Przedstawicielstwo

Osoby fizyczne i osoby prawne nie zawsze muszą działać osobiście w obrocie cywilnoprawnym. Mogą, czy też czasami wręcz muszą, skorzystać 2 pomocy przedstawiciela. Zaznaczyć trzeba, że niektóre czynności prawne nie mogą być jednak dokonane przez przedstawiciela (np. sporządzenie testamentu). Przedstawicielstwo polega na tym, że osoba zwana przedstawicielem dokonuje z osobą trzecią - w imieniu reprezentowanego - czynności prawnej, która ma wywrzeć skutek bezpośrednio na reprezentowanym. Nikt jednak nie może samowolnie ingerować w cudzą sferę prawną. Dlatego, aby działanie przedstawiciela osiągnęło zamierzony rezultat, tj. by wywarło odpowiedni skutek między reprezentowanym a osobą trzecią, przedstawiciel musi mieć tzw. umocowanie. Umocowanie to kompetencja do działania, przysługująca przedstawicielowi albo z mocy ustawy, albo na podstawie oświadczenia woli reprezentowanego (art. 96 kc). W zależności od tego wyodrębnia się dwa rodzaje przedstawicielstwa:
a) Przedstawicielstwo ustawowe to taki rodzaj przedstawicielstwa, w którym umocowanie do działania w cudzym imieniu nie opiera się na oświadczeniu woli reprezentowanego, ale wynika z przepisów prawnych. Przedstawicielem ustawowym może być tylko osoba określona w ustawie, np, rodzice sprawujący nad dzieckiem władzę rodzicielską czy opiekun ustanowiony przez sąd. Przedstawicielem ustawowym może być wyłącznie osoba posiadająca pełną zdolność do czynności prawnych.
b) Pełnomocnictwo jest rodzajem przedstawicielstwa, w którym umocowanie do działania płynie ze specjalnego upoważnienia udzielonego przez reprezentowanego. Pełnomocnikiem może być także osoba posiadająca ograniczoną zdolność do czynności prawnych. Można wyodrębnić różne rodzaje pełnomocnictw
> pełnomocnictwo ogólne,
> pełnomocnictwo szczególne,
> pełnomocnictwo rodzajowe,
> pełnomocnictwo domniemane,
> reprezentacja wzajemna małżonków,
> prokura,
> pełnomocnictwo w administracji.
W pełnomocnictwie ogólnym nie wskazuje się wyraźnie czynności, których ma dokonać pełnomocnik. Jest on upoważniony do działania w sprawach tzw. zwykłego zarządu. Może więc dokonywać czynności prawnych związanych z normalną, codzienną eksploatacją rzeczy. W pełnomocnictwie szczególnym wyraźnie określona jest konkretna czynność, która winna być dokonana przez pełnomocnika (art. 98 kc). Pełnomocnictwo rodzajowe określa pewien rodzaj czynności, których ma dokonywać pełnomocnik (np. pełnomocnictwo procesowe). Pełnomocnictwo domniemane polega na przyjęciu założenia, iż osoba znajdująca się w lokalu przedsiębiorstwa przeznaczonego do obsługi i tam działająca (sprawiająca wrażenie osoby związanej z prowadzeniem zakładu) jest umocowana do czynności zwykle tam dokonywanych (art. 97 kc). W razie przemijającej przeszkody małżonkowie mogą działać za siebie nawzajem w sprawach zwykłego zarządu bez wyraźnego pełnomocnictwa. Jest to działanie w ramach tzw. reprezentacji wzajemnej małżonków, przewidzianej przez kodeks rodzinny i opiekuńczy (art- 29). Specyficznym rodzajem pełnomocnictwa jest tzw. prokura. To pełnomocnictwo udzielane przez spółki handlowe. Ze względu na szeroki zakres musi być ono ujawnione w rejestrze handlowym prowadzonym przez sąd. Prokurent nie jest osobą prowadzącą sprawy spółki (podejmującą decyzje gospodarcze). Prokura uprawnia prokurenta do wszystkich czynności sądowych i pozasądowych, jakie są związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa spółki, z tym że do zbycia przedsiębiorstwa, wydzierżawienia i ustanowienia na nim prawa użytkowania oraz do zbywania i obciążenia nieruchomości potrzeba wyraźnego upoważnienia spółki. Prokura może być udzielona jednej osobie (tzw. prokura samodzielna) lub kilku osobom, które muszą reprezentować spółkę razem (tzw. prokura łączna). Prokura może być odwołana w każdym czasie. Wygasa ona wskutek ogłoszenia upadłości kupca (spółki). Organy administracji mogą w stosunkach cywilnoprawnych działać przez pełnomocnika. Jest nim np. pracownik organu, któremu udziela się specjalnego umocowania. Jednak umocowanie może też wynikać z samego faktu sprawowania przez pracownika określonej funkcji, z którą wiąże się dokonywanie czynności prawnych danego rodzaju. Mamy wtedy do czynienia z tzw. pełnomocnictwem w administracji, przypominającym wyżej zasygnalizowane pełnomocnictwo domniemane. Jeśli chodzi o bardzo ważną kwestię sposobu udzielenia pełnomocnictwa, obowiązuje generalna zasada, że forma oświadczenia woli mocodawcy może być dowolna. Od tej zasady są liczne wyjątki. Jeśli pełnomocnictwo zawiera umocowanie do dokonania czynności prawnej, dla której pod sankcją nieważności została przewidziana forma szczególna, wtedy winno być sporządzone w tej samej formie. Można powiedzieć, że forma czynności prawnej pociąga za sobą formę pełnomocnictwa udzielanego do dokonania tej czynności. Jeśli wiec np. pełnomocnictwo ma być udzielone do przeniesienia własności nieruchomości, to musi być dokonane w formie aktu notarialnego. Ponadto, dla określonych pełnomocnictw, przepis szczególny może wymagać konkretnej formy, np. pełnomocnictwo ogólne wymaga zwykłej formy pisemnej. Działanie bez umocowania lub z przekroczeniem jego granic nosi nazwę pełnomocnictwa rzekomego. Działanie pełnomocnika rzekomego (tzw. falsus procurator - nieprawdziwy pełnomocnik) nie rodzi skutków prawnych dla reprezentowanego. Wygaśnięcie pełnomocnictwa następuje z powodu:
> okoliczności wskazanych w treści samego pełnomocnictwa (np. dokonanie czynności, upływ terminu, na jaki pełnomocnictwo zostało udzielone),
> utraty przez pełnomocnika zdolności do czynności prawnych (ograniczenie pełnomocnika w zdolności do czynności prawnych nie powoduje wygaśnięcia umocowania),
> śmierci pełnomocnika lub mocodawcy,
> odwołania pełnomocnictwa