Polityka gospodarcza

Polityka gospodarcza – polega na określeniu celów danego systemu gospodarczego oraz sposobów, środków, metod prowadzących do osiągania tych celów, zgodnie z regułami nauk ekonomicznych.
Przesłania polityki gospodarczej:
1. ochrona prawna:
- sprawne funkcjonowanie rynku wymaga pewnej ochrony ze strony państwa
- większość transakcji nie następuje bezpośrednio , występuje rozdzielenie wykonania usługi i wynagrodzenia za nią.
- wykorzystywanie luk w prawie
- brak zasad etycznych w zachowaniu jednostek gospodarczych
2. niedoskonałość rynku:
- niedoskonała konkurencja,
- występowanie monopoli
- ochrona przed wzrostem cen
- uregulowania antymonopolowe
- państwo musi czuwać nad „zdrową” konkurencją
3. dobra publiczne:
- oparte o zasadę nie wyłączności, tzn. użytkowanie przez jedną osobę dobra p., nie oznacza, iż równocześnie nie mogą być te dobra użytkowane przez innych ludzi.
- duże koszty społeczne związane z istnieniem dóbr publicznych
4. efekty zewnętrzne:
- koszty społeczne lub korzyści
- pojawiają się gdy decyzje produkcyjne i konsumpcyjne podmiotów wpływają na konsumpcje i produkcje innych podmiotów (nie przez cenę)
- rola państwa w pokrywaniu kosztów i rozdzielaniu korzyści
- korzyści: oświata koszty: zanieczyszczenie środowiska
5. Niedoskonałość gospodarki:
- fluktuacje mechanizmu rynkowego
- zawodność niewidzialnej ręki rynku
- rola państwa w łagodzeniu recesji i pobudzaniu rynku
- polityka fiskalna
6. Dobra społeczne korzystne i nie korzystne:
- preferencje indywidualne odbiegają od preferencji społecznych
- wolny rynek mógłby doprowadzić do zwiększenia produkcji odór niekorzystnych (alkohol, papierosy)
- dobra korzystne: oświata
- państwo powinno zmieniać negatywne preferencje
7. występowanie nierównomiernego podziału dochodu:
- rynek nie koryguje różnic w bogactwie
- im bardziej liberalna polityka tym większe różnice w osiąganych dochodach
- rola państwa w korygowaniu rozpiętości dochodów przez wtórny ich podział
PODMIOT PLITYKI GOSPODARCZEJ:
władza państwowa:
- centralne organy władzy
- samorządy
- ponad narodowe podmioty polityki ekonomicznej




PRZEDMIOT POLITYKI GOSPODARCZEJ:
Przedmiotem oddziaływania polityki gospodarczej jest gospodarka narodowa


POLITYKA EKONOMICZNA:
- działalność państwa wpływająca na gospodarkę
- wiedza o tej działalności
Funkcje:
- pozytywna – służy poznaniu i opisaniu rzeczywistości
- normatywna – wskazuje możliwe i pożądane kierunki oraz sposoby jej przeobrażania
Ekonomię polityczną traktuje się jako naukę pozytywną natomiast politykę ekonomiczną zalicza się do nauk normatywnych
POLITYKA GOSPODARCZA JAKO TEORIA I PRAKTYKA
Praktyka – zjawisko kształtowania przez władzę państwa pożądanego przez nie stanu gospodarki
Teoria – dyscyplina naukowa opisująca i objaśniająca praktykę gospodarczą
(zobacz tabelka zeszycie!!!).
Warunki zadowolenia społecznego:
- wzrost gospodarczy
- kontrolowana inflacja
- ograniczony wzrost bezrobocia
- redystrybucja dochodów
Inflacja a bezrobocie:
- 1958 A.W. Philips – krzywa Philipsa dowodzi, że wyższej stopie inflacji towarzyszy niższa stopa bezrobocia i odwrotnie. Sugeruje to że możemy wybrać niższe bezrobocie za cenę wyższej inflacji lub odwrotnie
Obserwacje poczynione w późniejszych okresach dowiodły, iż zależność ta jest słuszna tylko w krótkim okresie czasu.
Stopa bezrobocia może się zmniejszyć chwilowo pod wpływem nieoczekiwanego wzrostu poziomu cen:
Wzrost cen>>>> przedsiębiorstwa zwiększają produkcje i zatrudnienie>>>> spada bezrobocie (złudzenie)
W dłuższym okresie czasu zaczynają rosnąć płace>>>> przedsiębiorstwa ograniczają zatrudnienie>>>>> bezrobocie wzrasta

W długim okresie czasu wymienialność między stopą inflacji a stopą bezrobocia nie istnieje, a długookresowa krzywa Philipsa przyjmuje postać pionowej prostej przecinającej oś odciętych w punkcie określającym naturalną stopę bezrobocia (2,5%).
Jedynie przy stopie bezrobocia równej jej naturalnemu poziomowi możliwy jest stabilny poziom inflacji, wyższe lub niższe bezrobocie oznacza przyśpieszenie lub przyhamowanie procesów inflacyjnych
Nie ma sposobu utrzymania bezrobocia na poziomie niższym od jego wartości naturalnej bez rozkręcania spirali inflacji

Wzrost gospodarczy a inflacja:
Długookresowym źródłem wzrostu gospodarczego mogą być jedynie innowacje technologiczne i organizacyjne, co wymaga przedsięwzięć inwestycyjnych
Inflacja powoduje zmianę warunków zaciągania i spłacania kredytów inwestycyjnych.
Wzrost poziomu cen powoduje, że ludzie czują się mniej zamożni i zaczynają oszczędzać. Spadek konsumpcji obniża inwestycję i w konsekwencji poziom dochodu narodowego.
Spadek poziomu cen powoduje wzrost wydatków konsumpcyjnych (inwestycyjnych) i wzrost realnego bogactwa.


Wpływ inflacji na procesy inwestycyjne i wzrost gospodarczy (z uwzględnieniem relacji z zagranicą).

Wzrost inflacji


Wzrost cen dóbr importowanych i paliw WG Spadek wiarygodności państwa


Deprecjacja waluty krajowej wycofanie się zagranicznego kapitału

Wzrost gospodarczy a bezrobocie:
Bezrobocie i wzrost gospodarczy są skorelowane ujemnie.
Bezrobocie oznacza niewykorzystanie potencjalnych zasobów
Wzrost gospodarczy o charakterze długookresowym może wynikać albo ze zwiększenia zaangażowania czynnika produkcji, albo zwiększenia produktywności
Wysokiemu poziomowi bezrobocia towarzyszy wysoki poziom produktu którego wytwarzania zaniechano.
Prawo OKUNA:
Stopa bezrobocia

DN

Dla każdego % wzrostu rzeczywistej stopy bezrobocia powyżej jej naturalnego poziomu (b. dobrowolne – frykcyjne, strukturalne – klasyczne w warunkach równowagi rynku pracy) luka PNB (różnica między potencjalnym a rzeczywistym PNB) powiększy się o 2,5%
Wzrost gospodarczy a redystrybucja dochodów:
Wpływ redystrybucji dochodów na wzrost gospodarczy budzi kontrowersje
Z jednej strony zapewnienie dochodów i rozwinięty system socjalny zwiększ poczucie bezpieczeństwa i skłonność do inwestowania.
Z drugiej strony rozbudowany system redystrybucji dochodów wiąże się z ponoszeniem kosztów w postaci obciążeń podatkowych, co zmniejsz możliwości inwestowania.
Zasiłki zniechęcają do podejmowania pracy

Wzrost wydatków rządu powoduje obniżenie wydatków osób prywatnych, co w końcowym etapie jest źródłem niskiej skuteczności polityki fiskalnej państwa – tzw. efekt wypychania.
Redystrybucja dochodu a bezrobocie:
Redystrybucja dochodu od osób o wysokich dochodach na rzecz osób o dochodach niskich powoduje przesunięcie dochodu do grupo wykazujących większą krańcową skłonności do konsumpcji powoduje to zwiększenie wielkości zagregowanego popytu >>>> poprawa koniunktury >>>> organicznie bezrobocia cyklicznego.
UWAGI:
- możliwość wywołania skutków inflacyjnych
- spadek poziomu bezrobocia jedynie o doraźnym charakterze
- wytworzenie grup osób zakładających z góry życie z uzyskanych zasiłków.
Redystrybucja dochodu a inflacja:
- każda zmiana stopy inflacji wywołuje skutki redystrybucyjne, powodujący niekorzystne zakłócenia procesów gospodarczych
- skuteczność redystrybucji dochodów jest ograniczona (niedobór towarów, ucieczka od pieniądza)
- stymulowanie aktywności gospodarczej poprzez wydatki budżetowe może wzmocnić tendencje inflacyjne (wydatki te przeznaczane są na konsumpcje).
NARZĘDZIA POLITYKI GOSPODARCZEJ ZWOLENNIKÓW PODEJŚCIA POPYTOWGO:
Keynsizm Neoklasycyzm
Podejście popytowe Podejście podażowe
Za interwencjonizmem państwa w rynek Za liberalizmem i wolnym rynkiem
Niewidzialna ręka rynku jest ślepa Państwo psuje rynek

J. M. Keynes 1936r „ogólna teoria zatrudnienia, procentu i pieniądza”
Powstanie teorii Keynesa miało swoje źródła w wielkim kryzysie ekonomicznym z lat 1929-1933
Większość państw narodowych odnotowała w tym czasie spadek PKB i wzrost bezrobocia
Antidotum na kryzys:
- podażowe prawo rynków Saya odrzuca pogląd, że gospodarka sama zmierza do równowagi, a równowaga między globalnym popytem a globalną podażą nie gwarantuje pełnego wykorzystania czynników wytwórczych.
- równowaga na rynku może ustalić się przy niepełnym wykorzystaniu czynników wytwórczych, wtedy to bezrobocie ma charakter przymusowy.
- w stanie równowagi oszczędności i inwestycje powinny być sobie równe

C+S=C+I

C – konsumpcja
S – oszczędności
I – inwestycje
I=S – warunek równowagi

Jeżeli I>S efektywny popyt jest większy od podaży i w gospodarce powstaje stan ożywienia koniunkturalnego
Jeżeli IW gospodarce nie ma czynników automatycznie prowadzących do stanu równowagi
Siły które decydują o rozmiarach inwestycji są rozbieżne z siłami decydującymi o wielkości oszczędności
Stały wzrost dochodu na 1 mieszkańca wywołuje spadek psychologicznej skłonności do konsumpcji co prowadzi do szybszego wzrostu oszczędności niż konsumpcji
W rezultacie następuje stan stałej przewagi oszczędności nad inwestycjami który prowadzi do długotrwałej recesji i bezrobocia stając się przyczyną tendencji stagnacyjnych

Jeżeli mechanizm samoregulacji zawodzi to:
- powstają wahania cykliczne
- wzrasta bezrobocie
- powstaje nierównowaga w bilansach płatniczych
Konieczna staje się ingerencja państwa, która jest wstanie przeciwdziałać wahaniom koniunktury i zapewnić długotrwałą równowagę gospodarczą
Ingerencja obejmuje:
- stopy procentowe
- kursy walutowe
- politykę budżetową
- przeciwdziałanie tendencją recesyjnym
Keynsiści zakładają, że:
- zwiększenie zagregowanego popytu jest świadectwem przyśpieszenia tempa wzrostu gospodarczego i prowadzi do zmniejszenia się bezrobocia
- dlatego aby zapewnić wzrost gospodarczy należy pobudzić wzrost globalnych wydatków
Narzędzia służące stymulowania popytu globalnego:
- polityka fiskalno budżetowa
- pieniężna
Działania w ramach polityki fiskalno budżetowej:
A. zwiększenie progresji opodatkowania
B. preferencje dla działalności inwestycyjnej
C. manipulowanie wielkością globalnych wydatków rządowych
-c1. bezpośrednie zasilanie niektórych grup społecznych
-c2. inwestycje publiczne
A. Zwiększenie progresji opodatkowania:
- przy wysokich dochodach wzrost wydatków przeznaczanych na konsumpcje jest niewielki w stosunku do całkowitego dochodu.
- przy niskich dochodach krańcowa skłonność do konsumpcji jest wysoka
- należy zwiększać progresje opodatkowania przy jednoczesnym wzroście świadczeń społecznych na rzecz grup najniżej uposażonych.
Spowoduje to przy niezmienionym poziomie DN wzrost globalnej konsumpcji i obniżenie globalnych oszczędności, co z kolei przyczyni się do wzrostu globalnego popytu, a w następstwie zwiększenie rozmiarów produkcji i zatrudnienia.
B. Preferencje dla działalności inwestycyjnej:
- polegają na obniżce stopy podatkowej od zysków przeznaczonych na inwestycje
- stwarza to bezpośrednie zachęty do wzrostu inwestycji

C1. bezpośrednie zasilanie niektórych grup społecznych:
Zwiększenie wydatków w okresie recesji przyczynia się do zwiększenia globalnego popytu
C2. inwestycje publiczne:
Inwestycje publiczne znajdują zastosowanie wówczas gdy środki polityki gospodarczej nie przynoszą oczekiwanych rezultatów
Inwestycje finansowane przez państwo pozwalają na zwiększenie liczby miejsc pracy i wywierają efekt popytowy
Powinny polegać na rozbudowie infrastruktury (drogi, mosty)
MNOŻNIK INWETYCYJNY:
Dzięki mnożnikowi DN wzrośnie o pewną wielokrotność wzrostu wydatków rządowych.
Rząd powinien, dlatego zmienić wielkość swoich wydatków jedynie o o ułamek pożądanej zmiany DN
Wzrost rozmiaru inwestycji powoduje wzrost dochodów otrzymywanych przez producentów środków produkcji – część ich dochodu zostanie przeznaczona na konsumpcje (zależy od KSK) – powstanie w ten sposób dodatkowy popyt na środki konsumpcji, który jest impulsem do wzrostu zatrudnienia i dochodów.
Górna a granicą MI który działa w warunkach niepełnego wykorzystania czynników wytwórczych jest osiągnięcie pełnego zatrudnienia.
- wielkość mnożnika zależy od KSK
∆ Y = k x ∆ I
∆ Y – przyrost DN
K – współczynnik mnożnika inwestycyjnego
∆ I – przyrost inwestycji
1
K = ----------------- KSK
∆ C
1 - ------------
∆ Y
PODSUMOWANIE patrz ksero

NEOKLASYCYZM mówi że: (A. Smith)
- mechanizm rynkowy skłania do podejmowania optymalnych decyzji o skali makro
- indywidualne decyzje są obiektywnie najbardziej efektywne, a ingerencja w ten proces powoduje szkody
- im większy zakres interwencji tym większe szkody w gospodarce narodowej
wydatki państwa powinny być przeznaczone wyłącznie na:
- bezpieczeństwo, wymiar sprawiedliwości, cele reprezentacyjne, infrastrukturę użyteczności publicznej
- należy przeciwdziałać interwencjonizmowi państwowemu i likwidować jego negatywne skutki
Główne kierunki neoklasyczne:
- monetaryzm
- nowa ekonomia klasyczna (szkoła racjonalnych oczekiwań)
- nowa szkoła austriacka
- ekonomiczna teoria polityki (teoria wyboru publicznego)
- ekonomia strony podażowej (ekonomia podaży)
Monetaryzm (M. Friedman)
- gospodarka jest stabilna w długim okresie jeżeli nie zakłóca się mechanizmu rynkowego
- w gospodarce decydującą role odgrywa polityka pieniężna (równowaga pieniężna, bez inflacyjna podaż pieniądza )
- polityka popytowa jest nieskuteczna ze względu na oczekiwania podmiotów gospodarczych
- zjawiska iluzji pieniądza ( traktowanie zmian nominalnych pieniądza jako zmiany realne)
- w dłuższym okresie czasu stabilność gospodarki ustala się na wyższym poziomie cenowym
- dlatego polityka popytowa prowadzi do wzrostu cen, bezrobocia, zakłócenia równowagi
- inflacją jest zjawiskiem pieniężnym walka z inflacją jest więc podstawą polityki
Monetarystom zawdzięczamy równanie obiegu pieniądza:

MV = PQ = Y(PNB) PQ = Y (PNB)

M – ilości pieniądza
V – prędkość obiegu
P – poziom cen
Q – poziom produkcji krajowej

- V informuje nas ile razy średnio pieniądz był wykorzystywany w wymianie w określonym czasie, Y w krótkim okresie czasu jest względnie stała.
- zwiększenie zasobów pieniądza M musi wywołać wzrost cen lub wzrost produkcji krajowej
Jeżeli gospodarka znajdzie się w stanie pełnego zatrudnienia to Q jest stałe, dlatego jeśli rośnie ilość pieniądza w gospodarce rośnie też poziom cen, prowadząc do inflacji
- jeżeli rośnie poziom produkcji krajowej a ilość pieniądz w gospodarce i prędkość jego obiegu się nie zmienia to spada poziom cen.
- gdy poziom cen jest stały a produkcja w kraju wzrasta to musi wzrosnąć prędkość obiegu pieniądz lub jego ilość w gospodarce.
W okresie wzrostu produkcji wzrost zasobów pieniądza prowadzi do stabilizacji cen

Monetaryści odrzucają manipulacje poziomem stup procentowych w celu regulowania podaży i popytu na pieniądz. Wolny rynek powinien ustalać wszystkie ceny także pieniądza.
Sztuczne regulowanie ceny kredytu daje odwrotne do zamierzonych efekty:
obniżenie przez rząd stup procentowych prowadzi do inflacji która przyczynia się do nieefektywnej alokacji zasobów prowadzi to do wzrostu stup procentowych
Monetaryści postulują skorelowanie podaży pieniądza ze wzrostem DN, pozostawiając gospodarkę pod wpływem wolnej gry rynkowej
Dlatego należy ograniczać instytucje państwowe, obniżać podatki, instytucje państwowe powinny realizować tylko odstawowe funkcje państwa.

Nowa Ekonomia Klasyczna (Monetaryzm 2): - R. Lucas
- ludzie formułują oczekiwania co do przebiegu procesów gospodarczych, opierając się na całej dostępnej wiedzy i nie popełniają systematycznych błędów
- polityka gospodarcza powinna uwzględniać fakt że jednostki potrafią zrozumieć rzeczywiste a nie deklaratywne intencje jej realizatorów
- stosowanie środków polityki gospodarczej jest jałowe ponieważ podmioty gospodarujące są wstanie przewidzieć ich skutki i odpowiednio zmodyfikować swoje działanie w celu minimalizacji strat z tytułu stosowania tych środków
- rząd nie może wywołać po przez swoje działania ani ożywienia ani spadku aktywności gospodarczej
- stosowanie narzędzi polityki gospodarczej nie wpływa na poziom produkcji (??)
- system kursu walutowego nie odgrywa większej roli dla gospodarki
- państwo powinno zajmować się stabilizowaniem gospodarki oraz stymulowaniem jej strony podażowej.

Szkoła austriacka: F. Hayek
- procesy gospodarcze charakteryzują się dużą niepewnością i zaburzeniami równowagi
- informacja jest rozproszona wśród dużej ilości ludzi
- najlepszą instytucją koordynującą rzeczywistości gospodarczą jest rynek
- rynek umożliwia pozyskanie informacji i ich weryfikacje po przez mechanizm cenowy
- dzięki istnieniu instytucji rynku jednostki potrzebują mniej wiedzy do podejmowania poprawnych decyzji.
- instytucje państwowe nigdy nie zastąpią wolnego rynku jako mechanizmu alokacji, mają za mało informacji
- polityka gospodarcza powinna być skierowana na ochronę i respektowanie mechanizmu rynkowego
- zwalczanie bezrobocia i inflacji nie tylko zależne jest od stabilizowania podaży pieniądza ale także od skutecznego zahamowania ekspansji i roli związków zawodowych
- przedsiębiorstwa państwowe SA niekorzystną forma gospodarowania, gdyż prowadza do powstawania monopoli
- dla zapewnienia wolności gospodarowania konieczna jest swoboda zawierania umów
- wolność gospodarowania nie jest do pogodzenia z próbami podziału dochodu
Ekonomiczna teoria polityki: D. Block A. Dowson
Szkoła ekonomicznej analizy procesów decyzyjnych, za pomocą narzędzi ekonomii opisuje zjawiska polityczne.
Założenia:
- opisywanie zjawisk politycznych za pomocą narzędzi opisujących rynek
- podobieństwo charakteru podmiotów badanych do tych które reprezentuje tradycyjna teoria cen.
- założenie o racjonalności jednostki (??)
Hipoteza Lewiatana:
Instytucje państwowe stale się rozrastają w skutek wady procesów wyborczych, ograniczając w ten sposób wolności obywatelskie.
- po przez nadmierne eksploatacje budżetu
- instytucje rozrastają się dzięki iluzji podatkowej – zjawisko występuje szczególnie w przypadku podatków pośrednich (VAT)
- politycy dążą do maksymalizacji swoich korzyści po przez maksymalizacje skali swojego działania
- interesy mniejszości zapewniane są dyktatem większości (grupy interesu)
- rozrost budżetu spowodowany jest procedura demokratyczną
- politycy zachowują się jak producenci
- wyborcy zachowują się jak konsumenci oddając głos na partię po której spodziewają się największych dla siebie korzyści
- działalność grup interesów komplikuje, stosunki społeczne, pojawia się coraz większa ilość regulacji i przepisów, zwolnień podatkowych
- państwo powinno interweniować na rynku tylko gdy mechanizm rynkowy jest „droższy”
Ekonomia podaży:
- zaburzenia stabilności gospodarczej wynikają ze złej polityki gospodarczej państwa
- należy umniejszać podatki nakładane przez państwo, w ten sposób gospodarka „rozkurczy się jak sprężyna”
- każdy podatek daje efekt akcyzowy czyli podnosi cenę danego produktu
- wzrost poziomu opodatkowania wywołuje spadek aktywności gospodarczej, sapdek zatrudnienia i poziomu produkcji
- zilustrowano to na podstawie tzw. klina podatkowego


Cena KLIN PODATKOWY
CENA PŁACONA
S

CENA OTRZYMANA
D


Q1 Q Produkcja

Q – przed wprowadzeniem podatku
Q1 – po wprowadzaniu podatku

Klin podatkowy ma tym większy obszar im większe są podatki
Wzrost rozmiaru klina powoduje spadek popytu na część produkcji, a także zmniejszenie cen otrzymywanych przez dostawców prowadzi to do spadku podaży
Wzrost klina powoduje do spadku produkcji, inwestycji, zatrudnienia
Krzywa LAFFERA.
- niższym stawkom podatkowym odpowiada wyższa produkcja
- zmiany stawek wpływa na pracę i kapitał jednocześnie, niższe stawki podatkowe dla któregokolwiek z tych czynników zwiększają zatrudnienie obydwu.
- sposób poboru podatku jest tak samo ważny jak ich wysokość
- zmniejszeni stawek opodatkowania doprowadzi do mniejszego spadku wpływów z podatku.
- krzyw Laffera opisuje zależności między stopą opodatkowania a wpływami do budżetu
- i dowodzi, że zmniejszenie stawek opodatkowania nie koniecznie musi prowadzić do spadku wpływów do budżetu, tak samo podniesienie stawek nie musi prowadzić do wzrostu wpływów


Wpływy do budżetu

D

D1






T1 T Stopa opodatkowania
- instytucje publiczne nie spożytkują dochodów uzyskanych z wysokiej stawki opodatkowania tak efektywnie jak gdyby pozostawiono tę część dochodu podmiotom prywatnym
-dlatego nie jest wskazane maksymalizować wpływy podatkowe na poziomie T, D
- dochody D – D1 jakie pozostaną w rękach prywatnych spowodują w późniejszym okresie wzrost produkcji, a zatem i wzrost wpływów podatkowych


Neoklasycyzm:
- kładą szczególny nacisk na ograniczenie roli państwa (regulacyjnej)
- poszanowanie, podnoszenie bogactwa zamiast dzielenia biedy
- ochronę wolnego rynku – która jest najkrótszą drogą do wzrostu gospodarczego

Polityka gospodarcza


Monetarna fiskalno-budżetowa
(polityka pieniężna i kursowa)
Definicja polityki pieniężnej:
Działalność BC w imieniu państwa polegająca na wyborze pieniężnych celów makroekonomicznych realizowanych przez regulowanie podaży i popytu na pieniądz za pomocą instrumentów ekonomicznych i administracyjnych
Podział ze względu na czas:
- krótkoterminowa (realizacja zadań bieżących)
- średnioterminowa (problematyka wzrostu gospodarczego)
- długoterminowa (stabilność siły nabywczej pieniądza)
Podział ze względu na charakter oddziaływania na gospodarkę:
- restrykcyjna (ograniczająca) preferuje administracyjne metody regulacji obiegu pieniądza
- ekspansywna – wspomaga aktywność gospodarczą (poprzez liberalizację administracyjnych ograniczeń)
- neutralna – pieniądz spełnia rolę ewidencyjną, obrachunkową, pasywną, pozostawia się rynkowi swobodę działania
Koszty pieniądza w gospodarce:
- polityka taniego pieniądza – może stymulować system gospodarczy
- polityka drogiego pieniądza – hamowanie nadmiernego ożywienia
Cele polityki pieniężnej:
- zapewnienie stabilności cen
BC nie może bezpośrednio sterować poziomem inflacji więc wyznacza cele pośrednie, bieżące.
Instrumenty – służą do osiągania celów finalnych za pośrednictwem celów operacyjnych i pośrednich (operacje otwartego rynku, stopy dyskontowe)
Cele operacyjne – wielkości poddające się dość dokładnej kontroli za pomocą instrumentów BC (stopy procentowe O/N)
Cele pośrednie – wielkości poddające się kontroli tylko w pewnym zakresie za pomocą instrumentów BC (podaż pieniądza, kurs walutowy)
Cele finalne – wielkości nie poddające się kontroli za pomocą instrumentów BC (stabilność cen, PKB)
W 1999 roku RPP wprowadziła BCI
BC realizując BCI oddziałuje na poziom cen wykorzystując wiele instrumentów polityki pieniężnej równocześnie
BCI umożliwia włączenie się BC do polityki antycyklicznej i walki z bezrobociem
Rezerwy obowiązkowe – jest to część aktywów lub pasywów (depozytów) banku komercyjnego którą jest on zobowiązany utrzymać na nie oprocentowanym rachunku w BC, lub innych postaciach ściśle określonych aktywów, jak gotówka w kasie czy pewne rodzaje papierów walutowych.
Mechanizm kreacji pieniądza przez banki komercyjne:
Założenia: stopa rezerw obowiązkowych 10%, kwota początkowa 100PLN

Wpłata do banku 100 Wpłata do banku 90
Rezerwa 10 Rezerwa 9
Kredyt 90 kredyt 81
…
100
= ------ = 1000 – kreacja pieniądza przez BK
1-0,9 1
Podaż pieniądza (M1) = Mo * M gdzie M = -----
R – stopę rezerw obowiązkowych

Rezerwa obowiązkowa ma na celu zapewnienie wypłacalności banków komercyjnych
Operacje Otwartego Rynku: (OOR)
Są to transakcje o charakterze rynkowym dokonywane przez BC z bankami komercyjnymi z wykorzystaniem papierów warotści0wych (sprzedaż lub odkup)
Cele OOR:
- regulowania płynności systemu bankowego oraz jego zdolności do kreacji pieniądza
- pośredni lub bezpośredni wpływ na poziom stup procentowych
- zwiększenie efektywności działania rynku pieniężnego tym głównie wtórnego rynku skarbowych papierów wartościowych

Element Rząd lub MF BC
Przykład bony skarbowe, obligacje skarbowe bony pieniężne

WARUNKOWE
zakup przez BC sprzedaż przez BC
od BK papierów wartościowych BK papierów wartościowych
pod warunkiem ich odsprzedaży pod warunkiem ich odkupu
w określonym terminie w określonym terminie
i określonej cenie i określonej cenie

odpowiednik kredytów udzielanych przez odpowiednik lokat
BC kredytów lombardowych
REPO REVERSE REPO
zwiększenie ilości pieniądza w zmniejszenie ilości pieniądza w
systemie bankowym systemie bankowym
BEZWARUNKOWE
zakup papierów sprzedaż papierów
wartościowych przez BC wartościowych przez BC
OP OS
służą jako instrument sygnalizujący rynkowi
kierunek zmian polityki pieniężnej

trwałe zmiany struktury portfela aktywów BK i BC




Polityka kursowa:
To cały splot działań instytucji publicznych związany z kształtowaniem kursu walutowego oraz warunków działania rynku walutowego
Od zasad polityki kursu walutowego zależny jest system walutowy określonego obszaru a w konsekwencji reguły obrotu i wymienialności walut
Cel:
- podstawowym celem jest ustalenie optymalnego poziomu kursu z punktu widzenia potrzeb bilansu płatniczego i gospodarki walutowej
Podniesienie kursu waluty krajowej nazywamy rewaluacją natomiast obniżenie kursu nazywamy dewaluacją
DEWALUACJA >>> spadek cen towarów eksportowanych na rynki zagraniczne, wzrost cen towarów z importu >>> (wzrost konkurencyjności dóbr i usług krajowych, wzrost eksportu i zatrudnienia, korzystny wpływ na bilans handlowy i płatniczy)
REWALUACJA >>> wzrost cen towarów eksportowych, spadek cen dóbr z importu >>> (spadek konkurencyjności dóbr i usług, spadek eksportu, niekorzystny wpływ na bilans handlowy i płatniczy, wzrost nasycenia rynku wewnętrznego towarami, rozwijanie konkurencji na wewnętrznym rynku, osłabienie tendencji inflacyjnych)
Kurs walutowy – cena jednej jednostki waluty wyrażona w jednostkach innej waluty.
W ramach polityki kursowej wyróżnia się następujące reguły:
- reguła kształtowania poziomu kursu
- reguła zmienności kursu
- reguła jednolitości kursu
- zakres ograniczeń nałożonych na transakcje walutowo – dewizowe
reguła kształtowania poziomu kursu
możliwości ustalania kursu walutowego sprowadzają się do wyboru między regulacją zapewniającą równowagę płatniczą, a kursem wyższym lub niższym od rzeczywistej wartości danej waluty.
reguła zmienności kursu
kurs stały – zmiany kursu walutowego dokonywane są na podstawie jednorazowej decyzji rządu (dewaluacja/rewaluacja) lub długookresowo.
kurs płynny – zmiany poziomu kursu dokonują się same pod wpływem popytu i podaży waluty danego kraju na międzynarodowym rynku dewizowym, państwo może jedynie oddziaływać na popyt i podaż waluty.
reguła jednolitości kursu
istotną kwestią będącą podstawą polityki kursowej jest utrzymanie jednolitości kursu dla wszystkich operacji w bilansie płatniczym
Polityka budżetowa:
Jest to gromadzenie i wydatkowanie środków budżetowych dla realizacji celów polityki społeczno – gospodarczej państwa.
W wąskim ujęciu:
Jest to regulowanie ogólnej wysokości i proporcji dochodów i wydatków budżetowych oraz ich stosunków
W szerokim ujęciu:
Polityka podatkowa oraz wydatków budżetowych
Najważniejsze w polityce fiskalnej zajmuje budżet państwa
Budżet państwa – roczny plan finansowy państwa, zestawienie wpływów i wydatków oraz wskazanie źródeł okrycia deficytu lub kierunków rozdysponowania nadwyżki
Z punktu widzenia źródeł pochodzenia dochody budżetowe można podzielić na:
dochody krajowe, których źródłem pochodzenia jest wytworzony produkt krajowy, oraz dochody zagraniczne, mające z reguły charakter pożyczek,
dochody bieżące (osiągane w toku bieżącej działalności jednostek gospodarczych) oraz majątkowe (dochody ze sprzedaży i dzierżawy składników majątkowych, odsetki od pożyczek, lokat), dochody podatkowe (głównie wpływy z podatków dochodowych, majątkowych i konsumpcyjnych) oraz dochody niepodatkowe (dochody własności publicznej, dywidendy).
Zasady budżetowe:
- zasada rocznego budżetowania
- zasada zupełności
- zasada jedności formalnej
- zasada równowagi budżetowej
- zasada jawności
- zasada przejrzystości
- zasada szczegółowości
Bezpośrednie i pośrednie metody oddziaływania polityki fiskalnej na gospodarkę:
BEZPOŚREDNIE
- dochody i wydatki
Dochody:
- podatki bezpośrednie ( dochodowy od osób fizycznych i prawnych)
- podatki pośrednie ( VAT, cła, akcyza, podatek importowy)
Wydatki:
- wydatki i dotacje na finansowanie bieżących zadań państwa
- wydatki majątkowe
- wydatki na obsługę długu skarbu państwa
POŚREDNIE:
- finansowanie różnic stóp oprocentowania kredytów
- dokapitalizowanie Bk
- udzielanie poręczeń i gwarancji
- dofinansowanie inwestycji publicznych
- zamówienia publiczne
Funkcje polityki fiskalnej:
- alokacyjna
Polega na kształtowaniu podziału zasobów w gospodarce miedzy sektorem prywatnym i publicznym
- redystrybucyjna.
Polega na korygowaniu pierwotnego podziału dochodów, ukształtowanego pod wpływem działania mechanizmów rynkowych
(zmiana proporcji)
- stabilizacyjna
Polega na wykorzystaniu dochodów i wydatków objętych finansami publicznymi do oddziaływania na sytuację społeczno-gospodarczą kraju
Dług publiczny – całość zobowiązań sektora finansów publicznych z tytułu zaciągniętych pożyczek, wyemitowanych papierów wartościowych, przyjętych depozytów itd.
Przyczyny długu publicznego:
- deficyt budżetowy
- udzielone gwarancje i poręczenia
- odszkodowania wobec podmiotów i obywateli
Deficyt budżetowy – nadwyżka wydatków państwa nad dochodami
Przyczyny powstawania:
- nadmierne wydatki
- zbyt niskie podatki i słaba ich ściągalność
- istnienie silnych grup roszczeniowych i związane z tym nadmierne poszerzanie socjalnych funkcji państwa
(błędy w trakcie planowania budżetu, spadek wzrostu gospodarczego, inne)
Źródła finansowania deficytu budżetowego:
- sprzedaż skarbowych papierów wartościowych
- kredyty i pożyczki zaciągane w bankach krajowych i zagranicznych
- prywatyzacja majątku skarbu państwa
- nadwyżki budżetu z lat poprzednich

WIADOMOŚCI UZUPEŁNIAJĄCE:
Terytorium i granice Polski:
- terytorium w km2 – 322577
- powierzchnia wyłącznej strefy ekonomicznej w km2 – 22634
- długość granicy państwowej w km – 3504(lądowej 3064, morskiej 440)
Stan geodezyjny i kierunki wykorzystania powierzchni kraju:
- powierzchnia ogólna (w tys. ha) - 31 269 / na 1 mieszkańca (w ha) - 0,82
- użytki rolne (w tys. ha) - 19 185 / na 1 mieszkańca (w ha) – 0,5
- grunty zabudowane i zurbanizowane(w tys. ha) - 1 453 / na 1 mieszkańca (w ha) 0,04
Ludność w Polsce:
- ogółem – (w tys.) 38 191 / na 1 km2 – 122
- mężczyźni (w tys.) 18 486
- kobiety (w tys.) 19 705
- w miastach (w tys.) - 23 543 / 61,6% ogółu
- na wsi (w tys.) - 14 652 / 38,3% ogółu
Nakłady inwestycyjne w Polsce w 2003 roku (w mln zł):
- ogółem 110 859,8
- na 1 mieszkańca 2 902,0
Wartość brutto środków trwałych w Polsce w 2003 roku (w mln zł):
- ogółem 1 675 322,3
- na 1 mieszkańca 43 867,0
Podmioty gospodarki narodowej a) zarejestrowane w rejestrze REGON (w tys.):
- ogółem 3 581,6
Gospodarstwa domowe (w tys.):
- ogółem 13 337,0 / wieś 4 372,5
Dochód narodowy brutto (w mln zł) stan na rok 2003 - 800 809,0
PKB ( w mln zł) - 814 922,4
Udział rolnictwa 2,5 %
na 1 mieszkańca (w zł):
- PKB 21 336
- spożycie 17 838
- akumulacja 4 028
Popyt krajowy (w mln zł): 835 161,4 / na 1 mieszkańca 21 866
Produkcja globalna ( w mln zł):1 610 478,3
(22,9% sektor publiczny, 77,1% sektor prywatny)
Rolnictwo rybołówstwo, leśnictwo, łowiectwo ( w mln zł):
64 970,7 / 4,0% produkcji globalnej
Pracujący według sekcji i działów w tys. (wg. powszechnego spisu ludności z 2002):
- ogółem - 12803,3
- rolnictwo - 2167,4 / 16,9%
- przemysł – 2887,9 / 22,6%
- budownictwo – 676,6 / 5,3%
- usługi rynkowe 4486,3 / 35%
- usługi rynkowe 2585,1 / 20,2%
Bogactwo narodowe
Rozmiary działalności gospodarczej i poziom zaspokojenia potrzeb ludności w danym czasie w skali całej gospodarki narodowej zależą od będących do dyspozycji społeczeństwa zasobów i efektywności ich użytkowania.
Zasoby naturalne i zasoby majątkowe łącznie są bogactwem narodowym. Obejmuje ono ziemie, wody, zasoby kopalin oraz obiekty materialne będące: własnością indywidualną, współwłasnością członków społeczeństwa, własnością zespołową różnych organizacji i grup społecznych oraz własnością skarbu państwa.
Zasoby naturalne
Do zasobów (bogactw) naturalnych zaliczamy:
• ziemię,
• lasy,
• wody powierzchniowe i podziemne,
• złoża surowców,
• powietrze atmosferyczne.



Sytuacja Polski z punktu widzenia stanu posiadania ważniejszych zasobów naturalnych:
Bogactwa mineralne
Do najważniejszych z nich zaliczamy:
• węgiel kamienny
• węgiel brunatny
• ropa naftowa
• miedź
• siarka
Węgiel kamienny
Występowanie:
• na górnym śląsku (Górnośląskie Zagłębie Węglowe)
• na lubelszczyźnie (Lubelskie Zagłębie Węglowe)
• na dolnym śląsku (okolice Wałbrzycha i Nowej Rudy)
Zasoby: 132 złóż (w tym zagospodarowane 46), których zasoby szacuje się na 43 122 mln ton (15 971 mln ton)
Wydobycie: W 2002 roku – 104 mln ton
Pod względem wydobycia węgla kamiennego na świecie Polska zajmuje 7
Węgiel brunatny
Występowanie:
Rejon Turoszowa, Konina i Bełchatowa,
Zasoby: 76 złóż (w tym zagospodarowane 10), których zasoby szacuje się na 13 685 mln ton (1 839 mln ton)
Wydobycie: w 2002 roku – 58,2 mln ton
Ropa naftowa
W 1854r. w Bóbrce niedaleko Krosna Ignacy Łukasiewicz uruchomił pierwszą na świecie kopalnię ropy naftowej.
Występowanie:
• w okolicach Krosna Odrzańskiego, Karlina i Sulęcina
• w pasie fliszu karpackiego - Krosno, Jasło, Gorlice i zapadliska przedkarpackiego - Kazimierza Wielka,
• na północy Polski, w okolicy Kamienia Pomorskiego.
Zasoby: 86 złoża (w tym zagospodarowane 70), których zasoby szacuje się na 15 mln ton (15 mln ton).
Wydobycie: w 2002 roku – 728 tys. ton (wraz z olejami z minerałów bitumicznych)
Gaz ziemny
Występowanie:
Południowo-wschodnie i zachodnie rejony Polski
Zasoby: 245 złóż (w tym zagospodarowane 184), których zasoby szacuje się na 153 km3 (130 km3)
Wydobycie: w 2002 roku 5207 hm3
Miedź
Występowanie:
na Dolnym Śląsku w dwóch jednostkach geologicznych:
• Niecce Północno sudeckiej
• na Monoklinie Przed sudeckiej
Pięć złóż jest obecnie eksploatowanych: Lubin, Małomice, Polkowice, Rudna, Sieroszowice - wszystkie na Monoklinie Przed sudeckiej
Zasoby: 14 złóż (w tym 5 zagospodarowanych), których zasoby szacuje się na 2 341 mln ton (1 422 mln ton)
Wydobycie: w 2002 roku 29 705 tys. ton

Siarka
Występowanie:
Tarnobrzeski Okręg Siarkowy
Zasoby: 17 złóż (w tym 4 zagospodarowane), których zasoby szacuje się na 470 mln ton (39 mln ton)
Wydobycie: w 2002 roku 940 tys. ton
Sól kamienna
Występowanie:
Rejony Inowrocławia, Kłodawy, Wapna, Bochni, Wieliczki
Zasoby: 19 złóż (w tym 4 zagospodarowane), których zasoby szacuje się na 80 224 mln ton (8 301 mln ton)
Wydobycie: w 2002 roku 839 tys. ton
Znaczne są także zasoby surowców dla przemysłu budowlanego: wapieni, margli, granitu, piaskowca, bazaltu, gipsu, piasków, glin, iłów, łupków, zwłaszcza w Sudetach, Górach Świętokrzyskich i w wielu innych rejonach.
Polska a UE:
PKB na 1 mieszkańca ( w euro)
UE - 25 21 400
Polska 9 800
Bezrobocie (w % ogólnej liczby pracujących) i ogólna liczba pracujących (w tys.) w 2003 roku:
UE - 25 9,0 % 192 647
Polska 19,2% 13 657


POLITYKA PIENIĘŻNA
Polityka pieniężna polega na użyciu podaży pieniądza jako instrumentu realizacji ogólnych celów polityki gospodarczej.
Państwo prowadzi politykę pieniężna za pośrednictwem banku centralnego.
Funkcje banku centralnego:
instytucja emitująca pieniądz gotówkowy,
bank banków,
bank państwa.
Główny cel polityki pieniężnej - stabilność cen
Bank centralny przez regulację zmiennych będących celami pośrednimi polityki pieniężnej wpływa na realizację ogólnych celów polityki ekonomicznej.
Zmienne (które pełnią rolę indykatora polityki pieniężnej):
1) podaż pieniądza,
2) stopa procentowa,
3) kurs walutowy.
Ad. 1) Podaż pieniądza
Definicje ilości pieniądza w obiegu:
1) definicja ilości pieniądza w wąskim rozumieniu, określana symbolem M1, obejmuje gotówkę oraz depozyty płatne na żądanie
2) definicja ilości pieniądza w szerszym rozumieniu, poza gotówką i depozytami płatnymi na żądanie obejmują także quasi-pieniądz, czyli pewne substytuty pieniądza.
M2 – obejmuje M1 oraz depozyty terminowe w bankach komercyjnych,
M3 – zawiera M2 oraz depozyty terminowe nie bankowych instytucji finansowych
Bank Centralny może oddziaływać na podaż pieniądza:
a) bezpośrednio (przez kontrolę bazy monetarnej)
b) pośrednio (przez oddziaływanie na poziom stopy procentowej).
Ad. a) Baza monetarna – inaczej: zasób pieniądza wielkiej mocy - obejmuje gotówkę znajdująca się w obiegu poza bankowym oraz rezerwy gotówkowe banków komercyjnych.
Podaż pieniądza = wskaźnik kreacji pieniądza * baza monetarna
Mnożnik kreacji pieniądza zależy od współczynnika rezerw banków komercyjnych i od preferencji ludności, co do form pieniądza.
Bank Centralny kontroluje bazę monetarną oraz sumę rezerw oraz wpływa na koszt korzystania z tych rezerw za pomocą:
operacji otwartego rynku,
ustalaniu poziomu rezerw obowiązkowych
zmiany stopy procentowych
Operacje otwartego rynku- podstawowy instrument umożliwiający utrzymanie krótkoterminowych stóp procentowych na poziomie spójnym z realizacją celu inflacyjnego.
1. operacje podstawowe- emisja 7- dniowych bonów pieniężnych, rentowność bonów określana jest poprzez stopę referencyjną
2. operacje dostrajające- podejmowane w przypadku nieoczekiwanej krótkoterminowej zmiany płynności sektora bankowego, prowadzącej do wahań krótkoterminowych stóp procentowych (emisja bonów pieniężnych, lub ich przedterminowy wykup)
3. operacje strukturalne- mają na celu długoterminową zmianę stanu płynności w sektorze bankowym (wykup przez NBP własnych obligacji od banków komercyjnych, zakup papierów wartościowych na rynku, emisja długoterminowych papierów dłużnych)
Rezerwa obowiązkowa- podstawowy celem jest łagodzenie zmian płynności w sektorze bankowym i ograniczanie zmienności stóp procentowych.
Operacje kredytowo- depozytowe- mają na celu stabilizowanie poziomu płynności na rynku międzybankowym i skali wahań stóp procentowych (overnight). Są przeprowadzane z inicjatywy banków komercyjnych
1. kredyt lombardowy- umożliwia bankom zaciągnięcie kredytu na bazie overnight. Jest zabezpieczony papierami wartościowymi
2. depozyt na koniec dnia- umożliwia bankom komercyjnym lokowanie nadwyżek płynnych środków na rachunku terminowym w BC
3. kredyt techniczny- forma pożyczki dla banków komercyjnych spłacana w ciągu tego samego dnia operacyjnego (zabezpieczony skarbowymi papierami wartościowymi)
ad. 2) Stopa procentowa – cena płacona przez pożyczkobiorcę posiadaczowi kapitału pożyczkowego lub oszczędzającemu, który zdeponował w banku swój pieniądz.
Funkcje stopy procentowej:
wskaźnika-informatora,
bodźca.
Należy dążyć do tego, aby stopa procentowa ukształtowała się na poziomie pozwalającym na efektywną alokację zasobów finansowych kraju.
Stopa referencyjna wyznacza bieżący kierunek polityki pieniężnej – określa minimalną rentowność podstawowych operacji otwartego rynku, wpływając równocześnie na poziom oprocentowania depozytów na rynku międzybankowym o porównywalnym terminie zapadalności.
Stopa lombardowa- służy do ograniczania pasma wahań stopy O/N od góry, wyznaczając koszt pieniądza oferowanego bankom przez NBP.
Stopa depozytowa- ogranicza wahania stopy O/N (overnight) od dołu, określając rentowność depozytu na koniec dnia oferowanego bankom przez NBP.
Ostatnie dwie stopy tworzą korytarz wahań dla stopy O/N na rynku międzybankowym. Pasmo to jest symetryczne względem stopy referecnyjnej.
Podstawowe stopy procentowe NBP
Stopa procentowa: Oprocentowanie Obowiązuje od dnia
Stopa referencyjna *) 6,0 2005-03-31
Kredyt lombardowy 7,5 2005-03-31
Stopa depozytowa NBP 4,5 2005-03-31
Redyskonto weksli 6,5 2005-03-31
Stopa rezerwy obowiązkowej: **)
- od wkładów złotowych płatnych
na każde żądanie 3,5 2003-10-31
- od terminowych wkładów złotowych 3,5 2003-10-31
- od wkładów w walutach obcych płatnych
na każde żądanie 3,5 2003-10-31
- od wkładów terminowych w walutach obcych 3,5 2003-10-31
- od środków uzyskanych z tytułu sprzedaży
papierów wartościowych z udzielonym
przyrzeczeniem odkupu (repo) 0 2004-06-30
Oprocentowanie środków rezerwy obowiązkowej 0,9
stopy redyskontowej weksli 2004-05-01
Ad. 3) Kurs walutowy
Orientowanie się w polityce pieniężnej na kurs walutowy oznacza, że uwzględnia się jego duży wpływ na ceny eksportu i importu oraz pośredni wpływ na poziom cen krajowych.


Budżet Państwa
Wyszczególnienie 2000 2001 2002 2003
w mld zł w %
DOCHODY
Ogółem 135,7 140,5 143,5 152,1 100,0
Dochody krajowe 135,5 139,4 143,0 152,0 99,9
Dochody podatkowe 119,6 119,1 128,7 135,2 88,9
Podatki pośrednie 79,7 82,4 89,6 95,4 62,7
Podatek dochodowy 39,9 36,6 39,1 39,8 26,2
Inne dochody podatkowe 17,1 14,5 -0,4 0,0014 0,0
Dochody niepodatkowe 15,9 20,3 14,3 16,8 11,0
w tym: wpływy z cła 5,1 4,1 3,8 3,8 2,5
Pozostałe dochody x x x 16,9 11,0
Dochody zagraniczne 0,1 1,2 0,5 0,13 0,1

WYDATKI
Ogółem 151,1 172,9 182,9 189,2 100,0
Deficyt: 37,1 mld zł
PAŃSTWOWY DŁUG PUBLICZNY (w mld zł)
Wyszczególnienie 2000 2001 2002 2003 2004
Ogółem 280,3 302,1 353,8 408,6
Dług sektora instytucji rządowych 271,1 291,3 338,6 392,1
Dług Skarbu Państwa 265,9 282,6 326,8 378,5
krajowy 145,1 183,7 218,2 250,7 291,7
zagraniczny 120,8 98,9 108,6 127,8 111,2
Pozostały dług 5,2 8,7 11,8 13,6
Dług sektora instytucji samorządowych 9,2 10,8 15,3 16,5