Oświecenie - opracowanie epoki.

37. RAMY CZASOWE
FRANCJA
Początek: XVII w.
Koniec: lata 70 XVIII w.
EUROPA
Początek: początek XVII w.
Koniec: lata 70 XVIII w.
POLSKA
Początek: początek XVIII w.
Koniec: 1822 - wydanie przez Mickiewicza „Ballad i romansów”
38. KLASYCYZM WE FRANCJI
38.1 POJĘCIE KLASYCYZMU
Klasycyzm - pewien model kultury powstały w starożytności (Grecja, Rzym); nawiązanie do antyku (np. w gatunkach literackich - tragedia antyczna, zasada decorum)
38.2 PODŁOŻE FILOZOFICZNE
38.2.1 KARTEZJUSZ
Podbudową filozoficzną myślenia o sztuce były poglądy Kartezjusza. Autor „Rozprawy o metodzie”. Za największą wartość uznawał ludzki rozum. Celem człowieka było poznanie prawdy o świecie, dostępnej rozumowi ludzkiemu. Prawdziwe jest to co jasne i zrozumiałe. Kartezjańska filozofia nawiązywała do aforyzmu „Myślę więc jestem”. Ta sama zasada obowiązywała w sztuce.
38.2.2 KANT
Nawiązuje do systemów antycznych. Poznanie prawdy możliwe jest na drodze dwuźródłowości: rozumu i zmysłów. Kant wychodzi z racjonalizmu oświeceniowego i empiryzmu, zrywa z obiektywizmem. Twierdzi, że świat, który człowiek postrzega może być przez niego kształcony.
38.2.3 LOCKE
Stworzył podstawy teoretyczne empiryzmu. Źródła wiedzy szukał w doświadczeniu zewnętrznym - zmysłowym i wewnętrznym - refleksji. Propagował tolerancję religijną. Uważał, że człowiek dąży do szczęścia, które każdemu obywatelowi powinno zapewnić państwo.
38.3 ZALECENIA POETYKI KLASYCYSTYCZNEJ (M. BOILEAU)
1. piękne to co rozumne, rozsądne i harmonijne
2. doskonałość wykonania
3. zasada prawdopodobieństwa
4. kryterium doboru - rozum
5. język wykwintny, ale i pełen prostoty
6. poszanowanie języka ojczystego
7. ścisłe przestrzeganie zasad gatunków literackich
8. typowość (bohaterowie typowi dla danego środowiska)
9. klarowność (przejrzystość kompozycji)
10. kompozycja musi być regularna
11. powrót do zasady umiaru
12. styl jasny i prosty
13. powrót do zasady Horacego (uczyć-bawiąc)
1.4 LITERATURA FRANCUSKA XVII W - MOLIER
Molier to twórca francuski. Pisał on komedie. Jego najlepsze dzieła to „Świętoszek” i „Skąpiec”.
W „Świętoszku” Molier krytykuje wady Francuzów. Próbuje ośmieszyć dość rozpowszechnione przywary. Jest to satyra na bigoterię i wszelkie przejawy hipokryzji. Krytykuje też przejawy dewocji. Ośmiesza naiwność, kłamstwo, łatwowierność i obłudę. Według Moliera zadaniem poezji jest poprawiać ludzi bawiąc ich jednocześnie. Molier przeciwstawiał się obłudzie na płaszczyźnie moralnej.
„Świętoszek” to komedia. Charakteryzuje się więc komizmem. (Komizm to kategoria estetyczna oznaczająca właściwości jakiegoś przedmiotu lub zjawiska. Przybiera różne formy. Występuje w postaci satyry, ironii, humoru. Są między innymi następujące rodzaje komizmów: sytuacyjny, słowny, postaci.) W „Świętoszku” są następujące rodzaje komizmu:
postaci (Pani Peurelia, Tartufe, Doryna)
1. sytuacyjny (Orgon - pod stołem)
2. słowny (rozmowa Doryny z Orgonem o sytuacji w domu)
39. OŚWIECENIE W EUROPIE
39.1 FILOZOFIE
39.1.1 RACJONALIZM
Twórcą był Kartezjusz. „Cogito ergo sum” - „myślę więc jestem”. Uważał, ze celem poznania jest myślenie. Człowiek poznaje prawdę o świecie za pomocą myślenia. Prawdziwe jest tylko to, co da się rozumowo wytłumaczyć. Odrzucenie przesądów.

39.1.2 EMPIRYZM
Twórca - Franciszek Bacon. Twierdził, ze prawdziwe jest to co można sprawdzić za pomocą doświadczenia.

39.1.3 ATEIZM
Odrzucał wszelkie zasady religijne, również istnienie Boga. Ateiści uznawali kult materii. Wartości duchowe były dla nich nieważne. Ateizm wypływał z racjonalizmu.

39.1.4 DEIZM
Założenie o istnieniu jedynie Boga jako stwórcy i początku świata.

39.1.5 HUMANITARYZM
Zwracał uwagę na godność człowieka, a równość i braterstwo uznawał za zasadę niepodważalną. Oświecenie „odkryło” człowieka, który stał się centrum zainteresowania filozofii, nauki, sztuki i polityki. Dążono do ulżenia jego doli, oszczędzenia mu cierpień, zapewnienia wolności osobistej i odpowiednich warunków wszechstronnego rozwoju.

1.1.6 „TABULA RASA”
John Locke twierdził, że człowiek urodził się jak czysta tablica i w ciągu swojego życia zapisuje tą tablicę (korzystając z rozumu, doświadczenia). Była ona odzwierciedleniem niewinności człowieka.

1.1.7 UTYLITARYZM
Celem jednostki miało być dobro ogółu.

1.1.8 SENSUALIZM
Źródłem wiedzy są wrażenia zmysłowe, są odbiciem rzeczywistości. Dzięki nim człowiek może dociec sensu istnienia. Wszystko daje się nazwać, określić słowami.

1.1.9 RELATYWIZM
Teoria względności.
1.2 OSIĄGNIĘCIA CZOŁOWYCH PRZEDSTAWICIELI
1.1.1 ENCYKLOPEDYŚCI
W oświeceniu we Francji po raz pierwszy zaczęto wydawać pierwszą na świecie encyklopedię. Składała się z 28 tomów. Przedstawicielami są:
1. Wolter
2. Diderot
3. Rousseau
Hasła w encyklopedii zapisywali według własnych wiadomości o danych pojęciach. Encyklopedia miała zrewolucjonizować sposób postrzegania świata.

1.1.2 WOLTER
Było francuskim pisarzem. Uprawiał wiele gatunków literackich: powiastki filozoficzne „Kandyd”, „Prostaczek”; dramaty „Zaira”, pisma filozoficzne „Traktat o tolerancji”.

1.1.3 WOLTERIANIZM
 jest to postawa charakteryzująca się krytycyzmem, odrzuceniem autorytetów. Mówi o konieczności tolerancji dla innych postaw. Charakteryzuje ją libertynizm (swoboda, również obyczajowa, racjonalizm, podkreślenie niezależności).
 jest to wzorzec osobowy człowiek, który broni własnej niezależności, suwerenności, rozumu. Ma świadomość, że myśli i broni swoich myśli. Nie chce być traktowany jako ogół.
 wolterianizm to też styl literacki, charakteryzujący się dowcipem, paradoksem, elegancją wypowiedzi, błyskotliwością myśli. Służył do wyrażania filozoficznych myśli o człowieku i jego miejscu w kosmosie. Służył do przyglądania się ludzkiemu życiu jako pewnemu stereotypowi.

„Kandyd”
Treścią tego utworu są losy tytułowego bohatera.
 Część I
Kandyd zalecał się do Kunegundy. Zobaczył to jej ojciec i wygnał go z zamku. Kandyd chowa się więc w zamku. Autor dowodzi tu, że nie ma skutków bez przyczyny.
 Część II
Po wygnaniu Kandyd jeździ po świecie. Odwiedził Eldorado. Zobaczył, że żyje się tam dostatnio. Jest tam pełno złota, ale
tamtejsi nie traktowali złota jako czegoś cennego. Panował powszechny dostatek i dobrobyt. Gdy wszyscy go mają to nie liczy się on tak dla ludzi.
 Część III
Są tu refleksje na temat zła i dobra. Stwierdzają, że ludzka natura nie zmieni się Człowiek ma skłonność do zła. Mowa jest też o nietolerancji religijnej.

1.1.4 DENIS DIDEROT
Był pisarzem, filozofem, stworzył zarys teorii dramatu XVIII wieku pt. „Paradoks o autorze”. Znany jest jako autor powieści:

„Kubuś fatalista i jego pan”
Kubuś i jego pan podróżują konno i prowadzą rozmowy. Osią fabuły jest podróż, chwytem konstrukcyjnym dialog. Najważniejsze są przemyślenia bohatera. Wydarzenia są jedynie ilustracją. Większym filozofem jest Kubuś. On roztrząsa problemy dotyczące przypadku, miłości, wolnej woli. Kubuś jest wyznawcą fatalizmu. Wierzy w odgórne założenia co do jego losu. Tego typu zachowanie jest związane z teorią predestynacji Jest to teoria mówiąca, że ‘Kroczymy w ciemnościach, pod tym co zapisane w górze’. Komentarz autorski to zwroty do czytelnika. Narrator snuje opowieść jak tworzy swoje dzieło. Jest to, więc też powieść o stwarzaniu powieści. Rozmowy dotyczą Kubusia, jego miłości. Kubuś dąży do uogólnień, maksym. Z rozmowy możemy się dowiedzieć, że człowiek wypełnia to co jest zapisane. Człowiek nie wie jaki będzie jego cel. Każde wydarzenie pociąga za sobą następne. W życiu jest też istotna kwestia przypadku. Cały ten utwór kipi jednak optymizmem. Kubuś zgadza się na taki los i jest z tego zadowolony.
40. WIEK XVIII W POLSCE
1.1 SYTUACJA SPOŁECZNO-POLITYCZNA
W Polsce w odróżnieniu od Francji dominowała szlachta, a nie mieszczaństwo. Następował upadek miast. Był zły stan gospodarki. Następował rozkład organizacji państwowej. Prestiż Rzeczpospolitej na forum międzynarodowym upadł. Polska stała się pionkiem w rękach sąsiadów (rozbiory). Król (Stanisław August Poniatowski) przystąpił do walki z sarmatyzmem. W nim upatrywał źródło zła. Król starał się zaangażować różne środki do walki z zacofaniem.
1.2 PREKURSORZY
1.2.1 STANISŁAW KONARSKI
Wszechstronny działacz, zajmował się:
 praca nad reformą ustroju państwa

„Traktat o skutecznym rad sposobie”
Charakteryzuje ówczesną RP i wysuwa postulaty, żądania mające uzdrowić państwo. Przeciwstawia się liberum veto, proponuje, aby źródłem decyzji była większość głosów. Gani prywatę szlachty. Przeciwnik szlacheckiej megalomanii (manii wielkości).

 oświata
Zreformował szkolnictwo, żądał wprowadzenia nauczania rozumowego. Kładł nacisk na sprawy wychowania obywatelskiego, ludzi świadomych sytuacji społecznej i politycznej, świadomych obowiązku wobec ojczyzny i narodu. Podążał za nauczaniem poglądowym, opartym na racjonalnym poznawaniu rzeczywistości, empirystycznych metodach. Wprowadził obowiązek nauczania języka polskiego, historii literatury, nowożytnych języków. Wprowadzając też nauki przyrodnicze, historię, geografię. W 1740 r. założył szkołę dla synów szlacheckich „Collegium Nobilum”. Uważał, że dorośli są zbyt zdeprawowani sarmatyzmem i nie da się ich zmienić.

 twórczość literacka
W szkole działał teatr konwiktowy, w którym uczniowie wystawiali sztuki pisane w duchu klasycystycznym, posiadające morał, mające walory wychowawcze, np. „Tragedia Epaminoudas” Konarskiego. Pisał także traktaty: „O poprawie wad wymowy”. Wyszydzał skomplikowany, napuszony barokowy styl. Propaguje czystość, naturalność języka.

1.2.2 STANISŁAW LESZCZYŃSKI
Wydał traktat polityczny „Głos wolny, wolność ubezpieczający”. Domagał się jak najszybszego przeprowadzenia reform. Propagował ograniczenie liberum veto. Króla elekcyjnego ma wybierać cały naród, a nie tylko szlachta. Żądał wzmocnienia administracji państwowej, poprawy warunków chłopów.

1.2.3 KOMISJA EDUKACJI NARODOWEJ
Powołana w 1773 r. przez sejm na wniosek króla. Była pierwszym ministerstwem oświaty w Europie. Podstawowe zadania określało hasło: „Stworzyć naród przez wychowanie publiczne”. Pod kierownictwem komisji przeprowadzono reformę szkół w całym kraju. Po raz pierwszy zezwolono na naukę dziewcząt w szkołach, zaczęto powoływać szkoły ludowe  dla wszystkich. powołano również Towarzystwo do Ksiąg Elementarnych, które opracowywało i wydawało nowe podręczniki. W szkołach zwrócono szczególną uwagę na problem kultury języka polskiego, a wzorem polszczyzny stały się dzieła pisarzy odrodzenia.
1.3 PRASA I TEATR JAKO NACZELNE ŚRODKI AGITACJI W SŁUŻBIE REFORM
1.1.1 ROLA WARSZAWY W XVIII W.
Warszawa stała się centrum kulturalnym i politycznym. Stało się to za sprawą urbanistycznego uporządkowania stolicy. Dwór stał się głównym ośrodkiem sztuki, centrum artystycznym.

1.1.2 DZIAŁALNOŚĆ KRÓLA I ZNACZENIE DWORU KRÓLEWSKIEGO
Poniatowski popierał architekturę. Przebudował zamek królewski, zbudował pałac na wodzie. Był mecenasem literatury. Wydawał publiczne, oświeceniowe utwory (u niego pojawiły się po raz pierwszy utwory Krasickiego).

1.1.3 CHARAKTERYSTYKA CZASOPIŚMIENNICTWA
1.1.3.1 tytuły czasopism
 „Merkuriusz Polski”
Pierwsze polskie pismo - 1661, wchodziło tylko przez 7 miesięcy.
 „Monitor”
Wzorowany na angielskim „Spectatorze”. Pierwszy redaktor to Stanisław Bohomolec. Zamieszczał tam swoje artykuły także Ignacy Krasicki. Monitor ukazywał zacofanie polski, żądał reform, walki z ciemnotą i sarmackimi zabobonami.
 „Zabawy przyjemne i pożyteczne”
Redaktorem naczelnym był Adam Naruszewicz. Celem było zaznajomienie z twórczością ówczesnych pisarzy. Za wzór uznawano J. Kochanowskiego.
 „Gazeta Warszawska”
Czasopismo wydawane podczas obrad Sejmu Wielkiego. Prezentowała bieżące informacje.
 „Gazeta narodowa i obca”
Czasopismo wydawane podczas obrad Sejmu Wielkiego. Był to dziennik. Przetrwała 160 lat.
 „Magazyn Warszawski”
Czasopismo okresu Sejmu Wielkiego. Było to pismo informacyjno-rozrywkowe.

1.1.1.2 funkcja i znaczenie rozwoju czasopiśmiennictwa
Czasopiśmiennictwo doby oświecenia miało charakter zaangażowany, patriotyczny. Interesowało się sprawami polskimi, przede wszystkim społecznymi, politycznymi, gospodarczymi i kulturalnymi. Było głównym środkiem masowego przekazu i oddziaływania na ówczesne społeczeństwo.

1.1.4 POWSTANIE SCENY NARODOWEJ W WARSZAWIE
1.1.4.1 dzieje teatru
17 listopada 1765 roku został otwarty polski teatr publiczny dla wszystkich. Powstał w budynku operalni saskiej. Pierwszą wystawioną sztuką była komedia „Natręty” Józefa Bielawskiego. Komedie tworzył Franciszek Bohomolec. Stworzył między innymi: „Małżeństwo z kalendarza”, utwór ośmieszający Polaków. Jest to przykład typowej komedii warszawskiej. W 1767 roku teatr zamknięto. Otwarto go dopiero w 1774 roku.

1.1.4.2 znaczenie teatru
W okresie oświecenia teatr publiczny pełnił bardzo ważną rolę. Wychowywał ówczesnego obywatela. Uczył go krytycznie myśleć i widzieć wady ustroju, w którym żył. Walczył o język narodowy. Propagował postępowe reformy państwowe. Jego działalność szczególnie wzrosła w czasie Sejmu Czteroletniego. Obok sztuk rozrywkowych wystawiał utwory, które w sposób pośredni lub bezpośredni nawiązywały do życia politycznego kraju, propagowały nowe idee oświeceniowe, domagały się przeprowadzenia w Polsce reform politycznych i społecznych w myśl założeń społecznych i humanitarnych.

1.1.4.3 obyczajowa komedia warszawska
Po ponownym otwarciu teatru w 1774 roku nastąpił rozkwit komedii warszawskiej. Twórcy teatralni to: Franciszek Zabłocki („Cud mniemany, czyli Krakowiacy i Górale”, „Fircyk w zalotach”). Charakteryzuje się ona tym, że tematyka polityczna nie jest najważniejsza, a rzecz krąży wokół intrygi miłosnej
41. IGNACY KRASICKI - KSIĄŻĘ POETÓW POLSKICH
1.1 WALORY TREŚCI I FORMY BAJEK IGNACEGO KRASICKIEGO
Bajka to gatunek z pogranicza epiki i liryki. Jest to alegoryczna opowieść o zwierzętach, ludziach, przedmiotach, która służy do wypowiedzenia pewnej nauki moralnej o charakterze ogólnym i powszechnym. Ta prawda jest wyrażana często bezpośrednio jako pointa na końcu utworu, na początku utworu w postaci tytułu lub jest tylko zasugerowana czytelnikowi. Prawdą tą jest morał. Postacie występujące w bajce wyposażone są w jednoznaczne i niezmienne cechy. Wykształciły się dwa rodzaje bajek: narracyjna, stanowiąca jakby krótką opowieść o nieskomplikowanej budowie oraz epigramatyczna, bardzo krótka, zazwyczaj czterowersowa. Najbardziej rozpowszechniona jest tzw. bajka zwierzęca, w której przedstawione zwierzęta występują jako personifikacje typów ludzkich. Relacje między zwierzętami są odpowiednikiem stosunków społecznych. Za twórcę bajek uznaje się Ezapa, żyjącego w VI wieku p.n.e. W Polsce bajki tworzył w XV wieku Wiernat z Lublina. W epoce klasycyzmu twórcami bajek byli: w Rosji J Kryłow, we Francji J. La Fontaine, w Polsce Ignacy Krasicki wzorujący się na La Fontaine.
Ignacy Krasicki wydał dwa zbiory bajek: „Bajki i przypowieści” (dominują tu bajki krótkie i zwięzłe), „Bajki nowe” (ukazał się ten zbiór po śmierci Krasickiego, zawiera głównie bajki narracyjne). Krasicki korzystał z tego gatunku gdyż był to typ formy gatunku dydaktycznego. Treść tych bajek ma pouczać czytelnika, służyć mu radą.
Świat jaki prezentuje Krasicki w swoich bajkach przygnębia. Jest on tragiczny. Zwyciężają złe instynkty. Autor opisuje codzienność, rzeczywistość. Ludzie są źli i okrutni. Niszczą słabszych. Ludzie są obłudni. Charakteryzuje ich hipokryzja. Przedstawiony jest tu świat pesymistyczny. Bajki te nie są wesołe. Pesymistycznie brzmią słowa: ‘szlachetność, uczciwość można włożyć między bajki’.
Walory formy bajek Ignacego Krasickiego:
 są zwięzłe i oszczędne
 język jest prosty
 są pisane trzynastozgłoskowcem
 mają rytm
 zastosowany jest kontrast
 Krasicki oddziaływał na rozum
 odwoływał się do ludzkiego rozsądku i indywidualnej refleksji
 lapidarność (zwięzłość i skrótowość wypowiedzi połączone z rzeczowością)

1.1.1 TREŚĆ BAJEK
„Wstęp do bajek”
Jest to pierwsza bajka ze zbioru „Bajki i przypowieści”. Ukazany jest wymyślony, wyidealizowany, nieistniejący świat. Poeta przedstawia swoje pojęcie bajki, odpowiada na pytanie: Co to jest bajka ? Morał mówi, że te zaprezentowane postawy są nieprawdopodobne w realnym świecie. Wyraża pesymistyczny stosunek podmiotu lirycznego, który nie wierzy w uczciwość, prawość. Autor będzie kontrastował zachowanie ludzi jakie jest, a jakie powinno być. Będzie szydził z tych, którzy postępują źle. Ludzie nie są szlachetni i dzielni jacy powinni być. W swoich bajkach Krasicki ukazuje świat z jego wadami.

„Dewotka”
Krasicki w tej bajce piętnuje i wyśmiewa religijną obłudę i fałsz moralny, który można by zarzucić niejednemu człowiekowi. Tytułową bohaterkę charakteryzuje pobożność na pokaz, dla ludzi, bowiem taka naprawdę w sercu ma złość i nienawiść. Dewotka potrafi bowiem jednocześnie modlić się bez litości bić swoją służącą z błahego powodu. W ostatnim wersie Krasicki zachowuje jednoznaczne stanowisko wobec takiej postawy: ‘Uchowaj, Panie Boże od takiej pobożności’.

„Groch przy drodze”
Morał: zbytnia ostrożność też może zaszkodzić. Gospodarz usiłował być przebiegły i ostrożny. Za zbytnią zapobiegliwość los się zemści. Przebiegłość nie popłaca.

„Jagnię i wilki”
Wilki zauważyły w lesie jagnię. Miały go zjeść. Jagnię spytało się jednak jakim prawem wilki chcą to zrobić. Wilki odpowiedziały, że dlatego że one są silne a jagnię słabe i same. Morał: ten kto jest silniejszy ma przewagę i jest w stanie dominować.

„Szczur i kot”
Bajka ta mówi o pewnym szczurze. Siedział on podczas mszy pod ołtarzem i chwalił się, że go kadzą. W pewnym momencie zakrztusił się dymem i porwał go kot. Morałem jest tutaj to, że tego, który się zbyt przechwala i jest zbyt pewny, może niespodziewanie spotkać nieszczęście.

„Ptaszki w klatce”
Bajka ta to rozmowa dwóch czyżyków. Młody urodzony w klatce mówi, że jest mu w niej dobrze. Urodzony na wolności mówi, że źle czuje się w klatce. Morałem jest tutaj to, że jeżeli nie przebywało się w lepszych warunkach to uważa się swoje za dobre. Nie należy dziwić się osobom, które przebywając w pozornie złych warunkach twierdzą, że jest im dobrze, gdyż mogły nie widzieć nic lepszego. Możemy też wnioskować z tej bajki, że życie na wolności chociaż w złych warunkach jest lepsze niż w niewoli.

„Filozof”
Mowa tu jest o pewnym filozofie, który nie wierzył w Boga. Gdy jednak znalazł się w kłopotach uwierzył nie tylko w Boga ale i w upiory. Morał: Człowiek w obliczu niebezpieczeństwa jest w stanie zmienić swe poglądy. Szukając ratunku jest w stanie uwierzyć we wszystko.

„Kruk i lis”
Bajka ta ukazuje jak pewien lis podstępem zdobył ser. Wychwalał on pewnego kruka, który trzymał ser w pysku. Gdy chwalił głos ptaka ten chciał go zaprezentować. Zaczął śpiewać i ser wypadł mu z pyska na ziemię. Morałem jest tutaj to, że należy uważać jeżeli ktoś nas zbytnio chwali, gdyż może to robić wyłącznie dla swojej korzyści.

„Malarze”
Było dwóch malarzy. Jeden - Piotr malował ładnie, był dobry ale biedny. Drugi - Jan malował mało, był zły ale bogaty. Jan upiększał portrety, Piotr malował natomiast prawdziwe twarze. Morał: Kłamstwo może przynieść korzyści, a prawda nie zawsze. W naturze ludzkiej jest próżność. Człowiek lubi być chwalony. W ludzkiej naturze jest skłonność do idealizowania siebie samego.
1.2 BOHATER POZYTYWNY DRUGIEJ POŁOWY XVIII WIEKU - MIKOŁAJ DOŚWIAD-CZYŃSKI - WZORZEC OSOBOWY DOBY OŚWIECENIA
1.2.1 CECHY POWIEŚCI
W 1775 roku Ignacy Krasicki napisał pierwszą polską powieść literatury nowożytnej pod tytułem: „Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki”. Był to utwór, w którym Krasicki skoncentrował trzy typy powieści: cechy utworu satyryczno-obyczajwego (I księga), cechy powieści przygodowo - awanturniczego (II księga) oraz cechy powieści utopijnej (III księga). Utwór ten był napisany w formie pamiętnika. Motywem jego napisania było zabicie czasu w pożyteczny sposób. Utwór ten bawi, uczy i wychowuje. Była to autobiografia ówczesnego Polaka, przeciętnego szlachcica drugiej połowy XVIII wieku.

1.2.2 DZIEJE BOHATERA
Opisuje młodość i lata dojrzewania młodego szlachcica Mikołaja Doświadczyńskiego w domu rodziców. Jest w tej księdze przedstawiona charakterystyka jego rodziców. Byli oni patriotami i szczerzy. Jego ojciec jest niewykształcony, cały czas przebywa na sejmikach. Jest sarmatą. Matka jest kurą domową. Nigdzie nie wychodziła poza swój majątek. Rodzice nie dbali o edukację Mikołaja. Wynajęto pana guwernera, Który zajmował się edukacją i kształceniem Mikołaja. Potem Doświadczyński został posłany do szkoły, ale jej też nie skończył. Znów pojawił się oszust, który miał kształcić Mikołaja. Sprzedawał on jednak Mikołajowi jedynie sposoby oszukiwania w grze w karty. W końcu Mikołaj wraz z guwernerem umknął z rodzinnego domu. Grał w karty i stracił wszystko co posiadał. Obracał się w towarzystwie awanturników i oszustów. Ten fragment to krytyka i ośmieszenie sarmackiego sposobu kształcenia. Po tych wydarzeniach Mikołaj wyjeżdża do Paryża. Jest tam tak długo, aż ścigany przez dużą liczbę wierzycieli wyjeżdża stamtąd. W Amsterdamie jako majtek zaciągnął się na statek. Statek ten rozbił się jednak, fale Mikołaja wyrzuciły na brzeg wyspy Nipu, utopijnego świata, w którym nie znano kłamstwa i zła. Mędrzec Xaoo uczył Mikołaja zasad panujących w tym państwie. Po wielu perypetiach Mikołaj powrócił do ojczyzny. Osiadł na wsi w majątku odziedziczonym po rodzicach i zaczął prowadzić życie ziemianina - filozofa. Zbudował nawet gospodarstwo funkcjonujące na zasadach, jakich nauczył się na wyspie Nipu.

1.1.3 FUNKCJA POWIEŚCI
Krasicki ukazuje w swej powieści wychowanie młodzieży w ówczesnych czasach, płytkość zainteresowań ówczesnej szlachty, jej ciemnotę, nieuctwo, samowolę i pieniactwo, a także pijaństwo, bezkrytyczną pogoń za zagranicznymi nowinkami, okrucieństwo wobec służby i lenistwo umysłowe. Wskazuje na konieczność powrotu do natury oraz autentycznych wartości moralnych, zabitych przez destrukcyjny wpływ społeczeństwa, jego obyczajowości i kultury. Pouczający przykład Mikołaja ma być ostrzeżeniem, a zarazem wskazówką w wyborze życiowej filozofii.
1.3 SATYRY I. KRASICKIEGO - OŚMIESZANIE I DRWINA Z WAD SPOŁECZEŃSTWA
1.3.1 RODZAJE SATYR I DZIEJE GATUNKU
Satyra to gatunek literacki znany od starożytności. Jego twórcą był Horacy. Jest to gatunek z pogranicza liryki i epiki. Autor satyry przedstawia swój negatywny stosunek do jakiejś osoby lub rzeczy. Można wyróżnić następujące typy satyr: portretowe, sytuacyjne (zdarzenie jest ilustracją zjawiska), obyczajowe.

1.3.1.1 Sposób ośmieszania wad
Krasicki napisał 22 satyry o tematyce obyczajowej. Pisał je po to aby piętnować to co złe oraz nosicieli zła. Zadaniem satyry jest bezlitosne chłostanie zła. Były one wymierzone przeciwko saskiemu dziedzictwu: narodowej megalomanii, ciemnocie i zacofaniu, życiu ponad stan, pijaństwu, skłonności do hazardu, braku krytycyzmu, powierzchownemu przyjmowaniu obcych wzorów kulturowych. Krasicki kreślił obraz życia w XVIII wiecznej Rzeczypospolitej. Jest to doskonała ilustracja, a jednocześnie obnażenie i ośmieszenie największych wad społeczeństwa polskiego z czasów współczesnych poecie.

„Do króla”
Satyra ta to typowy przykład satyry portretowej. Przedstawiony jest w niej król August Poniatowski. Królowi stawiane są następujące zarzuty:
 nie wywodzi się z rodziny królewskiej
 jest za młody na to stanowisko
 jest wykształcony
 jest zbyt łagodny i jest zbyt dobry dla swoich poddanych
 jest królem i jest Polakiem
Poglądy te wyraża szlachcic sarmata. Robi to ktoś kto nie skorzystał na wyborze tego króla. Jest to portret króla postrzegany oczami szlachcica sarmaty. Pomimo, że portret króla składa się tu z zarzutów to jest to portret pochwalny. Ktoś kto uważa zalety króla jako wady jednocześnie sam siebie ośmiesza.

„Pijaństwo”
Satyra ta to próba walki z nałogiem pijaństwa jaki rozpowszechnił się u szlachty. Krasicki ukazuje zgubne i szkodliwe skutki picia alkoholu. Jest on przyczyną swad, prowadzi do warcholstwa i anarchii.

„Żona modna”
Jest to satyra napisana w formie dialogu między panem Piotrem a jego przyjacielem. Pan Piotr opowiada o swoim ożenku i życiu małżeńskim. Jest to typowy domator i pochodzi ze wsi. Jego żona pochodzi z miasta. Są to zupełnie przeciwstawne postacie. Powodem ożenku była jedynie chęć zysku. Już po zawarciu umowy przedślubnej dotyczącej majątku pan Piotr zaczyna tego żałować. Żona po przyjeździe do domu pana Piotra nie mogła zrozumieć wiejskiego stylu życia i tamtejszych obyczajów. Była przyzwyczajona do wygód. Brakowało jej nawet pokoi. Do służby odnosiła się z wielką pogardą. Nie podobał się jej też ogród. Chciał go przebudować. Pan Piotr nie chcąc słuchać rozkazów żony odsunął się na bok (uciekł). Żona przebudowała wtedy dom. Była bowiem zwolenniczką stylu francuskiego. Podobał się jej wszystko co pochodziło z tamtego kraju. Zaczęły się przyjęcia. Pan Piotr stracił znaczenie w swoim domu. Goście żony śmiali się z męża. Żona ciągle mówi o wsiach, które mają pokryć koszty jej zachcianek. Wkrótce obydwoje wrócili do miasta. Są w tej satyrze przedstawione dwie postacie (style): szlachcic sarmata (pan Piotr) i dworski (żona). Żona otacza się wszystkimi rzeczami zbytku. Marnuje majątek. Oba style są uważane za niewłaściwe i naganne. W tej satyrze są one skonfrontowane.

„Świat zepsuty”
W satyrze tej są skonfrontowane postawy ojca i synów. Postawa synów (obecnie) charakteryzuje się złymi cechami. Nie ma cnoty, prawdy. Za ojców (kiedyś, w przeszłości) było inaczej. Panowała cnota, prawda, porządek. Pojawia się też motyw tonącego statku. Jest to nawiązanie do „Kazań sejmowych” Piotra Skargi. Wszystko to prowadzi do zguby ojczyzny.
1.4 CIEMNOTA I ZACOFANIE DUCHOWIEŃSTWA - „MONACHOMACHIA”
1.4.1 TREŚĆ UTWORU
Na świecie dzieją się różne rzeczy. „Nieraz rycerzem bywa sługa boży”. Taka wojna między mnichami zdarzyła się pewnego razu w miasteczku, którym: „Było trzy karczmy, bram cztery ułomki, Klasztorów dziewięć i gdzieniegdzie domki”. Życie toczyło się tu leniwie, aż do pewnego dnia „Jędza niezgody” pojawiła się nad miastem i spokojne do tej pory zakony zapragnęły rywalizacji. Bracia dominikanie wyzwali karmelitów na pojedynek - uczoną dysputę. Zakonnicy do tej pory niewiele czasu spędzali w klasztornej bibliotece. Częściej można ich było zastać przy posiłku czy kuflu. Scholastyczna dysputa okazała się ponad ich siły. Refektarz (jadalnia klasztorna, w której prowadzono dysputę) szybko przemienił się w pole bitwy, gdzie miast rzeczowych argumentów latały kufle, talerze i ciężkie księgi. Ból był niezwykle zaciekły, ale gdy między zwaśnione strony uroczyście wniesiono vitrium gloriosum, sławny puchar pełen alkoholu, natychmiast nastąpiła zgoda. Krasicki, wielki moralista, wplótł między wiersze swojego poematu także myśli dydaktyczne: „I śmiech niekiedy może być nauką, Kiedy się z przywar nie z osób natrząsa”, i zgodnie z zasadą: „Prawdziwa cnota krytyk się nie boi” radzi: „Szanujmy mądrych , przykładnych, chwalebnych, Śmiejmy się z głupich, choć i przewielebnych”.

1.4.2 CECHY POEMATU HEROIKOMICZNEGO
Poemat heroikomiczny to stary gatunek, uprawiany już w starożytności, będący parodią eposu bohaterskiego. Stosowano parodię jako środek służący do ośmieszania zjawisk, osób poprzez ich nieudolne naśladowanie , odgrywanie.
Cechy poematu heroikomicznego:
 zastosowanie parodii
 charakter żartobliwy, częściej satyryczny
 celem jest ośmieszenie zachowań pewnych środowisk
 styl wysoki, typowy dla eposu
 obecność inwokacji, porównania homeryckiego
 naruszenie zasady decorum
 zderzenie patetycznego języka z błahą tematyką
42. TWÓRCZOŚĆ OKRESU SEJMU WIELKIEGO
42.1 PUBLICYSTYKA PATRIOTYCZNA
1.1.1 DZIAŁALNOŚĆ I PROGRAM SPOŁECZNO-POLITYCZNY STANISŁAW STASZICA.
Stanisław Staszic swoje poglądy i program społeczno-polityczny zawarł między innymi w poniższych utworach.

„Uwagi nad życiem Jana Zamojskiego”
Był to traktat polityczny wydany przed obradami Sejmu Czteroletniego. Jest on podzielony na 19 rozdziałów. Każdy rozdział traktuje o innym problemie. Najważniejsze są następujące rozdziały:
 „Sposób ratowania Polski od podziałów”
Staszic przewidywał rozbiory. Prezentuje on swoje poglądy i są one zgodne z poglądami Jana Zamojskiego, który był wówczas wielkim autorytetem.
 „Edukacja”
Podstawą nauki jest nauka moralna i religia. Człowiek powinien pracować w swoim zawodzie. Edukacja powinna działać jako wychowanie obywatelskie. Szkolnictwo ma wychowywać ludzi światłych. Propaguje on szkoły rycerskie.
 „Prawodawstwo”
Staszic jest przeciwny prywacie i egoizmowi posłów. Ustawy powinny przechodzić większością głosów. Chodzi o dobro większości.
 „Władza wykonywająca”
Opisane są w tym rozdziale trzy rodzaje władzy: demokracja, monarchia i anarchia. Chodzi tu o wzmocnienie władzy królewskiej.
 „Rozdział władza sądownicza”
Każdy obywatel nie może być sądzony bez wyroku niezawisłego sądu.
 „Wolne obieranie królów”
Staszic sugeruje żeby tron był dziedziczny. Wolna elekcja pozwala ingerować obcym krajom w sprawy polskie.
 „Polska”
Mowa jest o tym, że chłopi emigrują z Polski, bo jest anarchia i niesprawiedliwość. W Polsce nie mogą oni żyć godnie.

1.1.1.1 „Przestrogi dla Polski”
Utwór ten miał uzmysłowić szlachcie konieczność uchwalenia konstytucji. Staszic informuje czym dla niego jest naród. Dla niego naród to nie tylko szlachta, ale zbiorowość mieszkająca na danym terenie. Staszic zwracając się do szlachty stawia jej następujące zarzuty:
 brak poszanowania prawa
 zbezczeszczenie sprawiedliwości
 uczą podstępu, zdrady, podłości
 warstwa szlachecka przekupuje, oszukuje
Za słabość narodu Staszic oskarża szlachtę. Bardzo dużo miejsca poświęca on też miastom. Propaguje on rozwój przemysłu i handlu w miastach. Chce on, aby mieszczaństwo było bogate. Inne postulaty to: konieczność zniesienia Liberum Veto, wprowadzenie stałej armii, zmiana pańszczyzny na czynsz, wprowadzenie powszechnej edukacji narodowej.

1.1.2 HUGO KOŁŁĄTAJ
W swoich poglądach nie różnił się zbytnio od Stanisława Staszica. Różniło go jedynie to, że miał bardziej radykalne poglądy w sprawach przywilejów dla ludzi niższego stanu. Żądał wolności osobistej chłopów. Chłop miał mieć wolność osobistą, ale grunt ma być własnością pana.

„Dobra świetnej deputacji”
W odezwie tej Kołłątaj mówi o równomiernym obciążeniu prawami i obowiązkami wszystkich stanów.

1.1.3 ROLA PUBLICYSTYKI
Publicyści poprzez swoją działalność pisarską nawoływali do walki z anarchią i z obrońcami przywilejów feudalnych. Proponowali postępowe reformy ustrojowe i społeczne, domagając się wcielenia ich w życie.
1.2 „POWRÓT POSŁA” JAKO AKTUALNA KOMEDIA POLITYCZNA
1.1.1 CHARAKTERYSTYKA BOHATERÓW
W tym utworze są zaprezentowane dwa stronnictwa. Jedno z nich to stronnictw patriotyzmu (obóz reform). Zalicza się do nich: Podkomorzy z żoną, Walery i Teresa. Drugie to obóz wsteczny, konserwatywny: Starosta, Sarmacki. Wytknięte są tu ich wady.

 Obóz reform
 działacze stronnictwa patriotycznego
 zwolennicy reform dotyczących naprawy państwa: zniesienia Liberum Veto, wolnej elekcji i polepszenia doli chłopa
 rozumiejący potrzebę reform kraju
 pragnący pozyskać sobie jak najwięcej zwolenników wśród średniej szlachty
 ludzie godni naśladowania
Podkomorzy:
 przedstawiciel drobnej szlachty, urzędnik ziemski z wyboru, rozsądzający spory graniczne, cieszący się dobrą opinią
 wzorowy i dobry ojciec
 oświecony patriota, opowiadający się za patriotycznym wychowaniem młodzieży
 zwolennik reform
 wzór cnót obywatelskich
 dobry i ludzki opiekun swoich poddanych
Podkomorzyna:
 zwolenniczka reform
 narzekająca na skutki cudzoziemszczyzny i błahe wychowanie młodzieży
 oddana bez reszty rodzinie
Walery:
 uosobienie cnót rodzinnych i patriotyzmu
 uczciwy, stały w uczuciach
 przywiązany do rodziców
 patriota, rozumie potrzebę reform
 głosi potrzebę zniesienia Liberum Veto, wolnej elekcji i poddaństwa chłopów
 potępia obóz wsteczny

 Obóz wsteczny, konserwatywny
 obrońcy starych porządków feudalnych, broniący Liberum Veto, wolnej elekcji i poddaństwa chłopów
 sami się ośmieszają ich głupotą, tym co mówią
 bezkrytyczne przyjmowanie obcej mody
 konserwatywny pogląd na wychowanie dzieci
Starosta Gadulski:
 nie cieszy się dobrą opinią
 skompromitowany we wszystkich dziedzinach życia
 reprezentuje ciemną, zacofaną szlachtę, konserwatysta
 nieuk
 bojący się nowości
 obojętny na sprawy publiczne
 gadatliwy, chciwy, leniwy, kłótliwy, zły, pijak
Starościna:
 zwolenniczka francuszczyzny
 sentymentalna dama
 wodząca za nos swojego męża, szantażując go rozwodem
Szarmancki:
 utracjusz, fircyk, cwaniak, cynik, nierób
 modny kawaler
 goniący za uciechami życia dworskiego
 pogardzający niższymi stanami
 obojętny na sprawy narodu
 niegodnie postępujący z kobietami

1.1.2 „POWRÓT POSŁA” JAKO KOMEDIA KLASYCYSTYCZNA
„Powrót posła” porusza problematykę polityczną kraju, sprawę nowego ustawienia w Polsce władzy ustawodawczej i wykonawczej. Jest to komedia związana ściśle z pracami Sejmu Czteroletniego w okresie szczególnego napięcia politycznego i dramatycznej sytuacji narodu. Jest to echo wszystkich ważniejszych wydarzeń rozpatrywanych w czasie Sejmu Wielkiego. Jest to najostrzejsza w literaturze polskiej satyra na sarmatyzm w życiu politycznym, apelująca do sumień ludzkich. Jest to utwór o charakterze okolicznościowym, grany w Warszawie w czasie obrad Sejmu Czteroletniego.
43. SENTYMENTALIZM I ROKOKO JAKO NURTY TOWARZYSZĄCE KLASYCYZMOWI ORAZ TWÓRCZOŚĆ REWOLUCYJNA
43.1 NURT SENTYMENTALNY
Sentymentalizm jest nurtem literackim. Miał on charakter pewnej postawy filozoficznej. Nazwa wywodzi się od powieści „Podróż sentymentalna”. Sentymentalizm powstał jako reakcja przeciwko racjonalizmowi i dydaktyzmowi. Przejawiał się on pod koniec wieku XVIII w modzie, stylu bycia, życiu towarzyskim, ogrodnictwie. Słowo sentymentalizm ma następujące znaczenia:
1. nurt artystyczny drugiej połowy XVIII wieku
2. przesadna i uwidoczniona uczuciowość i wrażliwość
Modne stało się przebywanie na łonie natury i prostota życia. W Polsce sentymentalizm rozwinął się w latach 80 i 90 XVIII wieku. Ośrodkiem jego rozwoju były Puławy (siedziba książąt Czartoryskich). Głównym mecenasem była Izabela Czartoryska.
Drugim nurtem literatury sentymentalnej była poezja grobów. Przedstawiano: żal, smutek, grozę i rozpacz.

1.1.1 JAN JAKUB ROUSSEAU - PREKURSOR NURTU
Był francuskim pisarzem; autor „Emila”, „Nowej Heloizy”. Stworzył podstawę dla sentymentalizmu. Głosił tezę: „Człowiek jest cząstką natury”. Podkreślał rolę ludzkich uczuć, zwłaszcza miłosnych.

„Umowa społeczna”
Odrzucił w tym utworze styl życia salonów i cywilizację, która godzi w człowieka. Rzucił hasło powrotu do natury. Centrum zainteresowania był człowiek, ten który kieruje się uczuciem i emocjami. Na pierwszym miejscu powinna być spontaniczność, a rozum na końcu. Człowiek to ten, który kieruje się sercem, jest uczulony na piękno natury, potrzebuje czułości.

1.1.2 KARPIŃSKI - POETA SENTYMENTALNY
Był to polski twórca sentymentalny. Pisywał utwory miłosne, religijne, refleksyjne, patriotyczne. Zasłynął jako twórca pieśni erotycznych i sentymentalnych.

„O wymowie w prozie albo w wierszu”
Postuluje tam aby pisano jak najprościej i zrozumiale, aby dano upust swojemu natchnieniu.

„Pieśń dziada Sokolskiego”
Jest to utwór patriotyczny. Przedstawiony jest w nim obraz nędzy, ubóstwa, ruiny. Wskazuje on na rychły koniec państwa.

„Do Justyny. Tęskność na wiosnę”
Język w tym utworze jest łatwy w odbiorze, prosty i potoczny. Wiersz jest regularny i rytmiczny. Rymy są bardzo dokładne. Jest opis przyrody. Ostatnia strofa to pointa. Jest to wiersz o uczuciu i o tęsknocie. Uczucia są zaprezentowane za pomocą przyrody i na tle przyrody.

„Laura i Filon”
Jest to pieśń sentymentalna (sielanka). Jest to sielanka konwencjonalna. Nawiązuje ona do nurtu sielanek Wergiliusza. Świadczą o tym:
 imiona bohaterów (Lura, Filon) są wystylizowane na tą konwencję
 głównym tematem jest miłość, uczucie i mimo przeszkód i trudności zakończenie jest szczęśliwe
Jest to też sielanka sentymentalna ponieważ:
 zaprezentowana jest na tle przyrody
 tematem są uczucia
 bohaterowie kierują się uczuciem
 wyolbrzymione są reakcje i uczuciowość
 prymat uczuć nad rozsądkiem
 literackie wyznaczniki uczuciowości
 występują elementy ludowe
Karpiński wygłasza filozofię mówiącą o potędze miłości.

„Pieśń dziada Sokolskiego w kordonie cesarskim”
Ludzie szli za zbytkami. Wolność porównywana jest do ptaka. Jest to pieśń żalu za utraconą suwerennością. Utrata niepodległości spowodowana była niegodnym postępowaniem Polaków. Jest to utwór patriotyczny.

Cykl utworów: „Pieśń nabożna”
Pisane były te utwory z myślą o czytelniku ludowym, niewykształconym. Karpiński usiłował kształtować postawy obywatelskie. Propagował zasady wiary, etykę chrześcijańską. Boga prezentował jako dobrego i sprawiedliwego ojca. Jedna z tych pieśni to „Pieśń o narodzeniu pańskim”. Zawarte są w niej elementy religijności. Bóg cierpiał i był dobrym ojcem dla ludzi. Opiekował się i darzył uczuciem lud. Bóg kocha wszystkich. Jest wszechmocny. Utwór ten zawiera elementy patriotyczne. Propaguje powrót do natury. Bóg czuje to samo co ludzie.
1.2 CECHY CHARAKTERYSTYCZNE ROKOKA
Nurt ten obejmuje obyczajowość, styl życia i sztukę (malarstwo). Styl ten zrodził się we Francji. Miłowano huczne zabawy, przepych, nadmiar. W sztuce objawiał się jako zwrot ku miniaturyzacji. Tematyką stała się miłość (ale konwencjonalna). Dbano o wytworność i elegancję. Styl ten znalazł uznanie na dworach królewskich. W tym nurcie usiłował tworzyć Józef Szymanowski „Listy o guście”.
1.3 POEZJA JAKUBA JASIŃSKIEGO
Był on czołowym przedstawicielem nurtu Jakobińskiego w polskim oświeceniu. Jakobinizm skupiał radykalnych zwolenników przemian społecznych i ustrojowych. W większości byli to działacze: Kuźnicy Kołłątajowskiej, postępowi publicyści i pisarze. Domagali się oni przemian społecznych i ustrojowych, jak równouprawnienia mieszczan, zniesienia pańszczyzny i poddaństwa chłopa, a w czasie insurekcji kościuszkowskiej ukarania zdrajców i króla. W swoich utworach ostro krytykowali istniejący porządek społeczny, przywileje szlachty, samowolę magnaterii, ugodowość króla. Jakub Jasiński napisał wiele utworów. Jego wiersze patriotyczne przemawiają siła uczuć rewolucyjnych. Głoszą jedność idei wolności narodowej i wyzwolenia społecznego, wzywają do walki i zwycięstwa. Dzięki tym wartościom stał się Jasiński poetą rewolucyjnym, który walczył u schyłku Rzeczypospolitej ze światem ginącego feudalizmu.

„Sprzeczki”
Powstały na gruncie charakterystycznego dla epoki sceptycyzmu religijnego i skłonności do demaskowania obłudy kleru. Wątek poematu dotyczy sporu między probostwem a klasztorem i jest on właściwym tłem do dygresji dotyczących różnych dziedzin życia. Satyra ta uderza nie tylko w obżarstwo, próżniactwo i pijaństwo mnichów ale także w chciwość i niemoralność.

„Do świętoszka”
Wiersz ten wyraża pochwałę rozumu i daje wyraz deistycznego poglądu autora na świat. Do głosu dochodzą takie sprawy jak tolerancja religijna oraz równość społeczna.

„O stałości do exulantów polskich”
Jest to utwór skierowany do emigrantów po drugim rozbiorze. Jest to wezwanie do walki z carski najeźdźcą, pochwała Kościuszki i wskazanie na rewolucyjną Francję jako ojczyznę wolności. Za przykładem Francji hasło: „wolność i równość” rozszerzy się po ca
łym świecie. Wolność można zdobyć jedynie w walce, w której tyrani i despoci zginą.

„Wiersz w czasie obchodzonej żałoby przez dwór po Ludwiku XVI”
Nawiązuje do wydarzeń mających miejsce w Warszawie po dotarciu informacji o ścięciu króla Francji. Dwór królewski przewidział sześciotygodniową żałobę. Czasopisma potępiały wyrok wykonany na królu. Listy pasterskie także. Poeta pyta czy należy zajmować się sytuacją we Francji jeśli w Polsce sytuacja jest także bardzo dramatyczna i ważna dla narodu, kiedy dzieją się rzeczy straszne i przejmujące, ojczyzna traci wolność a jej obrońcy honor i majątki. Zaborcy traktują ludzi jak zwierzęta, naród cierpi. Wiersz kończy się akcentem antymonarchistycznym. Świat może być wolny dopiero wtedy kiedy nie będzie królów.

„Do narodu”
Napisany został ten wiersz w przeddzień wybuchu powstania kościuszkowego. Poeta zwraca się do narodu by ten nie poprzestawał w walce z zaborcą. Wzywa także do walki ze zdrajcami własnego narodu. Utwór ten łączy gorący patriotyzm z umiłowaniem ludu i nienawiścią do tyranów.
44. DOROBEK CZASÓW STANISŁAWOWSKICH
44.1 ZASŁUGI WOBEC JĘZYKA (WALKA O CZYSTOŚĆ JĘZYKA)
Twórcy pisali i żądali w swoich utworach czystości języka polskiego. Językiem wykładowym w szkołach stał się język polski zamiast dotychczas obowiązującej łaciny. Także teatr walczył o język narodowy. Także bohaterowie bajek Krasickiego mówili językiem potocznym, ale czystym i poprawnym.

„O poprawie wad wymowy”
Jest to dzieło autorstwa Stanisław Konarskiego. Dzieło to krytykuje napuszony, zawiły i skomplikowany styl budowy. Chce on aby język polski był czysty i naturalny.

„Gramatyka dla szkół narodowych”
Podręcznik autorstwa Onufrego Kopczyńskiego. Miał on kształtować poprawność językową ówczesnych Polaków.
1.2 GATUNKI LITERACKIE
EPIKA
 powieść
 powiastka filozoficzna
 poemat heroikomiczny
(parodia poematu heroicznego czyli eposu bohaterskiego)
 satyra dialogowa
 bajka
 powieść epistolarna
 publicystyka
LIRYKA
 sielanka
 wiersz
 erotyk
 oda
 hymn
DRAMAT
 komedia
 tragedia
1.3 CECHY CHARAKTERYSTYCZNE CZŁOWIEKA OŚWIECONEGO
 człowiek oświecony
 racjonalista
 encyklopedysta
 wróg ciemnoty i zabobonu
 optymista wierzący w ludzki umysł i przyszłe królestwo „rozumu”
 należący do wolnomularstwa, czyli masonerii

 człowiek ogładzony
 ma wykwintne maniery
 elokwentny
 wszechstronnie wykształcony
 elegancki
 racjonalista
 błyskotliwy
 entuzjasta nauki i przeciwnik zabobonów

 człowiek rewolucyjnego czynu
 świetny mówca
 zwolennik radykalnych rozwiązań
 głoszący ideały równości i braterstwa

 człowiek sentymentalny
 kierujący się sercem
 uczuciowy
 dobrotliwy