Polityka gospodarcza - cele, uwarunkowania, dziedziny

UWARUNKOWANIA, CELE I DZIEDZINY POLITYKI GOSPODARCZEJ

UWARUNKOWANIA POLITYKI GOSPODARCZEJ

Otoczenie, w którym funkcjonuje każda gospodarka, ma ogromny wpływ na jej ograniczenia i możliwości rozwoju. Wynikają one z różnych czynników: od położenia geograficznego, przez system prawny, po zasoby danej gospodarki.
Uwarunkowania polityki gospodarczej możemy podzielić na :
? zewnętrzne, do których zaliczamy: międzynarodową sytuację polityczną i gospodarczą, położenie geograficzne, przynależność do międzynarodowych ugrupowań politycznych, gospodarczych, militarnych, terms of trade
? wewnętrzne, czyli stan i strukturę zasobów przyrodniczych, zasoby ludzkie i majątkowe, układ sił politycznych, stosunek społeczeństwa do władzy i instytucji państwowych
? ustrojowo-systemowe, zaliczając do nich: ustrój społeczno-polityczny, podział administracyjny, rozwiązania instytucjonalno-systemowe
Gospodarka każdego kraju funkcjonuje w określonym otoczeniu międzynarodowym, mającym wpływ na możliwości i ograniczenia polityki ekonomicznej. Wynikają one z położenia geograficznego, determinującego sytuacje geopolityczna, ekonomiczną i strategiczną kraju. Położenie ma wpływ na możliwości współpracy z innymi krajami, miejsce w międzynarodowych systemach komunikacyjnych itp.
Międzynarodowa sytuacja polityczna i stosunki z sąsiadami mają ogromne znaczenie dla wymiany handlowej. Mają one wpływ m.in. na stabilność dostaw i produkcji przemysłowej oraz na warunki cenowe tej wymiany.
Przynależność danego kraju do określonych ugrupowań militarnych, politycznych i gospodarczych, wywiera także znaczny wpływ na politykę gospodarczą, gdyż państwo uczestniczące w tego typu ugrupowaniach przyjmie na siebie zobowiązania, które musi wypełniać. Zobowiązania te dotyczą m.in. dostosowania się do systemu prawnego, powstrzymania się oraz podejmowania określonych działań (np. związanych z wprowadzeniem restrykcji importowo-eksportowych w formie embarga) . Szczególne ograniczenia i uwarunkowania wiążą się z przynależnością do międzynarodowych wspólnot polityczno-gospodarczych, których przykładem jest Unia Europejska, a także z członkostwem w międzynarodowych organizacjach gospodarczych, takich jak Światowa Organizacja Handlu, które nakładają na należące do nich kraje konkretne normy dotyczące polityki ekonomicznej, m.in. obowiązek redukowania ceł do ustalonych wymiarów i eliminowania pozataryfowych barier w handlu zagranicznym .
Terms of trade, czyli warunki wymiany handlowej, określają przede wszystkim stosunek cen towarów eksportowanych do importowanych. Warunki te polepszają się gdy ceny towarów eksportowanych rosną lub ceny towarów importowanych maleją.
Do uwarunkowań zewnętrznych należy zaliczyć też stan i strukturę zagospodarowania regionów przygranicznych krajów sąsiednich. Mogą one obejmować elementy sprzyjające szerokiej wymianie towarów i usług, prowadzeniu kooperacji produkcji i rozwijaniu turystyki; może też zawierać elementy zagrażające środowisku naturalnemu: źródła przemieszczanych przez granice zanieczyszczeń powietrza, wody, gleby itp.
Do uwarunkowań wewnętrznych należy zaliczyć przede wszystkim stan i strukturę zasobów kraju reprezentujące jego potencjalne możliwości ekonomiczne. Chodzi tu przede wszystkim o:
? czynniki przyrodnicze: bogactwa naturalne, a więc zasoby surowców mineralnych, wody, gleby, lasów, użytków zielonych. Środowisko naturalne jest nośnikiem zasobów występujących w świecie w ilościach ograniczonych, a jednocześnie niezbędnych zarówno do prowadzenia działalności gosp. jak i do zaspokajania wielu biologicznych i społecznych potrzeb człowieka (woda, powietrze, krajobraz, klimat)
? czynniki materialne (zagospodarowanie kraju i jego regionów) ? dużą rolę odgrywa wyposażenie kraju w majątek trwały produkcyjny i infrastrukturalny. Od wielkości, stanu i struktury zasobów majątku trwałego w dużej mierze zależy osiągalny w danym czasie poziom efektywności zatrudnienia pracy żywej i wykorzystywania zasobów naturalnych. Stan infrastruktury ekonomicznej i społecznej wpływa na poziom konkurencyjności kraju i na zainteresowanie zagranicznych inwestorów, określa poziom życia i zaspokajania podstawowych potrzeb indywidualnych oraz społecznych ludności. Niedostatki majątku trwałego wyznaczają kierunki pożądanych działań polityki gospodarczej. Istotne są też jakościowe cechy majątku, zwłaszcza stopień jego nowoczesności oraz zużycia technicznego i ekonomicznego. Zarówno majątek produkcyjny, jak i infrastrukturalny w miarę upływu czasu wymagają odtwarzania poprzez nowe inwestycje lub remonty.
? czynniki ludzkie ? demograficzne i społeczne ? mają charakter ilościowy i jakościowy. Podstawowe znaczenie ma przede wszystkim liczba i struktura ludności kraju. Określają one potencjał zasobów pracy żywej kraju oraz liczebność różnych grup odbiorców produkcji społecznej. Wyznaczają także możliwości i potrzeby w dziedzinie kształtowania zatrudnienia, rozbudowy infrastruktury społecznej, oświaty itp. Czynnik ludzki rozpatrywać należy też od strony uwarunkowań typu jakościowego. Podstawowe znaczenie ma społeczno-duchowy dorobek narodu, wyrażający się w jego kulturze, tradycjach, stanie wiedzy i techniki.


CELE POLITYKI GOSPODARCZEJ

Cele polityki gospodarczej można sklasyfikować na wiele rodzajów. Podstawowe cele, ważne w polityce krótkoterminowej, to zapewnienie pełnego zatrudnienia, stabilizacja cen i równowagi bilansu płatniczego. W polityce długoterminowej, liczy się przede wszystkim wzrost gospodarczy i sprawiedliwy podział bogactw.
Biorąc pod uwagę charakter celów, możemy je podzielić na ekonomiczne, społeczne i ekologiczne .
Ekonomiczne cele polityki gospodarczej wiążą się z dążeniami do pomnażania bogactwa kraju i powiększania materialnych podstaw dobrobytu społecznego. Zaliczymy do nich przede wszystkim wzrost gospodarczy i związane z nim dążenie do dobrobytu , rozwój przedsiębiorczości, inicjatywności i innowacyjności podmiotów funkcjonujących w gospodarce, wzrost udziału każdego państwa w międzynarodowym podziale pracy, restrukturyzacja gospodarki i jej dostosowanie do aktualnych potrzeb, a przede wszystkim zapewnienie równowagi wewnętrznej (budżetowej) i zewnętrznej (wymiany z zagranicą) .
Kolejnym celem jest dążenie do umacniania zdolności konkurencyjnej gospodarki kraju wobec otoczenia i zwiększania jej udziału w międzynarodowym podziale pracy. Kraje tworzące wielkie międzynarodowe wspólnoty gospodarcze ? np. Unię Europejską ? w swojej wspólnej polityce ekonomicznej coraz silniej akcentują interesy wspólnoty współzawodniczącej z innymi potęgami ekonomicznymi świata .
Wśród celów polityki ekonomicznej istotne miejsce zajmuje równowaga gospodarcza jako wizerunek sprawnego funkcjonowania systemu gospodarczego. Interwencje zmierzające do jej przywrócenia lub utrzymania mogą obejmować oddziaływania na ceny, popyt oraz podaż. W ujęciu długookresowym oddziaływania na podaż wiążą się z kształtowaniem dynamiki i struktury gospodarki w układzie działowo-gałęziowym i terytorialnym. W ujęciu krótkookresowym oddziaływania te zwykle prowadzone są w ramach polityki pieniężnej, budżetowej i cenowo-dochodowej. Istotne miejsce zajmuje tu przeciwdziałanie tendencjom inflacyjnym, które precyzuje się w formie tzw. celu inflacyjnego, czyli uznanej za dopuszczalną w danym czasie stopę inflacji .
Cele społeczne także wiążą się z pojęciem dobrobytu, a co za tym idzie obejmują kwestie związane z podziałem dochodu narodowego. Na odczuwanie stanu dobrobytu przez społeczeństwo wpływa nie tylko wysoki poziom dochodów, zabezpieczenia warunków życia itp., lecz również stan przestrzegania zasad sprawiedliwości przy podziale dochodów, gwarancje zatrudnienia zgodnie z kwalifikacjami i godziwe wynagrodzenia za pracę. Ważne jest też wyrównywanie szans w dostępie do rezultatów działalności gospodarczej i społecznej, zapobieganie wykluczeniu i reintegracja osób wykluczonych, zapewnienie ochrony zdrowia itp.
Przeciwieństwem dobrobytu jest niedostatek, powodujący stan społecznego niezadowolenia. Oprócz nikłej produkcji dóbr materialnych i usług, przesileń gospodarczych, marnotrawstwa zasobów oraz braku ładu w gospodarce, stan ten tworzą : bezrobocie, niskie płace, wielkie nierówności dochodów, niesprawiedliwość relacji praca-płaca, brak szans awansu. Źródłem niedostatku są też błędy polityki ekonomicznej.
Polityka ekonomiczna musi jednocześnie dbać o osłonę najsłabszych grup społecznych i jednostek, wszystkim zapewniając minimum standardu życiowego, zwalczając nędzę i przeciwdziałając tendencjom głębokiego rozwarstwiania się społeczeństwa.
Cele ekologiczne to ochrona istniejących zasobów środowiska w ramach tzw. zrównoważonego rozwoju i rekultywacja obszarów zniszczonych. We współczesnym świecie oznacza to przede wszystkim, że polityka ta powinna być elementem równoważenia rozwoju kraju i harmonizowania z celami ochrony środowiska celów gospodarczych i społecznych. Oznacza to także, że realizacja polityki ekologicznej państwa w coraz większym stopniu powinna dokonywać się poprzez zmiany modelu produkcji i konsumpcji, zmniejszanie materiałochłonności, wodochłonności i energochłonności gospodarki oraz stosowanie najlepszych dostępnych technik i dobrych praktyk gospodarowania, a dopiero w dalszej kolejności poprzez typowo ochronne, tradycyjne działania takie jak oczyszczanie gazów odlotowych i ścieków, unieszkodliwianie odpadów.


GŁÓWNE DZIEDZINY POLITYKI GOSPODARCZEJ

Wyróżniamy analogiczny jak w ekonomii podział na politykę makroekonomiczną, której istotą są działania zmierzające do promowania wzrostu, kształtowania oszczędności i kierunków ich wykorzystania, osiągania wyższej efektywności, racjonalizacji podziału, stabilizacji gospodarki i właściwych stosunków z zagranicą oraz politykę mikroekonomiczną, która zajmuje się regulacją konkretnych zagadnień gospodarki, jej poszczególnych gałęzi, rodzajów produkcji, rynków na określone towary i usługi .
Inny podział akcentuje rodzaje problemów, które polityka gospodarcza podejmuje. W krajach niezamożnych podstawowym problemem w ujęciu długookresowym jest rozwój gospodarczy. W polityce gospodarczej musimy więc podkreślić znaczenie polityki wzrostu i polityki strukturalnej.
Funkcją polityki wzrostu jest dynamizowanie społecznego procesu gospodarczego w skali długookresowej, przeciwdziałanie siłom i zjawiskom, które mogłyby ten wzrostu hamować czy osłabiać.
Polityka strukturalna zmierza do przekształcenia układu relacji i proporcji występujących miedzy poszczególnymi sektorami, działami i gałęziami gospodarki oraz działami produkcji społecznej a jej całością, przez wspieranie rozwoju wybranych sektorów i gałęzi. Polityka strukturalna ma na uwadze również inne proporcje występujące w gospodarstwie narodowym (typu społecznego, technologicznego, terytorialnego) .
Uwzględnienie w celach i uwarunkowaniach polityki gospodarczej zróżnicowań terytorialnych na obszarze kraju pociąga za sobą wyodrębnienie polityki regionalnej. Pojęciem tym określa się zwykle działalność państwa oraz występujących w jego imieniu władz centralnych i regionalnych, mającą na celu wspieranie procesu rozwoju oraz zagospodarowania przestrzennego regionów.
Waga narastających zniszczeń i zagrożeń środowiska naturalnego znalazła odzwierciedlenie w wyodrębnieniu i rozwoju polityki ekologicznej.
W nowoczesnych ujęciach polityka wzrostu, polityka strukturalna, polityka regionalna i ekologiczna są ze sobą integrowane i stanowią części składowe ogólnej polityki rozwoju społeczno-gospodarczego .


Bibliografia:

1. T. Włudyka, Polityka gospodarcza, Warszawa 2007
2. Polityka gospodarcza, pod red. B. Winiarskiego, Warszawa 2004
3. Polityka gospodarcza, pod red. H. Ćwiklińskiego, Gdańsk 2004
4. Polityka ekonomiczna, pod red. A. Fajferka, Kraków 1999
5. http://sjp.pwn.pl