Prawo finansowe

1. Definicja podatku
Według ordynacji podatkowej podatkiem jest publicznoprawne, nieodpłatne, przymusowe oraz bezzwrotne świadczenie pieniężne na rzecz Skarbu Państwa, województwa, powiatu lub gminy wynikające z ustawy podatkowej.
Podatek jest kategorią ekonomiczno-prawną podziału produktu krajowego, pełniącą funkcję fiskalną ( dostarczenie środków na sfinansowanie zadań państwa lub samorządu lokalnego), redystrybucyjną ( korekta pierwotnego podziału dochodów) i alokacyjną. Jako kategoria prawna jest to unormowane aktem prawnym przymusowe świadczenie, najczęściej pieniężne, bezzwrotne, nieodpłatne o charakterze ogólnym. Jest nakładany przez państwo jednostronnie. Jest wyrazem władztwa podatkowego, która jest zasadniczym przejawem zwierzchnictwa państwowego. Nałożony przez państwo w sposób jednostronny może być przymusowo wyegzekwowany, np.: przez zajęcie ( egzekucję) dochodów czy majątku jednostki zobowiązanej do jego zapłacenia. Kwoty podatku są wówczas ściągane przez upoważnione organy państwowe bez uzyskania zgody, a nawet wbrew woli jednostki zobowiązanej do zapłacenia podatku.
Podatek – obowiązkowe świadczenie pieniężne pobierane przez związek publicznoprawny (państwo, jednostka samorządu terytorialnego) bez konkretnego, bezpośredniego świadczenia wzajemnego. Zebrane podatki są wykorzystywane na potrzeby ustalone przez organ pobierający. Współcześnie uznaje się, iż podatki są świadczeniami pieniężnymi, jednakże w historii znane są również podatki świadczone w innych niż pieniądz dobrach. Zgodnie z polskim prawem daniny, aby zostały uznane za podatki muszą posiadać 4 cechy:
• nieodpłatność
• przymusowość
• publicznoprawność
• bezzwrotność
Podatki dzielą się na bezpośrednie i pośrednie. Podatki bezpośrednie: nałożone na dochód lub majątek podatnika, np. podatek dochodowy, gruntowy, spadkowy. Podatki pośrednie: nakładane na przedmiot spożycia, np. VAT, akcyza – ostatecznie płaci konsument.
Współcześnie, pieniądze z podatków trafiają do skarbu państwa, województwa, powiatu albo gminy które dzięki temu mogą inwestować w rozwój infrastruktury, wojska, policji, oświaty, służby zdrowia, itp. Podatki są powszechnie uważane przez podatników za uciążliwe i niesprawiedliwe, stąd stwierdzenia: Podatki płaci każdy, wszędzie i zawsze lub Są w życiu tylko dwie pewne rzeczy: śmierć i podatki. Jak mawiali włościanie w cesarstwie austro-węgierskim: od myszy do cesarza, wszystko żyje z gospodarza.
Funkcje podatku - podatek pełni funkcje, które z jednej strony maja charakter obiektywny, natomiast z drugiej strony zmieniają się, w miarę jak zachodzą przeobrażenia ustrojowe i społeczno-gospodarcze.
Do podstawowych funkcji podatku należą:
• fiskalna (inaczej dochodowa),
• regulacyjna,
• stymulacyjna,
• informacyjna.
Podatki służą w pierwszej kolejności realizacji funkcji fiskalnej, która sprowadza się do tego, że podatek pełni bardzo ważną rolę jako podstawowy rodzaj dochodów budżetowych. Jego rozmiary przewyższają wpływy z innych tytułów, takich jak opłaty, cła czy pożyczki. Funkcja fiskalna jest jedną z najstarszych funkcji podatkowych. I w czasach nowożytnych, i w czasach współczesnych podatki zabezpieczają pokrycie głównych wydatków publicznych.
Ściśle związana z funkcją fiskalną jest funkcja regulacyjna. Polega ona na kształtowaniu dochodu i majątku będących w dyspozycji podatników. Akceptowana jest w każdych warunkach społecznych i politycznych. Dzięki podatkom następuje redystrybucja dochodu i majątku narodowego między podatnikami, a związkami publicznoprawnymi, jakimi są państwo i organy samorządu terytorialnego. Zakres redystrybucji podatkowej zależy od struktury gospodarki.
Funkcja stymulacyjna natomiast, oznacza wykorzystanie instrumentów podatkowych w celu wywarcia wpływu na warunki działania jednostek oraz na kierunki i tempo ich rozwoju. Funkcja stymulacyjna realizuje się poprzez zróżnicowanie obciążeń podatkowych, dzięki czemu podatek może wpłynąć zachęcająco lub zniechęcająco na podejmowane decyzje w sprawie prowadzenia działalności. Praktycznym wyrazem realizacji tej funkcji w sensie pozytywnym jest system zwolnień i ulg podatkowych. Obecnie większa część ulg została zlikwidowana i zastąpiona poprzez wprowadzenie 19% podatku dochodowego dla przedsiębiorców.
Ostatnią z wymienionych funkcji podatku jest funkcja informacyjna. Polega ona na tym, że realizacja wpływów podatkowych ogółem lub z określonego podatku dostarcza informacji o prawidłowościach bądź nieprawidłowościach przebiegu procesów gospodarczych. Znaczne obniżenie wpływów od podmiotów gospodarczych może świadczyć, np. o trudnościach ze zbytem produkcji lub z wyegzekwowaniem należności od niektórych kontrahentów.

2. Elementy konstrukcyjne podatku
W konstrukcji podatków występują następujące elementy:
- podmiot podatku, którym jest osoba fizyczna, osoba prawa lub jednostka
organizacyjna nie posiadająca osobowości prawnej, zobowiązana do uiszczenia podatku, zwana podatnikiem,
- płatnik podatku, którym jest ten, kto zobowiązany jest obliczyć wysokość
podatku, potrącić z należności podatnika i wpłacić w terminie organowi
podatkowemu, np. pracodawca jest podatnikiem podatku płaconego przez
pracownika od płacy;
- inkasent podatku, którym jest ten, kto zobowiązany jest do pobrania po
datku od podatnika i wpłacania go w terminie organowi podatkowemu,
np. sołtys jest inkasentem podatku rolnego;
- przedmiot podatku, czyli to, od czego płaci się podatek;
podstawa opodatkowania, czyli wartość przedmiotu, od której wymierza się podatek wg obowiązujące stawki podatkowej;
- stawka podatkowa wyraża stosunek wysokości podatku do podstawy opodatkowania. Rozróżnia się stawki kwotowe i procentowe. Stawka kwotowa to wyrażona w złotych wielkość podatku od jednostki podstawy opodatkowania, np. maksimum 26,41 zł od psa. Stawka procentowa określa w procentach, jaką część podstawy opodatkowania stanowi należny podatek, np. 19% dochodu. Stawki podatku mogą być stałe i zmienne. Stawki stałe są jednakowe dla każdej podstawy opodatkowania (opodatkowanie proporcjonalne). Kwota podatku wzrasta wprost proporcjonalnie do wzrotu podstawy opodatkowania. Stawki zmienne zmieniają się wraz ze zmianą podstawy opodatkowania. W praktyce są to z reguły stawki zmienne progresywne: im większa podstawa opodatkowania, tym większe stawki podatku. Kwota podatku rośnie więc szybciej niż podstawa opodatkowania. Usystematyzowane stawki zmienne tworzą skalę podatkową;
- zwolnienia, ulgi i zwyżki podatkowe, które decydują o faktycznym ciężarze obowiązku podatkowego i umożliwiają realizację celów pozafiskalnych podatku.

Zwolnienie podatkowe oznacza całkowite wyłączenie podmiotów lub przedmiotów podatków, spełniających określone warunki, od obowiązku podatkowego (bezterminowo lub na ustalony okres). Ulga podatkowa (zniżka) polega na wyłączeniu określonych wartości z podstawy opodatkowania lub na obniżeniu stawek podatkowych. Ulga może mieć charakter podmiotowy lub przedmiotowy oraz obligatoryjny lub fakultatywny. Zwyżka podatku oznacza dodatkowe, przekraczające przyjęte normy, opodatkowanie pewnych kategorii podatników. Ma ona zwykle charakter sankcyjny. Zwolnienia, ulgi i zwyżki podatkowe mogą realizować cele ekonomiczne, społeczne lub polityczne.
Definicja podatku z art. 6 Ordynacji podatkowej nie określa konstrukcji podatku, ale jak każdy przedmiot, podatek również ma wyszczególnione elementy swojej budowy.
W skład elementów konstrukcyjnych podatku należą:
podmiot;
przedmiot;
podstawa opodatkowania;
stawki podatkowe;
zwolnienia i ulgi;
wyłączenia z podatku.
PODMIOT PODATKÓW
Podmiot można podzielić na czynny, bierny i pomocnicze. Podmiotem czynnym jest np. organ podatkowy, czyli ten kto jest uprawniony do pobrania naszych podatków. Podmiotem bierny jesteśmy my - podatnicy, osoby zobowiązane do wykonania świadczenia. Natomista podmiotem pomocniczym są płatnik oraz inkasent. Płatnik ma za zadanie obliczyć, pobrać od podatnika kwoty podatku lub zaliczki i wpłacić ją na konto organu podatkowego. przykładem płatnika jest nasz pracodawca, jeżeli jeśmy zatrudnieni na umowę zlecenie. Z kolei inkasent ma jedynie za zadanie pobrać od podatnika wysokość podatku a następnie wpłacic ją organowi.Inkasentem oraz płatnikiem może być osoba fizyczna, prawna bądź też jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej.
PRZEDMIOT PODATKU
Przedmiotem podatku jest wystapienie danego zdarzenia, który jest równioznaczny z zapłata podatku. opodatkowaniu podlegają takie czynności jak:
• sprzedaży towarów,
• świadczeniu usług,
• eksporcie i imporcie.
Ponadto, opodatkowaniu podlegają również:
• świadczenia usług oraz przekazania lub zużycia towarów na potrzeby reprezentacji albo reklamy,
• przekazania przez podatnika towarów oraz świadczenia usług na potrzeby osobiste podatnika, wspólników, udziałowców, akcjonariuszy, członków spółdzielni i ich domowników, członków organów stanowiących osób prawnych, członków stowarzyszenia, a także zatrudnionych przez niego pracowników oraz byłych pracowników,
• zamiany towarów, zamiany usług oraz zamiany usługi na towar i towaru na usługę,
• wydania towarów lub świadczenia usług w zamian za wierzytelności,
• wydania towarów lub świadczenia usług w miejsce świadczenia pieniężnego,
• darowizn towarów,
• wydania towarów lub świadczenia usług w zamian za czynności nie podlegające opodatkowaniu,
• świadczenia odpłatnych usług bez pobrania należności.
Istotne jest, że dane czynności podlegają opodatkowaniu niezależnie czy zostały wykonane z zachowaniem form określonych w przepisach prawa. Nawet niespełnienie pewnych warunków (np. brak koncesji) nie jest przeszkodą do opodatkowania czynności.
PODSTAWA OPODATKOWANIA
Jest to przedstawiony warościowo lub też ilościowo przedmiot podatku. Ustalana jest na podstawie ewidencji księgowo - podatkowej, rzadzej szacunkowo.
STAWKI PODATKOWE
Stawka podatkowa okresla stosunek między podstawą opodatkowania a obliczonym świadczeniem. wystepują cztery rodzaje stawek podatkowych:
• proporcjonalna - stawka, w której kwota podatku maleją bądź wzrasta proporcjonalnie do spadków lub wzrostów podstawy opodatkowania;
• progresywna - stawka, w której wartość podatku wzrasta szybciej niż podstawa opodatkowania;
• regresywna - stawka, w której podatek maleje kiedy podstawa opodatkowania rośnie. przeciwność stawki progresywnej;
• degresywna - wartośc świadczenie wzrasta w miarę wzrostu najmniejszych podstaw opodatkowania, ale przy pewnym, niskim, poziomie świadczenia podatkowego osiąga stałą wysokość, zmieniając sie ze wzrastającego w proporcjonalne. ten typ stawki jest połączeniem stawki progresywnej i proporcjonalnej.

ZWOLNIENIA I ULGI PODATKOWE
Zwolnienia i ulgi można podzielic na dwa typy: podmiotowe i przedmiotowe.
Zwolnienia i ulgi podmiotowe maja na celu wyłączenia spod opodatkowania konkretnych osób. natomoast zwolnienia i ulgi przedmiotowe określają, które czynności nie podlegają opodatkowania. jednocześnie warto zaznaczyć, iż ulgi podatkowe odnosza się do podstawy opodatkowania lub też wielkości należności podatkowej.
WYŁĄCZENIA Z PODATKU
Wyłączenie jest stosowane, jeżeli zamiarem jest wskazanie sytuacji, która powoduje powstanie obowiązku podatkowego, a mimo to nie podlega opodatkowaniu. Wyłączenia stosuje pracodawca i to on okresla zasady, które musza byc spełnione, aby wyłączeni zastosowac.

3. Zasady podatkowe
Zasady podatkowe są zespołem norm ułatwiających skonstruowanie optymalnego systemu podatkowego i należą do nich:
< ZASADA RÓWNOŚCI I ZDOLNOŚCI PODATKOWEJ >
Ciężary podatkowe powinny być rozłożone równomiernie na wszystkich podatników, jednak przy uwzględnieniu zdolności podatkowej. Równomierność może więc oznaczać opodatkowanie proporcjonalne do wysokości dochodu lub progresywne. Na ogół przyjął się system progresywnego opodatkowania dochodów osobistych, wyrażający jednocześnie postulat sprawiedliwości podatkowej, tj. wyższego opodatkowania osób zamożniejszych i mniejszego opodatkowania podatników uboższych. Natomiast w stosunku do organizacji gospodarczych stosuje się najczęściej podatki proporcjonalne(liniowe), by zachęcać je do rozwoju, nie skłaniać do nieracjonalnych decyzji związanych ze skalą działalności.
< ZASADA PEWNOŚCI I STABILNOŚCI >
Przestrzeganie tych zasad stwarza podatnikom, zarówno przedsiębiorcom, jak i konsumentom, możliwość planowania i podejmowania racjonalnych decyzji gospodarczych,
a władzom publicznym ułatwia planowanie wydatków w dłuższej perspektywie czasu.
Podatek, jaki obowiązana jest płacić każda jednostka, powinien być ściśle określony, a nie dowolny. Termin płatności, sposób zapłaty, suma, jaką należy zapłacić- wszystko to powinno być wyraźnie określone, a więc jasne dla podatników, a także dla każdej innej osoby. Tam, gdzie jest inaczej, naraża się podatnika na samowolę administracji podatkowej.
Stabilność podatków powinna realizować się przez ograniczanie zmian w systemie podatkowym do niezbędnego minimum.
< ZASADA WYDAJNOŚCI I TANIOŚCI >
Ustawodawca powinien sięgać do takich źródeł podatkowych, które zapewniają państwu odpowiednio wysokie dochody. Nie mogą to być zatem podatki, których koszt poboru jest wysoki, a podmiot i przedmiot opodatkowania mało wydajny.

System podatkowy powinien „reagować” na zmieniającą się sytuację gospodarczą i sytuację materialną podatnika. Nie można ustalać podatków raz na zawsze.

Podatnicy, zgodnie z tą zasadą, powinni mieć możliwość pokrycia zobowiązań podatkowych z osiąganych bieżących dochodów. Uszczuplenie majątku podatnika jest niekorzystne także dla państwa, które w ten sposób traci możliwość zwiększania wpływów podatkowych w przyszłych okresach.

< ZASADA POWSZECHNOŚCI >
Ta zasada wymaga, by z obowiązku podatkowego nie wyłączać żadnych grup podatników lub dochodów, by nie tworzyć żadnych podatkowych przywilejów. Jeśli opodatkujemy dochód, to opodatkowany powinien być każdy podmiot, a także każde źródło, z którego został on osiągnięty. Zasady tej nie daje się stosować wobec tzw. szarej strefy. Z zasadą powszechności nie są sprzeczne ulgi podatkowe, jeśli stosowane są wobec każdego podmiotu, który spełnia te same warunki.
< ZASADA DOGODNOŚCI >
Każdy podatek powinien być ściągany w takim czasie i w taki sposób, aby podatnikowi było jak najdogodniej go zapłacić. Wszystkie podatki od dóbr konsumpcyjnych płaci konsument w momencie dokonywania zakupu. Podatek od dochodu powinien być pobierany po, a nie przed uzyskaniem przychodu.

Pod koniec XIX w. teorię zasad podatkowych rozwinął niemiecki ekonomista Adolf Wagner. Ujął on zasady podatkowe w trzy grupy, tj. zasady techniczne, zasady ekonomiczne oraz zasady moralno-polityczne.

< ZASADY TECHNICZNE >
Mogą być sprowadzone do pewności, dogodności i taniości. Adolf Wagner zwracał uwagę na potrzebę przywiązywania znaczenia do wydajności, podnosząc postulat wydajności do rangi jednej z technicznych zasad podatkowych.

< ZASADY EKONOMICZNE >
Podatki powinny być wykorzystywane jako instrumenty świadomego i celowego oddziaływania na życie gospodarcze i społeczne. Konstruując podatki, jak i cały system podatkowy, powinno się uwzględniać skutki ekonomiczne i socjalne opodatkowania. Zasady ekonomiczne wyrażają się w postulacie różnorodnych skutków tego opodatkowania oraz w potrzebie podejmowania takich działań w sferze podatkowej, aby na te przewidywane skutki oddziaływać.

< ZASADY MORALNO-POLITYCZNE >
Zwane inaczej zasadami sprawiedliwości opodatkowania.
Zasady podatkowe- zestaw zaleceń formułowanych przez teorię ekonomii i finansów pod adresem państwa, tzn. parlamentu, rządu, partii politycznych itp. Wykształciły się one na skutek historycznego rozwoju państwa, budżetu i podatków.
Pierwsze zasady podatkowe zostały stworzone przez Adama Smitha, a w ich skład wchodziły cztery podstawowe kanony: równość, pewność, dogodność, taniość.
W XIX w. zasady podatkowe zostały rozszerzone i uporządkowane przez Adolfa Wagnera i od tamtej pory nie uległy one większym zmianom.
Przegląd zasad podatkowych [edytuj]
Do zasad podatkowych należą: a) zasady fiskalne:
• wydajność- według tej zasady państwo powinno sięgać do takiego przedmiotu opodatkowania, który dostarczy dochodów niezbędnych do realizacji funkcji i zadań państwa i władz samorządowych;
• elastyczność- podatek powinien reagować na zmieniające się procesy i zdarzenia gospodarcze oraz społeczne;
• stałość- mówi o konieczności unikania wprowadzania nowych podatków i zmian w podatkach już istniejących;
b) zasady ekonomiczne:
• nienaruszalność majątku podatników- wysokość podatku nie może zmniejszać majątku podatnika. Podatek powinien być pokrywany z dochodów bieżących;
c) zasady sprawiedliwości:
• powszechność- ciężary podatkowe powinny mieć charakter powszechny, tj. każdy obywatel, przedsiębiorca itp. powinien być objęty podatkiem, jeżeli spełnione są warunki powstania stosunku podatkowego;
• równość- ciężary podatkowe powinny być rozłożone równomiernie na wszystkich podatników;
• zdolność dochodowa- wedle tej zasady, każdy podatnik osiągający taki sam dochód, powinien poświęcić na rzecz państwa identyczną korzyść;
d) zasady techniczne:
• pewność- podatki powinny być niezawodnym źródłem dochodów państwa. Oprócz tego każdy podatnik powinien być poinformowany o wysokości podatku, który jest zobowiązany zapłacić;
• dogodność- pobór podatku powinien uwzględniać warunki finansowe podatnika, a także cykl i charakter jego działalności;
• taniość- koszty realizowania podatków nie mogą nadmiernie uszczuplać dochodów państwa.

4. Podatki w Konstytucji i źródła prawa podatkowego
W Polsce prawo podatkowe tworzą: Konstytucja RP z 2 kwietnia 1997 r. stanowiąca w art. 84, iż "Każdy jest obowiązany do ponoszenia ciężarów i świadczeń publicznych, w tym podatków, określonych w ustawie", ustawy podatkowe i przepisy wykonawcze wydane na ich podstawie. Ustawami podatkowymi są:
1. Ordynacja podatkowa (t.j. Dz.U. Nr 8, poz. 60 z dn. 15.01.2005) normująca zagadnienia zobowiązań podatkowych, informacji podatkowych, postępowania podatkowego, kontroli podatkowej i czynności sprawdzających oraz tajemnicy skarbowej. Ordynacja jest ustawą z zakresu prawa postępowania.
2. ustawy materialnego prawa podatkowego bezpośrednio regulujące prawa i obowiązki podmiotów prawa w zakresie każdego z podatków.
6. Podział podatków
1. Kryterium: przedmiot opodatkowania
o przychodowe - od całości wpływów z prowadzonej działalności,
o dochodowe - od nadwyżki przychodów nad kosztami ich uzyskania (PIT, CIT),
o majątkowe - od posiadania majątku w całości lub jego składników (podatek od nieruchomości, podatek od spadków i darownizn),
o konsumpcyjne - od wydatków w formie "podatkowej" części ceny (VAT, akcyza).
2. Kryterium: wymiar i pobór podatków, przerzucalność świadczenia podatkowego, zdolność świadczenia:
o pośrednie - podatek wymierzany jest podmiotowi, który w rzeczywistości go "nie uiszcza" (podatek od towarów i usług, akcyza)
o bezpośrednie - podatek jest wymierzany podmiotowi i on ponosi zarazem jego ciężar (PIT,CIT)
3. Kryterium: podział wpływów z podatków między poszczególne budżety
o państwowe
o samorządowe
4. Kryterium: rodzaj obciążonego elementu konstrukcyjnego podatku
o osobowe
o rzeczowe
5. Kryterium: rodzaj stawki podatkowej
o kwotowe
o proporcjonalne (stałe)
o procentowe (wyszczególniona zostaje skala podatkowa)
 progresywne (przyspieszona, liniowa, opóźniona (PIT)).
 degresywne.
 regresywne.
klasyfikacja podatków wg OECD
• Podatki dochodowe
o podatek dochodowy od osób fizycznych (PIT)
o podatek dochodowy od osób prawnych (CIT)
• Obowiązkowe składki ubezpieczeniowe, zdrowotne itp.
• Opodatkowanie własności
o Podatki od nieruchomości
 podatek rolny (gruntowy)
 podatek leśny
o Podatek od spadków i darowizn
• Podatki od towarów i usług
o Podatek od wartości dodanej (VAT)
o Akcyza: podatek pobierany od spożycia niektórych artykułów, pobiera się od przedsiębiorcy, który wlicza ją do ceny towaru.
o Cło: podatek graniczny od towarów, w ostatecznym rozrachunku płaci konsument (część doktryny prawa podatkowego nie uważa ceł za podatki ze względu iż jego celem nie jest co do zasady ochrona interesu finansowego fiskusa, ale ochrona rynku wewnętrznego. Zgodnie z klasyfikacją dochodów budżetu państwa wpływy z tytułu ceł są włączane do pozycji dochody niepodatkowe. Zgodnie z tą klasyfikacją cło należy do kategorii , czyli świadczeń, którym towarzyszy równoległe świadczenie ekwiwalentne w postaci pozwolenia na wwóz lub wywóz towarów).
o inne
 podatek od posiadania psa (Obecnie podatek od psów został zmieniony na opłatę)
 podatek od środków transportowych
 podatek od czynności cywilnoprawnych
 podatek od gier
Podatek cedularny, typ opodatkowania polegający na odrębnym opodatkowywaniu każdego rodzaju dochodów podatników. Pozwala na preferowanie jednych, a dyskryminowanie innych rodzajów dochodów przez ustalanie zróżnicowanych stawek i skal opodatkowania. Utrudnia jednak stosowanie progresji w stosunku do podatników osiągających dochody z kilku źródeł.
W procesie rynkowym występuje przemieszczenie obciążenia podatkowego, w wyniku czego podatkami jest obciążona całkowicie lub częściowo inna osoba niż płatnik podatku.

7. Organy podatkowe
Organem podatkowym zgodnie z art. 13 ordynacji podatkowej, stosownie do swojej właściwości, jest:
1. naczelnik urzędu skarbowego, naczelnik urzędu celnego, wójt, burmistrz (prezydent miasta), starosta albo marszałek województwa - jako organ pierwszej instancji;
2. samorządowe kolegium odwoławcze - jako organ odwoławczy od decyzji wójta, burmistrza (prezydenta miasta), starosty albo marszałka województwa,
3. dyrektor izby skarbowej, dyrektor izby celnej - jako:
• organ odwoławczy odpowiednio od decyzji naczelnika urzędu skarbowego lub naczelnika urzędu celnego,
• organ pierwszej instancji, na podstawie odrębnych przepisów,
• organ odwoławczy od decyzji wydanej przez ten organ w pierwszej instancji.

Minister właściwy do spraw finansów publicznych jest organem podatkowym - jako:
1. organ pierwszej instancji w sprawach stwierdzenia nieważności decyzji, wznowienia postępowania, zmiany lub uchylenia decyzji lub stwierdzenia jej wygaśnięcia - z urzędu;
2. organ odwoławczy od decyzji wydanych w sprawach, o których mowa w pkt 1.

Organami podatkowymi wyższego stopnia są organy odwoławcze.
Art. 31 ust 2 pk1 ustawy o kontroli skarbowej stanowi, że użyte w ustawie określenia oznaczają i tu między innymi, że organ kontroli skarbowej traktowany jest jako organ podatkowy. Zatem zgodnie z tą regulacja należy traktować organ kontroli skarbowej jako organ podatkowy. Mimo, że w ordynacji nie został wymieniony jako organ podatkowy i w rzeczywistości wedle poglądów literatury nim nie jest, to jednak został z nim zrównany.
ORGAN PODATKOWY - organ państwowy lub gminny, który został powołany do zajmowania się sprawami podatkowymi, na przykład wymierzaniem wysokości i poborem podatków

8. Wlaściwość organów podatkowych
Organy podatkowe zobowiązane są przestrzegać z urzędu właściwości rzeczowej i właściwości miejscowej.
Właściwość rzeczowa i miejscowa – jest ustalana z uwzględnieniem zakresów zadań i terytorialnego zasięgu działania organów podatkowych.
Właściwość miejscową organów podatkowych ustala się według miejsca zamieszkania bądź adresu siedziby podatnika, płatnika i inkasenta.
Art. 15. (24)
§ 1. Organy podatkowe przestrzegają z urzędu swojej właściwości rzeczowej i miejscowej.
§ 2. Właściwość rzeczowa i miejscowa jest ustalana z uwzględnieniem również zakresu zadań i terytorialnego zasięgu działania organów podatkowych, określonych na podstawie odrębnych przepisów, w szczególności przepisów o wprowadzeniu programów pilotażowych, o których mowa w art. 5 ust. 1a i 1b ustawy z dnia 21 czerwca 1996 r. o urzędach i izbach skarbowych (Dz. U. Nr 106, poz. 489, z 1997 r. Nr 121, poz. 770 i Nr 141, poz. 943, z 2000 r. Nr 120, poz. 1268, z 2001 r. Nr 110, poz. 1189 oraz z 2002 r. Nr 89, poz. 804).
Art. 16.
Właściwość rzeczową organów podatkowych ustala się według przepisów określających zakres ich działania.
Art. 17. (25)
§ 1. Jeżeli ustawy podatkowe nie stanowią inaczej, właściwość miejscową organów podatkowych ustala się według miejsca zamieszkania albo adresu siedziby podatnika, płatnika, inkasenta lub podmiotu wymienionego w art. 133 § 2.
§ 2. Minister właściwy do spraw finansów publicznych może określić, w drodze rozporządzenia, właściwość miejscową organów podatkowych w sprawach niektórych zobowiązań podatkowych lub poszczególnych kategorii podatników, płatników lub inkasentów w sposób odmienny niż określony w § 1, uwzględniając w szczególności posiadanie miejsca zamieszkania lub siedziby za granicą, miejsce uzyskiwania dochodów oraz miejsce położenia przedmiotu opodatkowania.
Art. 17a. (26)
Organem podatkowym właściwym miejscowo w sprawie orzeczenia o odpowiedzialności podatkowej osoby trzeciej jest organ podatkowy właściwy dla podatnika, płatnika lub inkasenta.
Art. 18.
§ 1. (27) Jeżeli w trakcie roku podatkowego lub określonego w odrębnych przepisach innego okresu rozliczeniowego nastąpi zdarzenie powodujące zmianę właściwości miejscowej organu podatkowego, organem podatkowym właściwym miejscowo za ten okres rozliczeniowy pozostaje ten organ podatkowy, który był właściwy w pierwszym dniu roku podatkowego lub okresu rozliczeniowego.
§ 2. (28) Minister właściwy do spraw finansów publicznych może określić, w drodze rozporządzenia, przypadki, w których, w razie zmiany właściwości miejscowej w trakcie roku podatkowego lub okresu rozliczeniowego, właściwym organem podatkowym jest organ inny niż wymieniony w § 1, uwzględniając w szczególności zmianę miejsca zamieszkania, pobytu lub siedziby podatnika.
Art. 18a. (29)
Jeżeli po zakończeniu roku podatkowego lub innego okresu rozliczeniowego nastąpi zdarzenie powodujące zmianę właściwości miejscowej organu podatkowego, organem podatkowym właściwym miejscowo w sprawach dotyczących poprzednich lat podatkowych lub innych okresów rozliczeniowych jest organ właściwy po zaistnieniu tych zdarzeń, z zastrzeżeniem art. 18b.
Art. 18b. (30)
Organy podatkowe właściwe w dniu wszczęcia postępowania podatkowego lub kontroli podatkowej pozostają właściwe w sprawie, której to postępowanie lub kontrola dotyczy, chociażby w trakcie postępowania lub kontroli nastąpiło zdarzenie powodujące zmianę właściwości.
Art. 19.
§ 1. (31) Spory o właściwość rozstrzyga:
1) między naczelnikami urzędów skarbowych działających na obszarze właściwości miejscowej tego samego dyrektora izby skarbowej - dyrektor tej izby skarbowej,
2) między naczelnikami urzędów skarbowych działających na obszarze właściwości miejscowych różnych dyrektorów izb skarbowych - minister właściwy do spraw finansów publicznych,
3) między naczelnikami urzędów celnych działających na obszarze właściwości miejscowej tego samego dyrektora izby celnej - dyrektor tej izby celnej,
4) między naczelnikami urzędów celnych działających na obszarze właściwości miejscowej różnych dyrektorów izb celnych - minister właściwy do spraw finansów publicznych,
5) między wójtem, burmistrzem (prezydentem miasta), starostą albo marszałkiem województwa a naczelnikiem urzędu skarbowego lub naczelnikiem urzędu celnego - sąd administracyjny,
6) między wójtami, burmistrzami (prezydentami miast) i starostami - wspólne dla nich samorządowe kolegium odwoławcze, a w razie braku takiego kolegium - sąd administracyjny,
7) między marszałkami województw - sąd administracyjny,
8) w pozostałych przypadkach - minister właściwy do spraw finansów publicznych.
§ 2. (32) Spór o właściwość rozstrzyga się, w drodze postanowienia, na wniosek organu będącego stroną sporu.
§ 3. (33) W przypadkach, o których mowa w § 1 pkt 2 i 4, wniosek o rozstrzygnięcie sporu wnosi odpowiednio naczelnik urzędu skarbowego lub naczelnik urzędu celnego za pośrednictwem odpowiednio właściwego dyrektora izby skarbowej lub dyrektora izby celnej.
Art. 20.
Do czasu rozstrzygnięcia sporu o właściwość organ podatkowy, na którego obszarze nastąpiło wszczęcie postępowania, podejmuje tylko te czynności, które są niezbędne ze względu na interes publiczny lub ważny interes strony.

9. Podatnik, platnik, inkasent
Podatnik - zgodnie z polskim prawem jest nim osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej, podlegająca na mocy ustaw podatkowych obowiązkowi podatkowemu.
Płatnik - osoba (fizyczna lub prawna) dokonująca zapłaty lub zobowiązana do jej dokonania, np. osoba:
• wystawiająca bankowe polecenie przelewu
• wpłacająca gotówkę na konto bankowe kontrahenta
• zobowiązująca się do zapłaty za świadczenie na rzecz osoby trzeciej (np. sponsor)
Płatnik podatku - podmiot zobowiązany do obliczenia, pobrania i uiszczenia w wyznaczonym terminie należnego podatku na rachunek bankowy właściwego organu podatkowego.
W zakresie podatku dochodowego od osób fizycznych płatnikiem podatku jest zakład pracy podatnika, bądź Zakład Ubezpieczeń Społecznych (w przypadku emerytów i rencistów) albo Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego. Płatnik podatku pobiera należną zaliczkę na podatek dochodowy z dochodu podatnika i odprowadza ją na konto Urzędu Skarbowego właściwego ze względu na miejsce zamieszkania płatnika lub jeżeli płatnik nie jest osobą fizyczną do urzędu skarbowego właściwego według siedziby płatnika. Do urzedu skarbowego podatnika przesłana zostaje we własciwym terminie deklaracja PIT-11 (informacja o dochodach podatnika).
Podobna zasada obowiązuje przy naliczaniu i odprowadzaniu składek z tytułu ubezpieczeń społecznych.
W zakresie pozostałych podatków płatnikiem jest podatnik.
Inkasent - jest to osoba prawna, fizyczna lub jednostka organizacyjna nie mająca osobowości prawnej, obowiązana do pobrania od podatnika podatku i wpłacenia go we właściwym terminie organowi podatkowemu. Organ podatkowy nie może ściągnąć z inkasenta podatku, jeśli podatnik nie uiścił wcześniej tej daniny. Za pośrednictwem inkasentów może być zarządzony pobór podatków:
• rolnego,
• leśnego,
• od nieruchomości.
Podatnikiem, zgodnie z art. 7 o.p., jest osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej, podlegająca na mocy ustaw podatkowych obowiązkowi podatkowemu. Ustawy podatkowe mogą ustanowić podatnikami również inne podmioty. Ustawowe określenie podatnika w o.p. nie odgrywa dużej roli, ponieważ zapis § 2 wspomnianego artykułu (mówiący o możliwości ustanowienia podatnikami, przez inne ustawy, podmiotów niewymienionych w § 1) wskazuje, czy dany podmiot stanie się podatnikiem. Można to rozstrzygnąć tylko na gruncie ustaw podatkowych normujących określone podatki. Podatnik jest dłużnikiem w zobowiązaniowym stosunku prawnym. Organ podatkowy, jako wierzyciel - może więc skierować do niego roszczenie podatkowe.

Podstawowym znaczeniem dla bycia podatnikiem jest znalezienie się tego podmiotu w sytuacji faktycznej lub prawnej zawierającej ustawowe znamiona podatkowoprawnego stanu faktycznego. Oznacza to, że z punktu widzenia treści stosunku zobowiązaniowego nie jest istotne, czy podmiot rzeczywiście ponosi ciężar podatkowy, czy przerzuca go (niejednokrotnie zgodnie z wolą ustawodawcy) na inny podmiot.

Płatnikiem, zgodnie z art. 8 o.p., jest osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej, obowiązana na podstawie przepisów prawa podatkowego do obliczenia i pobrania od podatnika podatku i wpłacenia go we właściwym terminie organowi podatkowemu. W sytuacji niewypełnienia tych obowiązków staje się on dłużnikiem zamiast podatnika.

Inkasentem, zgodnie z art. 9, jest osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej, obowiązana do pobrania od podatnika podatku i wpłacenia go we właściwym terminie organowi podatkowemu.

nkasent jest swoistym pośrednikiem między podatnikiem jako dłużnikiem i organem podatkowym jako wierzycielem. Występuje on wyłącznie na etapie realizacji zobowiązania podatkowego.

Inkasent nie może być dłużnikiem podatkowym zamiast podatnika, ponieważ jego rola ogranicza się jedynie do wykonywania istniejącego już zobowiązania wynikającego ze stosunku prawnego, w którym dłużnikiem jest podmiot obciążony obowiązkiem podatkowym, czyli podatnik.

10. Powstawanie zobowiązań podatkowych
Obowiązek podatkowy, zgodnie z art. 4 o.p., to wynikająca z ustaw podatkowych, nieskonkretyzowana powinność przymusowego świadczenia pieniężnego w związku z zaistnieniem zdarzenia określonego w tych ustawach.

Zobowiązaniem podatkowym, zgodnie z art. 5 o.p., jest - wynikające z obowiązku podatkowego - zobowiązanie podatnika do zapłacenia na rzecz Skarbu Państwa, województwa, powiatu albo gminy podatku w wysokości, w terminie oraz miejscu określonych w przepisach prawa podatkowego. Zobowiązanie podatkowe ma dość skomplikowany charakter. Stanowi ono dwustronną relację osób kształtowaną na podstawie norm prawa, przy czym jedną z nich jest zawsze podmiot reprezentujący władzę publiczną. Wyłączne źródło powstania zobowiązania podatkowego stanowi ustawa.

Powstanie stosunku prawnego zobowiązania podatkowego związane jest z zaistnieniem zdarzeń lub działań, z którymi prawo wiąże określone skutki. Słowem zobowiązanie podatkowe jest następstwem obowiązku podatkowego. Podatnik jest wtedy dłużnikiem, państwo zaś (albo inny związek publicznoprawny) wierzycielem. Państwo reprezentowane jest przez organ podatkowy.

Podatkiem, zgodnie z art. 6 o.p., jest publicznoprawne, nieodpłatne, przymusowe oraz bezzwrotne świadczenie pieniężne na rzecz Skarbu Państwa, województwa, powiatu lub gminy, wynikające z ustawy podatkowej.

Podatkiem, zgodnie z art. 3 o.p., jest również zaliczka na podatek, a także są raty podatków. Zarówno podatek, jak i zaliczka na podatek są konsekwencją określonego stanu faktycznego, powodującego obowiązek podatkowy. Jest jednak między nimi zasadnicza różnica. Zaliczka na podatek odnosi się - w pewnym sensie - do okresu, w którym stan faktyczny (rodzący obciążenie podatnika należnościami podatkowymi) nie jest jeszcze zamknięty. Oczywiście samo obliczenie zaliczki oparte jest na okresowym zamknięciu tego stanu.

Podatek jest obliczany w stosunku do sytuacji faktycznej występującej w okresie objętym obowiązkiem płacenia zaliczek (np. rok obrotowy w działalności gospodarczej).

Powstanie zobowiązania z tytułu zaliczek niekoniecznie musi przesądzać o zobowiązaniu z tytułu podatku. Może się zdarzyć sytuacja, że podmiot uzyskujący dochód w trakcie okresu, kiedy miał obowiązek płacenia zaliczek, osiągał dochód, ale po zakończeniu roku podatkowego wykazał stratę. Jeżeli wpłacał zaliczki, obecnie uzyskał prawo do ich zwrotu.

4. Powstanie zobowiązania podatkowego

Zobowiązaniem podatkowym, zgodnie z art. 5 o.p., jest - wynikające z obowiązku podatkowego - zobowiązanie podatnika do zapłacenia na rzecz Skarbu Państwa, województwa, powiatu albo gminy podatku w wysokości, w terminie oraz miejscu określonych w przepisach prawa podatkowego.

Powstaje ono, w myśl art. 21 § 1 Ordynacji, z dniem zajścia zdarzenia, z którym ustawa podatkowa wiąże powstanie takiego zobowiązania, oraz z dniem doręczenia decyzji organu podatkowego, ustalającej wysokość tego zobowiązania.

W praktyce zobowiązania podatkowe najczęściej powstają w wyniku zdarzenia, z którym ustawa podatkowa wiąże skutek w postaci powstania zobowiązania. W takim przypadku zobowiązanie powstaje z dniem zaistnienia tego zdarzenia.

Zobowiązanie podatkowe może jednak powstać również w wyniku działania organów podatkowych - z dniem doręczenia decyzji ustalającej wysokość zobowiązania. O tym, w jaki sposób w danym przypadku powstaje zobowiązanie podatkowe, przesądzają przepisy poszczególnych ustaw podatkowych.

Zobowiązanie podatkowe jest - ogólnie przyjmując - następstwem obowiązku podatkowego. Ustawy podatkowe normujące poszczególne podatki określają, kiedy i w jakich sytuacjach powstaje obowiązek podatkowy. Nie oznacza to, że obowiązek podatkowy zawsze przekształca się w zobowiązanie podatkowe. Zanim do takiego przekształcenia dojdzie, podmiot objęty obowiązkiem podatkowym obciążony jest wieloma obowiązkami prawnymi, poprzez które zaspokaja podatkowe roszczenia państwa. Są to m.in.: obowiązek prowadzenia ksiąg, składania deklaracji i zeznań.

Jeżeli zobowiązanie podatkowe powstaje w wyniku pewnego zdarzenia, podatnik ma obowiązek zapłacenia podatku w wysokości wskazanej w deklaracji, którą zobowiązany był złożyć. Jeśli podatnik nie złoży takiej deklaracji, nie zapłaci należnego podatku albo w toku postępowania podatkowego organ podatkowy stwierdzi, że wysokość zobowiązania jest inna niż ta, którą podatnik wykazał w deklaracji, to organ ten wyda decyzję, w której określi wysokość zobowiązania podatkowego.

Decyzja określająca wysokość zobowiązania podatkowego nie powoduje powstania zobowiązania - oznacza jedynie, że zobowiązanie takie istnieje - jego byt prawny powstał w momencie zaistnienia pewnego, określonego ustawami podatkowymi, stanu faktycznego. Takiej decyzji nie należy mylić z decyzją ustalającą wysokość zobowiązania podatkowego (o takiej decyzji stanowi wspomniany już art. 21 § 1 o.p.).

W przypadku zobowiązań podatkowych powstających w wyniku wydania i doręczenia decyzji przez organ podatkowy podatnik, jeżeli przepisy podatkowe tak stanowią, zobowiązany jest do złożenia deklaracji. Wysokość zobowiązania w tym przypadku ustala organ podatkowy. Przy wydawaniu decyzji organ kieruje się danymi zawartymi w deklaracji. Jeżeli jednak w toku postępowania podatkowego organ stwierdzi, że dane zawarte w deklaracji są niezgodne ze stanem faktycznym, to wymierzy podatek w innej wysokości. Jeżeli przepisy szczególne przewidują inny sposób ustalania wysokości zobowiązania podatkowego, również i w tym przypadku organ podatkowy, ustalając wysokość zobowiązania, nie będzie kierował się danymi zawartymi w deklaracji.

11. Odpowiedzialność podatnika,platnika, inkasenta
Podatnik odpowiada całym swoim majątkiem za wynikające z zobowiązań podatkowych podatki. Płatnik, który nie wykonał obowiązków (określonych w o.p.) w zakresie ustalania należności podatkowych oraz ich poboru, odpowiada całym swoim majątkiem. Płatnik odpowiada za podatek niepobrany lub pobrany w kwocie niższej od należnej, a także za niewpłacenie w terminie pobranego podatku. Inkasent za niewykonanie obowiązków określonych w o.p. odpowiada za podatek pobrany, a niewpłacony całym swoim majątkiem.

12. Zabezpieczenie zobowiązania podatkowego
Organ podatkowy, chcąc zapewnić skuteczność przyszłej egzekucji obowiązku podatkowego, może ustanowić jego zabezpieczenie. Ordynacja podatkowa przewiduje trzy jego sposoby:

1. zabezpieczenie na majątku (art. 33–33g);
2. hipotekę przymusową (art. 34–39) oraz
3. zastaw skarbowy (art. 41-46).

Zabezpieczenie na majątku
Zabezpieczenie na majątku podatnika (bądź na majątku wspólnym małżonków) może zostać ustanowione, jeżeli zachodzi uzasadniona obawa, że zobowiązanie podatkowe nie zostanie wykonane. Dotyczy to w szczególności sytuacji, gdy podatnik trwale nie uiszcza wymagalnych zobowiązań o charakterze publicznoprawnym (nie tylko zobowiązań podatkowych, ale także np. zobowiązań wobec ZUS) lub dokonuje czynności polegających na zbywaniu majątku, które mogą utrudnić lub udaremnić egzekucję.
Zabezpieczenie to może być ustanowione:
a) przed terminem płatności, a więc gdy znana jest już wysokość zobowiązania podatkowego albo
b) przed wydaniem decyzji ustalającej bądź określającej wysokość zobowiązania podatkowego, a zatem w toku postępowania podatkowego lub kontroli podatkowej. W tym wypadku zobowiązanie jeszcze nie istnieje (wydana ma być dopiero decyzja ustalająca, jak np. przy podatku od nieruchomości od osób fizycznych) albo nie jest znana jego wysokość (ma ona zostać sprecyzowana w decyzji określającej – w przypadku należności podatkowych powstających w wyniku samoobliczania lub obliczania podatku przez płatnika). W decyzji o zabezpieczeniu organ podatkowy będzie więc musiał wskazać przybliżoną kwotę zobowiązania podatkowego, a w przypadku postępowania kontrolnego także kwotę odsetek za zwłokę.
Ze względu na to, że decyzja ustalająca i określająca stanowią samodzielną podstawę do egzekucji, decyzja o zabezpieczeniu wygaśnie po upływie 14 dni od doręczenia decyzji ustalającej bądź z dniem doręczenia decyzji określającej wysokość zobowiązania.
Przykład:
Podczas przeprowadzania kontroli skarbowej stwierdzono u podatnika przychody nieznajdujące pokrycia w ujawnionych źródłach w wysokości 100.000 zł. Inspektor Kontroli Skarbowej uzyskał ponadto informację od ZUS, z której wynikało, że podatnik od kilku miesięcy zalega z należnymi składkami. W związku z tym wystąpił do Urzędu Skarbowego z wnioskiem o dokonanie zabezpieczenia na majątku podatnika, podając jako przybliżoną kwotę zobowiązania podatkowego sumę 90.000 zł (75% dochodu z tytułu zryczałtowanego podatku od dochodów nieznajdujących pokrycia w ujawnionych źródłach dochodów + odsetki za zwłokę). Organ podatkowy będzie mógł, jeszcze przed wydaniem decyzji określającej wysokość podatku, dokonać zabezpieczenia, wydając decyzję w tym przedmiocie.
Forma zabezpieczenia może być dwojaka:
a) albo w trybie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji,
b) albo przez przyjęcie od podmiotu zobowiązanego, na jego wniosek, zabezpieczenia. Zabezpieczenie to może przybrać formę m.in.:
- gwarancji bankowej lub ubezpieczeniowej,
- poręczenia banku,
- weksla z poręczeniem wekslowym banku czy
- depozytu w gotówce (wszystkie dopuszczalne formy zabezpieczenia oraz wykaz podmiotów mogących je udzielać zostały określone w Ordynacji i w rozporządzeniu Ministra Finansów.).
Wyboru formy zabezpieczenia dokonuje podatnik.

Hipoteka przymusowa
Hipoteka przymusowa jest hipoteką przysługującą Skarbowi Państwa bądź jednostkom samorządu terytorialnego na wszystkich nieruchomościach podatnika (inaczej niż w przypadku hipoteki umownej) z tytułu:
- zobowiązań podatkowych powstałych przez doręczenie decyzji ustalającej,
- zaległości podatkowych oraz
- odsetek za zwłokę od tych należności.
Podstawą wpisu jest doręczona podatnikowi decyzja podatkowa.
Istotą hipoteki jest to, że jest ona skuteczna wobec każdorazowego właściciela jej przedmiotu i przysługuje jej pierwszeństwo zaspokojenia przed hipotekami zabezpieczającymi inne wierzytelności (wyjątkiem jest jedynie należność z tytułu kredytu bankowego – w tym wypadku o pierwszeństwie decyduje kolejność wniosków o ustanowienie hipoteki).
Hipoteka powstaje przez wpis do księgi wieczystej, dokonywany na wniosek organu podatkowego. Wpisu dokonuje sąd rejonowy. Za moment powstania hipoteki uważane jest doręczenie decyzji będącej podstawą wpisu a nie sam wpis.
Przedmiotem hipoteki przymusowej może być oprócz nieruchomości w ogólnym rozumieniu:
1. część ułamkowa nieruchomości, jeżeli stanowi udział podatnika;
2. nieruchomość stanowiąca przedmiot współwłasności łącznej podatnika i jego małżonka;
3. nieruchomość stanowiąca przedmiot współwłasności łącznej wspólników spółki cywilnej lub część ułamkowa nieruchomości stanowiąca udział wspólników spółki cywilnej - z tytułu zaległości podatkowych spółki;
4. użytkowanie wieczyste;
5. spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego, spółdzielcze prawo do lokalu użytkowego, prawo do domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej;
6. wierzytelność zabezpieczona hipoteką.
Zastaw skarbowy
Zastaw skarbowy przysługuje Skarbowi Państwa i jednostkom samorządu terytorialnego z tytułu zobowiązań podatkowych. Jego przedmiotem mogą być wszystkie będące własnością podatnika oraz stanowiące współwłasność łączną podatnika i jego małżonka rzeczy ruchome oraz zbywalne prawa majątkowe, jeżeli ich wartość wynosi w dniu ustanowienia zastawu co najmniej 10.400 zł. Nie dotyczy to jedynie rzeczy lub praw niepodlegających egzekucji oraz mogących być przedmiotem hipoteki.
Zastaw skarbowy jest skuteczny wobec każdorazowego właściciela przedmiotu zastawu i ma pierwszeństwo przed jego wierzycielami osobistymi (mogącymi dochodzić należności z całego majątku dłużnika a nie z konkretnie oznaczonej rzeczy, jak w przypadku hipoteki czy zastawu).
Zastaw powstaje wraz z wpisem do rejestru zastawów skarbowych, który dokonywany jest na podstawie decyzji w przedmiocie zobowiązania podatkowego bądź na podstawie deklaracji podatkowej, jeżeli wskazane w niej zobowiązanie nie zostało wykonane. Rejestr zastawów skarbowych prowadzony jest przez naczelników urzędów skarbowych. Istnieje ponadto Centralny Rejestr Zastawów Skarbowych prowadzony przez Ministra Finansów.
Rzecz wpisana do rejestru zastawów pozostaje w posiadaniu podatnika. Aby chronić ewentualnego nabywcę takiej rzeczy, wprowadzona została zasada jawności rejestru, która polega na tym, że zainteresowany podmiot może zwrócić się do organu go prowadzącego o wydanie wypisu z rejestru. Za wniosek taki pobierana jest opłata skarbowa.
W razie nie uregulowania należności podatkowej, pomimo ustanowienia zastawu, organ będzie mógł zaspokoić swoją wierzytelność z przedmiotu zastawu w trybie egzekucji administracyjnej.
Zastaw skarbowy wygasa:
- z dniem wygaśnięcia zobowiązania podatkowego,
- z dniem wykreślenia wpisu z rejestru albo
- z dniem egzekucyjnej sprzedaży przedmiotu zastawu.
W celu umożliwienia organowi dostępu do informacji o przedmiotach należących do majątku dłużnika, na którym może zostać ustanowiona hipoteka bądź zastaw, organ ten może żądać wyjawienia nieruchomości i praw majątkowych (w przypadku hipoteki) bądź rzeczy mogących być przedmiotem zastawu skarbowego. Odbywa się to w formie oświadczenia na piśmie składanego pod rygorem odpowiedzialności karnej za fałszywe zeznania.
Wszystkie trzy sposoby zabezpieczenia mogą być zastosowane także wobec płatnika, inkasenta, następcy prawnego lub osoby trzeciej odpowiadających za zobowiązanie podatkowe.

13. Terminy
W prawie podatkowym terminy odgrywają bardzo istotną rolę. Przekroczenie terminów może pozbawić podatnika określonych praw lub narazić na niekorzystne konsekwencje - dlatego warto wiedzieć i pamiętać o najważniejszych terminach występujących w przepisach Ordynacji podatkowej. Ordynacja podatkowa (dalej: o.p.) nazywana bywa częścią ogólną prawa podatkowego.

Zawiera ona bowiem uregulowania prawa materialnego odnoszące się do wszystkich podatków występujących w polskim systemie prawa podatkowego, jak również formułuje zasady rządzące postępowaniem podatkowym. Ustawa ta zawiera także uregulowania dotyczące zasad ustalania terminów określonych przepisami prawa podatkowego.

ZASADY OGÓLNE

Zarówno sama Ordynacja podatkowa, jak i przepisy ustaw podatkowych i wydanych na ich podstawie rozporządzeń zawierają szereg terminów na dokonanie określonych czynności. Terminy te mogą odnosić się bądź do działań administracji skarbowej, bądź podatników (płatników, inkasentów itd.).

W niniejszym artykule odnosić się będę do podatnika, lecz zasady opisane poniżej dotyczą każdego podmiotu będącego stroną postępowania. Zanim omówimy poszczególne rodzaje terminów stosowanych w postępowaniu podatkowym, warto przedstawić ogólne zasady rządzące obliczaniem terminów.

Podstawową regułą jest, iż w sytuacji, gdy początkiem terminu określonego w dniach jest pewne zdarzenie, przy obliczaniu tego terminu nie uwzględnia się dnia, w którym zdarzenie nastąpiło (art. 12 § 1 o.p.). Końcem terminu jest zaś upływ ostatniego z wyznaczonej liczby dni.
PRZYKŁAD
Termin na wniesienie zażalenia na postanowienie wynosi siedem dni od dnia doręczenia podatnikowi postanowienia. Postanowienie zostało doręczone 5 stycznia 2007 r. Termin do złożenia zażalenia upłynął więc 12 stycznia 2007 r. Skoro bowiem początkiem terminu jest zdarzenie - doręczenie postanowienia, to dnia doręczenia (5 stycznia) nie uwzględnia się przy liczeniu terminu. Pierwszym dniem terminu jest więc 6 stycznia, zaś ostatnim - 12 stycznia 2007 r.

Nieco bardziej skomplikowane wydają się zasady obliczania terminów w sytuacji, gdy ustawodawca nie wskazał liczby dni na dokonanie danej czynności, lecz określił termin w tygodniach, miesiącach lub latach. Przepisy Ordynacji podatkowej wskazują wówczas, iż:
• terminy określone w tygodniach kończą się z upływem tego dnia w ostatnim tygodniu, który odpowiada początkowemu dniowi terminu - gdyby więc wyznaczono termin tygodniowy, a zdarzenie będące początkiem jego biegu miało miejsce w środę, to ostatnim dniem terminu będzie także środa,
• terminy określone w miesiącach kończą się z upływem tego dnia w ostatnim miesiącu, który odpowiada początkowemu dniowi terminu, a gdyby takiego dnia w ostatnim miesiącu nie było, to w ostatnim dniu tego miesiąca - gdyby więc na dokonanie danej czynności podatnik miał miesiąc, a zdarzenie będące początkiem jego biegu miało miejsce 15 dnia, to ostatnim dniem terminu będzie także 15 dzień,
• terminy określone w latach kończą się z upływem tego dnia w ostatnim roku, który odpowiada początkowemu dniowi terminu, a gdyby takiego dnia w ostatnim roku nie było, to w dniu, który poprzedzałby bezpośrednio ten dzień - gdyby więc podatnik miał rok na dokonanie danej czynności, a zdarzenie będące początkiem jego biegu miało miejsce 31 marca 2006 r., to ostatnim dniem terminu będzie także 31 marca 2007 r. (art. 12 § 2-4 o.p.).
Zasadą jest również, iż w przypadku, gdy ostatni dzień terminu przypada na sobotę lub dzień ustawowo wolny od pracy, za ostatni dzień terminu uważa się następny dzień po dniu lub dniach wolnych od pracy.
PRZYKŁAD
Podatnik jest zobowiązany do złożenia zeznania rocznego w podatku dochodowym od osób prawnych do 31 marca 2007 r. Ponieważ w tym roku 31 marca przypada w sobotę, termin do złożenia zeznania rocznego zostaje przesunięty na poniedziałek 2 kwietnia.

Jeżeli przed upływem terminu, czyli przed północą ostatniego dnia terminu, podatnik nada pismo w polskiej placówce pocztowej lub złoży je w polskim urzędzie konsularnym, termin będzie zachowany. Podobnie zachowany będzie termin, gdy pismo wysłane za pomocą środków komunikacji elektronicznej, za poświadczeniem przedłożenia, do organu podatkowego lub do jednostki informatycznej obsługi administracji podatkowej (art. 12 § 6 pkt 1 i 2 o.p.).

PRZYWRÓCENIE TERMINU

Uchybienie terminowi do dokonania określonej czynności procesowej nie oznacza, iż czynności tej nie można już dokonać, i że termin ten minął bezpowrotnie. Ordynacja podatkowa przewiduje bowiem możliwość przywrócenia terminu przy spełnieniu określonych warunków.

Przede wszystkim należy podkreślić, iż przywrócenie terminu jest możliwe wyłącznie w odniesieniu do terminów procesowych (art. 162 § 4 o.p.), a więc takich, w których strona była zobowiązana (lub uprawniona) do dokonania określonej czynności w toku postępowania. Przywrócenie terminu następuje - w drodze postanowienia - na wniosek zainteresowanego. Składając wniosek o przywrócenie terminu, podatnik powinien uprawdopodobnić fakt, iż uchybienie terminowi nastąpiło bez jego winy (art. 162 § 1 o.p.).

Podanie o przywrócenie terminu należy wnieść w ciągu siedmiu dni od dnia ustania przyczyny uchybienia terminowi. Jednocześnie z wniesieniem podania należy dopełnić czynności, dla której był określony termin (art. 162 § 2 o.p.).
PRZYKŁAD
Podatnikowi pod jego nieobecność doręczono decyzję określającą wysokość zobowiązania podatkowego. Dzień po doręczeniu mu tej decyzji podatnik zachorował, wymagając hospitalizacji; nie złożył więc w terminie odwołania od decyzji. Po opuszczeniu szpitala podatnik powinien w ciągu siedmiu dni złożyć wniosek o przywrócenie terminu, wskazując przyczynę jego niedochowania (np. przedstawiając wypis ze szpitala) i jednocześnie złożyć odwołanie od doręczonej mu decyzji.

Jak wspomniano powyżej, sama Ordynacja podatkowa obok regulacji ogólnych dotyczących zasad ustalania terminów zawiera także unormowania określające specyficzne terminy do dokonania określonych czynności. Poniżej przedstawiam najistotniejsze z nich.

WSZCZĘCIE POSTĘPOWANIA

Przepisy Ordynacji podatkowej nie przewidują szczególnego terminu do wszczęcia postępowania podatkowego. Istnieją jednak regulacje, które mają wpływ na sytuację procesową podatników, stąd też warto wspomnieć także i o nich.

Przedawnienie

Przede wszystkim wszczęcie postępowania nie może nastąpić w przypadku, gdy nastąpiło już przedawnienie zobowiązania podatkowego. Z chwilą bowiem upływu terminu przedawnienia zobowiązanie podatkowe wygasa, a tym samym nie może być skutecznie dochodzone przez organ podatkowy.

Innymi słowy w sytuacji, gdy upłynął termin przedawnienia zobowiązania podatkowego - który, co do zasady, wynosi pięć lat od końca roku kalendarzowego, w którym upłynął termin płatności podatku (art. 70 § 1 o.p.) - organ podatkowy nie może już zweryfikować kwoty zobowiązania podatkowego. Doręczenie postanowienia o wszczęciu postępowania po upływie terminu przedawnienia będzie zatem skutkowało koniecznością jego umorzenia ze względu na bezprzedmiotowość postępowania - (art. 208 o.p.).

Okres po kontroli, a przed wszczęciem postępowania podatkowego

Podatnicy, u których przeprowadzono kontrolę podatkową, w związku z wynikami której wszczęte zostało następnie postępowanie podatkowe, powinni szczególną uwagę zwrócić na okres, jaki upłynął pomiędzy zakończeniem kontroli a wszczęciem postępowania podatkowego.

Jeżeli bowiem okres ten jest dłuższy niż trzy miesiące, a postępowanie podatkowe zakończy się decyzją wymiarową, w której efekcie podatnik będzie zobowiązany do zapłaty zaległości podatkowej wraz z odsetkami za zwłokę, będzie on uprawniony do swoistej ulgi w zapłacie odsetek za zwłokę.

Ulga ta polega na tym, że podatnik nie płaci odsetek za zwłokę za okres od dnia wszczęcia kontroli podatkowej do dnia doręczenia decyzji w sprawie, która była przedmiotem kontroli podatkowej (art. 54 § 1 pkt 6 o.p.). Terminem zakończenia kontroli jest dzień doręczenia protokołu kontroli, postępowanie podatkowe zaś jest wszczynane z dniem doręczenia podatnikowi postanowienia o wszczęciu kontroli.
PRZYKŁAD
Podatnikowi doręczono upoważnienie do przeprowadzenia kontroli podatkowej 1 lipca 2006 r., natomiast protokół z tej kontroli został doręczony 31 lipca 2006 r. Następnie 10 listopada 2006 r. doręczono mu postanowienie o wszczęciu postępowania, a 31 grudnia 2006 r. decyzję, z której wynikał obowiązek zapłaty zaległości podatkowej. W opisanym powyżej stanie faktycznym podatnik, wpłacając kwotę zaległości podatkowej i należnych odsetek za zwłokę, nie nalicza ich za okres od 1 lipca do 31 grudnia 2006 r.

ŚRODKI ZASKARŻENIA

Terminami, na których dotrzymanie podatnik powinien być szczególnie wyczulony, są terminy do wniesienia tzw. zwykłych środków zaskarżenia, tj. odwołania od decyzji i zażalenia na postanowienie.

Odwołanie

Odwołanie przysługuje stronie od wydanej w pierwszej instancji decyzji organu podatkowego (art. 220 § 1 o.p.), a więc od indywidualnego aktu prawnego, który rozstrzyga sprawę co do jej istoty lub w inny sposób kończy postępowanie w danej instancji. Jeżeli więc stronie zostanie doręczona decyzja, z której jest niezadowolona, ma ona prawo do jej zaskarżenia właśnie poprzez wniesienie odwołania.

Organem rozpatrującym odwołanie jest organ wyższego stopnia (w przypadku spraw podatkowych będzie to najczęściej dyrektor izby skarbowej lub dyrektor izby celnej - w sprawach leżących w jego właściwości rzeczowej), przy czym jest ono do tego organu wnoszone za pośrednictwem organu, który wydał decyzję (art. 223 § 1 o.p.). Termin na wniesienie odwołania wynosi 14 dni od doręczenia decyzji. Przy liczeniu terminu nie uwzględniamy dnia doręczenia decyzji.

Zażalenie

Zażalenie jest środkiem odwoławczym przysługującym od postanowienia, a więc aktu prawnego wydawanego w toku postępowania i dotyczącego wynikających w jego trakcie kwestii innych niż rozstrzygnięcie sprawy co do istoty.

Co do zasady, zażalenie przysługuje stronie wyłącznie wówczas, gdy możliwość zaskarżenia postanowienia jest przewidziana przepisami (art. 236 § 1 o.p.). W takim przypadku termin do złożenia zażalenia wynosi siedem dni od dnia doręczenia postanowienia (art. 236 § 2 o.p.). Zażalenie także wnosi się do organu odwoławczego za pośrednictwem organu, który je wydał.

CZYNNY UDZIAŁ STRONY W POSTĘPOWANIU

Jedną z naczelnych zasad postępowania podatkowego jest zasada czynnego udziału strony (art. 123 § 1 o.p.). Nakłada ona na organy podatkowe obowiązek takiego działania, aby strona postępowania miała realnie zagwarantowaną możliwość udziału w każdej czynności procesowej, jaka dokonywana jest w toku postępowania, która to czynność może mieć wpływ na sytuację strony.

Termin przeprowadzenia dowodu

Realizacją zasady czynnego udziału strony w postępowaniu jest m.in. zapewnienie jej prawa do udziału w przeprowadzaniu dowodu z zeznań świadków, opinii biegłych lub oględzin (art. 190 § 2 o.p.), gdyż w trakcie jego przeprowadzania strona może zadawać pytania świadkom i biegłym oraz składać wyjaśnienia.

Aby wypełnić ciążący na nim obowiązek, organ podatkowy jest zobowiązany do zawiadomienia strony o miejscu i terminie przeprowadzenia dowodu przynajmniej na siedem dni przed terminem (art. 190 § 1 o.p.). Niedopełnienie obowiązku powiadomienia strony jest uchybieniem, które skutkować może uchyleniem decyzji wydanej po tak wadliwie przeprowadzonym postępowaniu.

Wypowiedzenie się w sprawie zebranego materiału dowodowego

Kolejnym obowiązkiem nałożonym na organy podatkowe, którego celem jest zagwarantowanie stronie czynnego udziału w dotyczącym ją postępowaniu, jest obowiązek wyznaczenia jej siedmiodniowego terminu do wypowiedzenia się w sprawie zebranego materiału dowodowego (art. 200 § 1 o.p.).

Termin ten winien być wyznaczony przed wydaniem decyzji, bez względu na to, w której instancji toczy się postępowanie. Od wyznaczenia powyższego siedmiodniowego terminu organ podatkowy jest zwolniony wyłącznie w przypadkach wskazanych w Ordynacji, tj.:
• w sprawach zabezpieczenia i zastawu skarbowego;
• w przypadku postępowania w sprawie ustalenia zobowiązań podatkowych, które zgodnie z odrębnymi przepisami ustalane są corocznie, jeżeli stan faktyczny, na podstawie którego ustalono wysokość zobowiązania podatkowego za poprzedni okres, nie uległ zmianie, oraz przy umorzeniu z urzędu zaległości podatkowych, jeżeli umorzenie to następuje ze względu na uzasadnione przypuszczenie, że w postępowaniu egzekucyjnym nie uzyska się kwoty przewyższającej wydatki egzekucyjne;
• jeżeli złożono zeznanie podatkowe przez podatników podatku od spadków i darowizn, a decyzja ma być wydana wyłącznie w oparciu o to zeznanie;
• jeżeli w wyniku postępowania wszczętego na wniosek strony ma zostać wydana decyzja w całości uwzględniająca wniosek strony.
Do wyznaczenia stronie siedmiodniowego terminu do wypowiedzenia się w sprawie zgromadzonego materiału dowodowego organ odwoławczy zobowiązany jest także wówczas, gdy przedmiotem postępowania dowodowego w postępowaniu odwoławczym były jedynie dowody przedstawione przez podatnika bądź w ogóle tych dowodów nie przedstawiono. (Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 23 czerwca 2005 r., sygn. akt FSK 2403/04)

Uzupełnienie braków formalnych podania

Kolejnym z terminów, których dotrzymanie jest istotne dla podatników, jest termin do uzupełnienia braków formalnych podania. Zdarzyć się bowiem może, że wniosek lub inne pismo, np. odwołanie czy zażalenie, złożone przez stronę nie spełni wymogów formalnych, jakie przepisy prawa podatkowego przewidują dla danego rodzaju pisma. W takim przypadku organ podatkowy zobowiązany jest do wezwania podatnika, który wniósł podanie, do usunięcia braków formalnych tego pisma.

Konsekwencją niedochowania terminu do uzupełnienia tych braków jest pozostawienie podania bez rozpatrzenia (art. 169 § 1 o.p.). Z identyczną sytuacją mamy do czynienia także wówczas, gdy strona nie wniosła opłat, które zgodnie z odrębnymi przepisami powinny zostać uiszczone z góry, chyba że za niezwłocznym rozpatrzeniem podania przemawia interes publiczny lub ważny interes strony, albo wniesienie podania stanowi czynność, dla której jest ustanowiony termin zawity lub gdy podanie wniosła osoba zamieszkała za granicą.
WNIOSKI
Zawarte w Ordynacji podatkowej terminy procesowe mają na celu przede wszystkim usprawnienie przebiegu postępowania podatkowego i zdyscyplinowanie stron tego postępowania - zarówno organów podatkowych, jak i podatników. Choć możliwe jest przywrócenie terminów procesowych, to szereg warunków formalnych w praktyce powoduje, iż jest to działanie wyjątkowe. Warto więc pilnować dotrzymania terminów.

14. Zaległość
Art. 51.
§ 1. Zaległością podatkową jest podatek nie zapłacony w terminie płatności.
§ 2. (98) Za zaległość podat