Wykładnia przepisów prawnych.

Wykładnia prawa polega na wyjaśnieniu sensu przepisów prawnych, ustaleniu właściwego ich rozumienia, przypisaniu im odpowiedniego znaczenia, bądź wyznaczeniu ich zakresu. Przez wykładnię rozumie się określone czynności podjęte w celu ustalenia znaczenia i zakresu wyrażeń języka prawnego.
Przedmiotem interpretacji jest język, za pomocą którego zakodowane są teksty prawne. W przypadku wykładni naczelną zasadę pełni zasada clara non sunt interpretanda, zgodnie z którą to co jest zrozumiałe i jasne nie wymaga interpretacji.
Przyczyny powodujące konieczność stosowania wykładni:
* błędy językowe powstałe przy formułowaniu przepisów
*zmiany społeczno-gospodarcze lub polityczne;
*zbyt ogólny charakter normy prawnej.
Pojęciami związanymi z wykładnia prawa są norma prawna i przepis prawny:
Norma prawna- reguła zachowania będąca częścią składową systemu prawa, zabezpieczona sankcją przymusu państw.; np. dzielą się na kilka grup, m.in. wg właściwości ich obowiązywania (względnie i bezwzględnie obowiązujące), wg sposobu określenia adresata (abstrakcyjne i konkretne) lub wyznaczonego przez nie zachowania się (ogólne i jednostkowe), wg sposobu regulacji zachowania adresata (nakazujące, zakazujące i dozwalające), ze względu na system praw i wg gałęzi systemu prawa.
Przepis prawny- część aktu prawnego wyodrębniona najczęściej jako artykuł, paragraf lub w ich obrębie jako punkt, ustęp; przepis prawny bywa używany wymiennie z określeniem norma prawna.
Teorie Wykładni

Są trzy grupy teorii wykładni:
1. Wykładnia statystyczna,
2. Wykładnia dynamiczna,
3. Wykładnia mieszana

Ad 1. Za wykładnie statyczną uznaje się wykładnie prowadzącą do ustalenia intencji ustawodawcy, która przyświecała mu przy wydawaniu danego aktu.
Ad 2. Wykładnia dynamiczna polega na tym, że wykonujemy wykładni testu prawnego wraz ze zmieniającymi się warunkami społeczno-politycznymi. Przepisy prawa są tu traktowane jako pewna materia, którą można zmienić wraz ze zmianą sytuacji.

Ad 3. Wykładnia mieszana zakłada, ze normy prawne, które nie ulegają częstym zmianom, należy interpretować w taki sposób, jak życzyłby sobie tego obecny ustawodawca.


Moc obowiązująca wykładni

Z uwagi na moc obowiązującą wykładni dzielimy ją na trzy grupy:
1. Wykładnia doktrynalna
2. Wykładnia autentyczna
3. Wykładnia legalna
a) Odpowiedzi prawne
b) Zasady prawa
c) Wytyczne
4. Wykładnia operatywna

Wykładnia doktrynalna jest dokonywana przez prawników, najczęściej naukowców . Nie ma ona mocy wiążącej, wskazuje jedynie, jak należy rozumieć dany tekst prawny. To tu prawnicy wypowiadają swoje poglądy, nie zawsze znajdując odzwierciedlenie w poglądach sędziów czy ustawodawcy.

Wykładni autentycznej dokonuje podmiot, który wydał dany akt normatywny, to obowiązek dokonania wykładni spoczywa na nim. Wykładnia autentyczna sprawdza się w praktyce jedynie w przypadku jedno osobowych organów.

Wykładnia legalna dokonywana jest przez osoby uprawnione do tego, Np. w PRL uprawniona do wydawania tej wykładni była Rada Państwa, obecnie czyni to Sąd Najwyższy i Trybunał Konstytucyjny.
Są trzy metody dokonywania wykładni przez Sąd Najwyższy:
a) Odpowiedzi prawne. Sąd Rejonowy lub Wojewódzki mający do rozpoznania skomplikowaną sprawę może zwrócić się z zapytaniem prawnym do Sądu Najwyższego.
Ten udziela odpowiedzi prawnej lub nie. Nieudzielanie odpowiedzi prawnej wiąże się ze wskazaniem przez Sad Najwyższy przepisów lub innych sposobów wykładni, które tę kwestię jednoznacznie rozstrzygną.
b) Zasady prawa ustanawia co najmniej siedemnastoosobowy skład sędziów Sądu Najwyższego. Orzeczenia tego składu dotyczące wyjątkowo ważnych i zmierzających ku ujednoliceniu stosowania prawa zagadnień wpisywane są do Księgi Zasad Prawnych. Prowadzi ją Sąd Najwyższy. Zasady te wiążą wyłącznie wszystkie składy sędziowskie Sądu Najwyższego.
c) Wytyczne wydawane były w celu ujednolicenia praktyki sądowej. Obowiązują one wszystkie składy sędziowskie. Wydawano je na wniosek Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego, Ministra Sprawiedliwości lub Prokuratora Generalnego.

Do wykładni operatywnej zaliczamy wszystkie przypadki wykładni dokonywanej przez sądy i inne organy stosujące prawo w toku rozpoznawania indywidualnych spraw karnych, cywilnych i innych.


Fazy Wykładni
Istnieją dwie fazy wykładni:
1. Wykładnia dosłowna
2. Wykładnia korygująca
a) Wykładnia rozszerzająca
b) Wykładnia zwężająca
Wykładnia dosłowna. Jeśli reguły językowe wyznaczają tylko jeden możliwy sposób rozumienia normy, a stopień jej sprecyzowania jest oceniony przez interpretatora jako wystarczający dla określonych potrzeb, wykładnie używa się w zasadzie za zakończoną.

Wykładnia korygująca jest obecnie w Polsce dość szeroko stosowana. Obowiązywanie wielu przestarzałych aktów prawnych nie dostosowanych do zmian w polityce, gospodarce i życiu społecznym. Korygowanie treści prawa za pomocą wykładni jest często koniecznością.
Wykładnia korygująca może mieć postać wykładni rozszerzającej bądź zwężającej.
a) Wykładnia rozszerzająca polega na przypisaniu normie szerszego zakresu. Występuje wiele szczególnych ograniczeń jej stosowania :
• Wykładni rozszerzonej nie wolno dokonywać w prawie karnym, jeśli wykładnia taka miała by prowadzić do rozszerzania odpowiedzialności karnej oskarżonego,
• także nie wolno dokonywać w prawie podatkowym, jeśli taka wykładnia miałaby prowadzić do rozszerzająco należności podatkowych,
• nie wolno rozszerzając interpretować prawa określającego wyjątki od zasad,

b) Wykładnia zwężająca polega na przypisaniu norm węższego zakresu na podstawie reguł wykładni pozajęzykowej niż zakres wynikający wprost z dosłownego brzmienia normy.

Rodzaje wykładni prawa ze względu na dokonującego:
1. Autentyczna - przez prawodawcę
2. Formalna - przez organy państwa
3. Legalna - przez organ upoważniony przez prawodawcę
4. Operatywna - przez organ stosujący prawo (np. sądy)
5. Doktrynalna - przez przedstawiciela nauk prawniczych
6. Nieoficjalna - przez prawników dla potrzeb różnych podmiotów

Podział ze względu na materiały wykorzystane w procesie interpretacji:

a) wykładnia historyczna
-interpetuje się przepis obowiązujący obecnie wykorzystując materiały historyczne, pomocne przy ustalaniu znaczenia
-mogą to być materiały przygotowawcze lub informacje o genezie obecnie obowiązującego przepisu prawnego; informacje o okolicznościach powstania lub nowelizacji przepisu, aktu prawnego.

b) wykładnia porównawcza
-to wykładnia wykorzystująca takie materiały jak: akty prawne obowiązujące w innych krajach regulujące kwestie analogiczne do tych, które są przedmiotem interpretacji przepisów
-polega na interpretacji prawa krajowego z wykorzystaniem informacji o prawie obowiązującym w innych państwach

Dyrektywy wykładni
a) Wykładnia językowa polega na posługiwaniu się dyrektywami, które wskazują w jaki sposób należy ustalać znaczenie normy ze względu na jej kontekst językowy. Norma prawna jest sformułowana w języku prawnym.
* wszystkie dyrektywy, które charakteryzują normę ze względu na jej właściwości językowe:
-normie należy przypisać takie znaczenie, jakie ma ona w języku potocznym. Jeżeli jest kilka znaczeń na gruncie potocznym to należy wybrać to najbardziej oczywiste(domniemanie języka potocznego)
-Jeżeli prawodawca nadał określonym wyrażeniom znaczenie swoiste, to tak należy je rozumieć(domniemanie języka prawnego)
-Jeżeli określony termin należy do terminów specyficznych w określonej dziedzinie wiedzy, to należy przyjąć, iż termin ten ma takie znaczenie, jak w tych dziedzinach(domniemanie znaczenia specjalnego)
-wolno odstąpić od znaczenia literalnego przepisu jeśli znaczenie to pozostaje w konflikcie ze znaczeniem innych norm systemu
-wolno odstąpić od znaczenia literalnego jeśli znaczenie to prowadzi do absurdalnych konsekwencji
-ustalając znaczenie literalne przepisu należy brać pod uwagę inne przepisy prawne oraz wolę prawodawcy
-nie wolno interpretować przepisów prawnych tak, by pewne ich fragmenty okazały się zbędne
-tam gdzie rozróżnień nie wprowadza sam prawodawca, tam nie wolno ich wprowadzać interpretatorowi
Przykłady:
* Ustawa z 26.01.1982 r. - Karta Nauczyciela (Dz. U. z 2003 r. Nr 112, poz. 1118 z późn. zm.) modyfikuje znaczenie terminu "nauczyciel". W myśl tej ustawy, "nauczycielami" są także osoby, które nie zajmują się bezpośrednio przekazywaniem wiedzy (np. bibliotekarze lub logopedzi zatrudniani w szkołach), a równocześnie nie są nimi dla ustawodawcy np. prywatni korepetytorzy.
b )Wykładnia systemowa polega na ustalaniu znaczenia normy ze względu na system, do którego ona należy. Założenie niesprzeczności systemu jest przyjmowane przez interpretatorów łącznie z postulatem by te sprzeczności usuwać .
*Istnienie reguł tej wykładni wiąże się z faktem, iż zbiór norm obowiązujących w danym państwie jest uporządkowany w określony sposób:
-wszystkie normy powinny być interpretowane w sposób zgodny z zasadami prawa
-interpretując normy należy mieć na względzie przed wszystkim zasady konstytucji
-interpretacja norm prawa polskiego powinna być zgodna z normami prawa międzynarodowego publicznego
-normy prawa wewnętrznego powinny być interpretowane w zgodzie z normami prawa europejskiego
-nie należy interpretować przepisów tak aby były one sprzeczne z innymi przepisami
-nie wolno interpretować przepisów prawa w sposób prowadzący do luk
Luki:
-rzeczywiste- techniczne-proceduralna niekompletność regulacji, która utrudnia podjęcie decyzji; swoiste-brak przepisów, które zgodnie z innymi przepisami powinny być wydane.
-pozorne- extra legem-ujemna ocena faktu, że pewne sprawy nie są uregulowane; contra legem-ujemna ocena tego, iż pewne kwestie są uregulowane; intra legem-ocena, iż sformułowanie danego przepisu jest za mało precyzyjne.

c)wykładnia funkcjonalna-wszystkie reguły, które nakazują przy dokonywaniu
interpretacji uwzględnienie kontekstu społecznego, ekonomicznego i aksjologicznego:
-przy interpretacji należy brać pod uwagę normy moralne, zasady sprawiedliwości, słuszności, konsekwencje społeczne i ekonomiczne i wybrać taką interpretację która będzie najkorzystniejsza
-interpretując przepisy należy brać pod uwagę cel regulacji prawnej(ratio legis)
-przepisy prawne należy interpretować zgodnie z wolą historycznego i aktualnego prawodawcy

Reasumując powyższe stwierdzenia, wykładnia nie jest niczym innym, jak tylko poszukiwaniem rzeczywistego brzmienia przepisu prawnego, ustalenie rzeczywistego znaczenia. Ta sama norma może odnosić się do wielu pozornie różnych sytuacji, dlatego wykładnia musi być odpowiednio zinterpretowana. Przedmiotem interpretacji jest język, za pomocą którego zakodowane są teksty prawne. W przypadku wykładni naczelną zasadę pełni zasada clara non sunt interpretanda, zgodnie z którą to co jest zrozumiałe i jasne nie wymaga interpretacji.