Pieśni u Berlioza

Pieśni u Hektora Berlioza


Hektor Berlioz urodził się 11 XII 1803 r. w La Cte-St.Andr. Początkowo Berlioz był Kształcony na lekarza. Jednak rozwija się muzycznie. W wieku 12 lat śpiewał, grał na flecie, gitarze, komponował, uczył się harmonii zaczynał nawet komponować. W 1821 r. zostaje wysłany do Paryża na Studia Medyczne. Po 2 latach porzuca je i zaczyna systematyczne Studia Kompozytorskie. Obok twórczości muzycznej Berlioz zajmował się także działalnością publicystyczną (krytyk muzyczny, felietonista).
Pierwszą napisana pieśnią (1819-1822) jest pieśń „Le dpit de la bergre” (Wzgarda pasterki). Słowa do tej pieśni zostają anonimowe. Jest to również pierwsza wydane dzieło (1823).
„Les nuits d’t” op. 7 (Letnie noce; 1834,1841)) jest cyklem sześciu oprawnych w muzykę wierszy Thophile’a Gautiera. Byli on dobrymi przyjaciółmi. Największym hołdem muzyka dla poety był cykl pieśni, oznaczających ważny etap w rozwoju Berlioza jak i ewolucji pieśni romantycznej. „Les nuits d’t” napisał pierwotnie na głos z fortepianem, a zorkiestrował dopiero w 1856 ( z wyjątkiem, „Absence”, którą zorkiestrował dla Marii Recio w 1843). Berlioz zapoczątkował genialny cykl pieśni francuskiej. W „Les nuits d’t” twórcze umysły Gautiera i Berlioza zespoliły najbardziej efektywnie.
Pierwsza z sześciu pieśni, Vilanelle (pieśń ludowa), odznacza się wybornym zarysem linii melodycznej, a akompaniament akordowy nie jest „wystukany”, lecz delikatny, czuły, subtelny oraz pełen harmonicznych i rytmicznych niespodzianek, tak jak wiosna, którą utwór ewokuje. Swym cyklem Berlioz nadał tradycyjnej pieśni francuskiej operowy wymiar i wprowadził ją na nowe obszary. Po zorkiestrowaniu Vilanelle zyskała odcień brzmieniowy łagodzący gwałtowne modulacje. Pieśń zmierza naprzód poprzez żywe Allegretto, partia głosu jest oznaczona dolce, akompaniament zaś – piano sempre leggiero.
Druga pieśń to powolne Le spedtre de la rose, wymagające specjalnego rodzaju głosu, niezbędnego do śpiewania Berlioza (por. Eleanor’a Steber : specjalna jakość i tressytura głosu związane z operą francuską, czyli sopran o nasyconych środkowym i niskim rejestrze lub mezzo z szerokim górnym rejestrem.
Trzecia pieśń, Sur les lagunes, opiera się na temacie przygnębienia i rozpaczy; jest to lament kochanka w obliczu śmierci ukochanej. Te tragiczne uczucia czynią go jednak pełnym siły i szlachetności.
Czwarta pieśń, Absence, zwykle uważa się za najpiękniejsza. Cytując słowa J.H. Elliota: „Najdoskonalszą [...]Jest bez wątpienia Abscence- chwytająca za serce śliczna, tak niepowtarzalna w koncepcji i realizacji”. Au cimetire wydaje się chłodna i nawiedzona, tchnie jakby chorym, słodkawym odorem śmierci, pobrzmiewa echem głosów zmarłych.
Ostatnia pieśń, L’le inconnue, nie pozostawia tak mocnego wrażenia jak inne, zgrabnie jednak zamyka całość. Chociaż w dzisiejszych czasach po „Les nuits d’t sięgają kobiety, to adnotacja Berlioza wskazuje (ponownie wyprzedza Mahlera), że cykl może być wykonywany również przez głosy męskie: tenor w przypadku Vilanelli, Absence, Au cimetire i L’le inconnue, baryton zaś, gdy idzie o Sur les Lgune.
Pieśni solowe i chóralne stały się dla Berlioza terenem poszukiwań brzmieniowych. Często pisał od razu dwie wersje utworu ( na mniejsza i większą obsadę wok.) , ponownie opracował daną kompozycję, wprowadzając orkiestrę zamiast fortepiany lub tez powierzając pierwotnie solową partie wokalu zespołowi solistów lub chórowi. Takie pieśni m.in. jak Le chasseur danois ( Duński myśliwy) czy też Zaïde (bolero na sopran) powstały od razu w opracowaniu na głos solo i fortepian oraz na chór i orkiestrę. Za równo przy obsadzie solowej jak i chóralnej Berlioz stosował przeważnie układ 3- głosowy. Lirykę wokalną kompozytor często zaopatrywał dodatkowymi określeniami wskazującymi na charakter wyrazowy lub treściowy utworu, np. „canzona elegijna” – Le montagnard exil (Wygnany góral), „ballada dramatyczna” – Piękna Izabella, „legenda irlandzka” – La belle voyageuse ( Piękna podróżniczka).
Predylekcja Berlioza do gatunku dramatycznego przejawia się w szczególności w nadawaniu wielu kompozycją nazwy „scena”.
Źródła literatury, z których kompozytor czerpał inspirację dla swoich pieśni zarówno solo z fortepianem jak i solo z orkiestra to współczesna poezja francuska – wiersze Hugo, De Nervala, Gautiera i innych.
Berlioz pragną pisać muzykę na miarę dramatów Szekspira, muzykę o potężnej sile wyrazu dramatycznego uzyskiwanego środkami artystycznymi. Należy zauważyć również, ze Berlioz złożył Szekspirowi werbalny hołd. Program utworów dobitnie ilustruje ideologię artysty romantyzmu.
Podsumowując najważniejsze utwory Hektora Berlioza:
1. PIEŚNI NA GŁOSY SOLOWE I ORKIESTRĘ:
Hermina, scena liryczna na sopran, sł. P.A. Vieillard wg Jerozolimy wyzwolonej T. Tassa, 1828
La mort de Cloptre, scena lir. na sopran, sł. P.A. Vieillard
Lacaptive op.12 na alt/ msopran., sł. V. Hugo, 1848 (wersja oryginalna z fort.)
Les nuits d’t’, sł. Th. Gautier, 1841 (wersja oryginalna z fortepianem)
Zaïde, bolero na sopr., sł. R. de Beauvior, 1845
2. PIEŚNI NA GŁOSY SOLOWE I FORTEPIAN:
Le dpit de la berger, romans na sopr., sł. Mme, ok. 1819-22
Amiti reprends ton empire na sopr., msopr., i bas, 1823
Neuf mlodies imites de l’anglais op. 2, sł. Th. Gounet wg Th. Moore’a
a) Le counche du silei na ten., 1830
b) Hlne, ballada na sekstet wok., 1829 (2. wersja na kwartet m .i ork., 1844)
c) Chant guerrier na ten. i chór m., 1829
d) La belle Voyageuse, legenda irlandzka na msopr.
e) Chanson boire na ten. i chór m. 1829
f) Chant sacr na sekstet, 1829 ( 2. wersje 1844; 3. wersja na chór i ork., 1844)
g) L’origine de la harpe ballada na sopr./ten., 1830
h) Adieu, Bessy, 1830
i) Elgie en prose na 3 ten., 1830 (2 wersje)
La captive, canzona orientalna na sopr./msopr., sł. V. Hugo, 1832 (2. wersja na sopr./msopr. I wiolonczele ad libitum, 1834; 3. wersja op. 12 na alt/ msopr. I ork., 1848)
Les nuit d’t op. 7, cykl, sł. Th. Gautier, 1834-1841
a) Vilanelle
b) Le spectre de la rose (2 wersje)
c) Sur les lagunes I na bar./ alt/ msopr.
d) Absence msorp./ten. (2. wersja z tow. Ork.)
e) Au cimetier na ten. (2 wersje)
f) L’ile inconnue na msopr./ ten.

Ponadto opracowania utworów własnych i innych kompozytorów m.in.: La Marseillaise R. de l’Isle, na głosy sol. Chór iork., 1830; Le roi des aulnes (Der Erlnig) F. Schuberta, na msopr. i orkiestre, 1860.
Interesujące jest w osobowości Berlioza połączenia romantycznej uczuciowości z tak typowym dla kultury francuskiej racjonalizmem. Berlioz przywiązywał wielką wagę do wykonawstwa, podniósł czynność dyrygenta do rangi wirtuozostwa. Był to pierwszy kompozytor, który podjął zakrojenie na szeroką miarę dyrygenckie tournee koncertowe.



Czas jest wielkim nauczycielem, tyle tylko, że zabija swoich uczniów.
Jestem crescendem Beethovena. (Je suis un crescendo de Beethoven. (fr.) )
Berlioz o swoich symfoniach, porównując je z symfoniami Beethovena
Wierz mi, że ten, kto to napisał, nie był zwykłym człowiekiem.
Słowa Berlioza do jednego z przyjaciół, kiedy usłyszał III Symfonię Eroicę Beethovena





Bibliografia:

· Robert Clarson- Leach, Berlioz, Kraków, 2000
· Encyklopedia muzyczna PWM część biograficzna – tom 1 – „AB”, Kraków, 1988