A.Kłoskowska „Kultura masowa”

1. Kształtowanie się pojęcia kultury.
Termin „kultura” spopularyzował się w XX wieku. Pochodzeniem etymologicznym sięga jednak już klasycznej starożytności. Z łac. cultura oznacza „uprawa ziemi”. Kultura w sensie przenośnym oznaczała zawszę kulturę czegoś np. ducha, umysłu, kult boków lub przodków. Wyrażenie „kultura” utrzymało się w ciągu wielu stuleci i trwało, kiedy w krajach łacińskich zaczął wchodzić w użycie termin „cywilizacja” – w szerokim rozumieniu tj. jako całokształt społecznego dorobku w zakresie techniki, nauki, sztuki i politycznych urządzeń. W Polsce znajdującej się na przełomie XVIII i XIX wieku pod silnym wpływem języka i piśmiennictwa francuskiego rozpowszechniło się w tym okresie pojęcie cywilizacji. Podobnie jak we Francji aż do dziś termin cywilizacja dominował w Polsce XIX wieku nad terminem kultura. Kultura rozumiana w szerokim rozumieniu humanistycznym ukształtowała się najwcześniej w piśmiennictwie niemieckim.
Rolę pionierską, jako popularyzator nowoczesnego pojęcia kultury odegrał Pufendorf. W 1774r. i 1793r. termin „kultura” został wprowadzony do słownika J.Adelunga, wg którego „kultura jest to uszlachetnienie lub wysubtelnienie wszystkich duchowych i fizycznych sił człowieka albo całego ludu, tak, że słowo to oznacza zarówno świecenie i uszlachetnienie rozumu przez wyzwolenie z przesądów, jak też ogładę, uszlachetnienie i wysubtelnienie obyczajów.” W XVIII wieku pojęcie kultury weszło do literatury naukowej z charakterystycznym oświeceniowym akcentem. Do uniwersalizacji pojęcia kultury przyczynił się J.G.Herder, który już q 1764r. posługuje się pojęciem „Kultur”. Herder ujmował kulturę przede wszystkim jako narzędzie przystosowania rekompensujące niedostatki fizycznego wyposażenia człowieka w walce o byt. Główny mechanizm kultury widział Herder w tradycji polegającej a ustalaniu się wzorów zachowania – tradycja i określone zasady organiczne składają się na zasadę człowieczeństwa. Wg niego nie ma ludów niekulturalnych, są społeczeństwa mniej lub bardziej kulturalne- jednak kultura jest uznawana jako powszechny atrybut społecznego życia. Koncepcja różnorodnych i równorzędnych kultur stanowiąca istotny element dzisiejszych teorii z trudem torowała sobie drogę w okresie dominacji oświeceniowych oraz ewolucjonistycznych tez o jednoliniowym, postępowym rozwoju dziejów. G.Klemm określał kulturę jako ogół zjawisk przejawiających się w obyczajach, wierzeniach i formach ustrojowych. Wg Bighta kultura miała polegać na powierzchownym polorze klasycznego, filologicznego wykształcenia. Zaś M. Arnold rozumiał kulturę jako intelektualną ciekawość, bezinteresowne dążenie do doskonałości, jako sferę moralnych i estetycznych wartości, kultura to wszystko co najlepsze, co zostało pomyślane i powiedziane na świecie.
2. Rozumienie kultury w antropologii kulturalnej i socjologii.
Koncepcje kultury eg Kroebera i Kluckhohna → 6 typów (aspektów) definicji kultury:
 Opisowo-wyliczający → definicja Tylora: „kultura czyli cywilizacja jest to złożona całość, która obejmuje wiedzę, wierzenia, sztukę, moralność, prawa, obyczaje oraz inne zdolności i nawyki nabyte przez ludzi jako członków społeczeństwa”. Minus tej definicji to wyliczenia dziedzin kultury, bo można jej zarzucić, ze to wyliczenie jest przypadkowe i dowolne i tym samym jest bardzo jednostronna;
 Historyczny → kładą one nacisk na czynnik tradycji tworzący kulturę, używają dla jej określenia takich wyrażeń jak dziedziczenie czy dorobek;
 Normatywny → akcentuje podporządkowanie normom jako właściwości zachowań kulturalnych, zwracają uwagę na jedność stylu życia charakteryzującego poszczególne kultury;
 Psychologiczny → uwzględnia w określaniu mechanizmy psychiczne kształtowania się kultury tj. proces uczenia się czy wytwarzania nawyków, zalicza się także do tej kategorii definicje określające kulturę jako aparat przystosowawczy;
 Strukturalny → charakteryzuje go koncentracja na całościowym charakterze poszczególnych kultur i ich wewnętrznym powiązaniu, definicje tego typu mówią o określonej kulturze lub o różnych kulturach, a nie o kulturze w ogóle;
 Genetyczny → kładzie nacisk na wyjaśnianie pochodzenia kultury, jej przeciwstawienie naturze, na jej charakter jako produkt społecznego współżycia ludzi.
Rozumienie kultury wg R.Lintona → kultura obejmuje 2 zasadnicze klasy zjawisk: zachowania ludzkie oraz przedmioty stanowiące rezultat tych zachowań. Zachowanie ludzkie przyjęto za podstawowy termin rozważań zgodnie z przekonaniem, że zachowanie stanowi najwłaściwsze pojęcie elementarne w analizie zjawisk społecznych i w socjologicznym ujęciu kultury. W zakres kultury nie wchodzą jednak wszystkie ludzkie zachowanie, ale tylko te, które stały się społecznym nawykiem, a więc zachowania odznaczające się regularnością właściwą dla licznych członków określonej grupy społecznej. Głównym źródłem tej regularności jest proces uczenia się – jeden z głównych mechanizmów powstawania, trwania i rozwoju kultury.
Wszystkie czynności są kulturowe są wyuczone, a więc wyłączona zostaje z kultury klasa zachowań instynktownych, których charakter określa w sposób automatyczny biologiczne dziedzictwo gatunku. Jednak nie wszystkie czynności wyuczone należy traktować jako kulturalne. Wiedza i doświadczenie człowieka mają znaczenie dla rozwoju kultury. Człowiek nie stałby się współtwórcą kultury i nie przystosowałby się do warunków życia w kulturze, gdyby jego dolności uczenia się nie wykraczały poza osobiste doświadczenia. Jego proces uczenia się przebiega w dużym stopniu na płaszczyźnie werbalnej. Umiejętność posługiwania się symbolami i komunikowania się z innymi ludźmi za pośrednictwem symboli są to specyficzne ludzkie sposoby rozszerzania zakresu wiedzy i zdobywania umiejętności praktycznych rozwiązań. Znaki symboliczne tj. przedmioty i zachowania posiadające wartość i znaczenie nadane i uznawane w kręgu ludzi, którzy się nimi posługują, stanowią istotny czynnik rozszerzania się kultury, jej trwania w czasie i gromadzeniem kulturalnego dorobku.
Najbardziej istotne elementy stanowiska współczesnej socjologii wobec zagadnienia stosunku natury i kultury można ująć w stwierdzeniu, że kultura przeciwstawna jest naturze w sensie ontogenetycznym, a wynika z natury w sensie filogenetycznym. Gatunek ludzki, jako jedyny, dojrzał do tworzenia kultury o szerokim zakresie i działalność kulturalna można uznać za jego naturalną funkcję. W tym sensie kultura nie jest przeciwieństwem. Spośród różnych określenie człowieka jako gatunku najwłaściwsze wydaje się określenie go jako zwierzęcia tworzącego kulturę.
Dziedzictwo kulturalne, które od dziesiątków lat zastaje każda jednostka kiedy się rodzi, jest bardzo rozległe i złożone. Drogi rozwoju kultury są różnorodne. Nikt nie jest w stanie wysnuć złożonej kulturalnej całości z zasobów własnej natury – każda jednostka musi być wprowadzana w kulturę swojego społeczeństwa.
Ludzie nie zawsze zdają sobie sprawę z prawidłowości własnego zachowania. Wzory kultury mogą być zatem nieuświadomione, ukryte lub otwarte, ujawione.
Możemy również mówić o tzw. ukrytych wzorach kultury – przykładem jest zastosowanie np. w językach etnicznych pewnych prawidłowości, bez odniesienia się do jasnych reguł gramatycznych. Np. pięcioletnie dziecko będzie używało błędnej form dopełniacza od wyrazu piec – kogo czego? Nie ma? Piesa:D, a dziecko angielskie utworzy liczbę mnogą od wyrazu Mouse – mouses. Dzieci nie naśladują nikogo, stosują pewien wzór; nie są świadome jakie są reguły stosowane w ich językach.
Wzory otwarte w kulturze – są to typowe dla grupy sposoby zachowania, np. w plemionach doświadczeni starcy najlepiej znają plemienne zwyczaje i mogą je przekazywać.
Wzorem otwartym jest też naśladownictwo – podporządkowywanie się normom, np. przez dzieci. Przymus wzmacnia tendencje do naśladowania.

Rozróżnienie między antropologią kulturalną, a socjologią:
a) Antropologia kulturalna – zajmuje się tylko normami i modelami kultury – metodą badawczą jest wywiad.
Etnologia = antropologia kulturalna – może być rozumiana, jako nauka, której przedmiotem jest badanie kultur/ narodów pierwotnych, obecnie nie tylko mówimy o ludach pierwotnych, ale zwracamy uwagę na badanie krajów słabo rozwiniętych, młodych narodów.
Od badań socjologicznych odróżniamy antropologię poprzez zakres badań – w tym wypadku badamy raczej małe, lokalne społeczności, metodą badawczą jest poza wspomnianym wywiadem, obserwacja. Nie stosujemy raczej technik statystycznych.
b) Socjologia – odnosi się do prawidłowości ludzkich zachowań, na drodze statystycznego zestawienia i obserwacji – metodą badawczą są próby odnalezienia statystycznych prawidłowości.

White – mówi o rozróżnieniu teorii kultury od innych zjawisk – kulturologiczna teoria kultury – kultura to wyodrębniona klasa ponad – psychicznych i ponad-społecznych zjawisk, które są obdarzone swoimi prawami. White mówi, że kultura może być wyjaśniona tylko terminami kulturowymi i nie należy doszukiwać się związków np. z socjologią. Takie podejście to wyjątek.
Granica między tymi dyscyplinami staje się coraz bardziej płynna:
- Kroeber mówi – zjawiska społeczno – kulturalne są wspólną sferą badań socjologii i antropologii;
- Herskovitz – zauważa, że gdy analizujemy zjawisko kultury, nie możemy oderwać się od ujęcia socjologicznego – dlatego, że kultura ujawnia się, gdy obserwujemy określone doświadczenia ludzi w jakiejś grupie, którzy reagują, zachowują się w określony sposób.
Potoczne rozumienie kultury, które znajduje zastosowanie i jest poważane w teoriach naukowych
Definicja Lintona – kultura to pewne wyobrażenia, reakcje uczuciowe i wzory zachowania. Rozróżniamy kulturę rzeczywistą i kulturę abstrakcyjną:
• Kultura rzeczywista – stanowi układ wyuczonych zachowań i rezultatów tych zachowań, których elementy są wspólne dla członków danego społeczeństwa i są przekazywane w jego obrębie. Zatem kultura to nie tylko ludzie zachowanie, ale również WYTWORY KULTURY. Jest to podejście potoczne, zaakceptowane w nauce – gdy mamy na myśli kulturę starożytnych Egipcjan, przychodzą nam na myśl piramidy i hieroglify, gdy myślimy o kulturze Azteków – pamiętamy o rzeźbach bazaltowych i wyjątkowej ceramice, Sumerowie = pismo klinowe, kultura odrodzenia – VI wieczne malarstwo – Leonardo da Vinci, Michał Anioł itp.
Co właściwie nie jest kulturą?
Jeśli jakieś wytwory są wyłączone z zakresu ludzkich oddziaływań, przestają należeć do kultury. Wszelkie opuszczone świątynie, zaginione cywilizacje, o których nikt nie pamięta przestają być przedmiotem kultury. Jednak gdy np. jakieś rzeźby zostaną odkryte i wystawione w muzeum – pełnią już funkcje kulturalne.
Antropologiczne ujęcie kultury – kultura jest to zintegrowana całość, która obejmuje zachowania ludzi, które przebiegają według spójnych dla tej zbiorowości wzorców, wykształconych w toku integracji + wytwory tych zachowań. Jest to ujęcie kultury w potocznym i ogólnym sformułowaniu. Co nie zmienia faktu, że prawie każdy podręcznik socjologii zawiera taką ogólną definicję. Jest ona uniwersalistyczna. Do kultury włączamy cały społeczny dorobek ludzkości – pojęcie ulega rozszerzeniu.
Istnieje postulat powstrzymywania się od ocen w ujęciu kultury. Nie oznacza to jednak, że badacz nie powinien porównywać ze sobą kultur, czy porządkować ich w zależności od bogactwa, czy typu uznania estetycznych wartości. Zasada niewartościowania oznacza, że jeśli np. jakaś kultura wydaje się uboga, nie można jej wykreślić z zakresu kultury. Zdarzało się tak np. w czasach gdy podróżnicy, konkwistadorzy spotykając tzw. ludy pierwotne, odmawiali im jakichkolwiek obyczajów, wierzeń – słowem odmawiali im kultury.
3. Fakty kulturalne – fakty społeczne.
Chcemy odpowiedzieć na pytanie, czy istnieją takie zachowania ludzi, które są społeczne, ale nie kulturalne, lub takie, które są kulturalne, ale nie społeczne.
a) Zachowania społeczne – wszelkie formy interakcji – oddziaływanie ludzi na siebie. Oddziaływanie ludzi na siebie w świecie ludzkim jest przesiąknięte normami i wzorami. Trudno szukać wielu przykładów zachowania wolnego od wpływów jakiś norm, mogą to być niemniej np. zabawy małych dzieci, zachowania zupełnie bezrefleksyjne. Jednak do ogromnej większości ludzkich zachowań nie da się wyznaczyć kategorii tych czysto społecznych = kulturowych.
b) Zachowania czysto kulturowe – łatwo wskazać przypadki zachowań o dużej doniosłości, które odnoszą się d kulturowych wzorców, ale pozostają poza interakcją międzyludzką. Np. działalność artystyczna (malarz tworzy obraz w swojej pracowni, najczęściej bez kontaktu ze społeczeństwem:D). Podkreślamy jednak, że jeśli takie wytwory nie staną się nigdy elementem interakcji, możemy je określić mianem: ślepych alei kultury. Kultura może się rozwijać w aktach odosobnionych (pisanie wierszy do szuflady, malowanie obrazów i przenoszenie ich na strych:D), ale kultura ŻYJE tylko wtedy, kiedy rozwija się na drodze międzyludzkich kontaktów (wiersze zostaną wydane, a malarz zorganizuje wystawę swoich obrazów).
c) Zjawiska społeczno – kulturalne – przeważają:D nie zawsze należy rozdzielać zjawiska społeczne od kulturalnych, jednak badacze chcą tego dokonać (jesuuu):
• Simmel – proponuje rozgraniczenie – mówi jednak, że często zjawiska kulturowe mieszają się ze społecznymi.
• Parsons – również proponuje rozgraniczenie.

4. Integracja i dezintegracja kultury.
A. Integracja kultury – pewne ujednolicenie wzorów kultury, ich przyswajanie i przekazywanie. Zdaniem Reinfelda w tej kwestii najłatwiej badać społeczności lokalne – stanowiące zintegrowaną całość, w obrębie której zamyka się: struktura społeczna, jednolity typ osobowości, poglądu na świat, historycznego doświadczenia.
Benedict – ukazuje dwie skrajne koncepcje konfiguracji kulturalnych wzorców:
• Kultura apollińska – dla niej charakterystyczny jest umiar, opanowanie, dążenie do wyeliminowania konfliktu – reprezentant : plemię Indian Zuni z Nowego Meksyku
• Kultura dionizyjska – wyraża zasadę uniesienia, gwałtownego wyładowania emocji, ekspresja, namiętność, sex, imprezy, winko, chlanie, skręty.. wiadomo:D – kultura Kwakiutlów – rybaków kolumbijskich.
Proces przekazywania i przyjmowania określonych wzorów kulturowych podporządkowany jest normom społecznym. Zasada integracji nie zawsze działa z automatyczną doskonałością. Np.: człowiek współczesny żyje w ramach zmiennych kręgów społecznych, dlatego musi być w pewnych warunkach gotów do odrzucenia przyswojonych elementów kultury – np. nie zawsze stosowne jest zakładanie regionalnych strojów i mówienie gwarą.
B. Dezintegracja kultury – burzy/ narusza uporządkowany system społeczny. Może doprowadzić do zachwiania poczucia bezpieczeństwa, rodzi napięcie nerwowe i wewnątrzgrupowe konflikty. Jeśli obejmuje ona całe społeczeństwo może doprowadzić do całkowitej zagłady danej kultury (przykład wielu grup pierwotnych, które uległy zniszczeniu). Procesy dezintegracji następują nawet w mniejszej grupie społecznej – przykład rodzina: dezintegracja tradycyjnych form życia rodzinnego – dziś młodzież z terenów wiejskich ma o wiele większe możliwości zdobycia wykształcenia, przez co zmiany warunków swojego życia, niż mieli ich rodzice. Rodzi się dystans między pokolenieniami.