Teoria środowisk wychowawczych

WYCHOWANIE STANOWI PONO NAJWIĘKSZY I NAJWAŻNIEJSZY SZKOPUŁ LUDZKIEJ WIEDZY M.E.DE.MONTAIGNE


Przedmiot teorii wychowania:
idea wychowania
· Idea wychowania: nie ma jednego ideału wychowania, jest postulatem teoretycznym, konstruktem świadomości. Stanowi zbiór powiązanych ze sobą wartości, które same w sobie stanowią treść powziętych przez wychowawcę zamiarów wychowawczych. Maja one jednak charakter postulatywny i nie są ucieleśnieniem jakiejś koncepcji człowieka.
· Treścią teorii wychowania jest manipulacja, obracamy się w sferze manipulowania postulatami.

Teoria wychowania
jest zbiorem refleksji na temat wychowania. Współczesna teoria nie jest wolna od wpływów politycznych. Wychowanie jest procesem kształcenia na rzecz państwa. Ideał teorii wychowania jest wynikiem spekulacji filozoficznych, jest upolityczniony, jest ideologiczny.
· Wg Ajdukiewicza: stopień przekonania, z jakim głosimy dany pogląd winien odpowiadać stopniowi jego uzasadnienia.

Przedmiotem teorii wychowania
są wszelkie świadome akty wychowawcze, ich uwarunkowania, przebieg i skutki. Wychowanie natomiast jest ukierunkowane socjalizacją tzn. kierunek działań społecznych w instytucjach edukacyjnych ustalają elity intelektualne społeczeństwa kreśląc wizerunek człowieka przyszłości. Wychowanie jest pewnym szczególnym przypadkiem procesu socjalizacji.
· Sośnicki w swoich książkach proponuje ujmować wychowanie zarówno jako zjawisko społeczne jak i proces. Wychowanie możemy ujmować w wąskim jak i w szerokim znaczeniu. Wychowanie w wąskim znaczeniu obejmuje dwie sfery:
1. wolicjonalną (zależna od woli);
2. emocjonalną.
W szerokim znaczeniu dodajemy jeszcze sferę intelektualną i wtedy wpływem wychowania ogarnia się całą osobowość człowieka. Wychowanie jest wysiłkiem intelektualnym, podejmowanym przez wychowawcę wysiłkiem związanym z projektowaniem przyszłości wychowanka.
· Teoria wychowania jako samodzielna dyscyplina zaczęła istnieć w wieku XIX.
· Teoria wychowania jest samodzielna myślą filozoficzna jest refleksja nad kontekstem wychowania. Jest powiązana z wieloma naukami nie tylko pedagogicznymi (np. filozofia mówi o: teorii wychowania, aksjologii wychowania, antropologii filozoficznej, antropologii kulturowej...).
· Teoria wychowania w psychologii korzysta z mechanizmów rozwoju człowieka.
· Teoria wychowania w socjologii – społeczne zakorzenienie człowieka – socjalizacja.
· Teoria wychowania w naukach biomedycznych – wiedza biomedyczna o możliwościach człowieka określająca standardy rozwojowe, czynniki wspomagające rozwój.

Trzy podejścia – orientacje badawcze – do uprawiania teorii wychowania:
1. orientacja tradycjonalistyczna – problemy badawcze lokowane są blisko i w kontekście zainteresowań badawczych innej nauki, stosuje się podobne, zapożyczone z tych nauk metodologie, metody i techniki badawcze.
2. orientacja fenomenologiczna – próbuje opisywać praktykę unikając jakichkolwiek założeń teoretycznych, światopoglądowych czy filozoficznych.
3. orientacja scjentystyczna – procedury badawcze i takt postępowania badawczego jest wzięty wprost z badań nauk przyrodniczych.

Paradygmat:
· Thomas S. Khun w 1968r. stwierdził, że:
1. paradygmat to wyobrażenia o dziedzinie przedmiotowej, o odpowiednim ustawieniu problemów i ich wzorcowych rozwiązaniach w obrębie danej dyscypliny;
2. paradygmat określa to, co istnieje, jak tez określa sposoby zbadania czy to istnieje.
· Wg Khuna na ziemi wystąpiły trzy paradygmaty:
1. paradygmat ontologiczny – pytanie podstawowe: CO ISTNIEJE? Stawia pytania o byt i jego jestestwo. Cała sprawa docierania do odpowiedzi zaczyna się od zdziwienia.
2. paradygmat mentalistyczny – pytanie podstawowe: CO MOGĘ WIEDZIEĆ? Zajmuje się świadomością, przedmiotem jest świadomość, zaczyna się od wątpienia.
3. paradygmat lingwistyczny – pytanie podstawowe CO MOGĘ ZROZUMIEĆ? Dziedziną jest język, przedmiotem są zdania. Proces zaczyna się od konfuzji (stan zmieszania, zakłopotania).

Antypedagogika – kwestionowanie pedagogiki jako nauki.
· M. Griesc w swojej pracy wyraża pogląd, że „pedagogika, która omija pojęcie socjalizacji neguje społeczne uwarunkowania wzrostu i ma wpływ na perspektywy młodych, dalej trzyma się nieistotnego i realistycznego pojęcia wychowania w obliczu społecznych przemian, dalej różnicuje i anatomizuje, i w wyniku tego oddziaływuje pedagogizująco i odpolityczniajaco (tzn. ideologicznie). Zasłania społeczne przyczyny problemu, rezygnuje z wysiłku nad określeniem pojęcia kształcenia. Jako rdzeń każdej pedagogiki na rzecz pojęć: wychowania, uczenia się, kwalifikacji. Jako nauka empiryczna nie rozwija refleksji nad etykę badań i nie zajmuje się skutkami badań praktyki i dla samych badanych. Jako nauka teoretyczna, jako dyscyplina badawcza i jako technika wystawiona na działanie jest skończona.”
Tak, więc opisuje i wyjaśnia badane zjawiska (funkcja deskryptywna i diagnostyczna), następnie podaje owe zjawiska ocenie z punku widzenia systemu wartości obowiązujących w danym kręgu społecznym (funkcja oceniająca – ewalutywna), a także prognozuje kierunki rozwoju rzeczywistości i na ich podstawie konstruuje projekty działań edukacyjnych (funkcja prognostyczna, projekcyjna).
· Ajdukiewicz powiedział: „stopień przekonania, z jakim głosimy dany pogląd winien odpowiadać stopniowi jego uzasadnienia”.
· Teoretyk wychowania:
1. ma refleksje – na koniec może powiedzieć, że to nie wina nauki tylko społeczeństwo nie dorosło
2. twierdzi, że nie ma ideologizacji
3. kwestionuje pedagogikę
4. opisuje i wyjaśnia.
· Zainteresowanie teoria wychowania nie jest związane twardo z rzeczywistością. Teoria wychowania była związana mocno z ideologią. Teoria wychowania opisuje i wyjaśnia badane zjawiska, poddaje owe zjawiska ocenie z punktu widzenia wartości obowiązujących w danym środowisku. Podstawowymi pojęciami teorii wychowania są socjalizacja i wychowanie.

Pojęcie socjalizacji:
· Socjalizacja (uspołecznienie) odbywa się od wszechczasów, od kiedy tylko ludzie zorganizowali się, odbywa się jako proces nieświadomy, nie jest to jednoznaczne pojęcie, nie ustalono jego zakresu ani podstawowych jego elementów.
· Na socjalizacje składa się:
1. bogactwo i złożoność zjawisk
2. niejednoznaczność interpretacji tych zjawisk i ich wpływu na rozwój człowieka.
· E.T. Holl mówi o trzech sposobach – kanałach socjalizacji:
1. instruktażowy – przez instruktaż (mama, która uczy gotować, wydaje polecenia a dziecko je wykonuje)
2. teoretyczny (np. ojciec przekazuje przez przeczytanie czegoś)
3. instruktaż wraz z dodatkowymi informacjami (połączenie dwóch poprzednich).
· F. Giddings w 1887roku wprowadził termin „socjalizacja” „jest to rozwój społeczny natury lub charakteru, tj. społecznego stanu psychiki u osób, które znajdują się we wzajemnych związkach.” Co jest istotne w tej definicji? – proces „wdrukowania” społeczeństwa w mózg jednostki, socjalizacja to uwewnętrznienie wartości danej grupy, to to, co grupa wynegocjowała, jednostka, która chce należeć do tej grupy przyjmuje jej wartości.
· Definicja Tillmana mówi, iż „badania nad socjalizacją stwierdziły, że jest to proces powstawania i rozwoju osobowości wchodzący we wzajemne zależności ze społecznie przekazywanym środowiskiem socjalnym i materialnym, przy czym chodzi o to jak człowiek staje się podmiotem t rozwoju osobowości, przy czym odróżnia osobowość od socjalizacji, jednostka ma świadomie spojrzeć na swoja drogę rozwoju
· Każda grupa, która rozwija się przewiduje wychowanie.
· Model wychowania to socjalizacja. Ogół warunków środowiskowych ma znaczenie zasadnicze i od badacza wymaga odniesienia się do wszystkich elementów, warunków środowiska wychowawczego, bądź do jasnego określenia obserwacji i badania wyróżnionych elementów. Socjalizacja to również obszar wprowadzania młodego pokolenia w świat kultury. Jest on wtedy rozumiany jako wprowadzenie w system kodów kulturowych społeczności socjalizującej. Znane teorie socjalizacji, które leżą u podstaw rozumienia, interpretowania rozwoju i zachowań współczesnego człowieka to teorie: E. Eriksona, L. Kohlberga, J. Piageta, N. Chomsky-ego, L. Vygotskiego.
· Kowalik kwalifikuje koncepcje socjalizacji według przyjmowanych wyjaśnień. Trzy rodzaje socjalizacji:
1. zakłada nieograniczona determinacje przyczynowo – skutkową, socjalizacje rozumie się jako przyswajanie określonych przez daną kulturę zachowań społecznych i porządku społecznego;
2. zakłada ograniczoną determinacje przyczynowo – skutkową zakłada istnienie skomplikowanych powiązań między jednostka a otoczeniem, a powiązań tych nie da się sprowadzić do prostych determinacji zachowania przez oddziaływanie czynników zewnętrznych;
3. zakłada funkcjonalna determinację zachowania, człowiek wybiera to, co mu jest potrzebne do rozwoju.
· W. Łukasiewicz twierdzi, iż Niekiedy, szczególnie w pracach pedagogicznych socjalizacje uważa się za proces zmierzający do osiągnięcia pewnego złożonego standardy uspołecznienia. Stąd też socjalizacje należałoby traktować jako proces oddziaływań na społeczne funkcjonowanie człowieka, dokonujących się przez całe życie. Socjalizację opisuje się w ujęciu interakcjonalistycznym. W samym procesie nie bierze się pod uwagę jedynie aktywności jednostki, ale warunki, jakie stwarza określona społeczność do podejmowania aktywności przez jednostkę – świadomość wielości wyboru. Kluczowym pojęciem w ujęciu interakcjonalistycznym staje się świadomość wielości wyboru.
· Wg teorii S.L. Rubistein zachodzi potrzeba kreowania dwóch rodzaji świadomości:
1. świadomość oddziaływania człowieka na otoczenie;
2. umiejętność dystansowania się od nich.
Dopiero funkcjonowanie tych dwóch świadomości pozwala na wolny wybór.
· K. Obuchowski zwraca uwagę, ze „warunkiem rzeczowego, podmiotowego, obiektywnego ujęcia świata przez jednostkę jest wyraźne wyczuwanie granic miedzy nią a światem” oraz, że „warunkiem intencjonalności osoby ludzkiej jest wyraźne psychologiczne ograniczenie jej „ja” od tego, co nie jest „ja”.” K. Obychowsku uogólnia: „są koncepcje właściwości psychologicznych człowieka, które maja znaczenie dla przebiegu jego życia, jedne z tych właściwości są pochodnymi genotypu, w którym zawarte są doświadczeniami gatunku, inne powstały w wyniku doświadczeń osobistych, a inne może on tworzyć samodzielnie głównie w wyniku refleksji nad światem i własnym przeznaczeniem”.
· Dwa rodzaje świadomości:
1. świadomość własnego siebie – własnego „ja”
2. mam świadomość, że to „ja” nie jest ostateczne

W strukturze procesu socjalizacji da się wyróżnić fazy płaszczyzn:
· J.Piaget wyróżnia cztery stadia rozwoju poznawczego.
· Chomski i Vygotski – proces socjalizacji widzą przez pryzmat faz rozwoju języka i kompetencji do komunikowania się ze światem zewnętrznym
· Kohlberg mówi o 3 fazach rozwoju moralnego dziecka
· E. Erkison wyróżnił osiem faz, przez które przechodzi każdy człowiek, a poszczególne problemy rozwojowe faz prowadza do ostatecznego ukształtowania się osobowości.

Trzy koncepcje tradycyjne:
1. koncepcja behawiorystyczna
2. koncepcja poznawcza
3. koncepcja humanistyczna
· koncepcja behawiorystyczna – istotne dla natury człowieka są jego cechy zachowania. Koncepcja ta nie zakłada zajmowania się wewnętrznymi procesami, człowiek uczy się w wyniku doświadczeń. Jednostka uczy się w kontakcie z innymi ludźmi. Ich reakcja na jej zachowanie powoduje ich unikanie (człowiek to czarna skrzynka). Wynika z tego, że człowiek może się nauczyć wszystkiego stosując odpowiednie bodźce. Wychowanie w ramach tej koncepcji polega na tworzeniu się określonych sytuacji, wprowadzanie wychowanka w dane sytuacje, to bodźce (bodziec – reakcja).
· Koncepcja poznawcza – rozpatruje człowieka jako samodzielną ekonomiczną jednostkę, której istotną cechą jest dążenie do poznawania otaczającego świata. To potrzeba poznawania jest główną motywacja aktywności człowieka. W trakcie zaspokajania potrzeby poznawania jednostka gromadzi doświadczenia. Każda jednostka inaczej porządkuje swoje doświadczenia i dlatego centralnym pojęciem jest pojęcie struktury poznawczej. Z punktu widzenia struktury poznawczej – wychowanie powinno polegać na tym, że wychowawca tworzy warunki, w których wychowanek może okryć świat, stworzenie warunków jest polem popisu dla wychowawców. Źródłem wychowania w koncepcji poznawczej jest Jaś mający jakiś temperament, charakter, potencjalne możliwości rozwoju.
· Koncepcja humanistyczna- zakłada, że każdy człowiek jest wyposażony w sposób indywidualny w pewne możliwości (indywidualny potencjał możliwości). Każdy człowiek to indywidualna jednostka i tak należy go traktować. Podstawowym mechanizmem działalności człowieka jest kreowanie własnej osoby; człowiek podejmuje aktywność, poznaje świat w sposób indywidualny (subiektywny sposób spostrzegania), człowiek poznaje świat przez interakcje z innymi ludźmi. W koncepcji humanistycznej człowiek to całe wielkie „ja”, całe jego życie to walka o te jego „ja”, chodzi tu o walkę o tożsamość. Najpierw utożsamiamy się z matką, granicą, kiedy po raz pierwszy pojawia się pierwsze „ja” jest 3r.ż., dziecko zaczyna wtedy mówić o sobie „ja”. Potem u nastolatków ”ja” przeradza się w „my”, a następnie znowu jest „ja”. Koncepcja humanistyczna jest kombinacja wszystkich trzech płaszczyzn, wychodzi z teorii personalistycznych, które dbają o rozwój duchowości, fizyczności i cielesności. Traktuje człowieka indywidualnie i wyjątkowo. Wychowanie w koncepcji humanistycznej musi stwarzać warunki do tego, żeby indywidualny rozwój człowieka postępował w sposób naturalny (nie narzucanie standardów, ale stymulacja rozwoju przez wychowanie). Jednostka jest traktowana bardzo indywidualnie, sam obiekt informuje nas o swoich potrzebach.

Pojęcie wychowania:
Wychowanie może być rozumiane jako pojecie podrzędne do pojęcia socjalizacji. Wychowanie to ciąg działań podejmowanych przez wychowawcę w sytuacjach wychowawczych pod wpływem, których, zachodzą zmiany psychiczne wychowanka prowadzące do osiągnięcia kreślonego celu wychowawczego. Proces wychowania zachodzi w wyniku interakcji: wychowawcy z wychowankiem. Między nimi jest ciągłość muszą się słuchać i rozumieć, tylko niektóre interakcje są potencjalnie wychowawcze.
Podstawowym elementem procesu wychowania są sytuacje wychowawcze, czyli chwilowy układ warunków przestrzenno – czasowych.
Z sytuacja mamy do czynienia tylko wtedy, gdy następuje interakcja wychowawcy z wychowankiem.
· Elementy sytuacji wychowawczej:
1. Wychowanek – podmiot sytuacji wychowawczej
2. Wychowawca – w sytuacji wychowawczej nie zawsze musi być obecny (element samorządności), rolę wychowawcy może przyjąć każdy
3. Otoczenie społeczne – jest to grupa, która może modyfikować skuteczność jednostek
4. Warunki materialne.
· Struktury procesu wychowania – świadome wykorzystywanie elementów procesu wychowania, np.:
1. postawienie przed wychowankiem zadania, by wzbudzić w wychowanku aktywność,
2. dostarczanie oraz stworzenie warunków, dzięki którym wychowanek znajdzie informacje,
3. wsparcie emocjonalne,
4. stosowanie wzmocnień.
Sytuacje wychowawcze dostarczamy po to, by nastąpił proces rozwoju.
· Zadania wychowawcze - wychowanie ma prowadzić do stymulowania. Rozwijanie w wychowanku tendencji: do samokontroli, samooceny oraz przezywania niezadowolenia z powodu wywołanego zachowania.

Zadania rozwojowe:
Przed człowiekiem pojawiają się różnego rodzaju zadania wynikające w sposób naturalny z prawidłowości rozwojowych.
· Mogą one pochodzić z trzech źródeł:
1. prawidłowości rozwoju jednostki,
2. oczekiwań społecznych,
3. przyswajanych przez jednostkę społecznych standardów.

Podmiotowość:
Człowiek jest podmiotem wtedy, gdy istota – człowiek jest zainteresowaniem innego człowieka. Ważny jest zarówno wychowawca jak i wychowanek. Podmiotowość w wychowaniu można rozumieć jako wychowanie podmiotowe lub jako cel wychowania. Cel powinien być modelowany przez proces.
· Wychowanie podmiotowe to takie sytuacje wychowawcze wyznaczone zawsze układem ludzi, rzeczy, zadań,... Traktuje się je jako sytuacje dwupodmiotowe. W tej sytuacji podmioty wychowania (wychowawca i wychowanek) łączą się wzajemnie w imie własnych oddziaływań, stają się równouprawnionymi autorami. Wyznacznikiem podmiotowego charakteru sytuacji wychowawczej jest względna równowaga miedzy kniecznymi zadaniami a kontrolą nad nimi wychowanka. Zadania wykonane przez wychowanka nie dominuja nad nim, a wychowawca godzi się na ograniczenie swej podmiotowości.
· Podmiotowośc jako cel wychowawczy jest to świadome kształtowanie orientacji podmiotowej, czyli nastawiona aktywność sprawna obejmująca składniki:
1. geneaktywność (generowanie doświadczeń),
2. optymizm,
3. zaufanie do siebie,
4. selektywność(umiejętność świadomego wyboru),
5. poszukiwanie – przyczyna jest umiejętność spojrzenia na swoje życie z perspektywy związków przyczynowo-skutkowych.
· Żeby świadomie pamiętał umiejętność
· Cechy charakterystyczne podmiotowości:
1. pełnienie roli społecznej,
2. kierowanie swoimi stanami psychicznymi i swoja aktywnością,
3. subiektywny sposób spostrzegania,
4. poznawanie świata poprzez interakcję z innymi ludźmi,
5. wpływanie na zdarzenia,
6. pozostawanie w stałym procesie samodoskonalenia się,
7. stałe rozszerzanie zakresu swojej podmiotowości.
W pedagogice współczesnej wychowanie traktowane jest ideologicznie i prakseologicznie, jako promowana aktywność człowieka zorientowana na osiągnięcie pewnych celów, tj. pewnych pożądanych i trwałych zmian w osobowości człowieka. Liczne efekty wychowawcze mogą być osiągnięte jedynie za sprawą zespołowych działań wychowawczych. Fakt ten powinien dotrzeć do naszej świadomości i wymaga uwzględnienia w teorii współczesnej pedagogiki. Zwraca uwagę na jednoosobowy i wieloosobowy podmiot działalności. Rozróżnienie między podmiotem działającym a osoba działającą jest to rozróżnienie toczące się między rolą, a osobnikiem pełniącym dana rolę.

Cel wychowania:
Celem jest zawsze stan jakiegoś przedmiotu działania w postaci rzeczy lub procesu, który ma być pozyskany, uwożony lub ukształtowany pod względem pewnych właściwości zgodnie z wyobrażeniami potrzeby, jaka ma zaspokoić. Zgodnie z teleologicznym obrazem wychowania działalność pedagogiczna jest pewną formą planowej praktyki ludzkiej.
Jest to system i sekwencja czynności uruchamianych i kierowanych przez cel. Cele wychowania maja z reguły swe źródło w określonych potrzebach społecznych lub jednostkowych.
Cele stymulują działania o różnej treści, różnej randze i różnym stopniu złożoności.
Wychowanie jest działaniem planowym. Opracowujemy program wychowania, czyli konkretnych działań, które maja do tego doprowadzić. Jest to proces świadomy.
Wychowanie często staje w sprzeczności z socjalizacją – to problem współcześnie podnoszony i nie rozwiązany.
Istotne jest również to, w jaki sposób cele wychowania są konstruowane, a następnie artykułowane oraz jakie są kryteria ich uzasadnienia.
· Trzy źródła konstruowania celów wychowania:
1. metoda filozoficzna – cele wychowania wywodzą się z określonej ideologii i są uzasadniane przez ogólne systemy moralności;
2. metoda poznawcza – cele wychowania są konstruowane na bazie osiągnięć nauki, zwłaszcza nauk społecznych tj. psychologii, socjologii, antropologii;
3. metoda administracyjna – cele wychowania wyprowadzone są z określonych norm prawnych i przepisów.
· Cele bardziej złożone są rozpisywane na:
Koncepcje programowo – wychowawcze, zwane inaczej programem działania. Jest to seria zmian, jakie wywołuje podmiot i jakim odpowiednio podlega podmiot w procesie realizacji celów, czyli w toku przejścia od stadium wyjściowego do fazy końcowej określonej przez cel.
Definicja dotyczy procedury wychowania, tematem definicji jest program działania. Ma on nas uczyć jak definiować program działania.
Nauczyciel jest podmiotem, przedmiotem jest uczeń, a raczej jego osobowość. Tworzywo pracy to wszystko, co dzieje się z uczniem (porażki, błędy...).
Program działania w sferze pracy pedagogicznej może być określany dwojako w terminach zachowań (kolejnych działań podmiotu działalności) lub w terminach odpowiadających zmianom w przedmiocie.
· podmiot
· przedmiot
· tworzywo
1. program działania:
ogólnie biorąc treść działania, w przypadku wychowania są to przekazywane wzory kulturowe albo inaczej zmiany, jakie należy wykonać, jakie wywołuje się w rzeczywistości w zachowaniu uczniów lub wychowanków, aby zaplanowane cele zostały osiągnięte;
2. proces działania:
system i sekwencja operacji, dzięki którym i w toku, których program wychowawczy jest realizowany;
3. proces wychowawczy:
czynności przekazywania wzorów, procedura wywołania ustalonych zmian w zachowaniu jednostek;
4. technologia wychowania:
okres pewnych procedur, co należy robić żeby te wzory ugruntować.
Za sprawa komunikacji (społecznej, pedagogicznej...) dochodzi do modelowania zachowań ludzi, istotny jest przepływ informacji i znaczeń.