Program profilaktyki raka szyjki macicy

W 1990 r., w odpowiedzi na strategię Światowej Organizacji Zdrowia „Zdrowie dla wszystkich w 2000 roku”, opracowano w Polsce, po raz pierwszy, Narodowy Program Zdrowia (NPZ). Była to pierwsza próba zjednoczenia wysiłków różnych resortów, instytucji centralnych, organizacji pozarządowych oraz społeczności lokalnych wokół ochrony, utrzymania i poprawy zdrowia społeczeństwa.
Dokonujące się w naszym kraju w ostatniej dekadzie zmiany polityczne, ekonomiczne i społeczne niosły za sobą nie tylko nowe wyznania i nowe możliwości ale także zagrożenia dla zdrowia wielu ludzi. Powodowało to konieczność nowelizacji Narodowego Programu Zdrowia, której dokonano w 1993 i 1996 roku. W ostatnich latach przeprowadzono analizę oczekiwanych efektów i korzyści zdrowotnych wynikających z realizacji Narodowego Programu Zdrowia. Wykazała ona wzrost przeciętnego dalszego trwania życia i zmniejszające się zagrożenie chorobami układu krążenia. Równocześnie poziom niektórych wskaźników (np. umieralności niemowląt) osiągnięto wcześniej niż planowano. Nadal jednak dzieli nas dystans od krajów Unii Europejskiej, co wskazuje na potrzebę dalszych, intensywnych działań dla poprawy zdrowia społeczeństwa. Służyć ma temu m.in. kontynuacja realizacji Narodowego Programu Zdrowia, z udziałem wszystkich sektorów gospodarki, jednostek samorządu terytorialnego, organizacji pozarządowych, organizacji religijnych i wszystkich obywateli. Monitoring narodowego Programu Zdrowia prowadzony od roku 1998 do chwili obecnej wykazał, że niektóre z celów operacyjnych mimo osiągniętych pozytywnych wyników musi być kontynuowana nadal, niektóre z celów muszą być zmodyfikowane, zaś zmiany demograficzne i ekonomiczne skłaniają do dodania nowych celów dotyczących ludzi starszych, problemów macierzyństwa i zwiększenia dzietności polskich małżeństw. Jednym z podstawowych celów powinno być wyrównanie różnic terytorialnych i społecznych w zakresie sytuacji zdrowotnej. Służyć temu będzie powszechny bezpłatny dostęp do powszechnego standardu badań profilaktycznych i udostępnienie posiadanej i tworzonej przez samorządy infrastruktury służącej budowaniu i umacnianiu zdrowia. Proponuje się też wzmocnienie roli jednostek jednostek samorządu terytorialnego i działań społeczeństwa obywatelskiego, wykorzystania „biznesu dla zdrowia” a więc producentów artykułów prozdrowotnych dla sportu powszechnego i szeroko pojętej higieny. Zakłada się również szczególna rolę środków przekazu społecznego.
Obecna czwarta już wersja Narodowego Programu Zdrowia na lata 2005-2014 powstała w okresie po wdrożeniu wielu reform: administracyjnej, ochrony zdrowia, ubezpieczeń społecznych, systemu edukacji, które w kolejnych latach podlegały kolejnym modyfikacjom. Aktualny zapis programu nawiązuje do:
• Światowej Deklaracji Zdrowia, przyjętej także przez Polskę, w 1998r. na Światowym Zgromadzeniu Zdrowia, w której potwierdzono, że „zdrowie jest jednym z podstawowych praw jednostki ludzkiej”;
• Strategii „ Zdrowie 21 – zdrowie dla wszystkich w XXI wieku” – określającej kierunki polityki zdrowotnej w Regionie Europejskim Światowej Organizacji Zdrowia.

Generalnie, koncepcja NPZ jest zgodna z merytorycznymi założeniami programu Unii Europejskiej, dotyczącego monitorowania stanu zdrowia oraz nowej strategii zdrowia publicznego zaproponowanej przez Komisję Europejską określonej m.in. w programie Zdrowia Publicznego i wystąpieniach programowych Komisarzy ds. Zdrowia i Konsumentów UE: Davida Byrne i Markosa Kyprianou.

Narodowy Program Zdrowia, opracowany w początku XXI wieku, określa główne kierunki polityki zdrowotnej państwa, co nadaje mu szczególną rangę w stosunku do innych programów polityki zdrowotnej oraz stwarza szansę na bardziej skuteczną realizację jego zadań.

III IDENTYFIKACJA PROBLEMU

Rak szyjki macicy jest drugim, co do częstości, nowotworem złośliwym u kobiet w Polsce – stanowi 10,7% nowotworów u kobiet. Szacuje się, że rocznie choroba dotyka ok. 4.000 kobiet i ok. 2.000 umiera z tego powodu. Według danych krajowego Rejestru Nowotworów, każdego roku w Polsce notuje się około 13 przypadków tego nowotworu to około 7 przypadków na 100 tysięcy kobiet. W ciągu ostatnich 25 lat praktycznie pozostaje na tym samym poziomie. W tym samym czasie w krajach Unii Europejskiej (np. Szwecja, Finlandia) i w USA współczynnik ten obniżył się do ok. 2-3/100 000. Spadek umieralności w w/w krajach spowodowany został głównie wprowadzeniem ogólnokrajowych programów aktywnej profilaktyki raka szyjki macicy.

Na świecie zachorowuje rocznie 570.000 kobiet, a umiera 270.000. Innymi słowy w skali całego świata co dwie minuty umiera kobieta z powodu raka szyjki macicy.

Rozwój raka inwazyjnego poprzedza stosunkowo długi okres zmian przedrukowych. Ze stanem przedrukowym mamy do czynienia wtedy, gdy w komórkach nabłonka szyjki macicy wykryte zostaną pewne nieprawidłowości. Zmienione chorobowo komórki, z których może rozwinąć się nowotwór określa się mianem dysplastycznych, a stan taki dysplazją macicy. Nie stanowi to jeszcze zagrożenia życia. W porę wykryte pozwalają na szybkie podjęcie odpowiedniego leczenia niedopuszczającego do dalszego rozwoju choroby i umożliwiającego całkowite wyleczenie. Nieleczona dysplazja szyjki macicy z czasem może przekształcić się w raka szyjki macicy. Nie sięga głęboko lecz ogranicza się do jednego miejsca. Jeżeli komórki nowotworowe zaczną wnikać głębiej i przekraczają granicę nabłonka wtedy mamy do czynienia z rakiem inwazyjnym. W tym przypadku sprawa jest już bardzo poważna, ale jeszcze najczęściej wyleczalna. Zaniechanie leczenia może doprowadzić do rozwoju uogólnionej choroby nowotworowej. Komórki nowotworowe zaczną atakować narządy sąsiadujące jak również dawać przerzuty np. do wątroby czy płuc, w rezultacie doprowadzając do zgonu. Dlatego należy zdać sobie sprawę z tego jak niezmiernie ważne jest to, by nie przeoczyć pierwszych oznak sugerujących początek choroby. Wykrycie zmian przedrukowych znacznie zmniejsza zapadalność na raka inwazyjnego.

Badania przesiewowe w kierunku raka szyjki macicy polegają na wykonywaniu badań cytologicznych wymazów z ujścia zewnętrznego kanału i z tarczy szyjki macicy. Skrining cytologiczny, ze względu na niski koszt i wysoką skuteczność, jest najpopularniejszą metodą badań przesiewowych. W wyniku przeprowadzenia badania cytologicznego można wykryć zmiany przedrukowe i raka we wczesnym okresie.

W przypadku stwierdzenia zmian o charakterze dysplastycznym należy w celu weryfikacji wstępnego rozpoznania wykonać badanie kolposkopowe z celowanym pobraniem wycinków do badania histopatologicznego. Wykonuje się je za pomocą specjalnego aparatu wyposażonego w lupę, która umożliwia oglądanie szyjki macicy w od 3 – 40 krotnym powiększeniu.

Dysplazja nabłonka szyjki macicy jest rozpoznawana u kobiet począwszy od 28 roku życia, szczyt rozpoznań raka nieinwazyjnego przypada na 35 rok życia i chociaż z rakiem inwazyjnym mamy do czynienia najczęściej u kobiet 40 – letnich, a z zaawansowanymi postaciami raka inwazyjnego u kobiet 50, 60 –letnich to w ostatnim czasie mamy do czynienia z występowaniem zaawansowanych postaci raka szyjki macicy u kobiet poniżej 35 roku życia, nierzadko u kobiet ciężarnych (około 1%).

Wewnątrznabłonkowa neoplazja szyjki macicy może trwać wiele lat. Przeciętnie upływa od 3 do 10 lat, aby na jej podłożu powstał rak szyjki macicy. Dysplazje małego stopnia bardzo często wynikają z obecności zakażenia wirusem brodawczaka ludzkiego. Stąd też w około 80% ulegają samoistnej regresji w czasie kilku miesięcy. Przetrwałe zakażenie HPV wywołane typem onkogennym wirusa rokuje źle i może prowadzić do rozwoju dyzplazji dużego stopnia i w konsekwencji raka szyjki macicy.

Etiologia tego nowotworu jest nierozerwalnie związana z zakażeniem wirusem brodawczaka ludzkiego, typami o wysokim charakterze onkogennym np. HPV 16, 18. Związek między zakażeniem wirusem brodawczaka ludzkiego a rakiem szyjki macicy jest silniejszy i lepiej udokumentowany niż związek między paleniem tytoniu a rakiem płuc. Należy podkreślić, że znamy prawie 200 typów wirusa HPV z czego za rozwój raka szyjki macicy odpowiada około 30 typów wysoko onkogennych. Zakażenie wirusem brodawczaka ludzkiego przenoszone jest głównie na drodze płciowej i może zostać rozpoznane w trzech fazach: jawnej, subklinicznej i utajonej.


Oprócz zakażenia HPV do czynników ryzyka rozwoju raka szyjki macicy zaliczamy:
• wczesne rozpoczęcie współżycia płciowego,
• częsta zmiana partnerów płciowych,
• wiek (zachorowalność zwiększa się wraz z wiekiem, szczyt zachorowań przypada pomiędzy 45 a 55 r.ż.),
• przewlekłe zakażenia bakteryjne pochwy,
• palenie papierosów,
• stwierdzona wcześniej zmiana patologiczna w badaniu cytologicznym,
• partnerzy seksualnie niemonogamiczni, z infekcją HPV (ryzyko wzrasta 20-krotnie)
• dieta z niedoborem i witaminy C,
• niski status społeczny i ekonomiczny,
• liczne ciąże i porody, szczególnie w młodym wieku

Prawdopodobne czynniki ryzyka:
• wieloletnie stosowanie hormonalnych środków antykoncepcyjnych,
• niewłaściwa dieta, m.in. pozbawiona witaminy C, prowitaminy A i karotenoidów,
• zakażenie wirusem HIV,
• stany zapalne narządów płciowych przenoszące się drogą płciową inne niż zakażenie HIV, m.in. rzęsistki, Chlamydia,
• wirusy opryszczki

Bardzo istotną rzeczą jest fakt, że na wczesnych etapach rozwoju rak szyjki macicy nie daje żadnych objawów klinicznych, a jedyną uchwytną zmianą jest nieprawidłowy wynik badania cytologicznego.

Wczesne wykrycie choroby gwarantuje niemal 100% skuteczność wyleczenia. Rak szyjki macicy jest bardzo podstępny i w pierwszym okresie przebiega bez niepokojących objawów. Jego rozpoznanie jest możliwe tylko dzięki badaniu cytologicznemu. Dlatego warto dać sobie szansę i wziąć udział w badaniu

W Polsce, co roku, 3600 kobiet dowiaduje się, że chorują na raka szyjki macicy. Połowa z nich umiera – to pięć kobiet każdego dnia.
Polska jest na pierwszym miejscu w Europie pod względem umieralności na tę chorobę, która rozpoznana odpowiednio wcześnie może być uleczalna. Podstawą profilaktyki są regularnie wykonywane badania cytologiczne.

Od listopada 2006 r. Polki mają do dyspozycji nową broń, stanowiącą przełom w medycynie – pierwszą szczepionkę chroniącą przed rakiem szyjki macicy.

IV LITERATURA
• www.pzh.gov.pl
• www.hpv.pl