Oświecenie - opracowanie tekstów

OŚWIECENIE
1.Kierunki literackie i filozoficzne epoki oświecenia.
Kierunki filozoficzne
Empiryzm - (empiria-doświadczenie); prekursorem był angielski filozof Francis Bacon (bejkn); proces poznawania świata opiera się na doświadczeniu oraz eksperymencie, odrzucający to wszystko, czego nie da się potwierdzić praktycznie;
Racjonalizm - Kartezjusz - doktryna filozoficzna zakładająca, że świat można poznać jedynie na drodze rozumowej.
Sensualizm - John Locke (część empiryzmu) - świat można poznać na drodze doświadczeń zmysłowych.
Ateizm - wyznanie religijne, którego istotą jest wiara w nieistnienie Boga.
Deizm - wyznanie religijne, zakładające istnienie Boga nieingerującego w sprawy świata, odrzucające objawienie.
Utylitaryzm – każdy powinien dążyć w swoim życiu do bycia użytecznym i pożytecznym dla innych
Kierunki literackie
Sentymentalizm – charakteryzował się przesadną czułostkowością, dominacją uczucia nad rozumem
Klasycyzm – kładł nacisk na zagadnienia społeczne
Rokoko – charakterystyczne dla twórczości wytwornej, niejako rozrywkowej. Istotą było traktowanie piękna jako wartości podstawowej.
2.Dorobek oświecenia w zakresie kultury, oświaty, polityki

Bracia Załuscy podarowali swój przebogaty księgozbiór społeczeństwu, zakładając pierwszą w Europie publiczną bibliotekę.

Ksiądz Konarski rozpoczął reformę szkolnictwa od założenia nowoczesnej, elitarnej szkoły Collegium Nobilium, wychowującym młodych arystokratów

W osiemnastym wieku rozwijać się zaczęła polska publicystyka i związana z nią prasa. Powstały takie pisma jak "Kurier Polski", "Polak Patriota", "Zabawy Przyjemne i Pożyteczne”. Z inicjatywy króla powstał "Monitor".

Rozwój drukarstwa był przede wszystkim następstwem rozkwitu twórczości literackiej. O literackiej świetności tych lat świadczą nowatorskie utwory Krasickiego (poematy heroikomiczne, powieści, satyry, bajki), Trembeckiego, Naruszewicza. W tym samym czasie miejsce w literaturze zdobyli tacy twórcy jak Karpiński, Kniaźnin, Zabłocki.

Kontynuowano reformy edukacyjne. Powstała Szkoła Rycerska zwana też Korpusem Kadetów. Miała dostarczyć ludzi wykształconych, przede wszystkim wojskowych i inżynierów, wywodzących się z biedniejszych grup szlacheckich. Najważniejszym aktem było jednak stworzenie pierwszej w Europie państwowej instytucji do spraw szkolnictwa - Komisji Edukacji Narodowej. Powołano Towarzystwo do Ksiąg Elementarnych, które zajmowało się opracowywaniem i upowszechnieniem podręczników. Podstawą materialną działań Komisji były dobra skasowanego zakonu jezuitów.

Intensywna działalność edukacyjna pozwoliła także na pewne nadrobienie zacofania naukowego względem Zachodu. Zreformowane uniwersytety stały się także placówkami naukowymi. Rozwinęła się znajomość fizyki, chemii i medycyny. Najwybitniejszą postacią nauki ścisłej był astronom i matematyk Jan Śniadecki. Rozwijały się także nauki społeczne (Staszic, Kołłątaj).

W 1765 roku powstał pierwszy w Polsce teatr publiczny (także z inicjatywy króla) - Teatr Narodowy. Wydzierżawiono dla niego gmach, w którym występowały trzy zespoły: polski, francuski i włoski.

Rozwijała się także wielostronnie kultura muzyczna. Tradycyjnymi jej ośrodkami były kościoły i klasztory. Muzyka religijna nieraz osiągała wysoki poziom artystyczny. Muzyka świecka znajdowała niekiedy możnych protektorów w dworach magnackich

Aktywność kulturalna króla zaznaczyła się najsilniej w dziedzinie sztuk plastycznych i literatury. Roztoczył on szeroki mecenat nad artystami i pisarzami.
Słynne stały się królewskie Obiady Czwartkowe. Były one bardziej formą organizacji życia kulturalnego, niż wspierania twórców, jednak i ten charakter miały. Były to cotygodniowe spotkania, które rozpoczęły się od około 1770 roku. Odbywały się na Zamku Królewskim lub w Łazienkach. Zbierali się na nim przedstawiciele elity intelektualnej, zbliżenie do króla w jego programie polityczno-kulturalnym - Konarski, Naruszewicz, Bohomolec, Czartoryski, Zamoyski, Krasicki, Wybicki. W swobodnej atmosferze salonu literackiego toczono dyskusje nad istotnymi kwestiami naukowymi, oświatowymi, prawno-politycznymi, literackimi.

Jednakże nie tylko król sprawował mecenat nad kulturą. Duże zasługi położył również wspominany dwór Czartoryskich w Puławach. Stał się on jednym z najważniejszych ośrodków kulturalnych w kraju

3. Jakie wady narodowe Polaków wskazywali twórcy literatury polskiej? -

Krasicki często zajmuje się krytyką zachowań szlachty; najwyraźniej widać to w jego satyrach. Krytykuje wiele aspektów sprawy: marnotrawstwo, lenistwo, hazard, lekkomyślność, zachwycenie cudzoziemszczyzną, sarmatyzm, no i oczywiście zachowania takie jak pijaństwo;

"Żona modna" krytykuje wzorce zachodnie, modę i ze¬psucie; żona: jest rozrzutna, strasznie dba o to, aby być jak najbardziej w zgodzie z francuską modą
"Do króla" jest bezpośrednio krytyką króla z punktu wi¬dzenia szlachty, a w rzeczywistości po¬chwałą króla, jego zalet i krytyką ciemnoty szlachty;
"Świat zepsuty" jest jakby szybkim zasygnalizowaniem ogólnej tematyki satyr, bowiem wymienia w nich autor wiele ujemnych cech szlachty obok siebie: bezprawie, zajmowanie się pomnażaniem własnych majątków za wszelką cenę, egoizm szlachecki, no i oczywiście brak troski o losy Polski; na koniec poeta przywołuje znany już motyw Polski jako tonącego okrętu, który każdy musi ratować lub zginąć razem z nim;

Jedną z głównych i najgorszych wad Polaków, w świetle opinii oświeceniowych pisarzy, była ciemnota i nieuctwo. Za poważną wadę Polaków uważali oświeceniowi pisarze przywiązanie szlachty do tradycyjnej złotej wolności. W czasach saskich demokracja szlachecka zdegenerowała się i przybrała formy anarchii. Nadużywanie liberum veto do załatwiania swych doraźnych interesów i sejmikowe pieniactwo doprowadziły do paraliżu władzy państwowej. Dokuczliwą wadą narodową Polaków, która do dziś im pozostała, było także pijaństwo. Szlachta i duchowni z lubością nadużywali alkoholu. Ten pociąg do kieliszka łączył się z zamiłowaniem do zabaw i hulanek, czego także za zalety naszego narodu poczytywać nie można. Alkoholizm był doskonałą pożywką dla pozostałych przywar Polaków. Człowiek pijany staje się agresywny, nieodpowiedzialny i nieprzewidywalny w swych uczynkach. Polska szlachta nawet na trzeźwo przejawiała duży stopień agresji, nie cechowała się odpowiedzialnością i często ulegała zmiennym nastrojom
„Powrót posła” – Julian Ursyn Niemcewicz
Starosta – chciwość, przeciwnik wszelkich zmian, kłótliwość.
Starościna – obojętność wobec spraw państwowych, kosmopolitka hołdująca w polskiej modzie, typowa żona modna.

4. Cech gatunkowe i uniwersalne treści bajek Ignacego Krasickiego.
Bajki są utworami o charakterze moralistycznym i filozoficznym, wyróżnia je zwięzłość, prostota narracji, bohaterami bajki są najczęściej zwierzęta, występujące jako alegorie typów ludzkich.
Bajka narracyjna – jest dość długa, obejmuje około dziesięciu, często nawet trochę więcej wersów. Pojawia się narracja, krótka historyjka.
Bajka epigramatyczna – cechuje ją niewielki rozmiar i zwięźle ujęty morał.
W bajkach Krasicki wyśmiewa liczne wady ludzkie: głupotę, pychę i zarozumiałość, lekkomyślność, naiwność, fałszywą pobożność,

„Szur i kot” – Ośmiesza ludzką pychę. Szczur kojarzy się z zarozumiałością, pychą. W swoim samouwielbieniu zapomina o kocie swoim wrogu, który wykorzystuje chwilę słabości i dusi go na śmierć. W życiu należy kierować się pokorą i skromnością.

„Dewotka” – Wyśmiewa i piętnuje fałszywą pobożność, na pokaz. Dewotka potrafi jednocześnie modlić się i bić swoją służącą.

„Jagnię i wilcy” – W świecie dominuje prawo silniejszego. Jagnię kojarzy się z niewinnością, słabością, wilki zaś z siłą i okrucieństwem.

„Malarze” – Ludzie są spragnieni pochlebstw i pochwał. Przedstawione są dwie sylwetki malarzy portrecistów, jeden z nich był malarzem dobrym i żył w ubóstwie, bo malował twarze takie, jakie były w rzeczywistości, drugi zaś był malarzem kiepskim, ale malował twarze piękniejsze przez co żył w dostatku.

,,Ptaszki w klatce". Bajka ma charakter polityczny. Stary czyżyk przejawia troskę o losy kraju, wspomina czasy, kiedy Polska była krajem wolnym, tęskni za wolnością. Młody czyżyk natomiast nie jest tym zainteresowany, bo urodził się już w niewoli. "

5. Udowodnij, że twórczość Krasickiego ma charakter patriotyczny:

Bajki - Krasicki wyśmiewa liczne wady ludzkie głupotę, pychę, fałszywą pobożność, lekkomyślność. Są także takie bajki, które zwracają uwagę czytelnika na przejawy tyranii i despotyzmu ze strony władców „Ptaszki w klatce” bajka mówi o tym, że kto znał smak wolności nigdy nie zaakceptuje żadnej formy zniewolenia, odzyskanie wolności stanie się celem jego działania i życia.

Satyry – Kreślą obraz życia w XVIII wiecznej Rzeczypospolitej. Polacy często nie mając pojęcia o polityce uwielbiają krytykować innych i radzić im jak rządzić państwem.
„ Do króla” – atakuje niechętne Stanisławowi Augustowi Poniatowskiemu stronnictwa sarmackiej szlachty. Zarzuty wobec króla

- niekrólewskie pochodzenie
- pochodzenie polskie
- młody wiek
- zbytnia łagodność w sprasowywaniu rządów
- zbytnie wykształcenie i dbałość o naukę.
Wymienione wady są zaletami króla. Utwór ten jest pochwałą zalet, ale jednocześnie atakiem na szlacheckich sarmatów.

„Żona modna” – Krytykuje przyjmowanie zagranicznych wzorców, co wiedzie do ruiny majątków, upadku klasy szlacheckiej.

„Monachomachia” – ukazuje tryb życia zakonników niezgodny z regułami klasztornymi – obżarstwo, nieuctwo, głupotę.