Rak sutka - edukacja, program profilaktyczny

Rak sutka jest najczęstszym nowotworem złośliwym u kobiet. Częstość występowania wzrasta wraz z wiekiem. Czasem obserwuje się rodzinne występowanie tej choroby. Zwłaszcza u młodych kobiet. W ostatnich latach można zaobserwować znaczne nasilenie się zachorowań na nowotwory piersi u kobiet. Tendencja ta jest również wyraźnie zauważalna w Polsce w 1992 r. gdzie zachorowalność na raka sutka wynosiła 17,3/100 000 kobiet. Liczba zgonów kobiet z powodu raka sutka stanowi aż 14% wszystkich zgonów kobiet na nowotwory złośliwe. Nowotwory gruczołów piersiowych występują zazwyczaj u kobiet w wieku około – i pomenopauzalnym. W 1990 roku ponad 70% wszystkich raków sutka stwierdzono po 50 roku życia.

Dotychczas nie sprecyzowano konkretnego czynnika przyczynowego. Wiadomo, że rak sutka jest wynikiem wpływu elementów o różnym znaczeniu, zarówno genetycznych jak i środowiskowych. Poznanymi czynnikami ryzyka zmian nowotworowych sutka są
1. Predyspozycje rodzinne – rodzinny czynnik ryzyka zależy od stopnia pokrewieństwa, tzn. im bliższe jest pokrewieństwo tym większe jest ryzyko wystąpienia choroby. Odnosi się to do w pierwszej kolejności do sióstr, matki i córki, następnie wnuczki i babci. Kobiety, u których w wywiadzie był rak piersi lub, u których wykryto w piersiach zmiany atypowe w biopsji; ryzyko wystąpienia następnego raka jest 5-10 razy większe.
2. Czynniki płciowe - wczesna pierwsza miesiączka (przed 12 rokiem życia) lub późne klimakterium, tj. po 55 roku życia, cykle bezowulacyjne, brak w wywiadzie ciąż donoszonych, poronienia, wiek pierwszej donoszonej ciąży (ciąża po 30 roku życia), niezachodzenie w ciążę. Wielokrotne ciąże i dłuższe okresy karmienia stanowią ochronę przed rakiem sutka.
3. Wiek powyżej 45 lat
4. Odżywianie – dieta bogata w tłuszcze nasycone i cukier, wysokoprocentowy alkohol, mało jarzyn i owoców oraz małe spożycie ryb.
5. Hormony - estrogeny pochodzenia zewnętrznego
6. Choroby – otyłość, cukrzyca, hiperprolaktynemia,
7. Czynniki urbanizacyjne i socjoekonomiczne – dotyczy to mieszkanek miast i tzw. wyższej grupy socjoekonomicznej, czyli dobrze sytuowanej z wyższym wykształceniem. Z miejscem zamieszkania np. duże miasto wiążą się takie czynniki jak późniejszy wiek kobiety zachodzącej w pierwszą ciążę i mniejsza ogólna liczba ciąż.

Podejrzenie raka sutka uzasadniają następujące zmiany:
1. Zmiany widoczne
- stwierdzenie poprzednio nieistniejącej różnicy w wielkości piersi
- różne zachowanie się piersi podczas unoszenia ramion
- wciąganie lub sterczenie brodawki
- wystąpienie „skórki pomarańczowej” na ograniczonej powierzchni skóry
- pomniejszenie jednej z piersi (występuje rzadko)
- zmiany typu wyprysku na brodawce lub jej otoczce
- wyciek z brodawki sutkowej.
Należy jednak pamiętać, iż wydzielina z brodawki może towarzyszyć innym, często fizjologicznym stanom np. u młodych, niekarmiących kobiet może być wynikiem zaburzeń hormonalnych (niedoczynność tarczycy) lub przyjmowaniu niektórych leków (hormonalnych preparatów zapobiegających ciąży), a także występować bez żadnej uchwytnej przyczyny. Wśród nienowotworowych schorzeń przebiegających z wyciekiem z brodawki należy wymienić m.in. łagodne rozdęcie przewodów mlecznych, przewlekłe torbiele komunikujące się z przewodami mlecznymi oraz brodawczaki śródprzewodowe.
2. Zmiany wyczuwalne
- ograniczone stwardnienie
- twarde guzki piersi, zwłaszcza pojedyncze
- twarde i powiększone węzły chłonne w dole pachowym
Najważniejszym objawem raka sutka jest twardy, o nieregularnych obrysach, najczęściej nieostro odgraniczony, ściśle wtopiony w gruczoł, nieruchomy wobec skóry i (lub) podłoża guzek z występującym ewentualnie zaczerwieniem skóry lub objawem wciągania. Występuje on najczęściej w górnym-zewnętrznym kwadrancie sutka tzn. w górnej-zewnętrznej części gruczołu piersiowego w formie pojedynczego guza pojedynczy, gdyż mnogie mogą być wynikiem zwyrodnienia torbielowatego. Guz w przebiegu raka sutka jest na ogół niebolesny, aczkolwiek u około 15% chorych towarzyszą mu pewne dolegliwości, np. kłucie lub pociąganie. Czasem dolegliwości te pojawiają się jedynie w pozycji lezącej na brzuchu, przy ucisku zajętej piersi przez tułów. Należy jednak pamięta, że ponad połowa dorosłych kobiet ma zmiany na piersiach, a na raka piersi zachoruje, co 16 kobiet, tak, więc stwierdzenie np. guzka lub stwardnienia w piersi nie powinno wywoływać paniki, tylko być powodem do natychmiastowego zgłoszenia się do lekarza. Guzek piersi lub inna zmiana u kobiety 25 – 30 letniej niemal na pewno jest zmianą łagodną, guzek zwłaszcza o nierównej powierzchni np. u kobiety 55-letniej jest bardzo podejrzany.

Podstawą rozpoznania raka sutka, podobnie jak każdego innego nowotworu jest badanie histopatologiczne. Wszystkie pozostałe metody badawcze pozwalają zbliżyć się do ostatecznego rozpoznania, ale żadna z nich nie dostarcza wystarczającego dowodu istnienia raka.
Rodzaje badań pełniących istotną rolę w rozpoznawaniu raka piersi.
- Samodzielne badanie piersi raz w miesiącu od 20 roku życia.
- Ultrasonografia (USG). Pełni istotna rolę w rozpoznaniu raka gruczołu piersiowego młodych kobiet (do 35 lat) u nich, bowiem przeważa w piersiach tkanka gruczołowa. Badanie ultrasonograficzne może pomóc w ocenie zmiany w miąższu (czy jest lita, czy torbielowata).
Metoda niezbędna dla prawidłowego wykonania biopsji i potwierdzenia ewentualnych zmian stwierdzonych badaniem palpacyjnym.
- Mammografia - kobiety powyżej 35 - 40 roku życia powinny wykonywać badanie mammograficzne co 2 lata a powyżej 50 roku życia co rok. Nie powinno się rezygnować z mammografii z powodu szkodliwego działania promieniowania, jakie towarzyszy temu badaniu. Korzyści są dużo większe niż hipotetyczna szkodliwość. Mammografia pozwala wykryć 80% raków piersi, jest najlepszą techniką wykrywania zmian małych (< 0,5 cm); większość nieprawidłowości będących rakiem to zmiany nieregularne; mikrozwapnienia jako jedyny objaw złośliwości mogą występować w 35% raków piersi. Stąd apel, szczególnie do starszych kobiet. Nie bójcie się mammografu, nie ignorujcie zaproszeń na badania przesiewowe. Jeśli nie nadarza się okazja (w postaci zaproszenia) zgłaszajcie się na badania same.
- Badania laboratoryjne - morfologia, OB, fosfataza zasadowa, AspAT,LDH, kreatynina, markery nowotworowe, estrogeny, progesteron itp. Badania laboratoryjne nie są pomocne w rozpoznaniu nowotworu, służą do oceny rozległości i zaawansowania zmian.
- Badania radiologiczne- U każdej pacjentki należy wykonać RTG klatki piersiowej i kręgosłupa w odcinku lędźwiowym oraz miednicy.
- Biopsja aspiracyjna cienkoigłowa (BAC) oraz biopsja gruboigłowa.
Po ustaleniu rozpoznania często wykonuje się podstawowe badanie układu kostnego, zdjęcie klatki piersiowej, badania obrazowe wątroby (TK, MR).

LECZENIE OGÓLNE:

Decyzja czy wybrać leczenie hormonalne czy chemioterapię, jest bardzo złożona; kobiety w wieku przedmenopauzalnym wykazują większą odpowiedź na cytostatyczną chemioterapię, a kobiety pomenopauzalne zyskują więcej na terapii hormonalnej; inne ważne czynniki mające wpływ na podjęcie decyzji leczenia to liczba receptorów estrogenowych i progesteronowych, stan napromienienia, umiejscowienie przerzutów.
Przypominamy, że obecnie można już wyleczyć 3 z 4 kobiet, które zachorowały na raka piersi. Rak przedinwazyjny jest wyleczalny w 100%. Wczesny rak piersi (0,5 – 2,0 cm) jest wyleczalny w ponad 90%. W przypadkach bardziej zaawansowanych stosowane jest leczenie polegające na operacyjnym usunięciu piersi wraz z węzłami chłonnymi pachy. Leczenie to zazwyczaj jest uzupełniane radioterapią, hormonoterapią lub chemioterapią.
W miarę zaawansowania choroby o jedno stadium szansa na wyleczenie zmniejsza się o 25%

PROGRAM PROFILAKTYCZNY

Cele programów profilaktycznych:
1.Cel główny programu: zmniejszenie umieralności z powodu raka gruczołu sutkowego
2.Cele szczegółowe:
a. zwiekszenie wykrywalności wczesnych przypadków raka sutka
b. zwiększenie udziału w leczeniu operacji oszczędzających
c. zwiększenie odsetek wyleczeń
d. obniżenie kosztów leczenia
Profilaktyka raka sutka powinna obejmować wszystkie kobiety. Rak małych rozmiarów daje duże szanse na wyleczenie i dlatego należy dążyć do jak najwcześniejszego rozpoznania. Metodą wczesnego wykrywania raka sutka są badania przesiewowe. Zalecenia dotyczące badań przesiewowych w raku sutka opracowują od wielu lat różne organizacje medyczne, w tym Międzynarodowa Unia do Walki z Rakiem (UICC), Amerykański Narodowy Instytut Onkologii (NCI) i Amerykańskie Towarzystwo Onkologiczne(ACS). Zalecenia są co kilka lat modyfikowane na podstawie aktualnej wiedzy medycznej. Wszystkie wymienione organizacje zaliczają do metod przesiewowych: badanie palpacyjne sutków łącznie z mammografią.
Wykonywanie badania palpacyjnego uzasadnia się pewnym odsetkiem guzów niewidocznych w badaniu mammograficznym, a wyczuwalnych w badaniu przedmiotowym. Od 20 roku życia zaleca się comiesięczne samobadanie piersi. Od 30 roku życia badanie raz na rok powinien przeprowadzać lekarz. Pierwsza mammografia powinna być zrobiona w wieku 35 lat, a następnie powtarzana, co półtora roku do zakończenia menopauzy, jak również po 60 roku życia. W sytuacji ryzyka genetycznego badanie to jest obowiązkowe, co najmniej raz w roku lub nawet częściej a podane wyżej granice wiekowe obniżają się. Od 21 roku życia badanie piersi powinien przeprowadzać lekarz, a mammografię należy zacząć robić od ukończenia 30 lat.
Zgodnie z opublikowanymi w 1992 roku przez ACS zaleceniami oba badania powinny być wykonywane regularnie od ukończenia przez kobietę 40 roku życia Zalecenia dotyczące badań piersi wg ACS (American Cancer Society, 1997):
- kobiety w wieku do 20 roku życia: samobadanie piersi co miesiąc;
- kobiety w wieku 20-40 lat - samobadanie piersi co miesiąc; badanie palpacyjne piersi przez lekarza co 3 lata
- kobiety w wieku 40-50 lat - samobadanie piersi co miesiąc; badanie palpacyjne piersi przez lekarza co rok; mammografia co 1-2 lata
- kobiety powyżej 50 roku życia - samobadanie piersi co miesiąc; badanie palpacyjne piersi przez lekarza co rok; mammografia co rok.
Badanie przesiewowe (przeglądowe, skriningowe) – to zastosowanie stosunkowo prostych i niekosztownych testów diagnostycznych w badaniach dużych grup ludności w celu wykrycia wczesnych stadiów choroby w populacji bezobjawowej. Założeniem tych badań jest to, że ich zastosowanie pozwala na wczesne wdrożenie leczenia wysoko specjalistycznego, a tym samym uniknięcie zaawansowania choroby i powikłań z chorobą nowotworową. Zrozumienie ważności problemu wczesnej diagnostyki nowotworów u kobiet znalazło wyraz w Narodowym Programie Zdrowia (NPZ) na lata 1996 – 2005. Cel operacyjny nr. 15 brzmi nastepująco:
“Usprawnienie wczesnej diagnostyki i zwiększenie efektywności leczenia nowotworów złosliwych szyjki macicy i sutka”
Obywatelski Komitet Zwalczania Raka zaproponował kobietom program pod nazwą “Przepustka do XXI wieku”. W odniesieniu do raka sutka program ten proponuje hasło: życie, zdrowie i uroda dla ok 60.000 kobiet, które zachorują na raka sutka do końca tego wieku (każdego roku zachorowuje na rak sutka ponad 8.000 kobiet, a do końca wieku pozostało ponad siedem lat)

Oto przesłanie dla kobiet:
1.Zapoznaj inne kobiety w rodzinie, w miejscu pracy, miejscu zamieszkania z problemem profilaktyki raka sutka,
2.Wykonuj samobadanie piersi regularnie,
3.Żądaj badań kontrolnych zwłaszcza, jeśli jesteś po menopauzie,
4.Wykonaj mammografię przynajmniej 3 razy między 40 a 50 rokiem życia i co dwa lata po 50 roku życia.