosi od 1: 11000 do 1: 16000 mieszkańców. W Polsce żyje ok. 3000 osób chorych na hemofilię, z tego połowa to dzieci.
Objawy. W hemofilii o ciężkim przebiegu objawy choroby ujawniają się zwykle we wczesnym dzieciństwie. Uwagę otoczenia zwraca wówczas łatwe siniaczenie się dziecka zaczynającego chodzić. Po większych urazach mogą powstawać rozległe wylewy krwawe w tkance podskórnej i mięśniach. Bardzo charakterystycznym objawem są wylewy krwi do stawów. Powiększa się wtedy objętość stawu, jest on tkliwy, występuje ograniczenie ruchomości. Powtarzające się wylewy do stawów nie leczone prawidłowo mogą prowadzić do znacznych deformacji kończyn i trwałego kalectwa na skutek nie tylko pierwotnych zmian w stawie, ale i szybko postępującego zanikania mięśni w wyniku ograniczenia ruchomości kończyny. Szczególnie częste są wylewy do dużych stawów: kolanowych, łokciowych i skokowych. Równie groźne są masywne wylewy do mięśni, gdyż wynaczyniona krew może uciskać pnie nerwowe i tętnicze oraz stać się przyczyną trwałych porażeń, niedokrwienia i martwicy tkanek. Wylew do mięśnia biodrowo-lędźwiowego może wywołać znaczną bolesność i jeżeli wystąpi po stronie prawej, może dawać objawy podobne do ostrego zapalenia wyrostka robaczkowego.
Typowym objawem hemofilii jest również często występujące krwawienia z nosa. Dość częstym i trudnym do opanowania objawem jest krwiomocz. Rzadsze są krwawienia z przewodu pokarmowego. Najgroźniejsze w następstwach są krwawienia do ośrodkowego układu nerwowego występujące zwykle po urazie głowy. Mogą one stanowić bezpośrednie zagrożenie życia, a po opanowaniu krwawienia- prowadzić do wystąpienia padaczki oraz upośledzenia umysłowego.
Do najbardziej burzliwych krwawień u hemofilików należą te, które powstają w przebiegu wykonywanych bez odpowiedniego przygotowania zabiegów operacyjnych lub ekstrakcji zębów.
W miarę upływu lat nasilenia objawów krwotocznych często zmniejszają się, co wiąże się ze spokojniejszym trybem życia osób dorosłych i mniejszym ich narażeniem na urazy.
12. Mukowiscydoza, czyli zwłóknienie torbielowate.
Jest to wielo-układowa choroba przekazywana dziedzicznie jako cecha recesywna nie związana z płcią. Podstawowe zaburzenia dotyczą czynności gruczołów wydzielania zewnętrznego: trzustki, gruczołów ślinowych, potowych i śluzowych w przewodzie pokarmowym i układzie oddechowym. Objawy choroby zależą od gromadzenia się gęstej, lepkiej wydzieliny w wymienionych gruczołach, zatykaniu ich i wtórnym zakażeniu. Istnieje kilka postaci klinicznych mukowiscydozy; może ona objawiać się już w okresie noworodkowym, prowadząc do tzw. niedrożności smółkowej jelit. Najczęściej spotyka się postać płucną lub mieszaną z objawami ze strony układu oddechowego i przewodu pokarmowego. Ciężkie postacie mukowiscydozy oskrzelowo-płucnej występują u dzieci, które otrzymały tę cechę od obojga rodziców. U dzieci, które odziedziczyły tę cechę od jednego rodzica, może wystąpić poronna postać choroby. W ciężkich postaciach choroby objawy niewydolności oddechowo-krążeniowej pojawiają się już w pierwszym roku życia i w ciągu 1-2 lat, a czasami kilku miesięcy, doprowadzają do zgonu dziecka. W nieco lżejszych postaciach, u dzieci z wcześnie ustalonym rozpoznaniem i prawidłowo leczonych, okres przeżycia może wynosić kilka do kilkunastu lat. W najlżejszych przypadkach może to być jedynie skłonność do nawracania zakażeń układu oddechowego.
Chorzy z mukowiscydozą mają szczególną skłonność do zakażeń gronkowcem złocistym i pałeczką ropy błękitnej. Łatwo też powstaje u nich trwałe rozszerzenie oskrzeli. Leczenie mukowiscydozy polega na ochronie przed zakażeniami, a w przypadku pojawienia się nadkażenia bakteryjnego - szybkim leczeniu antybiotykami. Konieczne jest wykonanie kilka razy w ciągu dnia drenażu oskrzeli w celu zapobiegania zaleganiu wydzieliny.
13. Anemia sierpowata.
Jest chorobą wynikającą z mutacji genowych, które spowodowały patologiczną budowę hemoglobiny. Niewielka zmiana w budowie łańcucha białkowego hemoglobiny powoduje ciężkie objawy kliniczne, od niedokrwistości hemolitycznej począwszy, poprzez uszkodzenie nerek i zaburzenia rozwoju kośćca, a na ślepocie skończywszy. W chorobie tej krwinki czerwone przybierają postać sierpowatą zamiast normalnej formy dysku. Ciężkie objawy występują u tych ludzi, którzy wadę tą dziedziczą po obojgu rodzicach, u tych którzy dziedziczą tylko częściowy defekt, choroba jest w formie utajonej, a ciężkie objawy rozpadu krwinek występują tylko pod wpływem takich bodźców jak gorączka, narkoza itp.
14. Fenyloketonuria
Wrodzony defekt metaboliczny uniemozliwiający prawidłową przemianę w organizmie niezbędnego amonikwasu fenyloalaniny, co prowadzi do nagromadzania się w komórkach fenyloketonów i powoduje zaburzenia w rozwoju ośrodkowego układu nerwowego. Osoby chore na fenyloketonurię muszą stosować specjalną dietę opartą na preparatach białkowych pozbawionych fenyloalaniny i unikać produktów zawierających znaczące ilości tego aminokwasu, m.in. sztucznego środka słodzącego aspartamu.
Objawy: Opóźnienie rozwoju psychoruchowego - stwierdzane w okresie niemowlęcym często stanowi pierwszy objaw sugerujący chorobę. Z wiekiem dziecka na plan pierwszy w obrazie choroby wysuwa się opóźnienie rozwoju umysłowego. U większości pacjentów upośledzenie umysłowe odpowiada wartościom charakterystycznym dla opóźnienia w stopniu głębokim (iloraz inteligencji 20-40). Różnice parametrów rozwoju psychicznego są spowodowane najprawdopodobniej indywidualnie zróżnicowanym deficytem enzymatycznym hydroksylazy fenyloalaninowej.
15. Rodzinne przedwczesne dojrzewanie męskie
Testotoksykoza, zwana jest również rodzinnym przedwczesnym dojrzewaniem męskim, jest rzadko spotykaną postacią przedwczesnego dojrzewania o charakterze rzekomym u chłopców. Spowodowana jest autonomicznym wydzielaniem testosteronu przez przerosłe komórki Leydiga jąder, jąder wyniku mutacji zarodkowej genu receptora lutropiny.
Kobiety nosicielki mutacji nie chorują, ponieważ do syntezy estrogenów estrogenów jajnikach konieczne jest, oprócz aktywności lutropiny, równoczesne działanie folitropiny. Choroba ta charakteryzuje się wczesnym początkiem objawów – zazwyczaj przed 3 rokiem życia, oraz szczególnie agresywny, dynamiczny przebieg dojrzewania, mogący sugerować nowotworowe podłoże choroby. Jądra są obustronnie powiększone, stężenie testosteronu odpowiada wartościom dorosłego człowieka. Obserwuje się gwałtowne dojrzewanie wieku kostnego. Spermatogeneza – jakkolwiek uszkodzona – jest zwykle zachowana. Badaniem rozstrzygającym dla rozpoznania jest stwierdzenie mutacji genu receptora lutropiny u pacjenta lub u jednego z rodziców.
16. Dziedziczna Skłonność Miażdżycowa
Badanie wykrywa formę genu predysponującego do zachorowania na choroby miażdżycowe (określamy mutacje ApoE odpowiedzialną za hiperlipoproteinemie oraz mutację ApoB odpowiedzialną za hipercholesterolemie).
Badaniu powinny poddać się osoby u których w rodzinie wystąpiły przypadki miażdżycy ponieważ ryzyko rozwoju miażdżycy u takich osób jest 3 krotnie wyższe.
Badaniu powinny się poddać także osoby z:
· Cukrzycą,
· Nadwagą,
· Nadciśnieniem tętniczym,
· Wysokim cholesterolem,
· Palące tytoń,
· Pijące alkohol.
Na rozwój miażdżycy mają wpływ czynniki dziedziczne-wrodzone oraz środowiskowe-nabyte.
17. Choroba Parkinsona
Diagnostyka choroby genetycznej powodującej zwyrodnienie układu nerwowego oraz upośledzenie koordynacji ruchowej i równowagi,
Najbardziej charakterystyczne objawy choroby są: drżenie rąk, ramion, nóg, żuchwy i twarzy, sztywność kończyn i tułowia, spowolnienie ruchów, upośledzenie koordynacji ruchowej i równowagi.
18. Albinizm (bielactwo) - brak pigmentu w skórze, tworach skórnych, włosach i tęczówce oka(jest rzadko niebieskawa) (czerwone oczy). Chorzy nie mający pigmentu w skórze, są wrażliwi na działanie promieni słonecznych, mają bardzo jasną skórę, białe włosy, rzęsy i brwi. Dziecko z albinizmem rodzi się różowawe, co jest spowodowane prześwitywaniem naczyń krwionośnych. Tęczówka ich oka jest bezbarwna, przeświecają przez nią naczynia krwionośne, co nadaje oku czerwoną barwę. Albinizm wywołany jest przez brak enzymu tyrozynazy przekształcającego prekursor melaniny w barwnik melaninę. Warunkuje go gen recesywny homozygotyczny. Cechę tę zaliczamy do genetycznych anomalii pigmentacji, która jest niekorzystna dla osobnika. Prócz albinizmu właściwego (uogólnionego) występuje także albinizm lokalny (częściowy). W zasadzie albinizm występuje rzadko, aczkolwiek u niektórych gatunków zwierząt (króliki, tchórze, szczury, świnki morskie, myszy, papugi) stał się cechą charakterystyczną dla niektórych odmian. Polega on na nieregularnie rozłożonych przebarwieniach (gdzie nie ma melaniny) na całym ciele, a najczęściej na czole.