Instytucje Unijne
TRYBUNAL SPRAWIEDLIWOSCI
Utworzenie
Trybunał Sprawiedliwości (Trybunał Europejski) został utworzony na mocy postanowień traktatu paryskiego o EWWiS z 1951 r., jako jeden z organów tej Wspólnoty. Po powołaniu do życia dwóch pozostałych Wspólnot, WE i Euratomu, na mocy postanowień Konwencji w sprawie niektórych instytucji wspólnych dla trzech Wspólnot, podpisanej razem z traktatami rzymskimi w marcu 1957 r. jest on, podobnie jak Parlament Europejski, organem wspólnym tych organizacji.
Członkowie
W jego skład od l stycznia 1995 r. wchodzi piętnastu sędziów, którzy są wyznaczam imiennie przez Radę w oparciu o jednomyślną decyzję rządów państw członkowskich oraz ośmiu rzeczników generalnych wybieranych w identyczny sposób. Od l stycznia 1995 r. do 6 października 2000 r. liczba rzeczników zostanie zwiększona do dziewięciu.
Każde państwo członkowskie ma jednego sędziego w składzie Trybunału.
Jeśli chodzi o rzeczników generalnych, to cztery największe państwa Unii (RFN, Francja, Włochy i Wielka Brytania) mają stałe miejsca, a na pozostałe wybiera się rzeczników na zasadzie rotacji.
Zarówno kadencja sędziów, jak i rzeczników generalnych trwa 6 lat. Co 3 lata członkostwo (sędziów i rzeczników) Trybunału jest częściowo odnawiane. Istnieje możliwość ich ponownej nominacji. Pracami Trybunału kieruje przewodniczący wybrany przez wszystkich członków tego organu z ich grona na 3 lata. Jego mandat również może być odnowiony.
Sędziowie i rzecznicy są wybierani z grona osób, które dają gwarancję niezależności, mają kwalifikacje do pełnienia najwyższych stanowisk w sądownictwie lub są wybitnymi specjalistami w zakresie prawa. Mają oni status funkcjonariuszy międzynarodowych, a więc są całkowicie niezależni od państw członkowskich, których są obywatelami.
Obrady
Trybunał Sprawiedliwości orzeka na sesjach plenarnych lub w izbach (obecnie funkcjonują cztery izby trzyosobowe i dwie izby pięcioosobowe). Na sesjach plenarnych obraduje wówczas, kiedy zażąda tego państwo członkowskie lub organ Wspólnoty, będące stroną w postępowaniu, Obecnie około połowa spraw jest rozpoznawana przez Trybunał w pełnym składzie. Tendencja do orzekania w izbach jest jednak coraz bardziej widoczna. Każdy sędzia, z wyjątkiem Przewodniczącego Trybunału, jest jednocześnie członkiem mniejszej i większej izby.
Funkcje
Generalną i podstawową funkcją realizowaną w ramach Wspólnot (Unii) przez ich organ sądowniczy - Trybunał - jest zapewnienie poszanowania prawa przy interpretowaniu i wykonywaniu traktatów, Uprawnienia przyznane statutowo Trybunałowi są niezwykle szerokie i stawiają ten organ niejako ponad innymi instytucjami i państwami członkowskimi Unii.
Do Trybunału należy, przede wszystkim, orzekanie o legalności (zgodności z traktatami) uchwał podjętych wspólnie przez Parlament Europejski i Radę Unii, uchwał Rady Unii, Komisji Europejskiej, Europejskiego Banku Centralnego oraz aktów prawnych podjętych przez Parlament o skutkach prawnych dla stron trzecich. Przedmiotem orzeczenia Trybunału są tylko uchwały prawnie wiążące, a więc rozporządzenia, dyrektywy i decyzje. Te uchwały mogą być zaskarżone do Trybunału przez państwo członkowskie, Radę lub Komisję wówczas, gdy istnieje podejrzenie, że zostały one podjęte pomimo braku kompetencji traktatowych, gdy nastąpiło naruszenie istotnych form, pogwałcenie norm traktatowych lub innych przepisów prawnych dotyczących realizacji traktatu, bądź też nadużycie władzy przez te organa. Trybunał jest właściwy, na tych samych warunkach, w sprawach wniesionych przez Parlament Europejski i Europejski Bank Centralny, mających na celu ochronę ich kompetencji.
Prawo wnoszenia skargi do Trybunału przysługuje państwom członkowskim Unii, Radzie Unii, Komisji Europejskiej, Parlamentowi Europejskiemu i Europejskiemu Bankowi Centralnemu oraz osobom fizycznym i prawnym. W tej ostatniej sytuacji to prawo jest niejako ograniczone, gdyż traktat przewiduje spełnienie przez zainteresowaną osobę fizyczną i prawną warunku, jakiego nie musi spełniać ani państwo, ani Rada i Komisja i inne organy Wspólnot. Prawo wniesienia skargi przysługuje bowiem tylko tej osobie fizycznej i prawnej, która jest adresatem uchwały, bądź też, gdy udowodni ona, że uchwała wydana w formie rozporządzenia lub decyzji skierowanej do innej osoby dotyczy jej bezpośrednio i indywidualnie. Trybunał po rozpatrzeniu skargi orzeka legalność bądź też nielegalność uchwał. W razie stwierdzenia nielegalności, Trybunał wydaje wyrok anulujący w całości daną uchwałę. Gdy zaskarżona uchwała ma postać rozporządzenia, a więc jest aktem prawnym o charakterze ogólnym, Trybunał może - jeżeli uzna to za stosowne - stwierdzić, jakie elementy rozporządzenia mają nadal moc wiążącą, a jakie zostają anulowane.
Następnym uprawnieniem Trybunału - jest orzekanie o naruszeniu prawa nie przez działanie, ale przez zaniechanie działania ze strony Rady Unii, Komisji lub Parlamentu Europejskiego, jeżeli traktat przewidywał podjęcie określonej uchwały. Orzekanie Trybunału w sprawie zaniechania działania ze strony Rady Unii, Komisji i Parlamentu jest dopuszczalne pod warunkiem, że dany organ był uprzednio wezwany do działania i pomimo tego wezwania nie podjął żadnej akcji w okresie dwóch miesięcy. Tak np. Rada Unii może wystąpić ze skargą na Komisję, że naruszyła ona traktat nie występując na czas z propozycją, bez której Rada nie mogła podjąć uchwały. Ogólne prawo wniesienia skargi w tej sprawie przysługuje państwom Unii i jej instytucjom, natomiast osobom fizycznym i prawnym prawo to przysługuje na zasadach omówionych powyżej. Trybunał Sprawiedliwości jest właściwy, na tych samych zasadach, w sprawach wniesionych przez Europejski Bank Centralny w ramach jego kompetencji oraz w sprawach wszczętych przeciwko niemu.
To uprawnienie Trybunału ma zasadnicze znaczenie i w dużym stopniu determinuje rolę tego organu w systemie rozstrzygania sporów i procesie podejmowania decyzji we Wspólnotach (Unii). Pozwala ono bowiem Trybunałowi na takie działanie, które powoduje, że organa Wspólnot (Unii) odgrywające główną rolę w procesie legislacyjnym, tj. Rada Unii i Komisja Europejska, muszą wywiązywać się ze swych obowiązków podjęcia danej uchwały czy wystąpienia na czas z propozycją tej uchwały.
Wydając wyrok w sprawie naruszenia prawa przez nielegalne działanie lub przez zaniechanie działania, Trybunał przewiduje środki, jakie ma zastosować zainteresowany organ w celu realizacji orzeczenia Trybunału. We wszystkich sporach dotyczących wykonywania postanowień traktatu, Trybunał orzeka na podstawie jednostronnej skargi organu Wspólnoty, państwa członkowskiego bądź też osoby fizycznej lub prawnej. Zgoda strony, przeciwko której wniesiona jest skarga, nie jest więc potrzebna dla uznania właściwości Trybunału w danym sporze.
Trybunał rozstrzyga spory dotyczące nie tylko legalności podejmowania uchwał lub też ich niepodejmowania w ogóle, ale również spory w sprawie wykonania przyjętych przez państwa członkowskie zobowiązań. Skargę taką może wnieść Komisja Europejska po stwierdzeniu, że państwo członkowskie Unii nie wypełniło zobowiązań wynikających z traktatów. Przed wniesieniem skargi Komisja Europejska informuje orzeczenia wstępnego Trybunał orzeka w zakresie: interpretacji traktatów, ważności i wykładni aktów instytucji Wspólnot (Unii) oraz Europejskiego Banku Centralnego, interpretacji statutów organów powołanych przez Radę Unii, o ile jest to przewidziane w tych statutach. Realizacja funkcji interpretacji prawa zajmuje Trybunałowi bardzo dużo czasu, ale, jak się powszechnie uznaje, jest to najbardziej efektywna procedura ochrony europejskiego prawa wspólnotowego. Dokonując wykładni obowiązującego w ramach Unii prawa, Trybunał tworzy jednocześnie prawo, wzbogacając ciągle zakres europejskiego prawa wspólnotowego.
Trybunał Sprawiedliwości posiada również inne szczegółowe uprawnienia. Jest on np. właściwy do rozstrzygania sporów związanych z działalnością Europejskiego Banku Inwestycyjnego, sporów o odszkodowanie za szkody popełnione przez funkcjonariuszy Unii w czasie realizacji obowiązków służbowych (art. 215 traktatu o WE).
Trybunał jest również (a w zasadzie był) właściwy do orzekania w sporach pomiędzy Wspólnotami a ich funkcjonariuszami. Te zadania Trybunału - jako sądu administracyjnego - dominowały zresztą przez długi czas w jego działalności.
Podsumowanie
Do Trybunału rocznie wnoszonych jest średnio około 450 spraw, przy czym rozstrzyganych jest około 250. Postępowanie przed Trybunałem jest bardzo czasochłonne i ciągle ulega wydłużeniu. Przyjmuje się, że czas oczekiwania na orzeczenie wstępne (wykładnia europejskiego prawa wspólnotowego) wynosi około 18 miesięcy; natomiast czas rozpatrywania skarg wnoszonych przez obywateli Unii wynosi ponad 2 lata.
TRYBUNAL REWIDENTOW
Trybunał Rewidentów Księgowych, określany inaczej jako Trybunał Obrachunkowy lub Trybunał Audytorów, został utworzony na mocy art. 28 traktatu brukselskiego z 22 lipca 1975 r. decyzją Rady Unii (Rady Ministrów) z 18 października 1977 r. Jest to wspólny organ trzech Wspólnot Europejskich. Brak jest wyraźnych podstaw dla jednoznacznego określenia jego statusu. Stąd też niekiedy uważa się go raczej za organ główny lub dodatkowy, czasem zaś za organ pomocniczy. W skład Trybunału od l stycznia 1995 r. wchodzi piętnastu rewidentów księgowych, którzy mają status funkcjonariuszy międzynarodowych. Mianuje ich jednomyślnie Rada Unii, po zasięgnięciu opinii Parlamentu Europejskiego, na 6 lat.
Trybunał ma uprawnienia do kontroli ex post legalności i zasadności dochodów i wydatków Wspólnot, pomagając w ten sposób Parlamentowi Europejskiemu i Radzie Unii w kontroli realizacji budżetu. Decyzje Trybunału podejmowane są większością głosów. Corocznie sporządza on sprawozdanie ze swej działalności, które publikowane jest w "Dzienniku Urzędowym" Wspólnot. Trybunał nie wydaje jednak orzeczeń sądowych ani dyscyplinarnych. Personel administracyjny Trybunału liczy około 400 urzędników, a jego siedziba mieści się w Luksemburgu.
SAD I INSTANCJI
Utworzenie
Państwa członkowskie podjęły decyzję o powołaniu dodatkowego organu sądowniczego Wspólnot dążąc do podniesienia efektywności działalności Trybunału Sprawiedliwości. Na wniosek Trybunału Sprawiedliwości Rada Unii, po zasięgnięciu opinii Komisji i Parlamentu, jednomyślnie podjęła decyzję w tej sprawie w dniu 24 października 1988 r. Swoją działalność Sąd Pierwszej Instancji rozpoczął l listopada 1989 r. ze 151 sprawami przeniesionymi z Trybunału.
Członkowie
Sąd Pierwszej Instancji składa się z piętnastu sędziów, wyznaczonych przez Radę Unii w oparciu o jednomyślną decyzję rządów państw członkowskich. Kadencja sędziów wynosi 6 lat i ich mandat może być odnowiony. Kryteria, jakim powinni odpowiadać sędziowie Sądu Pierwszej Instancji są identyczne jak w przypadku członków Trybunału Sprawiedliwości. Pracą Sądu kieruje przewodniczący wybrany z grona sędziowskiego. W zasadzie Sąd orzeka w izbach. Może on jednak również orzekać na sesjach plenarnych, jeśli uzasadnione to jest powagą lub zawiłością rozpatrywanej sprawy.
Funkcje
Sąd Pierwszej Instancji jest właściwy do rozpatrywania następujących kategorii spraw, które tym samym zostały wyłączone z kompetencji Trybunału Sprawiedliwości:
spory pomiędzy Wspólnotami a ich funkcjonariuszami;
spory pomiędzy osobami prawnymi i fizycznymi a organami Wspólnot, dotyczące stosowania prawa o konkurencji i antydumpingu;
spory wniesione przez przedsiębiorstwa (chodzi przede wszystkim o stosowanie ograniczeń ilościowych na produkcję węgla i stali oraz kontrolę cen);
spory o odszkodowanie z tytułu odpowiedzialności deliktowej wyrządzone osobom fizycznym i prawnym w wyniku działalności organów i funkcjonariuszy Wspólnot.
Spod kompetencji Sądu Pierwszej Instancji zostały wyłączone sprawy wnoszone przez państwa członkowskie lub organy Wspólnot. Procedura postępowania przed Sądem Pierwszej Instancji jest taka sama jak w przypadku postępowania przed Trybunałem Sprawiedliwości. Od orzeczenia Sądu Pierwszej Instancji przysługuje odwołanie do Trybunału. W przypadku uwzględnienia odwołania przez Trybunał orzeczenie Sądu jest zniesione. W tym przypadku Trybunał może dany. spór rozstrzygnąć sam, bądź też przekazać go do ponownego rozpatrzenia Sądowi Pierwszej Instancji, który wówczas związany jest oceną prawny zawartą w orzeczeniu Trybunału.
Obsługę administracyjną Sądu Pierwszej Instancji sprawują służby administracyjne Trybunału Sprawiedliwości, a siedzibą Sądu, tak jak i Trybunału, jest Luksemburg.
KOMITET EKONOMICZNO-SPOLECZNY
Utworzenie
Historia Komitetu Ekonomiczno-Społecznego (Economic and Social Committee) sięga 1958 r., kiedy to został on utworzony, na mocy Traktatów Rzymskich, jako wspólna instytucja EWG i EURATOMU. Jest to organ doradczy, zadaniem którego jest wyrażanie opinii na temat polityki gospodarczej i społecznej w ramach Wspólnot Europejskich oraz w sprawach mogących nieść z sobą reperkusje dla sytuacji ekonomicznej i społecznej we Wspólnotach. Członkami Komitetu są osobistości ze świata gospodarczego, związkowego, przedstawiciele konsumentów, reprezentanci różnych zawodów i grup społecznych, których opinie mogą pomóc pozostałym organom WE w należytym wywiązywaniu się ze swych obowiązków.
Członkowie
Komitet składa się z 222 członków pochodzących z poszczególnych krajów UE, w tym z Niemiec, Francji, Włoch i Wielkiej Brytanii - po 24 osoby, Hiszpanii - 21, Austrii, Belgii, Grecji, Holandii, Portugalii i Szwecji - po 12, Danii, Finlandii i Irlandii - po 9 oraz z Luksemburga 6 osób. Członków Komitetu nominuje jednomyślnie Rada UE, na podstawie wniosków przedstawionych przez poszczególne rządy państw członkowskich, na których musi się znaleźć dwukrotnie więcej nazwisk niż liczba miejsc przypadających w Komitecie danemu krajowi. Mandat członkowski Komitetu trwa cztery lata. Według uzgodnionego w grudniu 2000 r. Traktatu Nicejskiego, skład Komitetu Ekonomiczno-Społecznego nie przekroczy w przyszłości pułapu 350 osób. Krajom negocjującym obecnie warunki akcesji do UE przyznano następującą liczbę miejsc w Komitecie: Polsce - 21, Rumunii - 15, Czechom, Węgrom i Bułgarii - po 12, Słowacji i Litwie - po 9, Łotwie, Słowenii i Estonii - po 7, Cyprowi - 6 oraz Malcie - 5. Nominacja proponowanych przez państwa członkowskie kandydatów na członków Komitetu będzie się odbywać w przyszłości na podstawie decyzji Rady UE podejmowanej kwalifikowaną większością głosów.
Podział
Komitet Ekonomiczno-Społeczny dzieli się na trzy podstawowe grupy reprezentujące interesy pracodawców, pracobiorców i inne środowiska gospodarczo-społeczne (w tym konsumentów). Ponadto, w ramach Komitetu funkcjonują też grupy branżowe: ekonomiczna, finansowa i walutowa; stosunków zagranicznych; spraw socjalnych, kultury i edukacji; ochrony środowiska; zdrowia i konsumentów; rolnictwa i rybołówstwa; rozwoju regionalnego i planowania przestrzennego; przemysłu, handlu, rzemiosła i usług; transportu, energii i badań jądrowych.
Funkcje
Komitet Ekonomiczno-Społeczny przygotowuje i udostępnia pozostałym organom WE opinie na temat określonych kwestii o wymiarze ekonomicznym i społecznym. Opinie te mogą być sporządzane na wniosek innych organów UE (często są one bezwzględnie wymagane traktatowo), lub też z własnej inicjatywy Komitetu. Nie są one formalnie wiążące ani dla Komisji Europejskiej, ani dla Rady UE, chociaż są zwykle brane pod uwagę przy podejmowaniu stosownych decyzji przez te organy. Opinie są przyjmowane na zgromadzeniu plenarnym Komitetu zwykłą większością głosów. Siedzibą Komitetu Ekonomiczno-Społecznego jest Bruksela.
KOMITET REGIONOW
Komitet Regionów {Committee of the Regions] jest jedną z najmłodszych instytucji Unii Europejskiej. Został on utworzony na mocy Traktatu z Maastricht z 1992 r., a rozpoczął działalność w marcu 1994 r. Powołanie Komitetu Regionów miało na celu włączenie regionów i społeczności lokalnych w proces integracji europejskiej. Komitet Regionów, podobnie do Komitetu Ekonomiczno-Społecznego, jest instytucja doradcza, a jednocześnie pełni funkcje przedstawicielska wobec reprezentowanych przez siebie instytucji i organizacji. Jego liczebność i skład (w podziale na państwa członkowskie) jest taki sam, jak w przypadku Komitetu Ekonomiczno-Społecznego. Członkowie Komitetu (i ich zastępcy) są mianowani jednomyślnie przez Radę UE, na podstawie wniosków składanych przez poszczególne państwa członkowskie. Wybierają oni spośród siebie, na dwa lata, przewodniczącego oraz prezydium.
Traktat Nicejski zawiera w stosunku do Komitetu Regionów postanowienia analogiczne jak do Komitetu Ekonomiczno-Społecznego. Ustalono górny limit liczby jego członków na 350 osób oraz zarezerwowano miejsca w Komitecie dla przedstawicieli pochodzących z nowych państw członkowskich według takiego samego klucza, jak w przypadku Komitetu Ekonomiczno-Społecznego. Rada UE będzie w przyszłości zatwierdzać listę członków Komitetu i ich zastępców, sporządzoną na podstawie propozycji państw członkowskich, kwalifikowaną większością głosów.
Komitet Regionów musi być na mocy traktatów konsultowany przez inne organy WE w pewnych dziedzinach, jak np. w sprawach związanych z funkcjonowaniem funduszy regionalnych i Funduszu Spójności oraz w odniesieniu do działań w zakresie edukacji, kultury, ochrony zdrowia i budowy sieci transeuropejskich. Komitet może też przygotowywać i przedstawiać z własnej inicjatywy opinie na różne tematy. W ramach Komitetu pracuje osiem stałych komisji i cztery podkomisje. Komitet Regionów korzysta - ze względów oszczędnościowych - ze struktury administracyjnej Komitetu Ekonomiczno-Społecznego.
EUROPEJSKI BANK INWESTYCYJNY
Europejski Bank Inwestycyjny jest to bank utworzony na mocy Traktatów Rzymskich. Od 1958 roku udziela największych pożyczek na świecie. Ich suma osiągnęła dotychczas blisko 200 mld dolarów. Organami EBI są: Rada Gubernatorów składająca się z ministrów finansów wszystkich państw członkowskich, Rada Administracyjna, Rada Dyrektorów oraz Komisja Obrachunkowa.
Zadania EBI:
wspieranie i współfinansowanie projektów UE, które mają na celu rozwój regionów gospodarczo opóźnionych
poprawa infrastruktury transportowej i telekomunikacyjnej
wspieranie ochrony środowiska
zmniejszenie zużycia energii
wzmocnienie międzynarodowej konkurencyjności przemysłu
sprzyjanie rozwojowi małych i średnich przedsiębiorstw
Kredyty z Europejskiego Banku Inwestycyjnego mogą otrzymać przedsiębiorstwa państwowe i prywatne ze wszystkich państw członkowskich. Spłata kredytu trwa od 7 do 12 lat. Największe pożyczki zaciąga Hiszpania i Portugalia, a od początku lat dziewięćdziesiątych - również Niemcy.
EBI udziela również pomocy 12 państwom basenu Morza Śródziemnego oraz 70 krajom Afryki, Karaibów i Pacyfiku oraz krajom Europy Środkowej i Wschodniej, objętych programami PHARE i TACIS.