Polityka fiskalna i bezrobocie

PRACA KONTROLNA Z GOSPODARKI
I GOSPODAROWANIA

TEMATY:

1. Scharakteryzuj funkcje fiskalną państwa.
2. Przyczyny zjawiska bezrobocia







1. Scharakteryzuj funkcję fiskalna państwa.


Funkcja fiskalna państwa wyraża się w polityce fiskalnej państwa.

W tradycyjnym ujęciu polityka fiskalna oznacza decyzje rządu dotyczące wydatków i podatków. Tak rozumiana polityka fiskalna spełnia dwie podstawowe funkcje: zapewnia finansowanie i kształtowanie wydatków publicznych z jednej strony oraz zapewnia funkcjonowanie systemu podatkowego, gromadzącego środki na ten cel, z drugiej.
Współcześnie zakres celów stawianych przed polityką fiskalną jest znacznie szerszy. Wykorzystuje się ją bowiem jako czynnik oddziaływania na aktywność podmiotów gospodarczych, zabezpieczenie podstawowych potrzeb socjalnych społeczeństwa, ograniczenie rozmiarów bezrobocia i kształtowanie stabilizacyjne ogólnej koniunktury.

Polityka fiskalna w tym szerokim znaczeniu została skonstruowana przez J.M. Keynesa, którego zdaniem państwo powinno aktywnie oddziaływać na przebieg procesów gospodarczych. Dla tego autora stanem normalnym w gospodarce jest nierównowaga, stan równowagi jest zaś celem, do którego gospodarka powinna zmierzać. Osiągnięcie tego celu jest według Keynesa możliwe tylko w warunkach ingerencji państwa w gospodarkę. W teorii ekonomii koncepcja ta nosi miano interwencjonizmu państwowego.

Wg Milewskiego polityka fiskalna opiera się na wykorzystaniu podatków i wydatków budżetowych do stabilizacji gospodarki i realizacji innych celów ekonomicznych i społecznych. Instrumenty te mogą być wykorzystane w różny sposób.

Można mówić o:
2. Aktywnej polityce fiskalnej, i
3. Pasywnej polityce fiskalnej.

Aktywna polityka fiskalna polega na podejmowaniu takich konkretnych decyzji dotyczących zmian dochodów i wydatków budżetowych, które pozwolą osiągnąć zamierzone w danej sytuacji cele gospodarcze.


Natomiast pasywna polityka fiskalna polega na wykorzystaniu właściwej niektórym instrumentom wrażliwości na zmiany poziomu dochodu narodowego, zatrudnienia i innych wielkości ekonomicznych. Instrumenty te niejako samoczynnie, bez potrzeby podejmowania konkretnych decyzji dostosowawczych, reagują na zmianę koniunktury.
Określa się więc je jako automatyczne stabilizatory koniunktury.

Aktywna polityka fiskalna polega na świadomym interwencjonizmie, wymagającym każdorazowo podejmowania decyzji o wykorzystaniu konkretnych instrumentów fiskalnych, takich jak: zwiększenie lub ograniczenie wydatków budżetowych na określone cele, zmiana stawek i zasad opodatkowania, zmiana zasad subwencjonowania przedsiębiorstw, oraz określenia sposobu, zakresu i terminu, w jakim instrumenty te zostaną wykorzystane. Decyzje takie prowadzą z reguły do wzrostu udziału wydatków budżetowych w dochodzie narodowym. Krytykowane są one przez zwolenników polityki liberalnej.
Istotną słabością aktywnej polityki fiskalnej jest także to, ze decyzje dotyczące korygowania instrumentów fiskalnych wymagają zmian legislacyjnych w trakcie realizacji programów budżetowych. Prowadzi to do opóźnień w działaniu tych instrumentów. Duże opóźnienia w stosowaniu narzędzi fiskalnych mogą nie tylko wpływać na osłabienia polityki interwencyjnej, ale także podważać sens jej wykorzystania ze względu na zmieniającą się sytuację gospodarczą .

Polityka fiskalna lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych zaczęła w coraz większym stopniu przybierać pasywny charakter, opierając się na głównie na wykorzystaniu instytucjonalnych właściwości gospodarki, która bez specjalnej bezpośredniej ingerencji władz administracyjnych działa w kierunku dławienia koniunkturalnych wahań dochodu narodowego i zatrudnienie.
Niektóre wydatki i dochody rządowe, poza tym że mogą być wykorzystane jako narzędzia świadomego interwencjonizmu, mają tę właściwość, że działają niejako samoczynnie, wpływają na kształtowanie się globalnego popytu i w ten sposób oddziałują stabilizująco na gospodarkę. Właściwość taką mają np. podatki. Wzrost dochodów ludności lub przedsiębiorstw automatycznie sprawia, że dochody budżetu państwa wzrastają. Dzieje się to bez potrzeby dokonywania jakichkolwiek zmian w zasadach opodatkowania, trybie poboru podatków itp. Często powiada się więc, że niektóre instrumenty fiskalne charakteryzują się dużą wrażliwością na zmiany sytuacji gospodarczej, mają niejako wbudowaną giętkość stabilizacyjną. Są one określane jako automatyczne stabilizatory koniunktury, co sugeruje, że działają samoczynnie, bez potrzeby ingerencji państwa. Co prawda uruchomienie ich nie wymaga decyzji władz administracyjnych, jednak ich ustanowienie, np. określenie zasad opodatkowania różnych rodzajów dochodów, zasad i trybu przyznawania zasiłków dla bezrobotnych, zasad subwencjonowania rolnictwa, jest zadaniem państwa.

Automatyzm tych środków polega na tym, że:
1. po zatwierdzeniu zaczynają one działać bez konieczności wprowadzania częstych korekt na skutek zmian sytuacji gospodarczej,
2. siła i zakres ich działania zależą od niemal wyłącznie od zmiany poziomu aktywności gospodarczej.

Do najważniejszych automatycznych stabilizatorów koniunktury należy zaliczyć:
− podatki od dochodów ludności,
− podatki od przedsiębiorstw,
− podatki pośrednie (nakładane na artykuły konsumpcyjne),
− zasiłki dla bezrobotnych i inne formy świadczeń społecznych oraz programy dla rolnictwa.
Od automatycznych stabilizatorów koniunktury oczekuje się, aby w okresach recesji hamowały spadek globalnego popytu, a w okresach ekspansji hamowały jego wzrost.
Automatyczne stabilizatory koniunktury, poprzez oddziaływanie na globalny popyt, mogą zmniejszać wahania gospodarki w krótkim czasie. Natomiast nie stwarzają warunków do zasadniczej zmiany istniejącej sytuacji gospodarczej. Ich zadaniem jest dążenie do utrzymania pewnego poziomu aktywności gospodarczej poprzez obronę wyjściowych rozmiarów popytu globalnego, niezależnie od tego, na jakim poziomie popyt się ustabilizował ( i przy jakim poziomie zatrudnienia).
Automatyczne stabilizatory koniunktury nie są więc w stanie zapewnić warunków zrównoważonego wzrostu, który wymaga jednakowego i zarazem wysokiego tempa wzrostu mocy wytwórczych, zatrudnienie i efektywnego popytu ludności. Z tego względu zwolennicy interwencjonizmu państwowego widzą potrzebę wspomagania automatycznych stabilizatorów aktywnymi formami oddziaływania na procesy.



Polityka fiskalna, stanowiąc integralny element interwencjonizmu państwowego, powinna zapewnić realizację następujących celów:

1. pełne zatrudnienie – walka z bezrobociem stanowi kluczowy cel polityki fiskalnej,
2. stabilizacja cen i walka z inflacją,
3. wzrost gospodarczy,
4. równowaga bilansu płatniczego,
5. sprawiedliwość społeczna i eliminacja ubóstwa,
6. efektywny podział zasobów ekonomicznych i ochrony środowiska.
Realizacja wymienionych celów wymaga użycia określonych instrumentów. Ogólnie rzecz biorąc, instrumentarium polityki fiskalnej stanowią podatki i wydatki rządowe.

Najważniejszymi jednak instrumentami polityki fiskalnej są:

1. polityka kredytowa (inwestycyjna). W okresie kryzysu zadaniem państwa jest stymulowanie popytu, co można osiągnąć przez wzrost inwestycji. Inwestycje będą wzrastały wtedy, gdy przedsiębiorcy uzyskają w bankach kredyty na korzystnych warunkach. Sprzyjać temu może określona polityka państwa, polegająca na obniżeniu stopy procentowej, obniżeniu rezerwy bankowej w bankach komercjalnych lub obniżeniu stopy redyskontowej stosowanej przez bank centralny wobec banków komercjalnych. Tego rodzaju operacje prowadzone przez rząd określa się jako operacje na otwartym rynku kredytowym.

2. polityka podatkowa i zasada przyspieszonej amortyzacji. W okresie kryzysu państwo obniża stopę podatkową, by w rękach przedsiębiorców pozostawić większą ilość środków pieniężnych, którą mogliby oni przeznaczyć na inwestycje. Zasada przyspieszonej amortyzacji polega na tym, że państwo skraca okres amortyzacji, co w efekcie oznacza sztuczne zwiększenie kosztów i zmniejszenie zysków przedsiębiorców. Zmniejszenie podstawy opodatkowania oraz dodatkowo zmniejszanie stopy podatkowej powoduje, iż przedsiębiorcy dysponują większymi zasobami pieniężnymi, które mogą przeznaczyć na inwestycje. W okresie rozkwitu państwo postępuje w tej sprawie wręcz odwrotnie;

3. polityka pieniężna. Ma na celu wzmocnienie działania trzech wymienionych instrumentów. Polega ona na sterowaniu poziomem emisji pieniądza papierowego. W okresie kryzysu państwo, dążąc do zwiększenia popytu, który jest za niski w stosunku do podaży towarów i usług na rynku, stara się zwiększyć emisję pieniądza. Manewr ten grozi niebezpieczeństwem pojawienia się inflacji. Oznacza to, iż zwiększenie emisji pieniądza spowodowałoby tylko wzrost cen, gospodarka zaś nadal pozostałaby w stanie kryzysu. W fazie rozkwitu państwo hamuje emisję pieniądza papierowego;

4. planowanie gospodarcze. W gospodarce rynkowej planowanie gospodarcze ma charakter indykatywny (nie dyrektywny). Specjalne służby planistyczne, opracowując krótko- i długoterminowe plany, wskazują przedsiębiorstwom i organom państwowym warunki niezbędne do utrzymania równowagi gospodarczej. Planowanie to ma najczęściej charakter wieloletnich programów, np.4-, 5- czy 6-letnich, z wyraźnie określonymi priorytetami gospodarczymi. Najbardziej rozwinięte planowanie gospodarcze o takim charakterze występuje we Francji;

5. tworzenie silnego sektora publicznego. Sektor publiczny obejmuje urzędy oraz przedsiębiorstwa państwowe, federalne, stanowe, wojewódzkie, miejskie (municypalne) itd. Przedsiębiorstwa państwowe najczęściej tworzono wtedy, gdy prywatny business nie chciał inwestować w określone dziedziny życia gospodarczego ze względu na niską rentowność. Ponieważ chodziło tutaj o kolej, wodociągi, telefony, pocztę i telegraf czy o gazociągi, tj. dziedziny gospodarki niezbędne do normalnego funkcjonowania społeczeństwa, więc musiało wkroczyć państwo bądź władze regionalne czy municypalne, tworząc własne przedsiębiorstwa użyteczności publicznej. Sektor publiczny to nie tylko przedsiębiorstwa publiczne, ale i potężne centrum polityczno-gospodarcze, które może określać politykę makroekonomiczną, koordynując tym samym funkcjonowanie gospodarki.

Współczesne gospodarki rynkowe są nękane przez cztery plagi: inflację, bezrobocie, deficyt budżetowy i recesję (brak wzrostu gospodarczego). Te wzajemnie powiązane zjawiska nie omijają i naszej gospodarki. Według ocen międzynarodowych kół finansowych i gospodarczych, Polska jest wprawdzie najbardziej zaawansowana w procesie przekształcania ustroju gospodarczego i ma najbardziej prężną gospodarkę spośród krajów wychodzących z systemu planowo-nakazowego, jednak nadal ma kłopoty z deficytem budżetowym i inflacją.



2. Przyczyny zjawiska bezrobocia.

Problematyka bezrobocia i zatrudnienia od dawna przyciąga uwagę teoretyków i polityków gospodarczych. Jest jednym z kluczowych problemów współczesnego kapitalizmu. Stało się jasne, że zjawisko jest poważnym problemem społecznym i ekonomicznym o wielu negatywnych konsekwencjach dla gospodarki jako całości i bezrobotnych osób. Nie tylko oznacza ono bowiem niewykorzystane części siły roboczej i niższą produkcję, ale również pogorszenie poziomu życia osób bezrobotnych, frustrację, i niezadowolenie i rozwój niekorzystnych zjawisk społecznych.
Reakcją teorii ekonomii na ten kryzys była teoria J.M. Keynesa, który podjął próbę wyjaśnienia mechanizmów powstania bezrobocia oraz sposobów jego zwalczania. Podkreślając możliwość utrzymywania się bezrobocia w wolnorynkowej gospodarce, Keynes podważył zarazem zakorzeniona głęboko wiarę w sprawie funkcjonowanie wolnego rynku, stanowiącą podstawy kanon teorii klasycznej i neoklasycznej.

Aby dobrze scharakteryzować zjawisko bezrobocie trzeba najpierw opisać czym jest bezrobocie, przedstawić klasyfikacje, a na końcu przyczyny.

W Polsce bezrobocie pojawiło się w 1990 roku.
W latach 1990 – 1998 zjawisko bezrobocia kształtowało się następująco:

Lata Bezrobocie w Tysiącach
1990 1126,1
1991 2155,6
1992 2509,3
1993 2889,6
1994 2838
1995 2628,8
1996 2359,5
1997 1826,4
1998 1831,4




POJĘCIE BEZROBOCIA


BEZROBOCIE - zjawisko społeczno - ekonomiczne, które polega na pozostawaniu bez pracy pewnej części ludności w wieku produkcyjnym, gotowej do jej podjęcia na typowych warunkach istniejących w gospodarce. Ekonomia neoklasyczna źródeł bezrobocia szuka w różnych ograniczeniach mechanizmów rynkowych. Przedstawiciele szkoły keynesowskiej uważają zaś, że bezrobocie jest konsekwencją pełnej swobody na rynku, która powoduje, że nie dostateczny jest popyt na towary i zmusza to producentów do obniżenia produkcji oraz zatrudnienia. Aktywna polityka państwa zmierzająca do redukcji bezrobocia polega na wykorzystaniu instrumentów fiskalnych i pieniężnych w skali mikroekonomicznej, sprowadza się zaś m.in. do organizowania szkoleń zawodowych dla bezrobotnych, poszerzania usług świadczonych przez biura pracy, tworzenia dodatkowych miejsc pracy dla określonych grup bezrobotnych. Do typowo pasywnych instrumentów stosowanych przez państwo należy wypłacanie zasiłku dla bezrobotnych. Specyficzny typ bezrobocia tzw. bezrobocie ukryte występowało w gospodarce socjalistycznej. Polegało ono na występowaniu nadwyżki wolnych miejsc pracy, chociaż zmniejszenie zatrudnienia nie spowodowałoby zakłóceń w pracy zakładu wręcz przeciwnie, zwiększyłoby jego efektywność. źródłem takiego stanu było przyjęte przez państwo socjalistyczne założenie o wyższości gospodarki socjalistycznej nad kapitalistyczną.
Ewolucja państw socjalistycznych w stronę wolnego rynku sprawiła, że bezrobocie to przekształciło się w bezrobocie jawne, które w Polsce w 1993r. wyniosło 14%. W państwach Wspólnoty Europejskiej W tym samym roku bezrobocie wzrosło do poziomu 10,6% i zostało uznane przez Unię Europejską za najważniejszy problem w polityce gospodarczej.
W każdej gospodarce istnieje rynek pracy, a bezrobocie wynika z dwóch zasadniczych wielkości: popytu na prace i jej podaży.

Popyt na prace oznacza liczbę i strukturę miejsc pracy, która jest oferowana przez pracodawców w skali makroekonomicznej.

Podaż na pracę to liczba osób gotowych do pracy za oferowaną płacę w określonym czasie na określonym rynku.

Równowaga rynkowa na rynku pracy to sytuacja gdzie popyt na pracę = podaży siły roboczej.

Obecnie rynek pracy w Polsce znajduje się w sytuacji nadwyżki siły roboczej co jest okazją dla pracodawców by oferować niższą płacę za tę samą pracę za którą w sytuacji równowagi rynkowej na rynku pracy pracodawca musiałby zapłacić więcej.
Zjawisko bezrobocia zatem najprościej można określić jako nadwyżkę podaży siły roboczej na rynku pracy nad popytem na prace w danym sektorze.


KLASYFIKACJA BEZROBOCIA

W gospodarce polskiej istnieje zjawisko masowego bezrobocia. Zgodnie z tą maksymą nauki ekonomiczne sklasyfikowały bezrobocie w zależności od kryterium:
1) biorąc pod uwagę przyczyn powstawania bezrobocia możemy je podzielić na:
• bezrobocie normalne w skład którego wchodzą:
frykcyjne – jest to nieunikniona forma bezrobocia, gdyż na rynku pracy następują nieustanne przemieszczenia siły roboczej na przestrzeni:
 regionów gospodarczych,
 sektorów gospodarczych,
 działów gospodarczych,
 gałęzi gospodarczych,
 przedsiębiorstw
dobrowolne – ta forma wynika z braku potrzeby podjęcia pracy; to określona liczba bezrobotnych w wieku produkcyjnym (kobiety do 60 roku życia, mężczyźni do 65 roku życia) zdolnych do podjęcia pracy, która z jakichś powodów nie podejmuje pracy.
sezonowe - występuje wówczas redukcja popytu na prace sezonowe w takich działach gospodarki narodowej, jak: rolnictwo, budownictwo lub transport.
strukturalne – powstaje w rezultacie niedopasowań struktury podaży i popytu na siłę roboczą przede wszystkim w aspekcie regionalnym.
Bezrobocie normalne występuje w gospodarce zawsze i jest nieuniknione. Nie powinno ono przekraczać 3 do 4,5% zasobów siły roboczej. Przy takiej wysokości występuje równowaga na rynku pracy.
2) ze względu na przestrzenne zróżnicowanie bezrobocia:

 lokalne
 powszechne
3) ze względu na uwarunkowania demograficzne i społeczno – zawodowe:

 bezrobocie kobiet
 bezrobocie mężczyzn
 bezrobocie młodzieży
 bezrobocie robotników wykwalifikowanych i niewykwalifikowanych
 bezrobocie poszczególnych kategorii zawodowych
4) ze względu na czas trwania:

 krótkotrwałe do 3 miesięcy
 średniookresowe 4 – 6 miesięcy
 długookresowe 7 – 12 miesięcy
 długoterminowe powyżej 12 miesięcy
5) inne rodzaje bezrobocia:

 przymusowe – określona liczba osób, która chce podjąć pracę, a nie może jej podjąć z powodu nadwyżki siły roboczej nad oferowanymi miejscami pracy.
 chroniczne - określona liczba w osób wieku produkcyjnym, która ze różnych względów nie może być zatrudniona np.: zły stan zdrowia.

PRZYCZYNY BEZROBOCIA

Przyczyn powstawania masowego bezrobocia jest bardzo wiele, jednak największą stanowią przekształcenia polityczno – gospodarcze państwa na początku lat 90-tych XX wieku, a są to:
 przekształcenia organizacyjne przedsiębiorstw
 prywatyzacja
 likwidacja państwowych zakładów

Jednak na masowe bezrobocie miały także wpływ takie przyczyn, jak:
 niskie kwalifikacje pracowników ( 7% ludności w wieku produkcyjnym w roku 1998 posiadało wykształcenie wyższe)
 zacofanie gospodarcze wielu regionów kraju ( szczególnie zauważalne jest ono we wschodniej (południowo i północno ) części kraju
 globalizacja gospodarki i rewolucja naukowo – techniczna
 opóźnienia procesu głębokich przemian branż surowcowych
 zakończenie okresu zimnej wojny
 niedoświadczona kadra pracownicza
 bariera budowniczo – mieszkaniowa
 nadmierny fiskalizm ( to zniechęca do rozpoczęcia własnej działalności gospodarczej )
 bariery socjopsychologicznei niedostatek indywidualnej przedsiębiorczości
 słabość systemu rynku pracy
 niedostatek pieniędzy na aktywne zwalczanie bezrobocia
 brak współpracy systemu szkolnictwa z instytucjami systemu pracy




Bibliografia:
Begg D., „Ekonomia. Tom II Makroekonomia”, PWESA, wydanie 3, Warszawa 2004 r.,
Milewski R., „Elementarne zagadnienia ekonomii”, PWN, wydanie 2, warszawa 2002 r.,

Internet:
WWW.bib.int.pl
WWW.encyklopediapwn.pl
WWW.google.pl
WWW.NBPortal.pl
WWW.students.e-tools.pl
WWW.ściąga.pl