Doktryny ekonomiczne

Historia myśli ekonomicznej korzysta z dorobku historii, filozofii i ekonomii. Powiązania z tymi naukami świadczą o tym, że historia myśli ekonomicznej ma charakter społeczny ponieważ historia zajmuje się procesem rozwoju życia społecznego, analizą przeszłości, poszukuje prawidłowości występującej w tej przeszłości.
Doktryna ekonomiczna prezentuje pewien punkt widzenia myśli ekonomicznej, pewien system założeń, przekonań i twierdzeń. Doktryny wyjaśniają zjawiska gospodarcze, służą praktyce gospodarczej.
Funkcje historii myśli ekonomicznej
poznawcza – gromadzona wiedza, selekcja tej wiedzy się odbywa i zbierane są informacje.
kreatywna – dokonuje się pewnego osądu zebranego materiału, tworzy się hipotezy, które podlegają weryfikacji i falsyfikacji. Weryfikacja to potwierdzenie prawdziwości twierdzeń hipotez: statystyczna,historyczna
K.Poper dokonywał weryfikacji. Od II polowy XIX w interesuje bardzo falsyfikacja. Falsyfikacja – odrzucenie błędnych tez i hipotez.
aplikacyjna – pełni ją ekonomia. Historia myśli ekonomicznej dostarcza postulatów pod adresem polityki ekonomicznej. Historia myśli jest wykorzystywana przez naukę.
Wyróżniamy dwie warstwy HME:
warsztatowa – skupia uwagę na procedurach, metodach, technikach stosowanych w różnych dziedzinach badawczych. Występuje tu ścisły związek z logiką. Logika tworzy reguły poprawnego wnioskowania. Wyróżnia się dwie reguły: indukcji – polega na dochodzeniu wniosków ogólnych na podstawie zbioru jednostkowych faktów dedukcji – z przesłanek ogólnych wyprowadza się wnioski szczegółowe
filozoficzna – obejmuje ona ogólną refleksję nad warsztatem badawczym, nad koncepcjami czy teoriami nauki. W ramach tej warstwy bada się poprawność języka nauki, pojęć nauki, określa się cechy nauki a także odbywa się testowanie twierdzeń naukowych.
Dwie tradycje myślenia naukowego:
euklidesowo-kartyzjańska – inaczej nazywana podejściem aksjomatyczno-dedukcyjnym. Podstawą są reguły dedukcji. Badane zjawiska ujmuje się w relacjach prawda fałsz. Występuje tu dualizm.
Babilońska – inaczej stoicka lub talmucka. W ramach niej odbywa się wyjaśnianie świata bez emocji zgodnie z rozumem i prawami przyrody. Uwzględnia się tu normy moralne, które odgrywają istotną rolę w życiu człowieka. W czasach nowożytnych wielki wkład wniósł F. Bacon, który rozwinął metodę empiryczną, doświadczalną opartą na doświadczeniu i na wnioskowaniu indukcyjnym
Cechy: występowanie praw logiki w ramach badanych systemów, ujęcie całościowe badanego zjawiska, gloryfikacja wnioskowania indukcyjnego, Cechy te jednocześnie są różnicami w stosunku do tradycji euklidesowo-kartyzjańskiej
W Starożytnej Grecji zaistniały wydarzenia, które przyczyniły się do zmiany postawy Greków. przejęcie alfabetu od fenicjan w X w Grecy rozwinęli alfabet, kolonizacja uległa nasileniu w VIII p.n.e., upowszechnienie się bitej monety w VII w p.n.e. gospodarka towarowo-pieniężna, pożyczanie pieniądza na procent
Trzy okresu rozwoju myśli Starożytnej Grecji
antyczny (poetycki) do VII w p.n.e. – w tym okresie nast zmiany w życiu społecznym i gospodarczym. Odchodzi się od dominacji produkcji rolnej na rzecz produkcji przemysłowej. Rozwija się rzemiosło, handel, żegluga. Odbywa się proces przechodzenia od gospodarki naturalnej do towarowej. HOMER, HEZJOT z ASKRY, SALON
HOMER – w Illiadzie i Odysei przedstawił zasady funkcjonowania gospodarstwa domowego w okresie antycznym. Określił prawo i reguły.
HEZJOT – przedstawił gloryfikację pracy. „żadna praca nie hańbi. Hańbą jest lenistwo”. Zalecał mądre korzystanie z pracy niewolników. Rodzina wolnego chłopa powinna mieć tylko tyle dzieci, aby w sposób nienaruszony zachować stan posiadania. Ograniczenie własności prowadziło do pojawienia się niewolnictwa za długi. Dwie kategorie niewolników: ci, którzy przegrywali, okres wojny,ludzie wolni nie mogący sprostać życiu gospodarczemu popadli w niewolę
SALON – w VII postulował zniesienie niewoli za długi. Proponował działania:
umorzyć długi,likwidacja niewolnictwa za długi,prawne ograniczenie wielkości posiadanej ziemi,ograniczenie eksportu (wywóz) podstawowych artykułów żywnościowych,wprowadzenie cenzusu majątkowego przy podziale społeczeństwa,władzę powinni sprawować ludzie posiadający specyficzny system wartości
klasyczny – od VII pojawia się demokracja (demos - lud i Kratos - rządy). Rządy obywateli Aten. W demokracji nie mogą brać udziału niewolnicy. PLATON, ARYSTOTELES, KSENOFONT
PLATON – grecki arystokrata, filozof wniósł wielki wkład w rozwój myśli chrześcijańskiej i współczesnej. Był przeciwnikiem demokracji ateńskiej, przeciwstawił jej koncepcję państwa idealnego. Zgodnie z tą koncepcją podzielił społeczeństwo na 3 klasy:
myśliciele (filozofowie) – powinna rządzić państwem w sposób absolutny
obrońcy, żołnierze – powinna stać na straży egzekucji praw, na straży sprawiedliwości. Strzec bezpieczeństwa zewnętrznego i wewnętrznego
żywiciele trudniący się pracą zarobkową – rolnicy, kupcy, rzemieślnicy zajmują się pracą fizyczną oraz produkcją dóbr dla klas wyższych Dokonał on podziału społeczeństwa na: rządzących rządzonych. Rozwinął tu problem własności. Rządzący czyli filozofowie i obrońcy nie powinni posiadać własności ani rodziny. Powinni żyć w komunie. Uważał że wszystkie formy indywidualnego posiadania eliminują obiektywizm niezbędny do sprawowania władzy. Własność powinna być w rękach żywicieli. Oni mogli posiadać prywatną własność. Rozwinął problem pieniądza. Mówi o pieniądzu kruszcowym, który jest środkiem gromadzenia bogactwa. To bogactwo gromadzi klasa żywicieli. Pogoń za bogactwem niszczy, dlatego opowiadał się za tym, aby pieniądz był bity z kruszców nieszlachetnych. Przy tym problemie przedstawił swój stosunek do procentu. Uważał że pobieranie procentu od pożyczonych pieniędzy wpływa na gromadzenie nadmiernych zysków. Był przeciwny pobieraniu procentu. Stworzył idealną wizję społeczeństwa, którego celem miało być wzajemne niesienie pomocy. Wiązało się to z podziałem pracy. Prace PLATONA: państwo, prawo
ARYSTOTELES – był uczniem PLATONA, pochodził on z klasy żywicieli. Jego ojciec był lekarzem. Arystoteles wyrósł na dorobku PLATONA. Sformułował on podstawy chrześcijaństwa. Na nim opiera się współczesna nauka. Łączył on w swych poglądach zagadnienia ekonomiczne z etyką. Był zwolennikiem poglądu, który głosił, że celem gospodarowania jest urzeczywistnienie ideału moralnego. Do etyki zaliczył naukę o polityce, którą połączył z ekonomią. Termin ekonomia przyjął od KSENOFONTA (oikonomia). Nauka o polityce obejmowała teorię państwa i polityki społeczno-gospodarczej. Ekonomia była sztuką rządzenia domem, nauka o gospodarstwie domowym, a chromatystyka, którą on wyraził była nauką o gospodarstwie zarobkowym. Polityka łączyła w sobie ekonomię i chromatystykę. W koncepcji państwa za PLATONEM Arystoteles podzielił społeczeństwo na 3 warstwy: filozofów sprawowali władzę, obrońców sprawowali władzę, trudniących się pracą prowadziła działalność zarobkową i nigdy nie sprawuje władzy. Według ARYSTOTELESA filozofowie i obrońcy powinni posiadać własność prywatną. Do trzeciej warstwy odnosił się z niechęcią. Dlatego, że głównym celem tej warstwy jest dążenie do bogacenia się, a to rodzi uczucia niechęci, wymusza nieetyczne zachowania. Chwalił pracę rolnika. Praca ta służyła bezpośredniemu zaspakajaniu potrzeb. Pieniądz – ARYSTOTELES stworzył zaczątki nominalistycznej teorii pieniężnej. Sprzeciwiał się pobieraniu procentu, ponieważ pieniądz nigdy nie tworzy żadnej nowej wartości. Negował pogoń za zdobywaniem jak największej ilości pieniądza.Prace polityka,poetyka, etyka nikomahejska
KSENOFON – uczeń PLATONA. Strateg wojskowy ateński a z drugiej strony ekonomista. Zajął się problemem czystej ekonomii. W księdze o gospodarstwie stworzył termin oikonomia. Zawarł rady jak zarządzać gospodarstwem domowym. Opisał zasady funkcjonowania folwarku opartego na pracy niewolników. Opowiadał się za specjalizacją, która sprzyjała poprawie jakości. Po raz pierwszy dostrzegł różnice pomiędzy wartością zamienną (wymienną) a użytkową.
hellenistyczny – do momentu wchłonięcia Starożytnej Grecji przez Rzym. W tym okresie 2 nurty rozwoju myśli ekonomicznej nurt myśli hedonistycznej – Epikur polegała na dążeniu maksymalizacji przyjemności, do zdobywania bogactwa i unikania przykrości nurt myśli stoickiej – polegała na ascetyzmie obojętności w stosunku do pogoni dóbr materialnych
MYŚL STAROŻYTNEGO RZYMU
Wyróżnia się 3 okresy: okres królewski od 753 do 510 r p.n.e. w okresie tym władzę sprawował obieralny król z rady starszych okres republikański – 510-31 r p.n.e. sprawowali władzę dwaj konsulowie wybierani corocznie przy pomocy zgromadzenia ludowego i Senatu okres cesarski – 31 r p.n.e. – 470 r n.e. władzę sprawował cesarz
W okresie republikańskim zwrócono uwagę na problem niewolnictwa i stosunku do tego problemu: Rzymianie lekceważą pracę zarobkową z wyjątkiem pracy rolnika W Rzymie dochodzi do rozkwitu rolnictwa. Na początku naszej ery pojawia się idea kolonatu – praca wolnych rzymian
Pojawiają się 2 nurty: czysto ekonomiczny, który skupia uwagę na problemie: rolnictwa, niewolnictwa – ewolucja podejścia do niewolnika
b) ekonomiczno-moralizatorski – wyrasta z ekonomii stoickiej
KATON – żył na III/II w p.n.e. w swych poglądach ekonomicznych reprezent. oba nurty. Był on zwolennikiem intensywn. gospodarki towarowej z dynamicznie rozwijającym się rolnictw. Opowiadał się za wyzyskiem niewolników, ich eksploatacją.
CYCERON bazował na dorobku Arystotelesa. Według CYCERONA głównym celem działalności człowieka jest dążenie do doskonałości etycznej. Zagadnienia gospodarowania rozpatrywał z normatywnego punktu widzenia. Wprowadził hierarchię zajęć ważnych i nieważnych. Głosił pogląd, że najwyższe uznanie osiąga rolnictwo, praca na roli, a zatem własność ziemska góruje nad innymi formami własności. Jako zwolennik koncepcji utylitaryzmu twierdził, że im zajęcie przynosi większy dochód tym jest godniejsze człowieka wolnego. Z entuzjazmem odnosił się do handlu zagranicznego, który dostarczał bardzo dużych dochodów. Lekceważył, pogardzał rzemiosłem i drobnym handlem. Obie działalności uczyły pogoni za niewielkim zyskiem. Za nieetyczny sposób pomnażania majątku uznał pożyczanie pieniądza na procent. Uważał, że jest to zajęcie nieetyczne i niegodne człowieka. Uważał, że podstawowym celem człowieka jest służenie państwu. Podejmowanie działań, z których państwo otrzyma korzyść. Publikacje CYCERONA to: pisma filozoficzne, mowy wybrane
Poglądy zmieniają się kiedy okazuje się że nie ma już ziem do podboju nie ma taniego niewolnictwa.
WARON – zaczął opowiadać się za szanowaniem pracy niewolnika. Są oni podstawą funkcjonowania rolnictwa rzymskiego, gospodarki rzymskiej. Postulował z działania, które miały zmierzać do poprawy niewolnika i rolnictwa rzymskiego.
1) wszędzie tam gdzie praca jest bardzo złożona i odpowiedzialna należy zatrudniać ludzi wolnych. Nadawać wolność niewolnikom aby poprawić efektywność i wydajność
2) opowiadał się za stosowaniem wobec niewolników różnego rodzaju zachęt, aby pobudzić ich wydajność w pracy.
COLUMELA – żył w I w p.n.e. ma zbliżony pogląd do Warona. Negował ideę kolonatów. Był zwolennikiem intensywnej gospodarki rolnej. Proponował odejście od wielkich latyfundów na rzecz małych i średnich gospodarstw ziemskich, w których pracować powinni wolni rzymianie
W okresie Imperium Rzymskiego pojawiły się w II w. n.e. pierwsze oznaki słabnięcia Imperium.
1) coraz częściej po władzę sięga wojsko, które składa się z elementów obcych, nie rzymskich 2) dochodzi do decentralizacji władzy cesarskiej i emancypacji prowincji, wyzwolenia się prowincji spod władzy cesarskiej 3) rodzi się odrębność narodowa narodów wchodzących w skład Imperium Rzymskiego. Odrębność udowadniają sobie HISZPANIE 4) klęska z poganami, barbarzyńcami
5) rozwój religii chrześcijańskiej
Dochodzi do podziału cesarstwa rzymskiego na części: 1) zachodnią – jest skupiona wokół Rzymu 2) wschodnią – jest skupiona wokół Bizancjum. Upadek Imperium wiąże się z upadkiem Cesarstwa Zachodniorzyms. Data przełomu to 476 r n.e.
Cesarstwo wschodnie do 1454 r do upadku Konstantynopola w wyniku agresji Turków. Z chwila upadku cesarstwa zachodniorzymskiego kończy się okres antyczny a zaczyna się średniowiecze.
MYŚL ŚREDNIOWIECZNA
Z myślą średniowieczną wiążą się 3 etapy:1) wczesne średniowiecze od V do X w. – nastąpił regres. a) wiąże się z upadkiem miast b) odwrotu od gospodarki towaro-pieniężnej zanik wymiany i powrót do gospodarki naturalnej c) upadek produkcji rzemieślniczej
2) klasyczne średniowiecze od XI do XIII w. 3) schyłek średniowiecza od XIV do połowy XV w.
Podstawą działalności gospodarki jest rolnictwo. W rolnictwie funkcjonuje tzw. Willa, która składa się z 1 lub kilku wsi. Ziemia dzieli się na własność pańską i łany przekazywane w użytkowanie chłopom w zamian za określone świadczenia początkowo w naturze a później pieniężnie. Zmiana następuje XI w przechodzenie do wymiany, odchodzenie od gospodarki naturalnej. Ożywia się miasto, rodzą się nowe miasta. Rozwija się produkcja rzemieślnicza, powstają cechy rzemieślników i gildie skupiają kupców to sprzyja wymianie.
Myśl średniowieczna jest zdominowana przez myśl chrześcijańską kanonistyką. Instytucja nienaruszona to Kościół, przetrwał okres zawieruchy, gwarantował stabilność i pewność.
Problemy w centrum zainteresowań myśli średniowiecznej:
1) problem prywatnej własności – jest powiązany z obowiązywaniem dwóch poglądów sprzecznych na temat porządku: koncepcja aktualna, koncepcja idealna – rozmija się z rzeczywistością, jest ona zgodna z naturą ludzką. Rozwijał ją św. Augustyn. Mówił on o porządku aktualnym, realnym, przyszłym, idealnym, który powinien pojawić się po zakończeniu okresu przejściowego. Aktualnym w wieku XIII występuje porządek realny, który tworzy instytucje realnego porządku społeczno-gospodarczego. Ten porządek powinien być zgodny z wolą Boga, powinien naprawiać ułomną wolę człowieka i przywrócić utracone ideały – nawiązanie do Arystotelesa. W ramach rozwoju doktryny okres przejściowy trwał bardzo długo. Od VIII-XIII trwała ożywiona dyskusja czy ma być wprowadzony porządek idealny. W XIII nastąpiło odejście od teorii porządku tymczasowego (realnego). Chrześcijaństwo stworzyło teorię społeczno-ekonomiczną, która wyjaśniała istniejące dysproporcje majątkowe. Tłumaczyła istotę własności prywatnej albo ją usprawiedliwiała. W celu tego usprawiedliwienia własności prywatnej posłużono się argumentami Arystotelesa. W tej dyskusji aktywny udział brał Albert Wielki i Tomasz z Akwinu. Doszli oni do wniosku, że nie należy mówić o likwidacji własności prywatnej i o równości. Nie można uważać wspólnoty własnościowej za stan idealny. Nie jest on zgodny z wolą Boga i naturą człowieka. Tylko instynkt posiadania i powiązania z nim Instytucja Własności Prywatnej są zgodne z naturą człowieka, z prawem natury, a więc z prawami boskimi. Zgodne z prawem natury są również nierówności majątkowe i społeczne. A zatem nikt nie powinien podważać prywatnej własności. Chrześcijaństwo usprawiedliwiło to co się działo w rzeczywistości. Na początku XI w 1054 pojawia się schizma wschodnia, wydziela się Kościół Wschodni i Zachodni.
TOMASZ Z AKWINU - Czołowym przedstawicielem myśli średniowiecznej jest Tomasz z Akwinu 1225-1274 r. Nawiązywał on do Arystotelesa, do tezy arystotelesowskiej o naturalnym zróżnicowaniu ludzi. Wyprowadził 3 warstwy to podstawa tej koncepcji.
System poglądów ekonomicznych kanonistyki Teoria własności Tomasza w przeciwieństwie do Alberta Wielkiego nie czynił z prawa własności prywatnej prawa natury czyli boskiego. Prawo własności było prawem czysto ludzkim stworzonym przez samego człowieka. Uważał, że własność prywatna ma charakter względny ponieważ wynikało z natury ludzkiej. Jednak istnienie własności prywatnej w niczym nie narusza prawa boskiego. Posiadanie według Tomasza wiąże się z obowiązkami. Na funkcje posiadania składają się 2 elementy: a) zarządzania określonymi dobrami b) korzystanie z dóbr – powinno mieć charakter społeczny Prywatna własność jest przydatna z dwóch powodów: przyczynia się do pobudzenia pracowitości, przyczynia się do większego porządku w życiu społecznym, Zbyt mała pracowitość prowadzi do wytwarzania zbyt małego dochodu społecznego, co grozi zanikiem procesów wzrostu gospodarczego. Może spowodować upadek życia gosp. i społecznego. Tomasz mówi własność powinna służyć dobru ogółu. Krytykował egoistyczną interpretacje prawa własności. Z własności nie może korzystać tylko właściciel. Indywidualne prawo posiadania jest usprawiedliwione wówczas, gdy służy zaspokojeniu potrzeb szerokiego grona ludności. Według Tomasza absolutnym właścicielem jest tylko Bóg. Natomiast człowiek tylko chwilo dysponuje własnością. Musi człowiek dzielić się prywatną własnością-to wyznacznik w postępowaniu arystotelesowskim. Tomasz mówi o dobrach materialnych, które dzieli na: a) niezbędne i konieczne do życia b) na dobra stanowiące nadwyżką czyli luksus – nadwyżkę należy oddać innym
Według Tomasza obowiązkiem moralnym człowieka jest wspomaganie biednych, ale musi on także ponosić obowiązki na rzecz Państwa i Kościoła.
Problem wymiany jest powiązany z teorią własności. Tomasz w efekcie podziału pracy dochodzi do wymiany dóbr. Handel jest zajęciem niższym i nieetycznym ponieważ podstawowym bodźcem rządzącym nim jest pogoń za zyskiem. Z wymianą jest powiązana wartość dobra. Mówi on o wartości wymiennej dobra. Tomasz z Akwinu wprowadza pojęcie cery statycznej (sprawiedliwej). Teoria ceny sprawiedliwej Cena sprawiedliwa to określenie wartości dobra przez koszty wytworzenia i nakłady pracy. W procesie wymiany w cenie towaru zwrócony musi być całkowity koszt produkcji tzn. koszt pracy wydatkowany na wytworzenie określonego dobra.
Tomasz mówi o cenie dynamicznej. Cena ta występuje wówczas gdy pojawiają się katastrofy lub epidemia głodu. Cena dynamiczna kształtuje się zatem pod wpływem sil popytu i podaży, ale przede wszystkim, gdy jest normalna sytuacja to mówi o cenie sprawiedliwej.
Zasad sprawiedliwości ceny odnosi się także do ceny zapłaty za prace. Według Tomasza sprawiedliwe wynagrodzenie za pracę musi być zapłatą za wykonanie dzieło, która jednocześnie odpowiada randze społecznej osobie, która to dzieło tworzy. Płaca musi mieć charakter rodzinny czyli powinna wystarczyć na utrzymanie rodziny pracującego.
Teoria procentu nawiązał do Arystotel. Przyjął pogląd o niepłodności pieniądza. Potępiał pobieranie procentu z transakcji pożyczek pieniężnych. Krytykował lichwę, ale w 3 sytuacjach ją usprawiedliwiał: ryzyka, utraty pożyczonego pieniądza – mało wiarygodny pożyczkobiorca, ryzyka wynikającego z czasowego pozbycia się pieniędzy, które można było ulokować w inny cel, gdy pożyczone pieniądze dłużnik przeznacza na zakup dodatkowej ziemi lub narzędzi pracy, dzięki czemu osiąga dodatkowe korzyści
Teoria pieniądza Tomasz wyróżnił wartość zewnętrzną pieniądza. Wartość ta jest pieniądzu kruszcowemu nadawana przez władcę. Natomiast wartość wewnętrzna jest określona przez ilość kruszcu zawartą w monecie. Widzi funkcje środka cyrkulacji pełnioną przez pieniądz i miernika wartości.
Teoria zysku nie rozwija ją Tomasz.
Doktryna merkantylizmu
Merkantylizm – włoskie mercante – kupiec, handlowiec. Czołową rolę zaczęli odgrywać kupcy, rzemieślnicy, przedsiębiorcy. Doktryna merkantylizmu (kapitalizmu kupieckiego) – podwaliny pod rozwój myśli liberalnej. Od początku XVI w., ale wiąże się z rokiem 1454 upadek konstantynopolu (stolicy Cesarstwa wschodniorzymskiego) lub 1492 r. wyprawa K. Columba. Trwał około 250 lat merkantylizm do połowy XVIII w.
Odejście od doktryny merkantylizmu wiąże się z: pierwszy etap rewolucji przemysłowej – lata 60-te XVIII upowszechnienie maszyn w produkcji, wojna o niepodległość Stanów Zjednoczonych z Imperium Brytyjskiego wyłamuje się metropolia walczy o niepodległość, ukazanie się pracy Adama Smitha – badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów 1776 r jest ściśle powiązane z powstaniem Szkoły Angielskiej Ekonomii Klasycznej.
W okresie dominacji doktryny merkantylizmu dokonuje się proces pierwotnej akumulacji kapitału – powstaje kapitał zaczynający funkcjonować jako samodzielny czynnik produkcji Źródła pierwotnej akumulacji kapitału – są powiązane z wydarzeniami: grabierz kolonii (1492 odkrycia geograficzne, wynalezienie kompasa) w XVI w. uległy nasileniu odkrycia w celu grabierzy bogactwa, proces rugów chłopskich i grodzenia – utowarowienie rolnictwa, wzrost popytu na zboże. Bo jest dynamiczny przyrost liczby ludności, wyrzucanie chłopów z tzw. gminnych pól
W Anglii – proces ogrodzenia, kolebka przemysłu sukienniczego chłopi w Anglii migrują do miasta
W Polsce – narastanie obowiązków pańszczyźnianych, ograniczenie migracji do miast: konfiskata ziemi kościelnej – w XVI w to proces reformacji Europa zaczyna się dzielić na zreformowaną i niezreformowaną. Reformacja przyczynia się do zmiany stosunków własności, księża stają się świeccy. ,Powstanie zcentralizowanej władzy państwowej – odradza się państwo narodowe z silną władzą centralną, królewską, polityka podatkowa i celna, sprzyjającej rozwojowi
Trzy warunki (w okresie dominacji doktryny merkantylizmu) rozwoju kapitalizmu: nagromadzenie kapitału – proces pierwotnej akumulacji kapitału sprzyja temu, powstanie chłonnego rynku zbytu – sprzyjają temu zmiany demograficzne, pojawienie się taniej siły roboczej – oddzielenie wytwórcy od środków produkcji, sprzyja to rozpadowi systemu cechowego
Merkantylizm 2 etapy rozwoju doktryny: etap wczesny – bulionizm, monetaryzm dominował problem dodatniego salda pieniężnego, etap właściwy – manufakturowy dominował problem dodatniego salda handlowego
Wokół tych problemów tworzona była doktryna.
Merkantyliści starali się wyznaczyć kierunki polityki dla promowania potęgi i bogactwa narodu – udzielali rad w zakresie prowadzenia polityki gospodarczej. Polityka gospodarcza miała przyczyniać się do powiększania bogactwa Państwa. Według merkantylistów całość bogactwa świata była określona, zatem w wymianie międzynarodowej opowiadali się za tezą o jej nieekwiwalentnym charakterze – że wszelkie powiększanie bogactwa jednego kraju odbywało się kosztem pomniejszania, przejmowania bogactwa innego kraju.
Źródłem tworzenia i powiększania bogactwa był handel międzynarodowy.
B=P=K Bogactwo = Pieniądz = Kruszec
System bimetalizmu, ze złota i srebra.
Bogactwem – powiększenie zasobów pieniądza w obiegu w danym kraju, musiał brać udział w cyrkulacji żeby powiększyć bogactwo trzeba przejąć z innego państwa pieniądze (monety).
Celem działalności gospodarczej według merkantylistów była produkcja a nie konsumpcja. Bogactwo narodowe ulegało powiększeniu poprzez rozwój produkcji na eksport – produkcja proeksportowa, wiązało się to z ograniczeniem konsumpcji krajowej. Bogactwo narodu było oparte na masowym ubóstwie. Problem ubóstwa znalazł odbicie w teorii płacy. Merkantyliści opowiadali się za niskimi płacami, płace musiały być niskie, aby zapewnić gospodarce krajowej konkurencyjność w handlu międzynarodowym. Płace decydowały o nakładach (kosztach) pracy. Wyższe płace według merkantylistów zniechęcałyby robotników do pracy. Nie przyszliby do pracy, gdyby mieli oszczędności. Według Merkantylistów dzieci też musiały pracować ustawodawstwo antywłóczęgowskiego i antyżebrackiego, tworzono obozy pracy, każda para rąk była potrzebna do pracy. W Anglii, Francji – rozwój produkcji proeksportowej, państwa kupujące otrzymują naszych pracowników. Kraj powinien robić wszystko, aby zachęcać do eksportu i zniechęcać do importu przez taryfy celne, podatki, kontyngenty. Pobudzanie produkcji jest ściśle powiązane z ingerencją państwa (interwencjonizm państwowy) w gospodarkę wewnętrzną kraju oraz ingerować w handel międzynarodowy.
Wyroby przemysłowe z zagranicy powinny być obłożone cłami protekcyjnymi natomiast można było importować (II Etap rozwoju doktryny merkantylizmu) tanie surowce z innych państw dla celów produkcyjnych. Na podstawie tych surowców tworzono wyroby przemysłowe dla eksportu.
W centrum zainteresowań merkantylistów znalazł się problem pieniądza – opracowana teoria ilościowa pieniądza Paria Hume.
Prawo Mikołaja Kopernika – pieniądz gorszy wypiera z obiegu pieniądz lepszy.
Merk – ilość pieniądza w obiegu określa poziom cen – aprecjacja, deprecjacja.
Aprecjacja – wzrost wartości pieniądza spadek poziomu cen
Deprecjacja – spadek wartości pieniądza, któremu towarzyszy wzrost poziomu cen. Masowy napływ kruszcu przyczynił się do spadku wartości pieniądza i ilości. Merkantylizm rozwijał się różnie w różnych państwach.
Narodowa odmiana merkantylizmu w Anglii, Francji, Portugalii, Hiszpanii, Włoszech, Holandii, Polsce, Rosji, Niemczech.
Ogólne cechy merkantylizmu:
pieniądz kruszcowy utożsamiany z bogactwem, źródłem wartości jest sfera cyrkulacji, handel zagraniczny jest wartościowotwórczy, handel wewnętrzny nie, dominującą role odgrywa kapitał handlowy, a nie przemysłowy, interwencjonizm państwowy, protekcjonizm jest świadomym narzędziem polityki gospodarczej, narodowe cechy merkantylizmu
fizjokratyzm We Francji na bazie krytyki doktryny merkantylizmu, a przede wszystkim poczynań Colberta zrodził się fizjokratyzm. Co niektórzy uważają, że była to „Pierwsza Szkoła Myśli Ekonomicznej”. Reglamentacja życia społecznego i gospodarczego we Francji przyczyniała się do zahamowania rozwoju stosunków rynkowych, utrudniała rozwój gospodarki kapitalistycznej inicjonowanie, w tym okresie próby reform nie uwzględnia potrzeb stanu trzeciego (mieszczaństwa i chłopstwa).
Podstawą rozwoju gospodarki francuskiej było rolnictwo, w którym stosowano trójpolowy system upraw. Jednak dominacja doktryny merkantylizmu uniemożliwiała wywóz nadwyżek zboża z Francji co odbijało się niekorzystnie na jego cenach i powodowało proces upadku rolnictwa francuskiego. Dodatkowym czynnikiem pogłębiającym trudności w rolnictwie był nadmierny fiskalizm ze strony państwa dotykał on stan trzeci. Na bazie krytyki poczynań zrodziła się myśl fizjokratyczna. Fizjokratyzm rozwijał się 1750-1780 r. czołowym przedstawicielem był francuski lekarz – F. Quesnay. Stworzył on tablicę ekonomiczną, która przedstawiała 1 model makroekonomiczny.
Fizjokratyzm – panowanie nad przyrodą, natura podstawami prawa, prawo dominacji przyrody nad zasobami ekonomii. Według fizjokratów prawa przyrody są niezależne od woli ludzkiej. Można i należy je poznawać.
Źródłem bogactwa społeczeństwa jest przyroda. Głównymi działami gospodarki narodowej są te działy, w których bezpośrednio pozyskuje się dobra przyrody (rolnictwo, górnictwo).
Podstawowym czynnikiem produkcji jest ziemia. Ziemia dostarcza nadwyżki produktu, w stosunku do produktu wcześniej wyłożonego (nakładów, kosztów). Według fizjokratyzmu żadna inna działalność gospodarcza nie dostarcza nadwyżki. Inne działalności gospodarcze są jałowe. Z połączenia ziemi i pracy powstaje produkt. Fizjokraci stworzyli pierwszą interpretację funkcji. Q = f(Z,P)
Q – zmiany w wielkości produkcji
Z – zmiany w wielkości nakładów ziemi
P – zmiany w wielkości nakładów pracy
f – funkcja
Zamożność społeczeństwa zależy od naturalnej produktywności ziemi, którą ludzie mogą wykorzystać w swojej działalności gospodarczej. Ludzie nie mogą zmienić produktywności ziemi – determinizm przyrodniczy. Fizjokraci opowiadali się za zasadą swobody w działalności gospodarczej.
fizjokratyczny gmach porządku społecznego Leisserfaire, laisser passen = wolność działania, wolność postępowania
Porządek naturalny – stan doskonały wynikający z praw przyrody, koncepcja porządku naturalnego wywodzi się z filozofii Kartezjusza. Przyroda rządzi się swoimi prawami, które człowiek poznaje w procesie doświadczenia w kontakcie z naturą. Źródłem poznania jest rozum/racjonalizm. Jednostka ludzka działa w ograniczeniu i ma określone sfery wolności. W tych sferach wolności mieści się wolność osobista, własność prywatna i wolność gospodarcza.Porządek pozytywny – jest odzwierciedlony w prawie stanowiącym przez człowieka, władzę, państwo. Państwo przekształca porządek pozytywny w kierunku stabilnego i trwałego rozwoju, mówimy o prawach naturalnych i pozytywnych.
Prawa naturalne przyrody działają w sposób żywiołowy. Prawo pozytywne – są to regulacje polityczne i prawne ład tworzony przez instytucje tworzone do stworzenia tego ładu.
Teorie:
I Teoria Klasy: wyróżniamy 3 klasy społeczne na podstawie kryterium podziału prasy na produkcyjną i jałową:
klasa produkcyjna – zaliczani są ludzie stale zatrudnieni przy pozyskiwaniu surowców, czyli rolnicy – dzierżawcy, górnicy, klasa jałowa – zaliczano ludność żyjącą z własnej pracy, która przetwarza część produktu czystego, ale nie pomnaża jego wartości rzemieślnicy, kupcy, robotnicy najemni, klasa właścicieli ziemskich – król, duchowieństwo, świeccy posiadacze gruntu. Przedstawiciele tej klasy otrzymywali dochody z produktu czystego. Za wkład własnej pracy z tytułu dokonanych wcześniej inwestycji (renta dzierżawna).
II Teoria Produktu czystego – nadwyżka powstaje tylko w rolnictwie. W rolnictwie zachodzi proces otrzymywania nadwyżki ponad wyłożone nakłady, koszty. Nakłady poczynane w rolnictwie podnoszą naturalną urodzajność ziemi. Fizjokraci wyróżnili nakłady: pierwotne – wydatki na meliorację, wprowadzanie płodozmianu, wydatki na nawozy i maszyny oraz wydatki na pomieszczenia gospodarcze, wtórne – ponosił farmer, dzierżawca na ziarno, płace pracowników najętych w rolnictwie.
tablica ekonomiczna quesnaya w ujęciu pieniężnym Wszystko to, co wytworzyła klasa produktywna (5mld) z powrotem do niej wraca. 5 aktów wymiany, rozpoczynają się po żniwach akty wymiany. Roczny produkt brutto obejmuje produkty żywnościowe i surowce
Cechy tablicy ekonomicznej:
reprodukcja ma charakter prosty, reprodukcja – odtwarzanie kapitału (z roku na rok zaczynamy zawsze od 5 mld), ceny są niezmienne, stałe, gospodarka ma charakter zamknięty, nie uwzględnia się handlu zagranicznego, cykl produkcyjny i krążenia obiegu trwa 1 rok, wymiana jest ekwiwalentna, wymiana towar na towar
ZASTOSOWANIE TABLICY EKONOMICZNEJ Quesnay 1758
- Marks 1867 Schematy reprodukcji
- Leontief 1941-1951 Tablice przepływów międzygałęziowych
- Walras 1874-1877
Teoria równowagi ogólnej
III Teoria wartości i ceny. Występuje dwoistość w ujmowaniu produkcyjności. Uwzględnia się tu przyrost materii (rzeczy), a z drugiej strony przyrost pieniądza. Występuje tu brak spójności w uznawaniu pracy i nakładów (kosztów) za źródło wartości i produkcyjności. Zgodnie z tą teorią cena reguluje produkcję. Quenay wyróżnił wartość użytkową i wartość sprzedażną (później jest mowa o wartości wymiennej) tylko dobra mające wartość sprzedażną tworzą bogactwo. Podstawą tej teorii są z jednej strony czynniki obiektywne, w których uwzględnia się koszty produkcji – koszty te określają cenę podstawową i cenę rynkową. Cena rynkowa tworzy się w przedziale wartości na wzrost kosztów i nadwyżkę.
IV Teoria wymiany. Zawarte są w niej postulaty pod adresem polityki gospodarczej, a przede wszystkim polityki handlowej. Według tych postulatów handel jest jałowy odgrywa bierną rolę przy dystrybucji produkcji. Handel jest jedynie pośrednikiem między konsumentem a producentem. Jest niezbędny, gdy występuje podział pracy.
V Koncepcja podatku jedynego. Wynika ona z teorii produktu czystego. Tylko produkt czysty jest źródłem pokrycia uzasadnionych wydatków państwa. Obciążenia podatkowe powinni ponosić tylko właściciele ziemscy. Właściciele powinni być obciążeni.
MYŚL KLASYCZNA
Tło gospodarczo historyczne SMITH Rozwój ekonomii klasycznej wiązał się z powstaniem kapitalizmu manufakturowego wynalazkami w przemyśle, z zwycięstwem liberalizmu ekonomicznego:
- produkcja drobnotowarowa, drobnowytwórcza została wyparta przez kapitalistyczną - Anglia stała się potęgą kolonialną - Unia Angielsko-szkocka z 1707 r. sprzyjała powstaniu rynku wielkobrytyjskiego - Zwycięstwo Anglii w wojnie 7-letniej z Francją przyczyniło się do zdobycia rynków zbytów w Ameryce Północnej i Indiach
- Ówczesna Anglia nie dostrzegała dzięki powyższym wydarzeniom problemów nadprodukcji RICARDO Rewolucja przemysłowa rodzi konflikty między kapitalistami a robotnikami, między właścicielami ziemskimi a dzierżawcami i robotnikami rolnymi. - system manufakturowy przekształcił się w fabryczny,- periodycznie powtarzające się kryzysy nadprodukcji (cykliczne)
- ustawy zbożone zabraniające importu taniego zboża z kontynentu (sprzyjały wzmocnieniu pozycji ekonomicznej i politycznej wielkich właścicieli ziemskich),- maszyny zastępują pracę ludzi (gwałtowny rozwój wynalazków)
- ogłoszenie niepodległości Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej
- inflacja i wzrost cen SISMONDI Rozwój kapitalizmu nastąpi dopiero po wielkiej Rewolucji Francuskiej 1789 r. Zniesiono wtedy pozostałości feudalne i krepujący gospodarkę. System nakazów reglementacji i ceł. Ten proces rozpoczął się już po Rewolucji w 1648 r. Odwołanie edyktu mantejskiego w 1685 r. rozpoczęto okres wojen religijnych i upadek rzemiosła (większość rzemieślników to protestanci). We Francji burżuazja nie lokowała a „przejadała” pieniądze.
Wolność gospodarcza SMITH RICARDO Są zwolennikami liberalizmu ekonomicznego nie ingerowanie państwa w sprawy gospodarcze. Każda jednostka gospodarująca działa tak, aby osiągnąć dla siebie jak największe korzyści nawet kosztem innych, mogły powstawać sprzeczne interesy prowadzące do chaosu, ale ład i porządek przywracała „niewidzialna ręka rynku” (prawo to sformułował Smit
SISMONDI Sprzeciw wobec liberalizm. Wynika z tego, że reprezentował nurt ekonomii popytowej (rozwijał teorię kryzysów). Opowiadał się za interwencją państwa bo gospodarka pozostawiona sama sobie prowadzi do kryzysu (odniesienie do merkantylistów)
Rola państwa SMITH RICARDO Ograniczona do minimum:
- działalność w tych sferach, gdzie przedsiębiorca prywatny nie będzie podejmował działalności ze względu na niedochodowość danej dziedziny (budować mosty, regulować rzeki, budować drogi, tworzyć system łączności)- bezpieczeństwo zewnętrzne i wewnętrzne, Policja i Armia - organizacja infrastruktury (drogi)
- oświata - ewidencja ludności
- cła, polityka celna, można stosować w przypadku raczkujących gałęzi, albo stosować cła prewencyjne jeśli druga strona nie korzysta z liberalizmu w wymianie międzynarodowej (cła prewencyjne = odwetowe) SISMONDI Interwencjonizm ma umożliwiać realizację zasad upowszechniania dobrobytu poprzez właściwy podział wytworzonego bogactwa, ale ponieważ rząd wyraża interesy grup posiadających nie troszczy się o drobnomieszczaństwo. Nie wysuwa jednak prostego wniosku, aby zmienić rządzących.
Społeczeństwo SMITH RICARDO
Społeczeństwo angielskie jest podzielone konfliktami miedzy klasami. wyrażają niechęć do właścicieli ziemskich SISMONDI Spoleczeństwo bezkonfliktowe dążące do sprawiedliwego podziału patrzy na nie od strony drobnych wytwórców i mieszczan
Bezrobocie SMITH miedostrzegane
RICARDO Gwałtowny wzrost m.in. z powrotu powracających po wojnach żołnierzy, ale i postępu technicznego przez Smitha ignorowanego SISMONDI Duże – przyczyny tkwią w postępie technicznym i nadprodukcji
Źródła bogactwaSMITH Roczna praca każdego narodu jest funduszem, który zaopatruje go we wszystkie rzeczy konieczne i przydatne w życiu jakie ten naród konsumuje, a które stanowią bezpośredni produkt tej pracy bądź to co nabywa za ten produkt od innych narodów. Rozmiary bogactwa zależą od 2 czynników:siły produkcyjnej pracy powiązanej z wydajnością pracy, rozległością rynku, akumulacją kapitału
2) relacji między pracą produkcyjną a nieprodukcyjną RICARDO Ważniejsze dla niego było nie tworzenie bogactw, a jego podział miedzy właścicielami ziemskimi kapitalistów i robotników SISMONDI „Wyznajemy wraz ze Smithem, że praca jest jedynym źródłem bogactwa, że oszczędność jest jedynym sposobem gromadzenia go...”
Koncepcje wartości SMITH Dwa znaczenia wartości:1. użytkowa to zdolność do zaspakajania określonych potrzeb2. wymienna to stosunek wymienny, zdolność do wzajemnej wymiany dóbr 5 koncepcji wartości:
1. wartościowe a) o wartości towaru decyduje ilość pracy wydatkowanej na jego wytworzenie b) o wartości wymiennej towaru decyduje ilość pracy jaką można na dany towar nabyć
2. ilościowe a) o wartości wymiennej towaru decyduje ilość innych towarów
b) o wartości wymiennej towaru decyduje ilość pieniądza na rynku
3.. kosztowa a) o wartości wymiennej towaru decydują koszty produkcji czyli wrtość=koszty produkcji=cena towarów
RICARDO Dwa znaczenia wartości:
1. użytkowa to zdolność do zaspakajania potrzeb 2. wymienna to jest stosunek wymienny a) dóbr pomnażalnych pracą (odtwarzalnych) o ich wartości wymiennej decyduje ilość pracy potrzebnej do ich stworzenia
b) dóbr niepomnażalnych pracą o ich wartości wymiennej decyduje rzadkość
Źródłem wartości jest tylko praca wydatkowana w procesie produkcji.
Ricardo przyjął pierwszą koncepcję teorii wartości czyli o wartości wymiennej towaru decyduje ilość pracy wydatkowanej na jego wytworzenia
Ricardo jest twórcą prawa wartości – prawo to mówi, że wartość wymienna towaru jest wprost proporcjonalna do ilości pracy a odwrotnie proporcjonalna do wydajności pracy SISMONDI Podkreślenie roli konsumpcji.
Wykorzystanie bogactwa jest jedynym celem jego gromadzenia (zdobywania). Jeden kapitalista i 99 robotników konsumuje mniej niż 100 drobnych wytwórców ponieważ kapitaliści nie konsumują całego dochodu (oszczędzają) a robotnicy zarabiają za mało aby właściwie konsumować (Sismondi tworzy teorię podkonsumpcji, która przyczynia się do kryzysów
Problem wzrostu gospodarczego
SMITH Wzrost gospodarczy jest nieograniczony. Stagnacja sekularna (wieczna) powstrzymanie wzrostu gospodarczego może wystąpić jedynie w wypadku wyrównania się stop zysków w całej gospodarce co może doprowadzić do powstrzymania akumulacji kapitału. Cechy stagnacji sekularnej: brak akumulacji, niska stopa zysku, stała wielkość produkcji, minimalne płace, zerowy przyrost naturalny RICARDO Analizował wzrost gospodarczy w krótkim i długim okresie. Według Ricardo w krótkim okresie wzrost gospodarczy ma charakter zrównoważony jest to konsekwencja prawidłowego działania rynku ponieważ podaż tworzy popyt. Natomiast w długim okresie czasu pojawia się stagnacja sekularna. Ricardo wyróżnił 2 przyczyny stagnacji: działania prawa malejącej urodzajności gleby w rolnictwie, prawo malejącej stopy zysku w przemyśle Cechy stagnacji: brak akumulacji, niska stopa zysku, stała wielkość produkcji,minimalne płace
5. niski przyrost naturalny,wysoka renta gruntowa SISMONDI Wzrost gospodarczy jest ograniczony
Kryzysy gospodarcze SMITH Nie dostrzega problemu nadprodukcji. Uważa, że wraz ze wzrostem zysku będą rosły płace robotników i będzie się podnosiła stopa życiowa społeczeństwa. Granice wzrostu są tylko teoretyczne mogą wystąpić gdy:wzrasta popyt na siłę roboczą, wzrosną płace, spadną zyski
zahamuje to akumulacje i nastąpi zastój gospodarczy, ale przeciw działa temu tendencja odwrotna tzn. wzrost zatrudnienia spowoduje wzrost specjalizacji i wydajności Burza powstała po wzroście płac podaż pracowników spowoduje spadek płac i wszystko wróci do normy RICARDO Nadprodukcja jest nie możliwa bo każda podaż tworzy swój popyt. Przejściowa jest tylko nadprodukcja cząstkowa, która występuje do momentu dostosowania przez wolną konkurencję SISMONDI Kryzysy gospodarcze są efektem nadprodukcji, ponieważ podaż>popytu. Kryzysy są wynikiem sprzeczności między rosnącą produkcją a spadającą konsumpcją. Prawo rynków nie istnieje ponadto część dochodów jest oszczędzana a nie wydawana na produkcję danego roku. Występują zatem dysproporcje między struktura produkcji a popytem. Mówi o braku elastyczności mocy wytwórczych
Teoria podziału oparta jest na 3 czynnikach - praca - kapitał
- ziemia, które uczestniczą w podziale bogactwa poprzez ich dochody
SMITH Podział dochodu:zysk z kapitału 2 koncepcje pochodzenia zysku: Źródło zysku tkwi w przywłaszczeniu pracy ludzkiej czyli wyzysku, Zysk jest dochodem samodzielnego czynnika produkcji jakim jest kapitał- renta z ziemi 4 koncepcje renty: przywłaszczenie (wyzysk), renta jest dochodem samodzielnego czynnika produkcji ziemi, renta jest ceną użytkowania ziemi, renta jest produktem pracy siły przyrody- płacę z pracy
- płaca minimalna – jest to płaca na poziomie minimum egzystencji rolnika i jego rodziny - płaca rynkowa kształtowana przez zależności podażowo-popytowe praca jest towarem gdy rośnie płaca to rośnie podaż pracy, a gdy płaca maleje podaż maleje
RICARDO Renta gruntowa
- renta różniczkowa a) I stopnia mówi, że renta zależy od urodzajności gleby
b) II stopnia renta zależy od odległości rynków zbytu Ricardo definiuje prawo malejącej urodzajności gleby – prawo to mówi, że dodatkowe nakłady kapitału w ten sam grunt przynoszą mniej niż proporcjonalny przyrost zysków.
Przyjmuje ona pierwszą koncepcję renty za Smithem tzn. źródłem renty jest przywłaszczenie (wyzysk). Płace zgadza się na wyzysk. Wyzysk jest przeznaczeniem tych, którzy pracują i którzy żyją w biedzie. Wyróżnia płace za Smithem:- minimalną,- rynkową

Zysk formą wyzysku (dochodem za przeszłą pracę kapitału). Ricardo jest za wysokim zyskiem bowiem tworzy on akumulację.SISMONDI Powtarza myśl za Smithem i Ricardo. Zysk z kapitału
i jego wysokość uzależnia od wysokości płacy. Płace oscylują wokół minimum kosztów utrzymania. Renta gruntowa
2 koncepcje:Renta gruntowa jest to potrącenie z pracy robotnika rolnego, nawiązuje do fizjokratów i jest to produkt pracy sił przyrody. Sismondi ma inne podejście do renty a niżeli Ricardo. Według niego gorsza ziemia też przynosi dochód, a nie tylko wyznacza cenę.
Teoria ludnościowa SMITH Wyróżnił 3 stany:- bogacenia - stagnacji- ubożenia
Przy niskiej podaży siły roboczej place rosną co podnosi stopę życiową robotnika i powoduje przyrost ludności. Przy wysokiej podaży siły roboczej place maleją co obniża stopę życiową robotnika i powoduje spadek ludności to jest stan ubożenia.. Pomiędzy stanem ubożenia a bogaceniem powstaje stan stagnacji. Tutaj działa prawo populacji
RICARDO Zgadza się ze Smithem wzrost płac realnych powoduje wzrost liczby i ludności co spowoduje spadek płac SISMONDI Granica wzrostu ludności leży w możliwości podjęcia pracy w celu zakupu lub wytworzenia żywności a nie w samej możliwości wyżywienia
Ujęcie pieniądza SMITH Dostrzegał 2 funkcje pełnione przez pieniądz:
miernika wartości, środka cyrkulacji (wymiany) Tworzył ciekawa teorię pieniądza tj. poziom cen określa ilość pieniądza w obiegu zanegował on teorię ilościową pieniądza
RICARDO Widzi 2 funkcje:
miernika wartości środka cyrkulacji
Ilość pieniądza określana jest przez:
- wartość jednostki pieniężnej
- od ilości towarów na rynku i ich wartości Opowiada się za teorią ilościową ilość pieniądza na rynku określa ceny. M*V=P*T
M – ilość pieniądza w obiegu
V – szybkość obiegu pieniądza
P – ogólny poziom cen
T – ilość zawieranych transakcji
Ricardo był przedstawicielem Szkoły pieniężnej zatem ilość banknotów w obiegu powinna odpowiadać ilości kruszców w banku SISMONDI Rozróżnia pieniądz od kapitału i dochodu. Zgadza się z częściową niewymienialnością banknotów na kruszce np. podczas kryzysów, wojen, rewolucji
Praca produkcyjna musi dominować nad pracą nieprodukcyjną, bo jest to roczna wartość niezbędna do konsumpcji do właściwego funkcjonowania. Usługi są nieprodukcyjne SMITH zdefiniował prawa akumulacji kapitału.
Na początku XIX w. w myśli klasycznej ukształtowały się 3 nurty:
Nurt Smithsowski w ramach, którego można wyróżnić Tomasza Rovellta Malthusa i Jana Batyste Say
Nurt Ricardiański wyróżniamy Jamsa Mill i jego syna John Stuard Mill
Nurt czysty ekonomii klasycznej gdzie był Nasal Senior i Clond Frederyk Biasiad
MALTHUS
Teoria realizacji – w teorii tej Malthus występuje w obronie interesów wielkich właścicieli ziemskich nie zgadza się z poglądem Ricarda, że produkcja tworzy sobie zawsze rynki zbyt, nie aprobuje ponadto jego poglądu, że w gospodarce kapitalistycznej nie mogą wystąpić kryzysy ekonomiczne. Według Malthusa o możliwości produkcji decydują rozmiary efektywnego popytu. W normalnych warunkach czyli przy produkcji drobnotowarowej rozmiary popytu określone były przez uzyskane dochody czyli podaż determinowała popyt. Gwarantowało to harmonijny rozwój gospodarki. Jednak wraz z rozwojem produkcji kapitalistycznej mechanizm ten przestał działać. Zatem efektywny popyt nie rośnie tak szybko jak produkcja (pojawią się nadprodukcja). Działają tu dwie przyczyny, które do tego prowadzą: a)malejące dochody, wydatki tzw. Grup pośrednich (grup, które są wydajnymi konsumentami a nie producentami). Do grupy pośredniej zaliczył przede wszystkim: ,właścicieli ziemskich, duchownych, urzędników, wojskowych, służby.W wyniku przeobrażeń gospodarczych dochody tej grupy maleją
B)producentów kapitalistycznych cechuje dążność do powiększania rozmiarów oszczędności a zatem bezpośrednia konsumpcja społeczeństwa maleje. Oba czynniki zmniejszają rozmiary efektywnego popytu co przyczynia się do pojawiania się okresowego kryzysu ekonomicznego, bezrobocia, pauperyzacji mas (ubożenia społeczeństwa).Wyróżnia się 3 czynniki tłumaczące teorię ludności Malthusa:
presja ludnościowa na podaż żywności w Anglii, dostrzegalnie pogłębiająca się nędza klas o niższych dochodach, spór pomiędzy Robertem Malthusem a jego ojcem Danielem
Założenia teorii: 1) Żywność jest niezbędna do egzystencji ludzkości
2) Niezbędne są i nie ulegają zmianie wzajemne namiętności płciowe
Ludność w razie braku przeszkód wzrasta w postępie geometrycznym. Środki utrzymania wzrastają tylko w postępie arytmetycznym. Ograniczenia utrzymujące wzrost ludności w tempie zgodnym z tempem wzrostu podaży żywności. W pierwszym wydaniu swojego eseju 1788 r. wyróżnił on ograniczenia – dodatnie i ujemne.
Ograniczenia dodatnie mówiły o rosnącej stopie zgonów pod wpływem wojen, głodu, epidemii, nędzy.
Ograniczenia ujemne dotyczyły obniżenia stopy urodzeń przez opóźnione zawieranie małżeństw. To jednak może tylko doprowadzić do występku, nędzy i degradacji charakteru, gdyż dochodzić będzie do przedmałżęńskich stosunków płciowych.
W drugim wydaniu eseju 1803 r. mówi o wstrzemięźliwości moralnej, która wiąże się z opóźnieniem małżeństwa bez przedmałżeńskich stosunków płciowych.
Wady teorii:- Mathus nigdy nie omawiał poważnie możliwości kontroli przyrostu ludności przez antykoncepcję
- Malthus nie odróżnił popędu seksualnego od pragnienia posiadania dzieci- Malthus nie brał pod uwagę możliwości iż zmiany technologii w rolnictwie mogą pozwolić na przyrost podaży żywności wystarczający na wyżywienie zwiększonej liczby ludności
- Malthus nie zauważył oddziaływania tradycyjnych instytucji społecznych na proces rozmnażania się- Malthus opierając się na danych o tempie wzrostu ludności w USA nie uwzględnił migracji
Teoria Malthusa wpłynęła na światopogląd Colara Darwina i na jego teorie ewolucji.Dawid Ricardo na podstawie tej teorii rozwinął żelazne prawa płac. Rozwijają się teorie neomaltyzjańskie Wiliam Voget.
SAY podjął próbę wyjaśnienia mechanizmu funkcjonowania gospodarki kapitalistycznej. Według Say kapitalizm to harmonijny system pozbawiony sprzeczności, gwarantujący optymalne warunki rozwoju ekonomicznego. Say reprezentował interesy francuskich klas posiadających. Proces produkcji i praca w ujęciu Say`a:- Proces produkcji to proces tworzenia i powiększania użyteczności. Wyróżnił użyteczność dóbr materialnych i niematerialnych, które także zaspakajają potrzeby. Według Say`a każda praca tworząca i powiększająca użyteczność jest praca produkcyjną,.- Praca nie produkcyjna staje się produkcyjną z chwilą konsumowania tego dobra.
Teoria wartości źródłem wartości jest użyteczność czyli zdolność zaspakajania potrzeb (obiektywne ujęcie wartości). Użyteczność jest górną granicą wartości wymiennej towarów. Natomiast dolna granice wyznaczają koszty produkcji. W warunkach wolnej konkurencji wahania podaży i popytu przybliżają ceny (wartość) do kosztów produkcji. Natomiast w przypadku monopolu cena może odbiegać od kosztów produkcji i przybliża się wówczas do górnej granicy czyli użyteczności. Say koszty produkcji pojmuje jako wydatki na czynniki produkcji (prace, kapitał, ziemię). Czynniki te świadczą usługi produkcyjne, za które otrzymują wynagrodzenia. Suma wynagrodzeń czynników produkcji jest kosztem wytwarzania danego produktu i koszty określają ceny rynkowe produktów. Wyróżnił Say następujące dochody z czynników produkcji:1) dochodem z pracy jest płaca2) dochodem z ziemi jest renta3) dochodem z kapitału jest procent
Według Say`a właściwości wartościotwórcze mają wszystkie czynniki produkcji. Say po raz pierwszy podkreślił rolę przedsiębiorcy, który nabywa czynniki produkcji i organizuje proces produkcji. Otrzymuje za to dochód w postaci zysku. Wynagrodzenie przedsiębiorcy zależy od:1) talentów organizacyjnych2) umiejętności wykorzystywania zmieniającej się sytuacji rynkowej. Say jest twórcą prawa rynku. Prawo to mówi, że podaż tworzy sobie popyt czyli produkcja tworzy sobie rynki zbytu. Prawo to opiera się na 3 założeniach:1) towar jest wymieniany na towar2) produkcja tworzy sobie rynki zbytu ponieważ producenci nabywają czynniki produkcji dostarczają dochodów nabywcom swoich towarów3) pieniądz występuje tylko w funkcji środka cyrkulacji otrzymywany jest natychmiast wymieniany na inne towary
Prawo to zapewnia bezkryzysowy rozwój gospodarki. Analizując wzrost gospodarczy w krótkim okresie nawiązuje do poglądów Ricardo. Produkcja tworzy sobie sama rynki zbytu, a jedynym ograniczeniem procesów wzrostu jest tempo akumulacji kapitału i powiększanie zdolności produkcyjnych gospodarki. Efektywny popyt jest określany rozmiarami produkcji, a także wypłacanymi dochodami. Say krytykuje postawę właścicieli ziemskich. Według Say`a nieprodukcyjna konsumpcja właścicieli ziemskich i państwa nie powiększa rynku, czynią oni jedynie wydatki transferowe, co prowadzi do zmniejszenia możliwości akumulacji i osłabienia tempa wzrostu gosp. Jedynie czynniki podażowe determinują bogactwo narodu (potencjał produkcyjny).
MYŚL NIEMIECKA przez cały XIX i początek XX wieku. Nurty w myśli niemieckiej:romantyczny - Adam Mller narodowy – Fryderyk List stara szkoła historyczna – Bruno Hilder i Wilhelm Roscher Młodsza szkoła historyczna – Gustaw Shmaller, Maln Weber, Werner Sombard
Gustaw Smoller wdał się w słynny spór o metodę ekonomii z Karolem Mengerem przedstawicielem szkoły austryjackiej
HISTORYZM A EKONOMIA KLASYCZNA
Historyzm: 1. filozofia uniwersalizmu – społeczeństwo stanowi samodzielny element 2. Narodowy charakter nauk społecznych 3. Znacząca rola interwencjonizmu państwowego zwłaszcza protekcjonizmu celnego
4. Rozwój w krajach zacofanych gospodarczo 5. Względny charakter praw ekonomicznych bądź ich negacja
Ekonomia klasyczna 1. Filozofia indywidualizmu poznawczego społeczeństwo stanowi prostą sumę jednostek 2. Kosmopolityzm
3. Liberalizm ekonomiczny
4. Rozwój w krajach o silnej gospodarce
5. Uniwersalny charakter praw ekonomicznych
EKONOMIA NIEMIECKA
Tło społeczno-ekonomiczne
Niemcy były zacofane w porównaniu z Anglią. Dominował ustrój feudalny o przewadze gospodarki pańszczyźnianej. Rządziła klasa właścicieli ziemskich.
Filozofia społeczna wychodziła z założeń uniwersalizmu. Podstawą rozważań nie była jednostka, ale społeczeństwo jako całość. Stanowiące inny jakościowo i ważniejszy twór niż jednostka. Ekonomiści niemieccy odrzucają kosmopolityzm klasyków. Według nich nie można traktować społeczeństwa jako prostej sumy jednostek. Prawa ekonomiczne i metoda badawcza W ekonomii nie działają żadne prawa przyczynowe i uniwersalne. Zaprzecza temu chodźby istnienie wolnej woli nie podlegającej żadnym prawom naturalnym (Tomasz z Akwinu). Niektórzy ekonomiści niemieccy uznawali jedynie wystepowanie pewnych prawidłowości (Hildebrant) czy praw rozwoju (Roshell i Smoller). Ekonomiści niemieccy uważali, że gospodarkę należy rozpatrywać w czasie bo dopiero, wtedy widoczne są zmiany i kierunek rozwoju. Postulowali stosowanie metody historycznej polegającej na poszerzeniu wykładu z ekonomii o historię gospodarczą i historię myśli ekonomicznej. Nauka ekonomii jest nauką idiograficzną posługująca się opisem i indukcją. Analiza procesów gospodarczych dokonywana z punktu widzenia uniwersalistycznego i społecznego. Mocno akcentowano kwestię społeczną. Życie społeczne dzielono na polityczne, kulturalne, gospodarcze, etyczne i religijne.
Bogactwo Według myślicieli niemieckich bogactwo narodu to zarówno wartości materialne i duchowe takie jak: język, kultura, cywilizacja, zdolności społeczeństwa. W związku z tym także praca skierowana na pomnażanie wartości duchowych jest praca produkcyjną. Czynniki produkcji Wyróżnili materialne (praca, ziemia, kapitał) i duchowe. Tzw kapitał duchowy miał się składać z sumy idealnych dóbr społeczeństwa i decydować o możliwościach rozwoju. To właśnie kapitał duchowy był najważniejszym czynnikiem produkcji. Teoria wartości O wartości dobra nie decyduje ilość pracy, ale jego znaczenie dla społeczeństwa czyli pożyteczność
Funkcje pieniądza Pieniądzowi przypisywano jedynie rolę środka wymiany dlatego optymalnym pieniądzem jest pieniądz papierowy. Wartości pieniądzu nadawało państwo.
Liberalizm ekonomiczny i rola państwa
Liberalizm ekonomiczny nie jest korzystny dla przyspieszonego rozwoju gospodarczego. Może on istnieć tylko w państwach, które osiągnęły już wysoki poziom rozwoju gospodarczego. Państwo kierowało życiem społeczno-gospodarczym. Uznawano, że państwo to odrębna całość nie zależna od woli ludzkiej, konieczna i zawsze istniejąca. Stanowi podstawę organizacji społeczeństwa. Człowiek nie może istnieć bez państwa i poza państwem. Interwencjonizm państwowy a zwłaszcza protekcjonizm celny (List) ułatwia i przyspiesza rozwój gospodarczy.Handel międzynarodowy
Wolna wymiana międzynarodowa może mieć miejsce tylko wtedy, gdy biorą w niej udział partnerzy równorzędni pod względem rozwoju gospodarki. Wolny handel pomiędzy nierównorzędnymi partnerami przynosi zyski tylko silniejszemu. Aby prowadzić wolny handel trzeba najpierw osiągnąć odpowiedni poziom rozwoju gospodarczego. Pomaga w tym protekcjonizm celny tzw. cła wychowawcze.
5 stadiów rozwoju gospodarki Lista:
etap dzikości, etap pasterski, etap rolniczy, etap rolniczo-przemysłowy, etap rolniczo-przemysłowo-handlowy
EKONOMIA SUBIEKTYWNIO- MARGINALISTYCZNA od 1870 w 3 państwach (ośrodkach), które najdowały się na różnym poziomie rozwoju:
- Austria – cesarstwo austryjacko-węgierskie po Wiośnie Ludów zmieniło nazwę na Austria
- Szwajcaria – Lozanno połączenie szwajcarskiej myśli z włoską
- Anglia i Stany Zjednoczone – nurt anglo-amerykański EKONOMIA klasyczna i Ekonomia subiektywno-marginalna Podobieństwa 1. Liberalizm ekonomiczny – wolność
2. Kosmopolityzm – marginalizacja państwa 3. Społeczeństwo traktowane jako prosta suma jednostek 4. Podażowy model inwestycji analiza od strony podaży, badanie czynników powoduje zmiany podaży 5. Badania długookresowe Różnice Ekonomia klasyczna 1. makroekonomiczne ujęcie wielkości ekonomicznych 2. przyczynowo-skutkowy charakter związków między wielkościami ekonomicznymi 3. Prymat produkcji (podaż) analiza w dochodzie narodowym 4. Operowanie wielkościami globalnymi (produkt całkowity), przeciętnymi 5. Relacje człowiek-rzecz-człowiek Obiektywizm
Ekonomia subiektywno-marginalna
1. Mikroekonomiczne ujęcie wielkości ekonomicznych 2. Funkcjonalny charakter związków między wielkościami ekonomicznymi z wyjątkiem Psychologicznej Szkoły Austriackiej (funkcje produkcji, kosztu stałego, zmiennego 3. Prymat konsumpcji (wydatki 4. Operowanie wielkościami krańcowymi (użyteczność, utarg, koszt 5. Relacje człowiek-rzecz
Subiektywizm
Twórcą szkoły Austryjackiej był Menger, a prekursorem Gossen.
GOSSEN zdefiniował 2 prawa:
1. I Prawo malejącej użyteczności krańcowej (I zasada Gossena). W miarę wzrostu konsumowanej ilości danego dobra lub usługi użyteczność krańcowa (zadowolenie, korzyści) osiągana z każdej kolejnej jednostki tego dobra lub usługi jest coraz to mniejsza. To prawo tłumaczy problem stosunku konsumenta do konkretnego producenta.
2. II Prawo wyrównywania się użyteczności krańcowych. Maksymalne zadowolenie z konsumpcji dóbr lub/i usług konsument osiąga wówczas, kiedy stosunki użyteczności krańcowych do cen dla wszystkich nabywanych przez niego dóbr lub/i usług są sobie równe (maksymalne zadowolenie – użyteczność całkowita). Prawo to tłumaczy problem wyboru konsumenta pomiędzy różnymi dobrami, problem wymiany i równowagi konsumenta.
MENGER Podstawowe prawo to zasady nauki ekonomicznej teoria użyteczności krańcowej. System teoretyczny rozpoczyna od teorii potrzeb(braku), która zmusza jednostki (konsument) do działania Według Mengera potrzeby wywodzą się z pierwotnych popędów i pożądań.
Potrzeby:1. niższego rzędu
2. wyższego rzędu Następnie pojawiają się problemy indywidualne, które przekształcają się w potrzeby różnych wspólnot czyli potrzeby ogólnospołeczne. Teoria potrzeb przyczyniła się do stworzenia teorii dóbr. W teorii dóbr Menger analizuje stosunek człowiek-rzecz (podejście subiektywne). Człowiek posiada wiedzę o potrzebie i zdaje sobie sprawę, że rzeczy służą zaspakajaniu potrzeb. Rzeczy maja obiektywne właściwości służące zaspakajaniu potrzeb. Rzeczy to dobra. Menger dokonał podziału dóbr na:1) wolne – są dobrami przyrody, są bezpośrednio dostępne i ponadto w nieograniczonych ilościach. Cechy:
- nie dotyczy ich problem rzadkości
- nie podlegają podziałowi
- nie posiadają ceny (wartości)
- nie interesują ekonomii
2) gospodarcze – to efekty działalności gospodarczej człowieka. Cechy:
- rzadkość- podlegają podziałowi
- posiadają cenę (maja wartość)
- interesują ekonomię
Menger przeprowadził podział dóbr gospodarczych według kryterium ich odległości od aktu zaspakajania potrzeb. Wyróżnił tu: a) dobra pierwszego rzędu (konsumpcyjne)
b) dobra dalszego rzędu (produkcyjne) – dobra te są przydatne przy pozyskiwaniu dóbr pierwszego rzędu. Dobra te to zasób kapitałowy, środki pracy. Menger doszedł do wniosku, że można mierzyć wielkość potrzeb i dostępnych dóbr. Potrzeby ludzkie dają się określić tylko w granicach popytu efektywnego. Analizując mierzalność doszedł do wniosku, że istnieją granice dostępności dóbr gospodarczych (popyt efektywny, dochody są granicą).
Subiektywna teoria wartości
Menger posłużył się w tej teorii
1. użytecznością – to subiektywne pojęcie, które przedstawia przyjemność, korzyści odczuwane przez konsumenta z faktu konsumpcji dobra lub usługi lub posiadania dobra lub usługi w czasie.
2. rzadkością. Według Mengera użyteczność i rzadkość są przesłankami ogólnymi ponieważ o wartości dobra gospodarczego decyduje subiektywny punkt widzenia jednostki gospodarującej. Jednostka dokonuje oceny czyli wartości dobra. W tym celu posługują się znajomością rangi swoich potrzeb, a także stopnia ich zaspakajania. To teoria subiektywna najlepiej jest widoczna w trójkącie Mengera. Mamy uwzględnione dwa momenty: a) subiektywny – umożliwia wydzielenie klasy potrzeb w zależności od ważności. Przy czym potrzeby ważniejsze wymagają intensywniejszego zaspakajania b) obiektywny wyboru – określa granicę dostępnych zasobów dóbr Teoria komputacji zgodnie z tą teorią wartość dóbr dalszych rzędów (dóbr produkcyjnych) jest następstwem przeniesienia na te dobra subiektywnych wartości dóbr pierwszego rzędu (konsumpcyjnych). Dobra produkcyjne czerpią wartość z dóbr konsumpcyjnych. Określenie wartości poszczególnych czynników produkcji odbywa się za pomocą tzw. Metody reszty. - polega ona na odejmowaniu od aktualnej kombinacji dóbr tworzących dobro pierwszego rzędu ich poprzedniej kombinacji. Subiektywna teoria wartości tłumaczy istotę wymiany. Wymiana jest to otrzymywanie przez obie strony (kupujący, sprzedający) dóbr wyżej przez siebie preferowanych i pozbywanie się dóbr niżej preferowanych. Zatem cena jest tylko odbiciem wartości wymiennej.
WIESSER
Dwie części składowe: a) prawo użyteczności krańcowej – w warunkach ograniczoności dostępnych zasobów trzeba przerwać proces zaspakajania potrzeb nie w punkcie pełnego nasycenia, ale po zużyciu ostatniego (krańcowego) dostępnego dobra i uzyskaniu ostatniej porcji uzyteczności.
b) antynomia wartości – dostrzegł on sprzeczność w kalkulacji wartości i użyteczności zapasu dóbr. Użyteczność krańcowa maleje do zera a użyteczność całkowita rośnie aż do pojawienia się dobra o zerowej wartości. Skuteczność przejawia się podczas szacowania wartości całkowitej zapasu dóbr.
E. von BHN WEWER
W teorii procentu wyróżnił 2 elementarne czynniki produkcji:
a) praca b) ziemia Kapitał jest czynnikiem pochodnym, który wiąże czynniki elementarne (pracę i ziemię) i umożliwia realizację wydłużonych w czasie, ale przynoszących wyższe efekty procesów produkcji. Czynniki czasu umożliwiają zrozumienie istoty zysku z kapitału oraz natury procentu. Procent to wszelki dochód stanowiący wynagrodzenie kapitału w procesie produkcji. Uzyskuje się tzw. Procent pierwotny natomiast pożyczka daje procent pochodny. Procent pierwotny dzieli się na:a) procent surowy – to wynagrodzenie za ryzyko, poniesione koszty i niezbędną amortyzację
b) procent czysty – to wynagrodzenie z t