Instytucje i organy władzy na Litwie

Litwa
Republika Litewska (Lietuvos Respublika) w skrócie Litwa (Lietuva) to państwo położone w północno – wschodniej Europie. Stolicą kraju jest Wilno. Litwa graniczy od zachodu z Rosją, od południa z Polską, od wschodu z Białorusią i od północy z Łotwą. Jest częścią homogenicznego regionu gospodarczego zwanego Republikami Bałtyckimi oraz od 1 - go maja 2004 roku jest członkiem Unii Europejskiej.

Państwo litewskie jest niepodległą republiką demokratyczną. Nikt nie może krępować i przywłaszczać prawa Litwy do suwerenności. Na wypadek takiego zagrożenia każdy obywatel Litwy ma prawo stawiać opór komukolwiek, kto przemocą będzie czynił zamach na niepodległość państwa, ciągłość jego terytorium oraz ustrój konstytucyjny. Konstytucja Litwy broni przyrodzonych praw i wolności człowieka, gwarantuje prawo swobodnego wyboru dowolnej religii, prywatnego lub publicznego jej wyznawania, łączenia się w organizacje polityczne i społeczne, występowania w obronie swoich praw i swobód według obowiązujących ustaw.
Najwyższą swą wolę obywatele Litwy wyrażają bezpośrednio poprzez referendum albo pośrednio poprzez wybranych przez siebie przedstawicieli władzy.
Władzę państwową w kraju sprawuje Sejm, Prezydent Republiki oraz Rząd i Sądy


KONSTYTUCJA LITWY

Litwa należała do pierwszych państw byłego Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich, której działacze państwowi i partyjni dostrzegli potrzebę i przede wszystkim możliwość przeprowadzenia radykalnych reform i, co najważniejsze, odzyskania suwerenności i niepodległości. Nastąpiło to 6 września 1991 roku. Jest to ważna data nie tyle może dla samych Litwinów, bo swoją niepodległość liczą od 11 marca 1990 roku od ogłoszenia deklaracji niepodległości – „Akt Rady Najwyższej Republiki Litewskiej o odbudowie niepodległości Państwa Litewskiego”, ale dla zmian w Europie.
W kilka lat po odzyskaniu niepodległości Republika Litewska, którą określano jako „suwerenne demokratyczne państwo wyrażające wolę i interesy narodu Litwy” posiada już podstawowe zręby systemu politycznego. W okresie prowizorium konstytucyjnego trwały prace nad pełną Konstytucją Republiki Litewskiej. Na forum komisji konstytucyjnej Rady Najwyższej ścierały się dwie tendencje. Pierwsza z nich afirmowała system rządów z dominującą pozycją ustrojową prezydenta, gdy druga była za przewagą parlamentu. 13 października 1992 roku ostatecznie przyjęto projekt ustawy zasadniczej o trybie wejścia w życie Konstytucji Republiki Litewskiej oraz ustawy o referendum konstytucyjnym. Referendum odbyło się 25 października 1992 roku. Udział w nim wzięło 75,25 % uprawnionych do głosowania, a za projektem konstytucji opowiedziało się 56,76% głosujących. Konstytucja oraz ustawa o jej wejściu w życie zostały następnie podpisane i ogłoszone przez Przewodniczącego Rady Najwyższej Republiki Litewskiej.
Litewski system polityczny oparty jest na następujących zasadniczych normach konstytucyjnych:
• Litwa jest republiką,
• jest państwem demokratycznym,
• jest państwem jednolitym, niepodzielnym na inne formy państwowe,
• jest państwem socjalnym.
• Władzę państwową na Litwie sprawuje Sejm, Prezydent Republiki, Rząd oraz Sądy.
• Uprawnienia władzy określa Konstytucja.

Konstytucja i ustawy są głównym źródłem prawa. W świetle art. 7 ustawy i inne akty prawne sprzeczne z konstytucją uznawane są za nieobowiązujące.
Zgodnie z przepisem art. 150 Konstytucji, składa się ona z trzech aktów:
• ustawy zasadniczej przyjętej w referendum 25 października 1992 roku,
• ustawy konstytucyjnej „O Państwie Litewskim” z 11 lutego 1991 roku
• aktu konstytucyjnego „O nieprzystępowaniu Republiki Litewskiej do postradzieckich Związków Wschodnich” z 8 czerwca 1992 roku.
Konstytucja określa terytorium Litwy jako jednolite, a zmiana granicy państwowej może nastąpić tylko i wyłącznie w wyniku umowy międzynarodowej zawartej przez Republikę Litewską i ratyfikowanej przez Sejm (większością 4/5 głosów wszystkich jego członków).
Obywatelstwo litewskie nabywa się poprzez więzy krwi. Wyjątki od tej zasady przewiduje ustawa o obywatelstwie. Każdy obywatel również ten, który przebywa za granicami Litwy ma zagwarantowaną opiekę państwa.
Konstytucja gwarantuje wolność człowieka do wyznania i szerzenia religii, możliwość wychowywania swoich dzieci zgodnie ze swymi przekonaniami religijnymi i etycznymi. Zapewnia świecki charakter instytucji szkolnych i wychowawczych, autonomię dla szkół wyższych.
Przewidziane są w ustawie zasadniczej liczne świadczenia socjalne. Pracujące matki mają zagwarantowany urlop płatny przed i po porodzie. Ponadto konstytucja deklaruje nienaruszalność osobistej korespondencji, rozmów telefonicznych oraz wszelkich innych form komunikowania się obywateli, a o zbieraniu takich informacji o życiu prywatnym obywateli decyduje wyłącznie sąd. Obywatelowi przysługuje prawo do swobodnego poruszania się po terytorium Litwy, wyboru miejsca zamieszkania i wyjeżdżania z kraju. Nie można zabronić obywatelowi powrotu do Litwy. Zabrania się natomiast torturowania, okaleczania, poniżania godności ludzkiej i okrutnego traktowania, jak również wymierzania takich kar.
Ilość gwarantowanych praw, zawartych w ustawie jest liczna i spowodowana jest niewątpliwie wynikiem łamania podstawowych praw jednostki w okresie przynależności Republiki Litewskiej do ZSRR.
W konstytucji można dokonać zmian za pomocą ustawy o zmianie konstytucji. Projekt takiej ustawy musi być dwukrotnie rozpatrzony i uchwalony przez Sejm – przerwa między nimi nie może być krótsza niż 3 miesiące – a w każdym głosowaniu musi uzyskać większość, co najmniej 2/3 ogólnej liczby posłów. Z kolei zmiana art. 1 Konstytucji – „Państwo litewskie jest niepodległą republiką ludową”, może nastąpić jedynie w drodze referendum, musi na to wyrazić zgodę, co najmniej ¾ obywateli Litwy korzystających z praw wyborczych. Również w drodze referendum może dojść do skutku zmiana przepisów rozdziału I – Państwo Litewskie i XIV – Zmiana konstytucji. Uchwaloną ustawę o zmianie konstytucji podpisuje prezydent, który również urzędowo ją ogłasza nie później niż w ciągu 5 dni – w razie nie podpisania w danym terminie, podpisania i promulgacji ustawy o zmianie konstytucji dokonuje przewodniczący Sejmu.

System wyborczy
Jak stanowi konstytucja Naród sprawuje najwyższą władzę suwerenną bezpośrednio albo przez demokratycznie wybranych swoich przedstawicieli.
Wybory do wszystkich organów przedstawicielskich są powszechne, bezpośrednie, wolne, równe i tajne.
Czynne prawo wyborcze przysługuje obywatelom litewskim, którzy w dniu wyborów ukończyli 18 lat. Jedynie osoby ubezwłasnowolnione orzeczeniem sądu nie mogą korzystać z tego prawa.
Bierne prawo wyborcze w wyborach parlamentarnych przysługuje obywatelom, którzy w dniu wyborów mają ukończone, co najmniej 25 lat i na stałe są zameldowani na Litwie. Z biernego prawa wyborczego nie mogą korzystać
• osoby odbywające zasadniczą lub zastępczą służbę wojskową,
• osoby odbywające służbę w systemie obrony kraju,
• oficerowie policji i służby wewnętrznej,
• podoficerowie i żołnierze nadterminowi,
• płatni pracownicy jednostek militarnych i służb bezpieczeństwa,
• osoby odbywające karę pozbawienia wolności.
Każdy wyborca dysponuje taką samą liczbą głosów – dwoma głosami w wyborach parlamentarnych i jednym głosem w wyborach prezydenckich.
Prawo zgłaszania kandydatów w wyborach parlamentarnych i samorządowych przysługuje tylko partiom i koalicjom wyborczym.
Spośród 141 deputowanych do Sejmu, 71 wybiera się w okręgach jednomandatowych gdzie obowiązuje system większościowy, natomiast 70 w jednym wielomandatowym okręgu wyborczym gdzie obowiązuje system proporcjonalny.
Wybory do Sejmu przeprowadzane są nie wcześniej niż na 2 miesiące i nie później niż na miesiąc przed upływem kadencji. Wybory przedterminowe mogą być przeprowadzone na podstawie uchwały Sejmu (zwykła większość głosów; frekwencja: 3/5 ogólnej liczby posłów) oraz może je zarządzić Prezydent Republiki.
Warunkiem zdobycia mandatu w okręgu jednomandatowym jest uzyskanie bezwzględnej większości głosów (przy frekwencji 40%). Gdy żaden kandydat nie uzyska wymaganej liczby głosów to w drugiej turze biorą udział dwaj kandydaci, którzy zdobyli najwięcej głosów. Jednak w przypadku, gdy jest tylko dwóch kandydatów w danym okręgu i żaden nie uzbierał wymaganej liczby głosów wybory są powtarzane.
W okręgu wielomandatowym kandydaci są zarejestrowani na listach okręgowych, a w podziale mandatowym biorą udział listy, które uzyskały minimum 5% oddanych głosów przy frekwencji 25%.

Wybory prezydenckie przeprowadzane są co 5 lat. Kandydat musi w dniu wyborów mieć ukończone 40 lat, przed wyborami przez ostatnie 3 lata zamieszkiwać na terytorium Litwy oraz musi również zebrać, co najmniej 20 tysięcy podpisów wyborców. Za wybranego uważa się kandydata, który uzyskał, co najmniej 50 % głosów przy co najmniej 50% frekwencji. Jednak, kiedy nikt nie zwyciężył w pierwszej turze, to w drugiej spotykają się tylko dwaj, którzy osiągnęli najlepszy wynik w pierwszej. Prezydentem zostaje ten, który zdobędzie więcej głosów.

Sejm

Litewski parlament (Seimas) jest jednoizbowy tworzony przez 141 przedstawicieli narodu. Jest jednym z organów sprawujących władzę państwową jak również organem jak wynika z konstytucji równorzędnym i niezależnym od innych organów państwowych. Posłowie wybierani są na 4-letnią kadencję, która jest liczna od dnia pierwszego posiedzenia nowo wybranego parlamentu. Posłów chroni immunitet. Nie wolno im pracować w instytucjach i organizacjach państwowych oraz zakładach prywatnych, nie wolno prowadzić przedsiębiorstwa i działalności handlowej. Poseł może być jedynie powołany na stanowisko Prezesa Rady Ministrów lub ministra. Poseł otrzymuje dietę poselską i oprócz niej nie może przyjmować innego wynagrodzenia chyba, że jest to wynagrodzenie za działalność twórczą.
Warunkiem objęcia mandatu jest złożenie w ciągu miesiąca od pierwszego posiedzenia przysięgi.
Mandat przedstawicielski wygasa wskutek:
• upływu kadencji,
• śmierci,
• ubezwłasnowolnienia (czyli utraty prawa wyborczego),
• pozbawienia mandatu przez Sejm w drodze postępowania dyscyplinarnego,
• nieważności wyborów,
• utraty obywatelstwa litewskiego
• podjęcia zatrudnienia przez deputowanego lub niezrezygnowania z pracy niedającej się pogodzić z obowiązkami.

Deputowany nie może być pociągnięty do odpowiedzialności konstytucyjnej za poważne naruszenie konstytucji, złamanie złożonej przysięgi lub za popełnienie przestępstwa. O Pociągnięcie do takiej odpowiedzialności może wystąpić jedynie prezydent lub ¼ ogólnej liczby członków Sejmu.
Sejm obraduje na sesjach. W ciągu roku zbiera się na dwie zwyczajne: wiosenną (od 10 marca do 30 czerwca) i jesienną (od 10 września do 23 grudnia). Na pierwsze posiedzenie nowo wybranego sejmu zwołuje prezydent (w ciągu 15 dni od wyborów), a jeżeli tego nie zrobi to posłowie mogą zebrać się sami następnego dnia po upływie terminu. Sejm może zadecydować o przedłużeniu sesji – decyzją Przewodniczącego Sejmu, wnioskiem 1/3 ogólnej liczby deputowanych lub decyzją prezydenta. Sejm może być również zwołany na sesje nadzwyczajną.
Władza stanowienia prawa zastrzeżona jest wyłącznie dla Sejmu. Uchwala on ustawy o zmianie konstytucji, ustawy konstytucyjne sensu stricte i inne ustawy. Towarzyszy temu jakikolwiek brak kompetencji egzekutywy do wydanych aktów prawnych o mocy prawnej ustawy. Tryb postępowania ustawodawczego reguluje konstytucja i regulamin Sejmu.
Członkowie Sejmu korzystają z prawa inicjatywy ustawodawczej jak również prezydent, rząd i grupa 50000 obywateli (posiadających prawo wyborcze). Sejm zapoznaje się z „pomysłem” ustawy wnioskodawcy i podejmuje uchwałę o przyjęciu projektu ustawy i włącza go do porządku prac izby w danej sesji lub uchwały o odroczeniu postępowania ustawodawczego i zwróceniu projektu ustawy wnioskodawcy, aby go uzupełnił, albo uchwałę o odrzucenie projektu ustawy. Następnie projekt podlega rozpatrzeniu w trzech etapach postępowania:
1. rozpatrzenie projektu ustawy w komitecie prowadzącym,
2. rozpatrzenie projektu ustawy na posiedzeniu parlamentarnym,
3. przyjęcie projektu ustawy w głosowaniu.
Ustawę uważa się za uchwaloną przez Sejm, kiedy w głosowaniu większość członków Sejmu uczestniczących w posiedzeniu było „na tak”. Ustawy uchwalone przez Sejm podpisuje prezydent. Ma na to 10 dni. W przypadku, kiedy jej nie podpisze ani nie zwróci w danym terminie, ustawę podpisuje i zarządza jej opublikowanie Przewodniczący Sejmu.

Zadania sejmu:
• rozpatruje i przyjmuje poprawki do Konstytucji,
• uchwala ustawy,
• podejmuje uchwały w sprawie referendum,
• zarządza wybory Prezydenta Republiki,
• tworzy przewidziane w ustawie instytucje państwowe oraz powołuje i zwalnia ich kierowników,
• aprobuje lub nie aprobuje przedstawioną przez Prezydenta Republiki kandydaturę Prezesa Rady Ministrów,
• rozpatruje przedstawiony przez Prezesa Rady Ministrów program Rządu i postanawia o jego przyjęciu,
• na wniosek Rządu tworzy i znosi ministerstwa Republiki Litewskiej,
• sprawuje kontrolę nad Rządem, morze wyrazić wotum nieufności dla Prezesa Rady Ministrów,
• mianuje sędziów Sądu Konstytucyjnego, sędziów Sądu Najwyższego i przewodniczących tych sądów,
• mianuje i zwalnia kontrolera państwowego oraz przewodniczącego Zarządu Banku Litwy,
• zarządza wybory do rad samorządowych,
• powołuje Główną Komisję Wyborczą i dokonuje zmian w jej składzie,
• uchwala budżet państwa oraz sprawuje kontrolę nad jego wykonaniem,
• ustawia podatki państwowe i inne obowiązkowe opłaty,
• ratyfikuje i wypowiada umowy międzynarodowe Republiki Litewskiej oraz rozpatruje inne problemy polityki zagranicznej
• ustala podział administracyjny Republiki,
• ustanawia nagrody państwowe,
• wydaje akty amnestii,
• wprowadza zarządzanie bezpośrednie, stan wojenny i wyjątkowy, ogłasza mobilizację i podejmuje decyzję o użyciu sił zbrojnych.


Prezydent Republiki Litewskiej

„Prezydent Republiki stoi na czele Państwa (…) reprezentuje Państwo Litewskie i wykonuje wszystkie obowiązki nałożone na niego przez Konstytucję oraz ustawy” Prezydent Litwy jest klasyczną głową państwa. Konstytucja daje mu duże uprawnienia jednakże stawia pewne ograniczenia.
Prezydent korzysta z przywileju nietykalności (immunitet czasowy): „ Osoba Prezydenta Republiki jest nietykalna. W okresie wykonywania swoich obowiązków nie może on być aresztowany ani pociągnięty do odpowiedzialności karnej albo administracyjnej”. Jest pozbawiony odpowiedzialności parlamentarnej za akty urzędowe. Ponosi jedynie przed Sejmem odpowiedzialność konstytucyjną za poważne naruszanie konstytucji, złamanie przysięgi lub przestępstwo.
Prezydent zobowiązany jest do zawieszeniach swojej działalności w partiach i organizacjach politycznych aż do rozpoczęcia nowej kampanii wyborczej. Nie może być również członkiem Sejmu, pobierać żadnego innego wynagrodzenia poza ustalonym dla Prezydenta Republiki oraz za działalność twórczą.
By zostać prezydentem Litwy trzeba mieć ukończone 40 lat i co najmniej od 3 miesięcy mieszkać na terytorium państwa, będąc jego pełnoprawnym obywatelem. Kadencja Prezydenta Republiki Litewskiej trwa 5 lat. Wybierany jest on przez naród w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich, w głosowaniu tajnym, bezwzględna większością głosów. Ta sam osoba może być wybrana nie więcej niż dwa razy z rzędu.
Wybory prezydenckie przeprowadzane są w ostatnią niedzielę, na dwa miesiące przed upływem kadencji poprzedniego prezydenta. Zarządzane są przez Sejm. Nowo wybrany prezydent obejmuje urząd następnego dnia po wygaśnięciu kadencji ustępującego i po złożeniu przysięgi.


Prawa i obowiązki Prezydenta Republiki Litwy:
• rozstrzyga ważniejsze problemy polityki zagranicznej i wraz z Rządem ją prowadzi,
• podpisuje umowy międzynarodowe i przedkłada Sejmowi do ratyfikacji,
• na wniosek Rządu mianuje i odwołuje przedstawicieli dyplomatycznych Republiki Litewskiej w innych państwach i przy organizacjach międzynarodowych, nadaje najwyższe stopnie dyplomatyczne i tytuły specjalne,
• za zgodą Sejmu mianuje Prezesa Rady Ministrów i powierza mu misję sformowania Rządu i zatwierdza jego skład,
• za zgodą sejmu odwołuje Prezesa Rady Ministrów,
• z chwilą wybrania nowego Sejmu przyjmuje dymisję Rządu i powierza mu pełnienie obowiązków do czasu powołania nowego Rządu,
• w razie dymisji Rządu, nie później niż w ciągu 15 dni przedstawia Sejmowi kandydaturę Prezesa Rady Ministrów,
• na wniosek Prezesa Rady Ministrów mianuje i odwołuje ministrów,
• w ustalonym trybie powołuje powołuje i odwołuje wymienionych w ustawie urzędników państwowych,
• przedstawia Sejmowi kandydatury trzech Sędziów Sądu konstytucyjnego, kontrolera państwowego (odpowiednik naszego Prezesa NIK), przewodniczącego Zarządu Banku Litwy oraz może przedłożyć Sejmowi wniosek o wyrażenie im wotum nieufności,
• za zgodą Sejmu mianuje i zwalnia dowódcę wojska i szefa służby bezpieczeństwa,
• nadaje najwyższe stopnie wojskowe,
• w razie zbrojnej napaści, zagrożenia suwerenności lub integralności państwa podejmuje decyzje w sprawach obrony,
• przedstawia Sejmowi doroczne orędzie o stanie Państwa oraz o jego wewnętrznej i zewnętrznej polityce Republiki Litewskiej,
• może zwołać nadzwyczajną sesję Sejmu,
• zarządza wybory zwyczajnego Sejmu,
• może nadać obywatelstwo Republiki Litewskiej,
• przyznaje nagrody państwowe,
• może stosować prawo łaski wobec skazanych.
Zgodnie z konstytucją „opróżnienie” urzędu prezydenta następuje gdy:
• upłynie czas, na który został wybrany,
• zostaną zarządzone przedterminowe wybory prezydenckie,
• zrezygnuje z zajmowanego urzędu,
• umrze,
• zostanie pozbawiony urzędu przez Sejm większością 3/5 ogólnej liczby posłów, w razie poważnego naruszenia konstytucji, złamania przysięgi lub popełnienia przestępstwa,
• Sejm podejmie większością 3/5 ogólnej liczby posłów (po zasięgnięciu opinii Sądu Konstytucyjnego) uchwałę o niezdolności prezydenta do sprawowania urzędu z uwagi na stan zdrowia.
W razie przejściowej niemożności sprawowania urzędu Przewodniczący Sejmu czasowo zastępuje prezydenta. Nie może jednak tak jak prezydent zarządzać przedterminowych wyborów do Sejmu, dymisjonować i mianować ministrów bez zgody Sejmu.

Rząd Republiki Litewskiej

Rząd zgodnie z konstytucją tworzą Prezes Rady Ministrów i ministrowie.
Do obowiązków rządu zaliczamy:
• zarządzanie sprawami kraju.
• strzeżenie nienaruszalności terytorium państwa i gwarantowanie bezpieczeństwa państwa i porządku publicznego,
• wykonywanie ustaw i uchwał Sejmu oraz zarządzeń prezydenta,
• koordynowanie działalności minister oraz innych instytucji rządowych,
• przygotowywanie projektu budżetu i przedłożenie parlamentowi sprawozdania z jego wykonania,
• nawiązywanie stosunków dyplomatycznych oraz podtrzymywanie więzi z innymi państwami i organizacjami międzynarodowymi,
• wykonywanie innych obowiązków nałożonych przez konstytucję i ustawy.

Pracami rządu kieruje premier. W przypadku, kiedy on nie może wykonywać swoich obowiązków powierza się je jednemu z ministrów (nie dłużej niż na 60 dni).
W skład rządu wchodzi 19 ministerstw, którymi kierują poszczególni ministrowie.
Uchwały rządu podpisuje premier oraz właściwy minister. Decyzje zapadają większością głosów, w obecności co najmniej połowy składu rządu, a głosowanie jest jawne i zarządzane w sytuacji wystąpienia różnic zdań lub na wniosek jednego z ministrów.
Rząd jest odpowiedzialny przed parlamentem za swoją ogólną działalność.
Misję rządu kończy jego dymisja składana prezydentowi, gdy:
• parlament dwa razy z rzędu nie zaaprobuje programu nowo utworzonego rządu,
• parlament w tajnym głosowaniu wyrazi premierowi lub rządowi wotum nieufności,
• premier poda się do dymisji lub umrze,
• każdorazowo po wyborach parlamentarnych lub prezydenckich.
Członkowie rządu korzystają z immunitetu, nie mogą być oni pociągnięci do odpowiedzialności karnej ani aresztowani bez zgody Sejmu.


Partie polityczne i organizacje pozarządowe

System polityczny ZSRR, do którego należała również Litwa, był oparty na zasadach rządów jednopartyjnych. W końcu 1989 r. po dokonaniu zmian w artykułach 6 i 7 Konstytucji Litewskiej SRR, które ugruntowywały wyjątkową rolę Partii Komunistycznej, na Litwie utworzyły się pomyślnie warunki do pluralizmu poglądów, zaczął się kształtować system partyjny. 25 października 1992 r. w referendum powszechnym została przyjęta Konstytucja Republiki Litewskiej, która zapewniła obywatelom prawo do wolnego jednoczenia się we wspólnotach, partiach politycznych i asocjacjach.
Organizacje polityczne i społeczne reprezentujące interesy społeczeństwa zaczęły jednak tworzyć się jeszcze przed ogłoszeniem niepodległości kraju oraz przyjęciem nowej Konstytucji. Już w l. 1988–1990 powstało około stu pięćdziesięciu organizacji społecznych, asocjacji, wspólnot, klubów itp. (z tego największe były organizacje zajmujące się problemami ekologicznymi). Pierwsze partie polityczne zostały założone w 1989 r., dokładniej – reaktywowane zostały organizacje partyjne działające na Litwie w l. 1918–1940. W końcu 1992 r. w kraju działało 11 partii; rozwój partii politycznych oraz systemu partyjnego cechował się dynamizmem: w l. 1993–1997 założono 24, zaś w l. 1998–2003 – jeszcze 17 ugrupowań politycznych. Należy zaznaczyć, że w l. 1992–2003 partie polityczne nie tylko powstawały, niektóre z nich przerwały swoją działalność, następowały w niektórych rozłamy, łączyły się one z innymi ugrupowaniami politycznymi itp. Obecnie (połowa 2004 r.) w Ministerstwie Sprawiedliwości jest zarejestrowanych 36 partii politycznych.
Przed wyborami parlamentarnymi w 1996 r. kontury systemu wielopartyjnego na Litwie w zasadzie były już zarysowane, partie polityczne reprezentowały interesy wszystkich warstw społecznych; nie wszystkie miały oczywiście wpływ na życie polityczne kraju. Uwzględniając ilość otrzymanych głosów w wyborach różnego szczebla, uczestnictwo w procesie formowania rządów oraz ideologiczne (programowe) założenia, należy wymienić przede wszystkim następujące partie polityczne: Litewska Partia Socjaldemokratyczna, Partia Pracy, Nowy Związek (socjalliberałowie), Związek Partii Chłopskiej i Nowej Demokracji (partie lewicowe oraz centrolewicowe), Partia Liberalnych Demokratów, Litewska Partia Chrześcijańskich Demokratów, Związek Ojczyzny, Związek Liberałów i Centrystów (partie prawicowe oraz centroprawicowe).
Działalność partii politycznych na Litwie reguluje Ustawa o partiach politycznych, przyjęta 25 września 1990 r. Stwierdza się w niej, że „różnorodność partii politycznych jest gwarantem demokratyzmu systemu politycznego, pomaga kształtować i wyrażać interesy obywateli oraz wolę polityczną”. Niestety, w tej ustawie partie polityczne nie zostały wyraźnie oddzielone od organizacji społecznych. Uczyniono to dopiero w 1994 r., dokonując w ustawie istotnych zmian. 2 lutego 1995 r. przyjęto Ustawę o organizacjach społecznych. Stała się ona jednym z pierwszych aktów prawnych, regulujących w kraju działalność organizacji pozarządowych. Określono je jako dobrowolne zjednoczenia obywateli (związki, towarzystwa, fundacje, asocjacje i in.), powstałe w celu realizacji wspólnych potrzeb oraz celów członków.
Ustawa o organizacjach społecznych nie regulowała zakładania oraz działalności innych rodzajów organizacji pozarządowych, stała się poważną przeszkodą w zapewnieniu rozwoju „trzeciego sektora”. Dlatego w 1996 r. przyjęto kilka ustaw, określających działalność organizacji pozarządowych oraz gwarantujących ich różnorodność. Przede wszystkim była to Ustawa o instytucjach publicznych (w tej ustawie instytucje publiczne zostały określone jako organizacje non profit oparte na podstawach finansowych, dążące do realizacji zadań społecznych), Ustawa o asocjacjach (asocjacje określone jako dobrowolne zjednoczenia, rozwiązujące problemy gospodarcze, ekonomiczne, społeczne, kulturowe, oświatowe itp. członków oraz pełniących takie funkcje) oraz Ustawa o fundacjach dobroczynności.
Mimo iż obecnie na Litwie organizacje pozarządowe obejmują wszystkie dziedziny działalności społecznej, „trzeci sektor“ nie jest rozwinięty. Szczególnie aktywnie organizacje pozarządowe były zakładane w l. 1993–1995, na przykład, jedynie organizacji społecznych powstało wtedy ponad 1000. Jednak liczba założonych oraz działających w kraju organizacji pozarządowych nie jest stabilna, według danych pochodzących z różnych źródeł, organizacji pozarządowych zaliczanych do sektora nie państwowego i sektora non profit obecnie może być od 10 do 15 tysięcy. Badania przeprowadzone przez Centrum informacji i wspierania organizacji pozarządowych wykazały, że jedynie około 10 proc. mieszkańców kraju jest w taki lub inny sposób zaangażowanych w działalność organizacji pozarządowych. Jeżeli się weźmie pod uwagę, że w krajach Europy Zachodniej w działalności takich organizacji bierze udział 30-50 proc. mieszkańców, można twierdzić, że rozwój sektora organizacji pozarządowych na Litwie znajduje się w stadium wstępnym.


Prawo

Władzę państwową na Litwie sprawuje Sejm, Prezydent Republiki, Rząd oraz Sąd. Uprawnienia władz określa Konstytucja. Urzędy państwowe służą ludziom. (Artykuł 5 Konstytucji RL)
Sąd Konstytucyjny rozstrzyga, czy ustawy i inne akty prawa uchwalone przez Sejm są zgodne z Konstytucją, czy rozporządzenia Prezydenta Republiki i Rządu są zgodne z Konstytucją i ustawami. Status Sądu Konstytucyjnego i tryb wykonywania jego uprawnień określa Ustawa o Sądzie Konstytucyjnym Republiki Litewskiej. (Artykuł 102 RL)
Wymiar sprawiedliwości w Republice Litewskiej sprawują jedynie sądy. Sędziowie i sądy w sprawowaniu swojego urzędu są niezawiśli. Sędzia w postępowaniu sądowym kieruje się jedynie prawem. Sąd wydaje wyrok w imieniu Republiki Litewskiej. (Artykuł 109 Konstytucji RL)
Wymiar sprawiedliwość w Republice Litewskiej sprawuje Litewski Sąd Najwyższy, Litewski Sąd Apelacyjny, sądy okręgowe i rejonowe. Dla rozstrzygania spraw administracyjnych, pracowniczych, rodzinnych oraz innych zgodnie z ustawą mogą być powoływane sądy specjalistyczne. W okresie pokoju w Republice Litewskiej nie mogą być powoływane sądy o szczególnych uprawnieniach. Tryb powoływania i uprawnienia sądów określa Ustawa o sądownictwie Republiki Litewskiej (Artykuł 111 Konstytucji RL )
Człowiek realizując swe prawa i korzystając z wolności jest obowiązany przestrzegać Konstytucji Republiki Litewskiej oraz prawa, nie ograniczać praw i wolności innych (Artykuł 28 Konstytucji RL)

Sądownictwo

Trybunał Konstytucyjny składa się z 9 sędziów mianowanych na okres dziewięciu lat i tylko na jedną kadencję. Co trzy lata trzecia część Trybunału jest odnawiana. Trzech sędziów powołuje Sejm spośród kandydatów, których przedstawia Prezydent Republiki, Marszałek Sejmu oraz Prezes Sądu Najwyższego. Na wniosek Prezydenta Sejm Republiki mianuje Prezesa Trybunału Konstytucyjnego spośród sędziów tego Trybunału. Sędziowie Trybunału Konstytucyjnego nie podlegają żadnej instytucji państwowej, jednostce lub organizacji i kierują się wyłącznie Konstytucją Republiki Litewskiej. Przed przystąpieniem do pełnienia swych funkcji przysięgają oni na wierność Republice Litewskiej i Konstytucji.
Trybunał Konstytucyjny rozpatruje ustawy i orzeka o ich zgodności z Konstytucją Republiki Litewskiej oraz innymi aktami uchwalonymi przez Sejm, wydanymi przez Prezydenta Republiki oraz Rząd. Poza tym przedstawia wnioski, czy aby nie zostały naruszone przepisy wyborcze w czasie wyborów na Prezydenta albo posłów na Sejm, czy umowy międzynarodowe Republiki Litewskiej nie są sprzeczne z Konstytucją, czy stan zdrowia Prezydenta Republiki pozwala na kontynuowanie przez niego pracy, czy konkretne działania posłów na Sejm lub dostojników państwowych, przeciwko którym wszczęto oskarżenie, są zgodne z Konstytucją.
Powołanie sądów oraz ich kompetencje określa ustawa o sądownictwie Republiki Litewskiej. Sądy, mające szczególne pełnomocnictwa, nie mogą być powoływane na Litwie w okresie pokojowym. Sędziami na Litwie mogą być wyłącznie obywatele Republiki Litewskiej. Sędzia składa przysięgę na wierność Republice Litewskiej oraz przysięga, że będzie wymierzał sprawiedliwość, kierując się wyłącznie ustawami. Nie może łączyć swego stanowiska z mandatem poselskim, pracą w administracji rządowej ani zajmować się przedsiębiorczością, uczestniczyć w działalności partii i organizacji politycznych.
Sędziów Sądu Najwyższego, a spośród nich Prezesa, mianuje i odwołuje Sejm na podstawie wniosku Prezydenta Republiki. Sędziów i prezesa Sądu Apelacyjnego mianuje Prezydent Republiki na wniosek Sejmu. Sędziów sądów okręgowych i rejonowych oraz ich prezesów mianuje i przenosi na inne stanowiska Prezydent Republiki.

Prokuratura Generalna

Prokuratura jest samodzielną częścią władzy sądowniczej. Reprezentuje ona państwo i pomaga w wykonywaniu wymiaru sprawiedliwości oraz dąży do zagwarantowania praworządności. Zgodnie z przewidzianymi przez Ustawę zadaniami i funkcjami Prokuratura:

• wszczyna i prowadzi dochodzenia karne;
• kontroluje działalność organów dochodzenia;
• wykonuje śledztwo wstępne;
• wnosi oskarżenia państwowe;
• kontroluje wykonanie wyroków;
• uzgadnia działanie organów dochodzenia i śledztwa wstępnego;
• w trybie ustalonym przez ustawę broni interesów prawnych państwa oraz pogwałconych praw osobistości, zbiera materiał celem wszczęcia sprawy cywilnej w sądzie i bierze udział w jej rozpatrywaniu.
Prokuratura jest organizacją statutową. Jej funkcjonariusze mają stopnie służbowe, nadawane lub zmieniane w trybie dyscyplinarnym przez prokuratora generalnego. Prokuratorzy biorący udział w procesach sądowych występują w ustalonego wzorca togach, w innych okolicznościach służbowych mogą nosić mundur ze znakami rozpoznawczymi. Prokuratura ma swój znak resortowy. Prokurator generalny powołuje prokuratury terytorialne i określa zakres ich kompetencji. Obecnie w kraju są prokuratury powiatu wileńskiego, kowieńskiego, kłajpedzkiego, szawelskiego i poniewieskiego, na terenach ich działalności znajduje się 51 miejskich i rejonowych prokuratur dzielnicowych.

Podział administracyjny Litwy

Litwa podzielona jest na10 powiatów podzielonych na 60 rejonów, które z kolei podzielone są na starostwa, w tym 9 samorządów - miast wydzielonych:
• Wilno
• Kowno
• Kłajpeda
• Szawle
• Poniewież
• Olita
• Visaginas
• Połąga
• Neringa
Każdy powiat ma swego naczelnika, powołanego przez Rząd, którego podstawowym zadaniem jest zapewnienie przestrzegania Konstytucji oraz ustaw na terytorium powiatu.
Samorząd
Samorząd lokalny tworzą rady miejskie i samorządy rejonowe.
Samorządami kierują merowie miast lub rejonów, których wybierają członkowie rad samorządów. Starostów mianują merowie miast lub rejonów.
Samorządy rejonowe składają się z 23 – 28 radnych, natomiast w miastach wydzielonych 21 – 49.
Członkowie rad samorządowych są wybierani na okres 3 lat przez zamieszkujących daną jednostkę administracyjną obywateli Republiki Litewskiej, na podstawie powszechnego, równego i bezpośredniego prawa wyborczego i w tajnym glosowaniu.

Celem zapewnienia prawidłowego funkcjonowania oraz wprowadzania w życie ustaw Republiki litewskiej, wszystkich decyzji Rządu, wszystkich rad samorządowych ustrój instytucji samorządowych tryb ich działalności określa ustawa.

Sejm Litwy ratyfikował Europejska Karta Samorządów Terytorialnych dnia 26 maja 1998 roku.
Po ratyfikacji Konwencja stała się jedną z ustaw Republiki Litewskiej. Jest w niej zapisane, że podstawę samorządności stanowią lokalne podatki, – czyli samorząd sam określa podatki i sam je zbiera. Część z pieniędzy zebranych w ten sposób przekazywana jest do budżetu centralnego, natomiast pozostała część pozostaje w samorządzie.
Do podstawowych uprawnień samorządów terytorialnych wymienionych w konstytucji należą:
• tworzenie odpowiednich organów wykonawczych,
• ustalanie i uchwalane swoich budżetów,
• nakładanie podatków lokalnych.

System Podatkowy.

Na Litwie obowiązują niżej wymienione podatki:
• podatek od osób fizycznych,
• podatek od osób prawnych,
• VAT
Podatku VAT nie płacą przedsiębiorstwa, które w ciągu roku osiągają wartość produkcji lub usług sprzedanych za kwotę nie większą niż 500 tys. litów. Podatek VAT nie obowiązuje na terenach specjalnych stref ekonomicznych.
• akcyza
Akcyza jest podatkiem doliczanym do ceny takich towarów jak papierosy i wyroby tytoniowe, napoje alkoholowe, kawa, paliwa silnikowe, biżuteria, luksusowe samochody osobowe.
• podatek gruntowy (1,5% wartości działki)
• podatki ekologiczne - za: korzystanie z zasobów naturalnych, korzystanie z państwowych zasobów ropy i gazu ziemnego, zanieczyszczenie środowiska (stawka zależy od wielkości emisji zanieczyszczeń)
• inne podatki uchwalone na drodze referendów lokalnych.


Bibliografia

1. Gdulewicz E. „Ustroje państw współczesnych” cz. 2,
Lublin 2002
2. Przybyła Sylwester „Litwa” – Informator,
Warszawa 1998 r.
3. „Encyklopedia politologii. Ustroje państw” tom.2,
rok 2000
4. Konstytucja Litwy