Historia wychowania, Średniowiecze

19.11.2004. Wykład 6.

• odbudowa szkół śrdw.

VI-VIII w.- upadek szkolnictwa, ciemnota

Karol Wielki- uważany za najpotężniejszego władcę śrdw. Europy od 768 r. król Franków-ogromne podboje, stworzenie imperium;
w 800 r. koronowany przez papieża na cesarza zachodniorzymskiego; próbował zrekonstruować dawne cesarstwo rzymskie, połączyć zachód z wschodem (planował ślub z bizantyjską królową), wskrzesić antyczny świat i kulturę klasyczną; mecenas nauki i kultury, okres jego panowania to czas wielkiego rozkwitu kulturalnego tzw. „renesans karoliński”

dostrzegał ogromną rolę oświaty, reforma szkolnictwa:

1. założenie szkoły pałacowej- funkcjonowała przy tronie, w stolicy Akwizgranie, spełniała dwie funkcje:
- typowa funkcja szkoły- uczenie czytania i pisania samego cesarza, jego dworu i rodziny (synowie ale i córki- nobilitacja kobiety)
- fcje placówki naukowej- Karol Wielki sprowadził na swój dwór wielu wybitnych uczonych ówczesnych czasów, najbardziej światłych ludzi zaznajomionych z kulturą antyczną, tworzyli oni swoistą korporację, zrzeszenie, które promieniowało na całe cesarstwo: zarażało poddanych czytaniem książek, wytyczało pewne sposoby myślenia, sugerowało, że warto zainteresować się kulturą..

2. nakaz zakładania szkół przy klasztorach i przy kościołach w miastach i wsiach, tam gdzie był kościół miała być i szkoła

3. nakazanie ojcom posyłania do szkoły wszystkich zdolnych chłopców ( I próba wprowadzenia obowiązku szkolnego dla chłopców)


Wysiłki Karola Wielkiego do stworzenia szkolnictwa pod kierownictwem władz świeckich spowodowały, że Kościół zaczął obawiać się utraty kontroli nad oświatą- tego, że szkolnictwo przejdzie w świeckie ręce i zagrozi Kościołowi.
W dodatku obserwowano postępującą barbaryzację łaciny- pojawianie się nowych słów, coraz większe odbieganie łaciny od ł. klasycznej- co utrudnia czytanie Pisma Św., prowadzenie adm. kościelnej

wszystko to prowadzi do przełamania dotychczasowej niechęci Kościoła do wiedzy, zauważenia konieczności zakładania szkół pod kierownictwem kościelnym, które będą uczyć łaciny, popierania przez papieży rozwoju szkół: klasztornych, katedralnych i parafialnych

szkoły klasztorne:

529r.- założenie klasztoru Benedyktynów na Monte Cassino, I szkoła klasztorna:
- wewnętrzna- kształcenie przyszłych zakonników tzw. oblatów, poświęconych Bogu
- zewnętrzna- kształcenie chłopców, którzy chcieli zrobić karierę pozakościelną
od samego początku szkoły klasztorne mają wielkie znaczenie dla rozwoju oświaty :
w klasztornych bibliotekach gromadzi się księgi, w tzw. skryptoriach przepisywane są one na zamówienie władców, popularyzacja książek, zakonnicy podejmują także pracę naukową polegającą na czytaniu ksiąg i pisaniu na ich marginesie komentarzy, w ten sposób tworzą się podstawy wielu nauk
św. Benedykt: „lenistwo jest grzechem duszy”, praca w skryptorium wpisana w regułę zakonną, co oznacza że każdy zakonnik miał taki obowiązek

do Xw. szkoły klasztorne były jedynymi ośrodkami życia umysłowego, przeżywały swój rozkwit, rozprzestrzeniały się

upadek szk. klasztornych:

814 r. śmierć Karola Wielkiego- klasztory, które zmusił on do zakładania szkół i kształcenia wszystkich chętnych chłopców rezygnują z przyjmowania kandydatów świeckich a program nauczania przyszłych zakonników ograniczają do przedmiotów ściśle religijnych;

wyraźny upadek szkół klasztornych pogłębił jeszcze w Xw.- tzw. ruch kluniacki- zainicjowany przez benedyktynów i rozpoczęty od klasztoru w Cluny ruch odnowy życia zakonnego; reakcja na obserwowany w klasztorach upadek obyczajów, zach. niemoralne, przekraczanie reguły.. w celu podniesienia ducha religijnego, moralności, ascetyzmu, pogardy dla wszelkich spraw ziemskich postanowiono oddzielić to co boskie od tego co świeckie, tylko boskie sprawy miały być przedmiotem zainteresowania zakonników;
w praktyce oznaczało to zaniechanie wszelkiej pracy oświatowej i zwrócenie się przeciwko studiom świeckim: z bibliotek klasztornych usuwano wszelkie księgi, które nie dotyczyły teologii, spraw religijnych, zamknięto szkoły zewnętrzne a kształcenie oblatów ograniczono do pisarzy kościelnych, potępiano wszelki ruch intelektualny i szerzenie oświaty wśród młodzieży świeckiej

na szczęście rodzą się nowe inicjatywy naukowe, które przejmują zadania podupadających szkół klasztornych

szkoły katedralne:

826r.- papież Eugeniusz II wydaje bullę nakazującą zakładanie szkół w każdej diecezji, przy siedzibach biskupów mieli być trzymani nauczyciele uczący gramatyki i sztuk wyzwolonych chłopców, którzy nie wybierają życia zakonnego;

papież nakazał zakładać ale nie zatroszczył się o zabezpieczenie tym szkołom trwałego bytu przez wyznaczenie funduszów na utrzymanie nauczycieli, los tych szkół zależał więc od dobrej woli biskupów i wiele z nich od razu upadało
właściwy rozwój szkół katedralnych nastąpił więc znacznie później:

1179r.- sobór lateraneński- uniezależnienie szkół katedralnych od woli biskupów, obowiązek wyznaczenia specjalnych beneficjów na utrzymanie nauczyciela, zapewniło to trwały byt wszystkim szkołom katedralnym

szkoły katedralne miały obowiązek przyjmowania wszystkich zgłaszających się kandydatów, były to szkoły wyższe, odpowiednik dzisiejszych szkół średnich

szkoły parafialne:

853r.- papież Leon IV wydaje nakaz utrzymywania przez proboszczów szkół elementarnych w każdej parafii
1215r.- sobór lateraneński, upoważnienie biskupów do udzielania zezwolenia na tworzenie szkół i nauczanie gramatyki łacińskiej przy poszczególnych kościołach na terenie ich diecezji


szkoły miejskie:
w XI w. pojawiaja się pierwsze szkoły tworzone z inicjatywy bogatego mieszczaństwa, ale ich właściwy rozwój nastąpi dopiero w XII w.

• śrdw. metody nauczania i wychowania

metody dydaktyczne i wychowawcze były bardzo zacofane w porównaniu do starożytności
z braku podręczników podstawową metodą dydaktyczną była metoda pamięciowa: nauczyciel czytał lekcję z rękopisu a uczniowie powtarzali usłyszane słowa, uczyli się na pamięć całych fragmentów, językiem wykładowym była łacina, jeśli uczeń się pomylił dostawał plagi (nauczyciel dosłownie wbijał kijem lekcję do głowy), rózga była w zasadzie jedynym środkiem wychowawczym, uczniowie dostawali plagi za każde, nawet najdrobniejsze przewinienie, a także za nieopanowanie lekcji, gdyż uważano,że jest to wynikiem niechęci ucznia- wiedza jest w jego zasięgu ale on nie chce jej zdobyć, nie skupia się i uniemożliwia iluminację
w klasie panowała surowa atmosfera- wielki dystans między nauczycielem i uczniem, gdy uczeń miał jakieś wątpliwości w czasie lekcji, czegoś nie zrozumiał nie mógł się z tym zdradzić, musiał wierzyć w każde słowo nauczyciela, nauczyciel cieszył sie ogromnym autorytetem i respektem, oczywistym więc było, że ma prawo do bicia;

szkoły śrdw. w zasadzie przygotowywały do kariery duchownej, a w mniejszym stopniu do kariery urzędniczej
zarówno bogaci jak i biedniejsi chcieli się kształcić, ale z innych powodów:
- bogaci- w śrdw. niewiele ludzi było wykształconych, wykształcenie było kryterium podziału społecznego, było powodem do dumy, dawało określony splendor, wyróżniało z ogółu;
- biedniejsi- wykształcenie otwierało drogę do kariery duchownej lub urzędniczej, gwarantowało wygodne życie

wszystkich ludzi studiujących nazywano klerkami (od tego kleryk)


• powstanie uniwersytetów

Współczesne Uniwersytety nie wywodzą się z uczelni starożytnych (Akademii, Liceum) lecz właśnie ze średniowiecza

czynniki, które przyczyniły siędo powst. uniwersytetów:
1. tradycja bizantyjska- po upadku cesarstwa rzymskiego szkoły wyższe i średnie nie zaprzestały działalności na terenie Bizancjum i państw arabskich

2. szkoły klasztorne

3. wzrost popularności niektórych szkół katedralnych np. szkoła paryska, rzymska i lyońska
przyciągały uczniów z całej Europy, gdyż słynęły z:
- szeroki zakresem nauki, stale poszerzany program: teologia ale i prawo, medycyna, dialektyka (sztuka logicznego myślenia, narzędzie obrony Kościoła przed herezjami)
- świetni nauczyciele (nauczyciel dialektyki w Paryżu- Abelard, prawa rzymskiego w Bolonii- Irneriusz)
- swoista wspólnota rodzinna, mistrzowie i uczniowie stanowią jedną wielką rodzinę, łączą ich bliskie więzi;

4. zetknięcie się uczonych europejskich z dorobkiem antycznym poprzez Italię i Hiszpanię , fascynacja antykiem, studia nad dziełami klasycznymi

5. rozwój prawa świeckiego w oparciu o odnaleziony kodeks cesarza Justyniana z VI w.; sławnym nauczycielem prawa rzymskiego był Irneriusz- Bolońska

6. rozwój studiów medycznych

7. czynniki ekonomiczne- bogacenie się miast, wzrost aspiracji politycznych i społecznych mieszczan, skłonnośc do separowania się od pospólstwa przez wykształcenie

8. gromadzenie i przetwarzanie wiedzy antycznej, postęp kulturalny

9. wzrost zapotrzebowania na ludzi wykształconych


Nie ma takiego wydarzenia, daty, którą możemy uznać za moment powstania uniwersytetów, gdyż powstały one w wyniku płynnego przejścia z wybitnych szkół katedralnych.
Wobec olbrzymiego napływu uczniów nie mogła ich pomieścić żadna z istniejących szkół paryskich, wykłady odbywały się więc w Kościołach, w korytarzach klasztornych, ogrodach, na placach czy ulicach, które wyściełano dla słuchaczy słomą (do dziś w Paryżu jest dzielnica łacińska, ul. Słomiana). Szkoły nie miały siedziby, gmachu.

XIIw.- funkcjonowało już 6 uniwersytetów, wśród, których prymat wiodły paryski i boloński

kolejne uniwersytety powstawały przez:
1. pączkowanie, mistrzowie wraz ze studentami przenosili się do innych miast i tam zakładali szkoły, powody: po uzyskaniu tytułu mistrza wielu chciało wyjść z cienia i założyć własną szkołę, profesorowie pozbawieni niezbędnych do nauczania warunków przenosili się do miast, w których były one lepsze (Paryż Oxford Cambridge)
2. akty fundacyjne, wydawane przez cesarza, papieża, lub innych władców (tu już możemy mówić o konkretnej dacie)

daty (część umowna):
Bolonia 1088
Paryż 1150
Sorbona 1253
(zafundowane przez Roberta Sorbona kolegium dla profesorów)
Oxford 1170
Padwa 1222
Neapol 1224
Rzym 1303
Praga 1348
Kraków 1364

nazewnictwo:
owe szkoły nie od początku nazywane były uniwersytetami, nazywały się Studium Generalne- na znak, że jest to szkoła publiczna, dla całego świata, przyjmująca wszystkich mistrzów i uczniów, którzy byli katolikamui

nazwa uniwersytet wzięła się od ‘universitas’= poszechność:
1. universitas scholarum- powszechność uczniów
2. universitas magistrorum- powszechność profesorów
3. universitas scientarum- powszechność nauk, nauczano w nich wszystkich nauk jakie ówczesny świat znał
szkoły te nie pobierały opłat za naukę, za darmo dzieliły się dobrem jakim jest wiedza


by Ola XXXX