Ekonomia historyczna

EKONOMIA HISTORYCZNA – (Niemcy XIX w.) krytyka systemu kapitalistycznego oraz drogi do niego prowadzącej. Proponował nową drogę rozwoju kapitalizmu. Przeciwstawiał się podstawowym założeniom i tezom szkoły klasycznej. Ludność niem. wychowywana w duchu państwa narodowego uznała je za promotora wszelkiego rozwoju. Kult narodowości wiąże się ze szczególna sytuacją polityczną tego kraju (obszar niemiecki po wojnach napoleońskich był podzielony na 38 państw, co nie sprzyjało ożywieniu wymiany, powstawaniu wspólnego rynku) – dążenie do zjednoczenia kraju. Rozbicie gosp. i terytorialne Niemiec stanowiło o zacofaniu gospodarki mającej charakter rolniczy z wieloma pozostałościami feudalizmu. Ekonomiści niemieccy występowali przeciwko wolnemu handlowi międzynarodowemu, zapowiadając stosowanie narodowej polityki gosp.
Kierunek historyczny dzieli się na 3 etapy: 1) idea szkoły narodowej – List, 2) szkoły historyczne – Roschera, a później Schmoller; 3) neohistoryzm
1. ROMANTYZM HISTORYCZNY – Adam Henryk M ller (pierwsze ogniwo historyzmu); prace: Elementy sztuki państwowej (1809), Próba nowej teorii pieniądza (1816). Początek historyzmu; pocz. XIX w.
– Państwo to duchowy związek ludzi; historyczny organizm, który rozwija się z człowiekiem.
– Pod pojęciem bogactwa, rozumiano nie tylko wartości materialne, ale i duchowe (do czynników produkcji zaliczał oprócz pracy, kapitału i ziemi również kapitał duchowy).
– Własność prywatna powinna być użytkowana w interesie społecznym.
– Spojrzenie romantyka.
2. SZKOŁA NARODOWA – lata 20. i 30. XIX w.; Friedrich List
– Naród musi wyznaczać sobie zasadniczy cel: utrzymanie swego bytu i ciągłe doskonalenie.
– Poszczególne narody są na różnych szczeblach rozwoju. Każdy naród musi przejść 5 zasadniczych stadiów: 1) okres dzikości, 2) pasterstwa, 3) kultury rolnej, 4) rolniczo-przemysłowej, 5) etap rolniczo-przemysłowo-handlowy jako szczytowa forma postępu.
– List proponował rozwój przemysłu narodowego, oparty na systemie przejściowej ochrony celnej, jako specjalna ochrona przez państwo słabo rozwiniętych gałęzi gospodarki.
– Koncepcja tzw. protekcjonizmu ,,wychowawczego’’ czyli ,,wychowanie’’ gospodarki, aby w przyszłości mogła się obejść bez ingerancji państwa.
– Koncepcja organistyczna – państwo przechodzi takie same etapy rozwoju jak człowiek).
– Istotne znaczenie dla realizacji przyspieszonego wzrostu gospodarczego ma też rozwój oświaty, przygotowującej kadry fachowców.
Szkoła historyczna jest kierunkiem w ekonomii właściwym krajom zapóźnionym gospodarczo. W Niemczech szkoła historyczna b. ściśle wiąże ekonomię z polityką, prawem, socjologią i psychologią społeczną.
3. STARSZA SZKOŁA HISTORYCZNA (METODOLOGICZNA) – od 40. XIX w. do 60. XIX. Twórca – Wilhelm Roscher, a uczniowie Bruno Hildebrand i Karol Knies.
– Kwestionowali prawa ekonomiczne. Można je rozważać tylko konkretnie w odniesieniu do określonego czasu i miejsca. Tak ujęta ekonomia była więc nauką historyczną.
Wilhelm Roscher – Zarys wykładów o gospodarstwie państwa według metod historycznych (1843) i System gospodarstwa społecznego (1854). Najbardziej ostrożne opinie:
– Negował on pojmowanie praw ekonomicznych przez klasyków.
– Ekonomia polityczna zajmuje się materialnym bytem narodów i wiąże się ze wszystkimi naukami społecznymi.
– Zadaniem ekonomii jest opis natury gospodarczej i potrzeb narodu, przedstawienie instytycji przeznaczonych do zaspokajania tych potrzeb oraz ocena skutków działania tych instytucji.
Bruno Hildebrand (radykalny) – Ekonomia narodowa w teraźniejszości i przyszłości
– Historii przypisuje podstawową rolę w poznawaniu zasad rozwoju gospodarczego.
– Do badań w historii gospodarczej zaleca stosowanie metod statystycznych.
– W ekonomii nie działają żadne prawa, a raczej prawidłowości.
– Ekonomia stanowiła część nauki o kulturze. A poznanie tak pojętej ekonomii byłoby możliwe tylko w wyniku skrupulatnej analizy rozwoju społecznego na przestrzeni dziejów.
– Ekonomia Hildebranda ograniczała się do historii gospodarczej.
Karl Knies (najbardziej radykalny) – lata 50. i 60. XIX. Ekonomia polityczna z punktu widzenia metody historycznej
– Neguje istnienie obiektywnych praw rozwoju gospodarczego, oraz prawidłowości statystyczne sformułowane o materiał historyczny.
– W życiu społecznym, wciąż się zmieniającym nie da się ustalić żadnych praw, a nawet prawidłowości. W rozwoju poszczególnych krajów i narodów da się zaobserwować jedynie pewne analogie, tylko zresztą przypadkowe podobieństwa.
4. MŁODSZA SZKOŁA HISTORYCZNA (odmiana neohistoryzmu) – lata 70. XIX w.; Gustaw Schmoller; Zarys ogólnej nauki gospodarczej. Uważa się go jako reprezentanta neohistoryzmu.
– Ekonomia straciła samodzielny byt. Stała się nauką o państwie (metodologia) znajdującym się w nieustannym rozwoju.
– Nie można mówić o prawach ekonomicznych, ale o prawach ogólnospołecznych.
– Gospodarkę narodową rozpatruje jako złożoną całość z elementów takich jak otoczenie (ziemia), zasoby ludzkie i technika.
– Rozważania dotyczące rozwoju historycznego ustroju społeczno-ekonom. mają socjologiczny charakter (obejmują gospodarstwa rodzinne, osiedla, wsie, miasta).
Podsumowanie historyzmu. – Punkt widzenia historyczny; – Akcentował kwestie społeczne; – Dzielił życie na dziedziny: gospodarczą i duchową; – Zapominał, że w społeczeństwie funkcjonuj jednostki, pomijał ich potrzeby; – Proponował historyczne badanie życia gospodarczego; – Analiza historyczna nie może być główną metodą, może być jedną z wielu; – Czynił ekonomię nauką stosowaną; – Wskazywał, że przedmiotem ekonomii są siły produkcyjne społeczeństwa; – Przedstawiciele włączali do majątku bogactwo duchowe; – Nie dostrzegał ekonomii jako samodzielnej nauki; – Niesłusznie negował prawa ekonomiczne; – Niesłusznie twierdzono, że nie można wydzielić zjawisk ekonom. ze społecznych.
NEOHISTORYZM – odmiany: 1) młodsza szkoła historyczna; 2) Ekonomia socjologizmu państwowego; 3) socjologizm; 4) ekonomia normatywna; 5) instytucjonalizm.
Koniec XIX w. gospodarka kapitalistyczna przekształcała się w kapitalizm monopolistyczny. Zaczęła zwyciężać myśl kosmopolityczna, w której niewiele było miejsca na postulaty historyzmu odnoszące się do poszczególnych narodów. Kapitalizm okazał się ustrojem niezupełnie sprawiedliwym. Pojawiać zaczęły się idee socjalistyczne oraz ekonomiczna myśl subiektywistyczna. Historyzm stał się anachroniczny.
2. Ekonomia socjologizmu państwowego – Adolf Heinrich Wagner, ideowo zbliżony do Schmollera.
– Popierał reformy Bismarcka uważając, że polityka finansowa państwa może przyczynić się do zapewnienia sprawiedliwości społecznej.
– Przyznaje, że istnieją prawa ekonomiczne, ale są one nadane przez państwo, tak jak prawa społeczne.
– Wagner jest protoplastą totalitaryzmu niemieckiego.
3. Kierunek socjologiczny w neohistoryzmie (socjologizm) – Max Weber (typologiczna odmiana socjologizmu) i Werner Sombart (czysta odmiana socjologiczna).
– Weber nawiązywał do Wagnera; patrzył przez pryzmat społeczeństwa. Patrzył przez pryzmat psychologii społecznej.
– Kapitalizm począł się z ducha reformacji religijnej. Tylko religia protestancka i jej moralność zadecydowała o powstaniu i przyspieszeniu dalszego rozwoju systemu kapitalistycznego.
– Skonstruował typy ,,idealne’’ (abstrakcyjne wyobrażenia), za pomocą których analizował społeczeństwo i gospodarkę.
Werner Sombart
– System gospodarczy cechować musi określona społeczna psychika gospodarowania, nierozerwalnie sprzężona z całokształtem zagadnień społecznych.
– Uważał, że kapitalizm narodził się z przeżyć religijnych i psychicznych. Uznał Żydów za właściwą i najistotniejszą siłę nośną kapitalizmu (koncepcja ducha gospodarczego). Teoria Sombarta stała się później podstawą ideologiczną rasizmu.
4. Normatywizm – Gustav Cohn; przełom XIX i XX w. Kierunek ten miał ogromny wpływ na rozwój myśli społeczno-ekonomicznej, zwłaszcza społecznej myśli katolickiej.
– Zjawiska gospodarcze należy rozpatrywać wspólnie ze zjawiskami etycznymi i moralnymi.
– Gospodaruje się zawsze dla zrealizowania jakiego celu. Musi być to działanie planowe.
– Ze związku ekonomii z etyką wynika, że normy gospodarczego działania wiążą się z moralnymi normami postępowania.
– Każdy plan działania niezbędny do osiągnięcia celu musi być zawsze korygowany przez określone warunki, które powinny być oceniane i wartościowane przez ludzi.
– Nie twierdził, że nie ma praw ekonomicznych. Zawsze muszą istnieć prawa – normy ludzkiego działania, z którymi ściśle wiąże się wartościowanie i ocena.
– W XX w. pojawiła się odmiana normatywizmu tzw. teologizm historyczny lub uniwersalizm – Othmara Spanna. Jest on ściśle powiązany z katolicyzmem społecznym, w szczególności z katolicką ideą korporacyjnego ustroju polityczno-społecznego w postaci samorządnych stanów.
5. Instytucjonalizm – (ostatni element neohistoryzmu i pierwszy instytucjonalizmu) – Thornstein Veblen, Szwed, który wyemigrował do USA. Jest to amerykańska odmiana szkoły historycznej. Nazwa pochodzi od istniejących w społeczeństwie urządzeń – instytucji (własność prywatna, środki pieniężne, formy organizacyjne przemysłu czy handlu oraz obowiązujące reguły prawne i moralne), pojmowanych jako istniejących w danym czasie zespołów zwyczajów i nawyków myślenia.
– Postępowaniem ludzi kierują określone reguły, które w danej grupie stają się modelem, a gdy zostaną uznane nabierają cech instytucji.
– Całokształt cywilizacji ujmuje jako system instytucji społecz., które są usankcjonowane prawnie. Instytucjami gospodarczymi są np. własność prywatna, gospodarka pieniężna, system cen, formy organizacji rynku.
– Instytucje są stabilne, ale nie wieczne. Zmiany instytucji są następstwem postępu społecznego (idea przeciwstawna idei porządku naturalnego, gdyż wprowadza element rozwoju).
– Miejsce utylitaryzmu zajmuje behawioryzm (zachowanie się ludzi w określonych warunkach).
– Zmiana norm powoduje zmianę systemu ekonomicznego.
– Świat interesu (żyjący z procentu od kapitału – klasa próżnująca) dąży do największych zysków, a wytwórcy do maksymalnej produkcji.
– Sprzeczność między światem przemysłu i światem interesu może w dłuższym okresie doprowadzić do załamania gospodarczego lub do zmiany instytucji.
Młodszy instytucjonalizm – okres międzywojenny; przedstawiciele: W. Clair Mitchell, J. Richard Commons
– Gospodarka w większym stopniu zwiąże się z elementami liberalizmu.
– W znacznie większym stopniu nauka ekonomii uzyska charakter psychologiczny i tzw. behawiorystyczny, stając się w istocie jedną z nauk o ludzkim zachowaniu się.
– Mitchell uważał, że gospodarka ulega stałym przemianom; wzrost i depresja przeplatają się wzajemnie.
– Zachodzi sprzeczność między wlk. gospodarką społeczną, której podstawą są prywatne przedsiębiorstwa, a koniecznością planowania w ramach rozwiniętego przemysłowo i handlowo gospodarstwa narodowego.
Neoinstytucjonalizm – współcześni kontynuatorzy instytucjonalizmu (John Kenneth Galbraith, Clarence E. Ayers, Gerhard Colm, Gunnar Myrdal)
– Analizują strukturalne przemiany współczesnego kapitalizmu.
– Odrzucają determinizm historyczny typowy dla T. Veblena, podkreślając ewolucję strukturalną gospodarki kapitalistycznej w kierunku tzw. planowego społeczeństwa obfitości.
– Wskazują na konieczność licznych ograniczeń w dotychczasowym nieograniczonym korzystaniu z zasobów.
– Wszystkie zmiany instytucji następują nie w wyniku przekształceń w psychice ludzkiej, lecz w następstwie zmian technologii.
– Opozycja neoinstytucjonalizmu skierowana jest przeciwko ekonomii ortodoksyjnej (jej koncepcji mechanizmu samoregulującego, przywracającego gospodarkę do stanu równowagi), jak i przeciw keynesizmowi.
– Wskazują na planową działalność państwa, która polegać ma na doprowadzeniu do kompromisu i harmonii interesów poszczególnych grup biznesu ekonomicznego z celami systemu jako całości.
Podsumowanie neohistoryzmu. – Podobny do historyzmu. – W sposób głębszy analizował ekonomię niż historyzm; – Opowiadał się za poznaniem społecznym; – Nie kwestionował praw ekonomicznych, a uważał, że należy je łączyć z prawami socjologicznymi; – Procedura idiografizmu (metoda opisowa); – Wpłynął na rozwój historii gospodarczej; – Akcentowano celowość działania (wykształciły się elementy teologizmu); – Eksponowano przesadnie świat ducha (łączono pierwiastki materialistyczne i duchowe); – Rozwinął zagadnienia praw rozwoju gospodarczego; – Domagali się interwencjonizmu państwowego (historyzm i neohistoryzm); – Tworzenie idei solidaryzmu społecznego; – Historyzm był reakcją na tworzenie się myśli socjalistycznej (przeciwieństwo); – Kierunek bardziej humanistyczny.