Bezrobocie

I. Definicja "bezrobocia".

Na rynku pracy, czyli tam gdzie spotyka się popyt i podaż na pracę lub też potencjalni pracobiorcy z pracodawcami, można
wyróżnić kilka grup osób. Przede wszystkim s to: aktywni i bierni zawodowo. Aktywni to ci, którzy pracuj lub pozostaj
bezrobotni, za bierni - wszyscy ci, którzy ucz się, s na emeryturze lub nie chc pracować.

W Polsce istniej co najmniej dwa ródła danych o sytuacji na rynku pracy i jednoczenie dwie różne definicje bezrobocia.
Pierwszym ródłem s prowadzone kwartalnie od 1992 roku badania aktywnoci ekonomicznej ludnoci (BAEL). S one
zgodne z metodyk Międzynarodowej Organizacji Pracy. Za bezrobotne uznaje się wówczas osoby, które nie pracowały w cigu
ostatniego tygodnia, lecz przynajmniej przez 4 tygodnie aktywnie poszukiwały pracy oraz były gotowe i mogły podjć pracę.

Zgodnie z ustaw z 14 grudnia 1994 roku o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu bezrobotnym był kto, kto
niezatrudniony i nie wykonujcy pracy zarobkowej, zdolny i gotowy do podjęcia zatrudnienia w pełnym wymiarze czasu pracy, nie
uczcy się w szkole w systemie dziennym, zarejestrowany we właciwym dla miejsca zameldowania rejonowym urzędzie pracy.
Warunkiem były ponadto:

ukończenie 18 lat (z wyjtkiem młodocianych absolwentów);
w przypadku kobiet nieukończenie 60 lat, w przypadku mężczyzn - 65 lat;
brak prawa do emerytury lub renty inwalidzkiej albo - po ustaniu zatrudnienia - niepobieranie wiadczenia rehabilitacyjnego,
zasiłku chorobowego, macierzyńskiego lub wychowawczego;
nieposiadanie nieruchomoci rolnej o powierzchni użytków rolnych powyżej 2 ha przeliczeniowych;
niepodleganie ubezpieczeniu emerytalno - rentowemu z tytułu stałej pracy jako domownik w gospodarstwie rolnym o
powierzchni użytków rolnych przekraczajcej 2 ha przeliczeniowe;
niepodjęcie pozarolniczej działalnoci gospodarczej lub niepodleganie - na podstawie odrębnych przepisów - obowizkowi
ubezpieczenia społecznego lub zabezpieczenia emerytalnego;
stan zdrowia pozwalajcy na podjęcie zatrudnienia co najmniej w połowie wymiaru czasu pracy obowizujcego w danym
zawodzie;
nieprzebywanie w areszcie tymczasowym lub nieodbywanie kary pozbawienia wolnoci.

Jedn z najważniejszych informacji o stanie rynku pracy jest stopa bezrobocia. Wyraża ona stosunek liczby bezrobotnych do
liczby aktywnych zawodowo, szacowanych w badaniach BAEL. Stopa bezrobocia rejestrowanego jest to stosunek liczby
zarejestrowanych bezrobotnych do cywilnej ludnoci aktywnej zawodowo, która nie obejmuje osób odbywajcych czynn służbę
wojskow oraz pracowników jednostek budżetowych resortów obrony narodowej i spraw wewnętrznych. Stopa bezrobocia
zarejestrowanego jest w zwizku z tym wyższa od stopy baelowskiej.

Na podstawie wyników uzyskanych w trakcie BAEL oblicza się także współczynnik aktywnoci zawodowej, czyli udział
aktywnych zawodowo w liczbie ludnoci (powyżej 15-tego roku życia), oraz wskanik zatrudnienia, udział pracujcych w liczbie
ludnoci ogółem (pow. 15 lat).

II. Struktura i rodzaje bezrobocia.

Podstaw okrelenia charakteru bezrobocia oraz elementem oceny szans różnych kategorii bezrobotnych na rynku pracy jest
znajomoć jego struktury.

W zależnoci od trwania okresu poszukiwania pracy wyróżnia się bezrobocie długookresowe i krótkookresowe. W krajach
gospodarczo rozwiniętych za długookresowe przyjmuje się już półroczne bezrobocie. Można wyróżnić też bezrobocie
długotrwałe ( 1 - 2 lat) oraz chroniczne - powyżej dwóch lat.

Bezrobocie różnicować można także ze względu na kryteria społeczno- zawodowe: bezrobocie mężczyzn, kobiet, młodzieży, osób
w podeszłym wieku, bezrobocie w miecie i na wsi.

Bezrobocie może przybierać też różne formy: bezrobocia jawnego, ukrytego lub fikcyjnego. Bezrobocie jawne ustalane jest na
podstawie badań BAEL lub też ewidencji urzędów pracy. Bezrobocie ukryte za oznacza, że istnieje grupa osób pozbawionych
pracy, lecz z różnych przyczyn nie zarejestrowanych jako bezrobotne (np. osoby, które zaprzestały poszukiwań pracy). O
bezrobociu fikcyjnym za mówimy, gdy częć zarejestrowanych bezrobotnych w rzeczywistoci w cale nie chce podjć pracy (
np. rejestruje się jedynie ze względu na możliwoć otrzymania zasiłku).

Ze względu na powody, które sprawiaj, że ludzie pozostaj bez pracy można wyróżnić kilka rodzajów bezrobocia:

Bezrobocie naturalne (dobrowolne) - obejmuje bezrobotnych, którzy należ do zasobu pracy, lecz za ustalon na rynku płacę
nie chc podjć pracy. Udział bezrobocia dobrowolnego w całoci zasobów pracy to naturalna stopa bezrobocia.

Bezrobocie przymusowe - dotyczy bezrobotnych, którzy nie mog znaleć pracy za obowizujc na rynku płacę.

Bezrobocie frykcyjne - zwykle bezrobocie krótkookresowe zwizane z mobilnoci pracowników, którzy szukaj jak najlepszej
pracy; jest odmian naturalnego.

Bezrobocie strukturalne - powstaje, gdy struktura zapotrzebowania przedsiębiorstw na pracę nie odpowiada jej podaży; dotyczy
najczęciej jednej konkretnej gałęzi przemysłowej (np. górnictwa węgla kamiennego, hutnictwa); jest odmian naturalnego.

Bezrobocie cykliczne (przymusowe) - zwane też: koniunkturalnym, keynesowskim; pojawia się, gdy popyt w całej
gospodarce się zmniejsza; zwizane jest z cyklicznymi zmianami koniunktury gospodarczej; w okresie recesji, wraz z malejc
produkcj, maleje zapotrzebowanie na pracę.

Bezrobocie sezonowe - jest jedn z form bezrobocia strukturalnego; wynika z sezonowoci zapotrzebowania na okrelony rodzaj
pracy; np. ronie na zimę, gdy zamieraj prace budowlane.

Bezrobocie technologiczne - jest odmian bezrobocia strukturalnego; zwizane jest z postępem technologicznym; towarzyszy
wprowadzaniu innowacji technicznych dajcych znaczne oszczędnoci pracy żywej.

III. rodki do walki z bezrobociem.

O pełnym zatrudnieniu mówimy, gdy na rynku pracy powstaje równowaga, czyli popyt na pracę zrównuje się z jej podaż. Oznacza
to, że wszyscy poszukujcy pracy za dan oferowan na rynku płacę, znajduj j i przyjmuj. Mimo to, istnieje także wówczas
grupa osób, która wciż pozostaje bezrobotna - bezrobocie dobrowolne (naturalne). W zwizku z tym nie jest możliwe całkowite
zlikwidowanie bezrobocia. Przyjmuje się, że naturalna stopa bezrobocia w normalnych czasach (nie w trakcie boomów, czy recesji
gospodarczych) może wynosić przeciętnie 5-6%. Ponieważ czynniki okrelajce naturaln stopę zmieniaj się z upływem czasu,
obecne tendencje wpływaj na obniżanie się stopy naturalnej. Istnieje jednak wiele sposobów, głównie należcych do działań
państwa, na zmniejszenie rozmiarów i łagodzenie skutków bezrobocia.

Niezwykle ważna jest umiejętna identyfikacja obecnego rodzaju bezrobocia, gdyż poszczególne rodzaje wymagaj odrębnych
rodków zaradczych.

Bezrobocie cykliczne (przymusowe), zwizane z koniunktur gospodarcz może zostać zmniejszone poprzez
uelastycznianie rynku pracy (głównie wg teorii klasyków) oraz dzięki ekspansywnej polityce makroekonomicznej ( wg teorii
keynesistów).

Elastyczny rynek pracy - z jednej strony polega na usuwaniu przyczyn usztywnienia płac, osłabianiu zwizków zawodowych,
likwidacji płacy minimalnej (narzędziem jest m.in. prawo pracy), z drugiej - skracaniu czasu pracy, wprowadzaniu dodatkowych
zmian roboczych, przymusowym urlopowaniu pracowników, itp.

Ekspansywna polityka państwa - ekspansywna polityka fiskalna lub pieniężna to zwiększanie wydatków przez państwo i przyrost
podaży pienidza; powoduje wzrost zagregowanego popytu w gospodarce i jednoczesne zwiększenie produkcji i zatrudnienia w
przedsiębiorstwach; państwowe wydatki powinny być koncentrowane wówczas w pracochłonnych dziedzinach gospodarki;

Sposobami na walkę z bezrobociem dobrowolnym, czyli frykcyjnym i strukturalnym s głównie instrumenty
mikroekonomiczne, które mog regulować wielkoć produkcji i zatrudnienia.

Obniżenie opodatkowania płac - zmniejszenie podatku dochodowego, czy choćby płaconych przez pracodawców
obowizkowych składek ubezpieczeniowych, powoduje wzrost wynagrodzenia, co jednoczenie może przyczynić się do wzrostu
zatrudnienia; częć dobrowolnie bezrobotnych zdecyduje się na podjęcie pracy za wyższ stawkę płac.

Zmiana relacji zasiłek - płaca - gdy maleje zasiłek zmniejsza się także relacja zasiłek - praca (iloraz zasiłku i wynagrodzenia
netto); skoro zasiłek jest niski, nie opłaca się rejestrować jako bezrobotny; więcej osób decyduje się zaakceptować przedkładane
im oferty pracy; obniżka zasiłku przyczynia się w ten sposób do spadku bezrobocia frykcyjnego i strukturalnego;

Ulepszenie systemu porednictwa pracy - polega np. na rozbudowie i komputeryzacji sieci urzędów pracy; czy wprowadzaniu
rodków zwiększajcych mobilnoć pracowników.

Szkolenia zawodowe - ułatwiaj zdobycie nowych kwalifikacji; mog efektywnie przyczynić się do obniżenia bezrobocia
strukturalnego.

Polityka przemysłowa - np. tworzenie specjalnych stref ekonomicznych, w rejonach szczególnie zagrożonych masowym
bezrobociem; wprowadzanie ulg podatkowych, udzielanie tanich kredytów, itp.

Opracowane na podstawie:
B. Czarny, R. Rapacki, Podstawy ekonomii, rozdział 13, PWE, Warszawa 1999, 2002
R. Hall, J. Taylor, Makroekonomia, częć II, rozdział 5, PWN, Warszawa 200