Finanse i prawo finansowe

Prawo finansowe należy rozumieć jako całokształt norm prawnych występujących w postaci ustaw, rozporządzeń, zarządzeń, które dotyczą finansów.
Finanse można rozumieć bezpośrednio jako środki pieniężne występujące w postaci środków publicznych, celu, podatków, wartości dewizowych oraz jako określenie sposobów pozyskania i posługiwania się wyżej wymienionymi środkami pieniężnymi.
Na tle takiego ujęcia chcąc definiować prawo finansowe należy uznać, że jest to zespół norm prawnych określających zasady pozyskiwania i wydatkowania środków pieniężnych.

Prawo finansowe charakteryzuje się:
1. prawo finansowe należy do publiczno- prawnych gałęzi prawa. Ten publiczno- prawny charakter wynika z faktu, iż regulacje prawno- finansowe dotyczą stosunków prawnych zachodzących pomiędzy państwem (jednostką samorządu terytorialnego), terytorialnego podmiotem indywidualnym.
2. prawo finansowe opiera swoje regulacje o tzw. władztwo finansowe państwa. Oznacza to, że państwo mając na względzie ochronę interesu finansowego wprowadza takie unormowania prawne, które przewidują swobodę ograniczenia i dysponowania środkami pieniężnymi.
3. prawo finansowe to taka gałąź prawa, która współistnieje i współdziała z innymi gałęziami prawa, do których można zaliczyć prawo cywilne, konstytucyjne, administracyjne.
4. prawo finansowe jest samodzielną gałęzią prawa albowiem regulacją prawno- finansową objęte są przepisy prawa budżetowego, prawa podatkowego, bankowego, celnego i dewizowego.

Te wskazane dziedziny prawa finansowego mają wspólny przedmiot regulacji albowiem przedmiotem regulacji tych dziedzin prawa są środki pieniężne.
Podstawową dziedziną prawa finansowego jest prawo budżetowe.
Prawo budżetowe można rozumieć zespół norm prawnych, które dotyczą budżetu. Prawo budżetowe zostało wprowadzone w Polsce ustawą z 1958r. Od 1998r. poprzednia ustawa Prawo Budżetowe została zastąpiona ustawą o finansach publicznych.

Pod pojęciem finansów publicznych należy rozumieć procesy związane z gromadzeniem i rozdysponowaniem środków publicznych. Zgodnie z tą definicją ustawa o finansach publicznych określa właściwy sposób gromadzenia i wydatkowania środków publicznych.

Pod podjęciem środków publicznych należy za ustawą o finansach publicznych rozumieć:
- dochody publiczne, czyli daniny publiczne w postaci podatków i innych świadczeń pieniężnych uiszczonych na rzecz budżetu państwa i j.s.t. na podstawie odrębnych ustaw to także dochody z najmu, dzierżawy, majątku Skarbu Państwa lub majątku j.s.t.
- środki pochodzące ze źródeł zagranicznych nie podlegające zwrotowi
- środki z budżetu UE
- przychody budżetu państwa i budżetów j.s.t. z zaciągniętych pożyczek, kredytów, prywatyzacji, majątku Skarbu Państwa lub j.s.t., ze sprzedaży papierów wartościowych.

Wskazanymi wyżej środkami publicznymi mają prawo dysponować jednostki organizacyjne takie, które ustawa o finansach publicznych zalicza do sektora finansów publicznych. Są nimi:
- organy władzy państwowej, organy kontroli, ochrony prawa, sądy i trybunały, organy administracji rządowej
- jednostki samorządu terytorialnego, ich organy i związki
- jednostki budżetowe, zakłady budżetowe gospodarstwa, pomocnicze, środki specjalne, fundusze celowe
- NFZ
- państwowe szkoły wyższe
- Polska Akademia Nauk
- Samodzielne Publiczne Zakłady Opieki Zdrowotnej
- państwowe i samorządowe instytucje kultury
- państwowe i samorządowe osoby prawne, które zostały utworzone na podstawie odrębnych przepisów w celu wykonywania zadań publicznych

Jednostki organizacyjne sektora finansów publicznych mają prawo gromadzić i wydatkować środki publiczne w oparciu o plan państwa lub budżetu j.s.t.

Źródła prawa finansów publicznych:
1) Konstytucja
2) Ustawa o finansach publicznych (ustawa z 26 listopada 1998r. /Dz.U.2003.15.148 ze zmianami)
3) Ustawa o dochodach j.s.t. (ustawa z 13 listopada 2003/ Dz.U. 2003.203.1996 ze zmianami)
4) Przepisy wykonawcze

Jak wynika z powyższego zapisu obok Konstytucji RP podstawowym źródłem przepisów w Polsce jest ustawa o finansach publicznych.
Unormowania wynikające z tej ustawy można podzielić na 2 kategorie:
1) takich unormowań prawa, które zawierają regulacje odrębne dla budżetu państwa i budżetu j.s.t. Dział III ustawy o finansach publicznych (art.61-108) to przepisy dotyczące wyłączenie budżetu państwa, zaś dział IV tej ustawy (art.109-136) to przepisy dotyczące równym stopniu budżetów gminnych, powiatowych i wojewódzkich (budżetów j.s.t.)
2) do regulacji wspólnych dla budżetu państwa i budżetu j.s.t. należy natomiast traktować unormowania wynikające z działu I,II,IV ustawy, a dotyczące pojęć wykorzystywanych w przepisach budżetowych, sposobu zarządzania długiem publicznym, odpowiedzialności za naruszenie dyscyplin finansów publicznych, zasad budżetowych.

INSTYTUCJA ZASAD BUDŻETOWYCH:
Podstawową regulacją wspólną dla zasad budżetu państwa i budżetu j.s.t. są zasady budżetowe. Doktryna wskazuje na to, iż zasady budżetowe należy traktować jako reguły, a czasem postulaty, które powinny być spełnione, aby budżet państwa, budżety j.s.t. były właściwie zaplanowane, uchwalone, wykonywane i rozliczone. W świetle przepisów ustawy o finansach publicznych można wyróżnić 8 zasad budżetowych w stosunku, do których mogą wystąpić odstępstwa lub wyjątki.

Do najważniejszych zasad budżetowych należą:
1) zasada uprzedniości budżetu
2) zasada roczności budżetu
3) zasada równowagi budżetowej]
4) zasada szczegółowości budżetu
5) zasada powszechności budżetu
6) zasada jedności formalnej budżetu
7) zasada jedności materialnej budżetu
8) zasada jawności budżetu

ZASADA UPRZEDNIOŚCI BUDŻETU:
Zgodnie z tą zasadą budżet państwa i budżet j.s.t. powinien być uchwalony przed rozpoczęciem roku budżetowego, którego dotyczy. Zgodnie z tą zasadą prace dotyczące budżetu państwa, budżetu j.s.t. w zakresie ich planowania powinny rozpocząć się odpowiednio wcześniej, po to by w dniu 1 stycznie budżet państwa, budżet j.s.t. zostały ogłoszone.
Potwierdzeniem stosowania zasady uprzedniości w przypadku budżetu państwa jest przepis ustawy o finansach publicznych, zgodnie, z którym Rada Ministrów ma obowiązek uchwalić projekt ustawy budżetowej, a następnie przedłożyć go Sejmowi w terminie do dnia 30 września roku poprzedzającego rok budżetowy. 3 miesiące powinny wystarczyć Sejmowi, Senatowi i Prezydentowi do zajęcia stanowiska w sprawie budżetu państwa przed rozpoczęciem roku budżetowego.
Zasada uprzedniości budżetu znajduje również zastosowanie odnośnie budżetów j.s.t. Wynika to z fakt, iż ustawa o finansach publicznych nakłada na organ wykonawczy (gminy, powiaty, województwa) obowiązek zaplanowania budżetu i przedstawienia go organowi stanowiącemu w terminie do dnia 15 listopada roku poprzedzającego rok budżetowy. Dodatkowo przepisy ustawy przewidują, że organ stanowiący powinien uchwalić budżet przed rozpoczęciem roku budżetowego.
W stosunku do zasady uprzedniości budżetu państwa istnieje możliwość odstąpienia od tej zasady. Konstytucja, bowiem przewiduje, że w wyjątkowych sytuacjach RM może przedłużyć Sejmowi projekt ustawy budżetowej w terminie późniejszym niż do dnia 30 września roku poprzedzającego rok budżetowy. Wówczas może się zdarzyć, że ustawa budżetowa nie zostanie ogłoszona w dniu 1 stycznia roku budżetowego, wtedy zgodnie z ustawą o finansach publicznych do dnia ogłoszenia ustawy budżetowej podstawą gospodarki finansowej państwa będzie projekt ustawy budżetowej przedłożony Sejmowi.
Ustawa o finansach publicznych nie określa końcowej daty wskazującej na możliwość funkcjonowania państwa w oparciu w oparciu o projekt ustawy budżetowej. Określenie takiego terminu można znaleźć natomiast w Konstytucji RP. Zgodnie z art. 255 w sytuacji, gdy Sejm nie przedłoży Prezydentowi w ciągu 4 miesięcy projektu ustawy budżetowej- Prezydent ma prawo skrócić kadencję Sejmu.
Ustawa o finansach publicznych przewiduje, iż zasada uprzedniości budżetu może podlegać odstępstwem także w przypadkach budżetu gmin, powiatu, województwa. Przepisy omawianej ustawy przewidują, bowiem, iż organ stanowiący uchwala wprawdzie budżet przed rozpoczęciem roku budżetowego jednakże w szczególnie uzasadnionych przypadkach Rada Gminy, Rada Powiatu i Sejmik Województwa mają prawo podjąć uchwałę odnośnie budżetu niepóźnej niż do dnia 31 marca trwającego już roku budżetowego. Do tego dnia podstawową gospodarki finansowej gminy, powiatu, województwa jest projekt uchwały budżetowej.
Ustawa o finansach publicznych przewiduje ujemne skutki dla organu stanowiącego, który nie uchwalił budżetu w terminie do dnia 31 marca roku budżetowego. Wówczas regionalna izba obrachunkowa posiada prawo w zakresie ustalenia budżetu dla j.s.t. RIO ustala budżet wyłącznie w zakresie obowiązkowych zadań własnych i zleconych j.s.t. w terminie do dnia 30 kwietnia roku budżetowego. Do tego terminu podstawę gospodarki finansowej j.s.t. stanowi projekt uchwały budżetowej.

ZASADA ROCZNOŚCI BUDŻETU:
Oznacza, że budżet państwa oraz budżet j.s.t. mają być uchwalone i realizowane w okresie tzw. roku budżetowego. Pod pojęciem roku budżetowego ustawa o finansach publicznych rozumie rok kalendarzowy. Zgodnie, zatem z zasadą roczności budżetu, budżet państwa jak i budżet j.s.t. są uchwalane i wykonywane od dnia 1 stycznie do dnia 31 grudnia danego roku.
W stosunku do tej zasady istnieje możliwość wystąpienia dwóch rodzajów wyjątków:
1) pierwszy z nich należy utożsamiać z sytuacją, w której pewne wydatki przewidziane w budżecie państwa lub budżecie j.s.t. będą realizowane w okresie dłuższym niż rok budżetowy. Taka sytuacja jest możliwa w stosunku do realizacji tzw. wieloletnich programów inwestycyjnych. Zgodnie, bowiem z przepisami ustawy o finansach publicznych zarówno budżet państwa jak i budżet j.s.t. mogą obok rocznych limitów, wydatków przewidywać takie wydatki, które będą realizowane w okresie dłuższym niż rok budżetowy.
2) drugą kategorią wyjątków, która może wystąpić odnośnie zasady roczności budżetu jest sytuacja, w której miejsce właściwego budżetu państwa, budżetu j.s.t. zostanie uchwalone, tzw. prowizorium budżetowe. Zgodnie z Konstytucją pod pojęciem prowizorium budżetowego należy rozumieć plan finansowy, który dotyczy tylko dochodów i wydatków państwa.
Prowizorium budżetowe może być uchwalone tylko w wyjątkowych przypadkach. Prowizorium budżetowe to taki plan finansowy, który dotyczy okresu krótszego niż rok budżetowy. Prowizorium budżetowe może być również podstawą gospodarki finansowej dla gmin, powiatów i województw. Ma to miejsce wówczas, gdy państwo działa w oparciu o prowizorium budżetowe, a nie własną ustawę budżetową. Wówczas organ stanowiący na wniosek organu wykonawczego może, a nie musi podjąć uchwałę o prowizorium budżetowym, w miejsce właściwej uchwały budżetowej. Taka uchwała o prowizorium budżetowym obowiązuje w gminie, powiecie, województwie przez okres obowiązywania prowizorium dla budżetu państwa. Prowizorium budżetowe zarówno w przypadku państwa jak i j.s.t. jest wyłącznie planem finansowym o charakterze tymczasowym. Oznacza to, że pomimo działania państwa lub j.s.t. lub w oparciu o prowizorium i tak musi być uchwalona właściwa ustawa budżetowa. W tym celu na Radzie Ministrów spoczywa obowiązek zaprojektowania i przedłożenia Sejmowi właściwej ustawy przed końcem obowiązywania prowizorium budżetowego.

ZASADA RÓWNOWAGI BUDŻETOWEJ:
To postulat zgodnie, z którym pomiędzy dochodami i wydatkami budżetowymi powinna występować równowaga. Zgodnie z tą zasadą w budżecie nie powinno być tak, że dochody przewyższają wydatki, bądź wydatki przewyższają dochody. Tak rozumiana zasada równowagi budżetowej była wprowadzona na mocy przepisów prawa budżetowego z 1958r. Przyjmowała, więc wówczas postać zasady kardynalnej podstawowej. Przepisy prawa budżetowego z 1991r. jak i obowiązująca ustawa o finansach publicznych nie przewidują konieczności równoważenia się dochodów z wydatkami budżetowymi. Ustawa o finansach publicznych w miejsce nakazu równoważenia się dochodów z wydatkami budżetowymi wprowadza możliwość braku równowagi między dochodami, a wydatkami. Zgodnie z przepisami ustawy o finansach publicznych różnica między dochodami i wydatkami budżetowymi stanowi odpowiednio deficyt lub nadwyżkę budżetową. Z uwagi na przyjęcie takiej regulacji zasadę równowagi budżetowej traktuje się obecnie wyłącznie jako postulat umowny.
Umowa o finansach publicznych określa sposoby pokrycia zaistniałego deficytu budżetowego. Deficyt budżetowy może być, bowiem pokryty środkami pochodzącymi z:
- sprzedaży papierów wartościowych
- prywatyzacji majątku państwa lub j.s.t.
- zaciąganych pożyczek i kredytów
- nadwyżki uzyskanej w latach poprzednich

Co do zasady należy przyjąć, iż przejawami braku równoważenia się dochodów z wydatkami w budżecie państwa jak i w budżetach j.s.t. jest zaistnienie nadwyżki albo deficytu budżetowego. W przypadkach jednak ustaw samorządowych ustawodawca definiując zwyżkę wydatków nad dochodami budżetowymi używa również określenia niedoboru budżetowego. Niedobór budżetowy inaczej jak deficyt jest brakiem środków finansowych o charakterze przejściowym, nieoczekiwanym, który może wystąpić w trakcie toczącego się roku budżetowego.

ZASADA SZCZEGÓŁOWOŚCI BUDŻETU:
To reguła w stosunku, do której ustawa o finansach publicznych nie przewiduje żadnych wyjątków. Głównym celem wprowadzenia zasady szczegółowości była konieczność właściwego uporządkowania uszczegółowienia środków publicznych objętych budżetem państwa i budżetem j.s.t. Stosowanie tej zasady pozwala jednostkom sektora finansów publicznych uzyskać informacje o wysokości środków finansowych przysługujących tym jednostkom w roku budżetowym. Ponadto zasada ta tworzy możliwość każdemu wglądu w kwoty przewidziane na realizację zadań w roku budżetowym. Właściwe uporządkowanie środków publicznych w budżecie należy rozumieć jako konieczność ich uporządkowania zgodnie z przepisami ustawy o finansach publicznych.
Omawiane przepisy przewidują, iż budżet państwa składa się z tzw. części budżetowych. Te części budżetowe odpowiadają organom władzy państwowej, organom kontroli, sądom i trybunałom, organom administracji rządowej. Na czele każdej części budżetowej stoją tzw. dysponenci części budżetowych, czyli podmioty uprawnione do pozyskiwania środków finansowych z budżetu i rozdysponowania nimi pomiędzy jednostki podległe. Takimi dysponentami są ministrowie, kierownicy urzędów centralnych, wojewodowie. Ilość i rodzaje części budżetowych oznacza rozporządzenie ministra finansów.
Dysponenci części budżetowych uzyskują środki finansowe w ramach swojej części budżetowej nie zatrzymują ich dla siebie, lecz muszą rozdysponować pomiędzy jednostki podległe. Wówczas rozdysponowanie tych środków finansowych jest możliwe poprzez zastosowanie zasad tzw. klasyfikacji budżetowej.
Klasyfikacja budżetowa oznacza uporządkowanie dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów w ramach każdej części budżetowej na tzw. działy, rozdziały i paragrafy. Dział oznacza podstawowy rodzaj działalności państwa. Rozdział oznacza konkretny rodzaj działalności wobec działalności. Paragraf to kwota środków finansowych przyporządkowanych rozdziałowi. Oznaczenie i nazwy działów, rozdziałów i paragrafów wynika z rozporządzenia ministra finansów.

ZASADA POWSZECHNOŚCI:
Nazywana jest w doktrynie zasadą zupełności budżetu lub zasadą budżetowania brutto.
Zasada ta oznacza postulat zgodnie, z którym zarówno państwowe, jak i samorządowe jednostki organizacyjne zaliczane do sektora finansów publicznych powinny działać wyłącznie w oparciu o takie środki finansowe, które zostały przewidziane w budżecie państwa lub budżecie j.s.t.
Zgodnie z zasadą powszechności dochody i wydatki państwowych i samorządowych jednostek organizacyjnych zaliczanych do sektora finansów publicznych powinny być przewidziane budżetem państwa, budżetem j.s.t.
Jednostki organizacyjne sektora finansów publicznych działające zgodnie z zasadą powszechności budżetu będą uzyskiwać środki finansowe na swoją działalność z budżetu państwa lub budżetu j.s.t. w ramach ich wydatków zaś uzyskane dochody będą odprowadzać bezpośrednio do budżetu. W sytuacji, gdy jednostki organizacyjne sektora finansów publicznych działają we wskazany sposób, czyli ich wydatki są pokrywane z budżetu zaś ich dochody odprowadzane do budżetu należy przyjąć, że działają w oparciu o metodę budżetowania brutto nazywaną także bezpośrednią. Wówczas jednostki organizacyjne sektora finansów publicznych działając w oparciu o metodę brutto przybierają postać jednostek budżetowych, czyli tzw. budżetówki.
Obowiązujące przepisy ustawy o finansach publicznych przewidują odstępstwo w stosunku do zasady powszechności budżetu. Z odstępstwem od tej zasady mamy do czynienia wówczas, gdy jednostki organizacyjne zaliczane do sektora finansów publicznych będą działać wprawdzie w związku z budżetem, lecz związek ten będzie miał charakter pośredni (netto). Dzieje się tak za sprawą tego, iż ustawa o finansach publicznych dopuszcza możliwość wypracowania przez jednostki sektora finansów publicznych własnych środków finansowych, w sytuacji, gdy jednostki te będą wykonywać zadania publiczne odpłatnie. W takiej sytuacji te jednostki będą utrzymywać się z zarobionych przez siebie środków finansowych. Ale nawet tak działające jednostki sektora finansów publicznych są związane z budżetem, co wynika z faktu, że jednostki te mogą otrzymywać dofinansowanie z budżetu, a część wypracowanych środków finansowych muszą odprowadzić do budżetu.
Jednostki sektora finansów publicznych działając w oparciu o metodę finansowania budżetowego netto mogą przyjmować postać zakładów budżetowych albo gospodarstw pomocniczych albo środków specjalnych albo funduszy celowych.

ZASADA JEDNOŚCI FORMALNEJ BUDŻETU:
Zasada ta oznacza regułę zgodnie, z którą budżet państwa i budżet j.s.t. powinien funkcjonować w postaci jednego aktu normatywnego. Zasada ta znajduje potwierdzenie w ustawie o finansach publicznych, gdyż zgodnie z przepisami tej ustawy, budżet państwa jest uchwalany w formie ustawy budżetowej, a budżet j.s.t. w formie uchwały budżetowej.
Za wyjątek w stosunku do zasady jedności formalnej budżetu można uznać konieczność sięgania do załączników ustawy budżetowej lub uchwał budżetowych, załączniki te bowiem, kierując się zasadą szczegółowości budżetu konkretyzują ogólne kwoty dochodów i wydatków, przychodów i rozchodów wynikające z ogólnych kwot budżetu państwa, budżetu j.s.t.

ZASADA JEDNOŚCI MATERIALNEJ BUDŻETU:
Nazywana jest w doktrynie zasadą niefunduszowania. Zasadę tę należy rozumieć jako postulat, zgodnie z którym zarówno budżet państwa jak i budżet j.s.t. należy traktować jako jedną pulę środków finansowych, w której całość dochodów jest przeznaczona na całość wydatków.
Funkcjonowanie budżetu w oparciu o tę zasadę oznacza, iż budżet nie powinien działać na podstawie funduszowania, czyli tak, że środki finansowe z konkretnych źródeł byłyby przeznaczane na konkretne cele. W stosunku do tej zasady ustawa przewiduje wyjątek, przybierający postać funduszu celowego. Fundusz celowy uzyskuje środki finansowe z konkretnie wskazanych źródeł, źródeł przeznacza je na konkretnie określone cele.

ZASADA JAWNOŚCI BUDŻETOWEJ:
Oznacza, że zarówno budżet państwa jak i budżet j.s.t. są jawne. Obowiązujące przepisy ustawy o finansach publicznych rozszerzają obecnie zasadę jawności budżetu na jawność finansów publicznych. Zgodnie, bowiem z art. 111 ustawy finanse publiczne są jawne, a zatem ujawnieniu podlegać mają wszelkie procesy związane z gromadzeniem i rozdysponowaniem środków publicznych. Ustawa o finansach publicznych wskazuje na kilka przykładowych przypadków podlegających ujawnieniu. Należą do nich:
- jawność sejmowej debaty budżetowej i debat budżetowych j.s.t.
- jawność sejmowej debaty nad sprawozdaniem z wykonania budżetu państwa i jawność debaty dotyczącej wykonywania budżetu j.s.t.
- podawanie do wiadomości publicznej kwot długu Skarbu Państwa, państwowego długu publicznego.

W stosunku do zasady jawności budżetu ustawa przewiduje wyjątek. Ma on zastosowanie w stosunku do takich środków publicznych, których pochodzenie lub przeznaczenie zostało objęte tajemnicą państwową albo konieczność utajnienia wynika z zawartych umów międzynarodowych.


Dział 3 ustawy o finansach publicznych to regulacje prawne, które zostały poświęcone tylko i wyłącznie budżetowi państwa.
W ramach art. 61 zamieszczonego w tym dziale ustawodawca definiuje pojęcie budżetu państwa zgodnie z przyjętą definicją.

Budżet państwa- to roczny plan finansowy, który obejmuje:
1) dochody i wydatki
3) przychody i rozchody
4) organy władzy państwowej
5) organy kontroli
6) organy ochrony prawa
7) organy sądów i trybunałów
8) organy administracji rządowej

Zgodnie z przyjętą definicją budżetu państwa należy uznać, że budżet państwa będący rocznym planem finansowym należy traktować jako prognozę przyszłorocznych dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów poszczególnych organów władzy państwowej, organów kontroli i ochrony prawa, sądów i trybunałów, organów administracji rządowej. Ten plan finansowy przewiduje środki finansowe, które uzyskują i rozdysponują wyżej wskazane jednostki organizacyjne.
Ustawa o finansach publicznych konkretyzuje wszystkie elementy składowe tworzące definicję budżetu państwa- art.62.

Dochodami budżetu państwa są:
1) podatki i opłaty, które na podstawie odrębnych przepisów prawa nie stanowią dochodów budżetu j.s.t.
2) cła
3) wpłaty z zysku narodowego banku NBP
4) wpłaty z zysku przedsiębiorstw państwowych
5) dochody uzyskiwane przez państwowe jednostki budżetowe
6) wpłaty państwowych zakładów budżetowych oraz gospodarstw pomocniczych
7) dochody z majątku Skarbu Państwa
8) spadki, zapisy, darowizny
9) mandaty, kary pieniężne
10) inne dochody publiczne.

Na tle przyjętej definicji można wskazać kilka następujących cech:
* definicja dochodów budżetu państwa wskazuje na obligatoryjne, a nie fakultatywne dochody tego budżetu,
* przyjęta definicja jednoznacznie wskazuje, że podstawowym rodzajem dochodów budżetu państwa są tylko i wyłącznie podatki i opłaty o charakterze państwowym co do których m.in. zalicza się podatek od towarów i usług, podatek akcyzowy, podatek dochodowy od osób fizycznych, podatek dochodowy od osób prawnych, nie stanowią zatem dochodów budżetów państwa także podatki i opłaty, które zasilają bezpośrednio budżet gminy. Te podatki i opłaty przyjmują, bowiem postać samorządowych, a zaliczyć do nich można:
- podatek rolny
- podatek leśny
- podatek od spadków
- podatek od nieruchomości
- podatek od posiadania psa
- opłaty: targowa, miejscowa, administracyjna
- podatki od czynności cywilizacyjno- prawnej
* definicja dochodów budżetu zawiera wyłącznie określenie źródeł dochodów budżetowych bez wskazania ich wysokości. Wysokość dochodów budżetu państwa wynikać będzie z każdoczesnej ustawy budżetowej
* definicje dochodów budżetu państwa to katalog o charakterze otwartym z uwagi na przyjęcie przez ustawodawcę, że dochodami są także inne dochody publiczne.

Ustawa o finansach publicznych definiując pojęcie wydatków budżetu państwa, tworzy katalog zamknięty wskazując, że wydatkami są:
1. wydatki na działalność organów władzy państwowej, organów ochrony i kontroli prawa, sądów i trybunałów oraz organów administracji rządowej
2. subwencje ogólne dla j.s.t.
3. dotacje celowe dla j.s.t. na realizację zadań z zakresu administracji rządowej oraz zleconych ustawami
4. to dofinansowanie zadań własnych j.s.t.
5. subwencje dla partii politycznych (dodany w 2000)
6. to dotacje przyznawane na podstawie odrębnych ustaw.

Przyjęta definicja budżetu państwa wskazuje na 3 kategorie wydatków budżetu:
a) na wydatki budżetowe, które pozwalają i gwarantują funkcjonowanie organom władzy państwowej kontroli, ochrony prawa, sądów i trybunałów, organów administracji rządowej.
Subwencja- rodzaj dofinansowania
b) takich wydatków budżetu państwa, które stanowią dofinansowanie działalności poszczególnych j.s.t.
c) takie wydatki budżetu państwa, które są dofinansowaniem działalności partii politycznej lub innych podmiotów, dofinansowaniem konkretnego celu o ile przepisy odrębnych ustaw przewidują tego rodzaju dofinansowanie z budżetu państwa.

Dochody i wydatki budżetu państwa należy traktować jako formę stałego zasilania lub rozdysponowania środków finansowych objętych budżetem państwa.
Dzięki traktowaniu dochodów i wydatków budżetowych jako formy stałego wpływu lub wypływu środków finansowych z budżetu możliwe jest ustalenie deficytu lub nadwyżki budżetowej.
W odróżnieniu od dochodów i wydatków budżetowych, przychody i rozchody należy traktować wyłącznie jako formę przejściowego zasilania lub rozdysponowania środków finansowych.

Wynika to z faktu, że budżet państwa uzyskuje przychody:
1) z tytułu sprzedaży papierów wartościowych
2) z prywatyzacji majątku Skarbu Państwa
3) z tytułu zaciągniętych pożyczek, kredytów
Z rozchodami mamy do czynienia w przypadkach:
1) spłaty pożyczek i kredytów
2) wykupu papierów wartościowych

Z pojęciem budżetu państwa należy nierozerwalnie wiązać instytucję tzw. procesu budżetowego.

Proces budżetowy nazywany jest inaczej procedurą budżetową. Pod pojęciem procesu budżetowego należy rozumieć pewne regulacje prawne, które przewidziane Konstytucją i ustawą o finansach publicznych pozwalają właściwie zaplanować, uchwalić i wykonywać oraz rozliczyć sposób wykonywania budżetu państwa.
Procedura budżetowa ma zastosowanie względem każdorocznego budżetu państwa. Rozpoczyna się w roku poprzedzającym rok budżetowy, trwa przez okres 12 miesięcy, miesięcy kończy się w roku następującym rok budżetowy.

W ramach procesu budżetowego można wyróżnić 4 następujące po sobie fazy:
1) faza sporządzania projektu ustawy budżetowej nazywane planowaniem budżetu
2) uchwalenie ustawy budżetowej nazywane też fazą akceptacji budżetowej
3) wykonywanie ustawy budżetowej nazywane też realizacją budżetu
4) rozliczenie z tytułu wykonania budżetu- kontrola lub sprawozdawczość budżetowa.

FAZA PLANOWANIA

- rozpoczyna się tym, iż Minister Finansów ma obowiązek przygotować założenia dla przyszłorocznego budżetu państwa. Opracowując te założenia kieruje się informacjami uzyskanymi od dysponentów części budżetowych. Dysponenci części budżetowych mają, bowiem obowiązek przygotować plany poszczególnych części budżetowych. Sposób przygotowania tych planów oraz terminy dostarczenia Ministrowi Finansów wynika z rozporządzenia nazywanego notą budżetową, która jest ogłaszana w maju roku poprzedzającego rok budżetowy.
Minister Finansów przygotowuje projekt ustawy budżetowej, który przedkłada RM. RM uchwala projekt ustawy budżetowej i przedkłada Sejmowi w terminie do 30 września roku poprzedzającego rok budżetowy.
Sejm przeprowadza 3 czytania odnośnie projektu ustawy budżetowej. Zgodnie z Konstytucją RP Senat zajmuje stanowisko odnośnie ustawy budżetowej. Podejmuje stanowisko, w którym nie może odrzucić ustawy w całości, może jedynie zaproponować poprawki, albo przyjąć ją w całości. senat ma 20 dni na zajęcie stanowiska.
Procedurę w zakresie planowania uchwalenia budżetu kończy podpisanie ustawy przez Prezydenta.

FAZA AKCEPTACJI BUDŻETU
Faza planowania i uchwalania objęta procesem budżetowym kończy się nie tylko uchwaleniem budżetu państwa, ale także uchwaleniem ustawy budżetowej. Pojęcie ustawy budżetowej należy rozumieć jako regulacje dotyczące budżetu państwa oraz inne regulacje prawne związane z wykonywaniem przyszłorocznego budżetu państwa. Takie rozumienie pojęcia ustawy budżetowej wynika z faktu, iż ustawa budżetowa ustala:
- dochody budżetu państwa
- wydatki budżetu państwa
- przychody budżetu państwa
- rozchody budżetu państwa
- deficyt budżetu państwa
- limity zatrudnienia w państwowych jednostkach budżetowych
- zestawienia przychodów i wydatków państwowych zakładów budżetowych, gospodarstw pomocniczych
- plany finansowe państwowych funduszy celowych
- wykaz inwestycji wieloletnich
- dotacje dla określonych podatników na określony cel.

FAZA REALIZACJI BUDŻETU

Faza ta rozpoczyna się obowiązkiem opracowania przez dysponentów części budżetowych szczegółowego planu dochodów i wydatków dla każdej części budżetowej. Ten plan dochodów i wydatków należy traktować jako uszczegółowienie ogólnych kwot dochodów i wydatków objętych budżetem państwa. Ustawa o finansach publicznych wskazuje, iż dysponenci części budżetowych sporządzają uszczegółowienie dochodów i wydatków w terminie 21 dni od dnia ogłoszenia ustawy budżetowej.
Faza realizacji budżetu państwa nazywana też fazą jego wykonywania rozpoczyna się od tego, iż dysponenci części budżetowych dokonują w ciągu 21 dni od dnia ogłoszenia ustawy budżetowej uszczegółowienia ogólnych kwot dochodów i wydatków, przychodów i rozchodów dla poszczególnych części budżetowych w postaci układu wykonawczego. Ten układ wykonawczy odpowiada zasadom przyjętym na podstawie klasyfikacji budżetowej, a co za tym idzie opracowywany jest w postaci działów, rozdziałów i klasyfikacji budżetowej.
W oparciu o układ wykonawczy dysponenci części budżetowych mogą udzielić jednostkom podległym informacje o ostatecznych kwotach dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów, którymi w roku budżetowym będą dysponować te jednostki.
Te informacje służą również jednostkom podległym do opracowania planów finansowych w celu zapewnienia ich zgodności z ustawą budżetową.
Ustawa o finansach publicznych odnośnie realizacji budżetu państwa wprowadza pewne reguły, które przyjmują postać tzw. zasad gospodarności finansowej. Te zasady należy traktować jako wymogi, które powinny być przestrzegane przez jednostki organizacyjne działające w oparciu o budżet. Dopiero wówczas, bowiem, gdy jednostki te dostosują swoje działania do zasad gospodarności finansowej realizację budżetu należy uznać za właściwą.
Zgodnie z zasadami gospodarności finansowej:
1) zadania objęte budżetem państwa powinny być realizowane w sposób pełny i terminowy,
2) ustalenie i pobieranie dochodów przez budżet państwa powinno odbywać się wyłącznie ze źródeł określonych w ustawie o finansach publicznych,
3) wydatki budżetu państwa powinny być dokonywane wyłącznie na zadania i w kwotach określonych w ustawie,
4) dotacje celowe powinny być wykorzystywane zgodnie podlegają zwrotowi do budżetu państwa

Ustawa o finansach publicznych określa organy i podmioty, które są zobowiązane do czuwania nad właściwą, czyli zgodną z zasadami gospodarności finansowej realizacją budżetu państwa.
Do takich organów należą:
9) RM, która kieruje wykonywaniem budżetu państwa, a po upływie roku budżetowego składa sprawozdanie z jego wykonania
10) Minister Finansów, do którego kompetencji należy ogólna kontrola odnośnie dochodów i wydatków państwa i deficytu budżetowego
11) Dysponenci części budżetowych, którzy ponoszą odpowiedzialność za realizacje budżetu państwa przez jednostki im podległe.

Obok regulacji dotyczących zasad właściwej realizacji budżetu, ustawa o finansach publicznych wprowadza także takie unormowania prawa, które pozwalają modyfikować w trakcie oku budżetowego stronę wydatkową budżetu państwa.
Regulacje te przyjęły w doktrynie określenie zmian toku realizacji budżetu. Zmiany te mogą wystąpić w trzech postaciach:
1) Przeniesienie planowanych wydatków budżetowych, oznacza przesunięcie planowanych kwot wydatków w świetle przepisów ustawy o finansach publicznych należy rozróżnić przeniesienie zwykłe i nadzwyczajne.

Przeniesienie zwykłe- oznacza przesunięcie planowanych kwot wydatków między rozdziałami, a paragrafami rodzajów. Przeniesienia tego dokonują dysponenci części budżetowych. Mogą oni również upoważnić do przeniesienia planowanych wydatków kierowników jednostek im podległych w ramach jednego rozdziału.
Przeniesienie nadzwyczajne- oznacza przesunięcie planowanych kwot wydatków pomiędzy częściami budżetowymi. Może tego dokonać wyłącznie RM w drodze rozporządzenia w przypadku wprowadzenia stanu nadzwyczajnego w kraju.

2) Zablokowanie planowanych wydatków- oznacza wstrzymanie możliwości wydatkowania środków pieniężnych. Zablokowanie może mieć charakter okresowego bądź obowiązującego do końca roku budżetowego zakazu dysponowania planowanymi wydatkami. Zgodnie z ustawą o finansach publicznych zablokowanie może mieć charakter zwykłego lub nadzwyczajnego.
Zablokowanie zwykłe. Dysponenci części budżetowych mogą podjąć decyzje w sprawie zablokowania planowanych wydatków w jednostkach im podległych w sytuacji, gdy w wyniku kontroli dojdzie do ustalenia, iż jednostka podległa działa:
12) niegospodarnie
13) z opóźnieniem realizuje zadania
14) narusza zasady gospodarności finansowej
15) ma nadmiar środków finansowych
Zablokowanie nadzwyczajne- jest wówczas, gdy podejmie w tej sprawie decyzję RM w drodze rozporządzenia. Przesłanką uzasadniającą podjęcie decyzji w tej sprawie jest zagrożenie realizacji ustawy budżetowej.
3) Tzw. wydatki dodatkowe. Pojęcie wydatków dochodowych należy rozumieć i utożsamiać z pojęciem ustaw budżetowych. Pod pojęciem rezerw budżetowych doktryna rozumie skumulowane, zgromadzone środki finansowe w budżecie.

Ustawa o finansach publicznych rozróżnia dwa rodzaje rezerw budżetowych:

16) Ogólne- mają charakter obligatoryjny, są tworzone bez wskazania sposobu ich wykorzystania, czyli dotyczą tzw. wydatków nieprzewidzianych. Ustawa o finansach publicznych przewiduje, do jakiej wysokości ma być ustalona ogólna rezerwa budżetowa. Jej wysokość związana jest bezpośrednio z uchwaloną w każdym roku budżetowym. Kwota wydatku budżetu państwa wynika z faktu, iż wysokość rezerwy ogólnej nie może być niższa niż 2/10 % wydatków budżetu państwa. Sposób przeznaczania i wykorzystania kwoty rezerwy ogólnej zależy od decyzji RM. RM jednocześnie może upoważnić Prezesa RM oraz Ministra Finansów do dysponowania rezerwą ogólną, jednakże do wysokości określonych kwot.
17) Celowe- mogą być tworzone w budżecie państwa, albowiem ustawa o finansach publicznych przewiduje, iż mają charakter fakultatywnych. Z uwagi na to, że są celowymi ustalenie ich w budżecie państwa jest równoznaczne z określeniem sposobu ich wykorzystania, czyli określenie celu. Ponadto odmiennie jak w przypadku rezerw ogólnych właściwe wykorzystanie rezerw celowych spoczywa w gestii Ministra Finansów za wyjątkami rezerw celowych dotyczących wzrostu wynagrodzeń w sferze budżetowej, gdyż tymi dysponuje RM. Podobnie jak w przypadku rezerw ogólnych ustawa o finansach publicznych przewiduje, iż suma rezerw celowych tworzonych w budżecie państwa nie może być wyższa niż 5 % wydatków budżetu państwa.

FAZA SPRAWOZDAWCZOŚCI BUDŻETU:

Faza ta oznacza konieczność rozliczenia się podmiotów odpowiedzialnych za realizację budżetu państwa. Fazę tę dzieli się na 2 etapy:
I. etap rozliczania półrocznego i całorocznego.
W etapie półrocznego rozliczenia wykonania budżetu państwa Minister Finansów przedkłada Komisji Sejmowej właściwej ds. budżetu oraz NIK-owi informując o przebiegu wykonania budżetu państwa w terminie do dnia 10 września roku budżetowego. Natomiast po upływie roku budżetowego RM przedkłada Sejmowi i NIK-owi sprawozdanie z wykonania budżetu państwa w terminie do dnia 31 maja po upływie roku budżetowego. Sprawozdanie to stanowi podstawę do udzielenia lub odmowy udzielenia przez Sejm absolutorium Rządowi.
Przepisy ustawy o finansach publicznych poświęcają dział IV takim regułom prawnym, które dotyczą zasad funkcjonowania budżetów j.s.t. Definiując to pojęcie ustawa o finansach publicznych wskazuje budżetowi gminy, powiatu, województwa jest plan finansowy, który obejmuje:
18) dochody i wydatki oraz przychody i rozchody gminy, powiatu, województwa
19) przychody i wydatki gminnych, powiatowych i wojewódzkich zakładów budżetowych, gospodarstw pomocniczych, środków specjalnych i funduszy celowych
Ustawa o finansach publicznych nie definiuje pojęcia dochodów j.s.t. W miejsce takich definicji wspomniana ustawa odsyła do odrębnej regulacji ustawowej, czyli ustawy o dochodach j.s.t. z dnia 13 listopada 2003r. (dz.U.03.203.1966 ze zmianami)

W świetle przepisów ustawy o dochodach j.s.t. każda gmina, powiat, województwo pozyskiwać będzie środki finansowe stanowiące ich dochód w ramach dochodów obligatoryjnych, czyli:
1) dochodów własnych
2) subwencji ogólnych
3) dotacji ubocznych oraz dochodów fakultatywnych, do których należą:
* środki pochodzące z budżetu UE
* środki pochodzące ze źródeł zagranicznych, nie podlegające zwrotowi
* środki uzyskiwane na podstawie przepisów odrębnych ustaw
Podstawę do wprowadzenia regulacji prawnych zawartych obecnie w ustawie o dochodach j.s.t. stanowi Europejska Karta Samorządu Terytorialnego. Zgodnie z postanowieniami tej karty społeczności lokalnej mają prawo do posiadania własnych zasobów finansowych, którymi dysponują samodzielnie. Część tych zasobów powinna pochodzić z podatków i opłat lokalnych, których wysokość ustala j.s.t. Ponadto j.s.t. powinny uzyskać dofinansowanie w postaci dotacji oraz subwencji ogólnych.
Konstytucja RP kierując się postanowieniami EKST wprowadza definicję obligatoryjnych j.s.t. są ich dochody własne oraz subwencje ogólne i dotacje celowe.
Ustawa o dochodach j.s.t. kierując się postanowieniami Konstytucji RP wskazuje, iż dochodami j.s.t. są:
20) dochody własne
21) subwencje ogólne
22) dotacje celowe
Ponadto ta ustawa wskazuje także, iż j.s.t. mogą uzyskiwać dochody fakultatywne pochodzące z :
a) budżetu UE
b) środków zagranicznych nie podlegających zwrotowi
c) pozyskiwania na podstawie przepisów odrębnych ustaw

Zgodnie z przyjętą przez ustawę o dochodach j.s.t. definicją obligatoryjnych dochodów j.s.t. obligatoryjnymi dochodami każdej gminy, powiatu i województwa są dochody własne, subwencje ogólne i dotacje ogólne. Należy przyjąć zatem, iż każda gmina, powiat, województwo funkcjonuje w oparciu o te 3 kategorie dochodów, które są konkretyzowane odrębnie dla gmin, powiatów, województw.
Najważniejszą kategorią obligatoryjnych dochodów j.s.t. są ich dochody własne. Pojęcie dochodów własnych należy odróżnić od subwencji i dotacji o ile, bowiem subwencje i dotacje należy traktować jako rodzaj dofinansowania j.s.t. o tyle dochody własne są środkami finansowymi samodzielnie wypracowanymi przez gminę, powiat, województwo.
Art.4 ustęp 1 ustawy o dochodach j.s.t. określa źródła dochodów własnych dla gminy. Zgodnie z przyjętą regulacją gminne dochody własne można dzielić na podatkowe i niepodatkowe.

Podatkowymi dochodami gmin są:
1) wpływy z następujących podatków i opłat:
23) z podatku od spadku i darowizn
24) podatku rolnego
25) podatku leśnego
26) podatku od czynności cywilnoprawnych
27) podatku od nieruchomości
28) podatku od posiadania psów
29) podatku dochodowego od osób fizycznych opłacanego w formie karty podatkowej
30) opłat: targowej, miejscowej, administracyjnej, skarbowej, eksploatacyjnej
2) udziały w podatku dochodowym od osób fizycznych od podatników zamieszkujących teren gminy w wysokości 39,34 %; udział w podatku dochodowym od osób prawnych od podatników mających siedzibę n terenie gminy w wysokości 6,71%

Niepodatkowe dochody gminy to:
1) dochody uzyskiwane przez gminne jednostki budżetowe
2) wpłaty gminnych zakładów budżetowych i gospodarstw pomocniczych
3) dochody z majątku gminy
4) spadki, zapisy, darowizny
5) kary grzywny, kary pieniężne

Dochody własne powiatów tworzą:
1) dochody podatkowe z tytułu udziału podatku dochodowego od osób fizycznych mających miejsce zamieszkania w powiecie w wysokości 10,25% oraz udziału w podatku dochodowym od osób prawnych od podatników mających siedzibę na terytorium podatku w wysokości 1,4%
2) niepodatkowe dochody pochodzą ze źródeł analogicznych jak w przypadku dochodu gmin.

Województwa funkcjonują także w oparciu o podatkowe i niepodatkowe dochody własne.
Podatkowe dochody własne województw stanowią udziały w podatku dochodowym od osób fizycznych zamieszkujących teren województwa w wysokości 1,6% oraz podatek od osób prawnych mających siedzibę w województwie w wysokości 15,9%.
Niepodatkowe dochody są analogiczne do gmin i powiatów.
Obok dochodów własnych będących podstawowym rodzajem dochodów j.s.t. Konstytucja i ustawa o dochodach j.s.t. gwarantuje, iż każdej j.s.t. przysługują środki finansowe w postaci dofinansowania. Dofinansowanie to występuje w postaci subwencji ogólnych i dotacji celowych.

Subwencje ogólne to taki rodzaj dofinansowania j.s.t. który charakteryzują następujące cechy:

* ogólność dofinansowania- subwencje ogólne traktować jako rodzaj dofinansowania j.s.t. o charakterze ogólnym. Oznacza to, że o sposobie wykorzystania, przeznaczenia środków finansowych przyznanych w ramach subwencji ogólnych decyduje organ stanowiący j.s.t.
* obligatoryjność- oznacza, iż j.s.t. muszą uzyskać środki finansowe w ramach subwencji ogólnej, gdyż wynika to bezpośrednio z ustawy o dochodach j.s.t.
* bezwarunkowość- polega na tym, że gmina, powiat, województwo nie musi spełniać jakichkolwiek warunków aby uzyskać subwencje ogólne. Jedynym wymogiem stawianym j.s.t. do uzyskania subwencji jest przesłanie do Ministra Finansów informacji charakteryzujących daną gminę, powiat, województwo. Informacja taka dotyczy określenia wysokości podatkowych na jednego mieszkańca, w przypadku gmin gęstość zaludnienia, powiatu- stopy bezrobocia, zaś w województwie- liczby mieszkańców
* bezwzględność- wynika to z faktu, iż w sytuacji, gdy subwencje ogólne nie zostaną wypłacone j.s.t. z budżetu państwa wówczas gmina, powiat, województwo ma prawo wystąpić z roszczeniem o wypłatę tych środków finansowych. Podobnie w sytuacji, gdy kwoty subwencji ogólnych nie wpłyną do budżetu j.s.t. w sposób terminowy gmina, powiat i województwo uzyskuje odsetki wyliczone tak jak dla zaległości podatkowych.
* pochodzenie subwencji z budżetu państwa- subwencje ogólne to taki rodzaj dofinansowania, który przysługuje tylko i wyłącznie z budżetu państwa

Każda gmina, powiat, województwo uzyskuje subwencję ogólną. Subwencja ta jest przekazywana nie w ramach kwoty ogólnej, lecz w ramach trzech części składających się na subwencję ogólną.
Kwoty ogólne ustalające wysokość środków finansowych na poszczególne części subwencji ogólnych dla gmin, powiatów i województw określa corocznie. Ustawa budżetowa.
Część wyrównawcza subwencji ogólnej ma na celu wyrównać poziom dochodów we wszystkich j.s.t., a więc biedniejszych w stosunku do bogatszych.
Ustalając część wyrównawczą subwencji ogólnych brane są pod uwagę dochody podatkowe na 1 mieszkańca, gęstość zaludnienia, stopę bezrobocia i liczbę mieszkańców.
Część wyrównawcza ustalana jest w ramach dwóch kwot: podstawowej i uzupełniającej.
Kwotę podstawową części wyrównawczej subwencji ogólnej dla gmin, powiatów, województw ustala się biorąc pod uwagę dochody podatkowe na 1 mieszkańca gminy/powiatu/województwa w stosunku do średnich dochodów podatkowych odpowiednio gmin/powiatów/województw.
Kwotę uzupełniającą otrzymują te gminy, w których gęstość zaludnienia jest niższa od średniej gęstości zaludnienia kraju.
Powiaty otrzymują kwotę uzupełniającą, gdy stopa bezrobocia jest większa od średniej stopy bezrobocia kraju.

Część równoważąca dla województw, część regionalna.
Głównym powodem wprowadzenia części subwencji ogólnych jest konieczność uzupełnienia dochodów j.s.t. w związku ze zmianą dotyczącą wprowadzenia nowych zadań, które muszą być realizowane przez j.s.t. Środki finansowe dla poszczególnych części równoważących dla gmin i powiatów oraz regionalnej dla województw ustala w kwocie ogólnej ustawa dla województwa. Te środki finansowe pochodzą z wpłat, które muszą dokonywać do budżetu państwa najbogatsze gminy, powiaty, województwa.
W rozumieniu przepisów ustawy najbogatsze gminy, powiaty, województwa to takie, których dochody podatkowe na 1 mieszkańca są wyższe od średnich dochodów podatkowych odpowiednio wszystkich gmin, powiatów, województw. Środki finansowe pozyskane przez budżet państwa w ramach części równoważącej i części regionalnej rozdziela corocznie Minister Finansów Publicznych po zasięgnięciu opinii reprezentacji j.s.t.
Rozdzielając te środki finansowe minister kieruje się sytuacją finansową j.s.t. Bierze także pod uwagę wysokość środków finansowych potrzebnych do wykonania zadań przez j.s.t.

Ostatnią część subwencji ogólnej stanowi część oświatowa. Jest ona ustalana corocznie w ustawie budżetowej. Ustawa budżetowa określa kwotę ogólną części oświatowej subwencji ogólnej dla wszystkich j.s.t. rozdysponowania tej kwoty pomiędzy poszczególne j.s.t. dokonuje minister ds. oświaty w porozumieniu z ministrem właściwym ds. finansów publicznych po zasięgnięciu opinii reprezentacji j.s.t. z uwagi na to, że j.s.t. uzyskuje z budżetu państwa subwencje ogólne niezbędne jest, aby uzyskała informacje o wysokości planowanych subwencji ogólnych na dany rok budżetowy. W tym celu minister właściwy ds. finansów publicznych przekazuje informacje jednostce samorządowej o wysokości poszczególnych części subwencji ogólnych w terminie do dnia 15 października roku poprzedzającego rok budżetowy. Przekazywanie takich informacji umożliwia organowi wykonawczemu j.s.t. zaplanowanie budżetu w terminie do 15 listopada roku poprzedzającego rok budżetowy.
Fizyczne przekazywanie środków finansowych składających się na poszczególne części subwencji ogólnych następuje w ratach miesięcznych w terminie do dnia 25 każdego miesiąca.

Trzecim rodzajem dochodu pozyskiwanego przez j.s.t. są dotacje celowe.
Należy je traktować podobnie jak subwencje, jako rodzaj dofinansowania j.s.t. w odróżnieniu jednak od subwencji dotacje celowe charakteryzują następujące cechy:
31) ich celowość oznacza, że przyznawane są na realizację konkretnego celu w związku z czym nie wykorzystanie ich zgodnie celem powoduje konieczność ich zwrotu jednostce dotującej
32) j.s.t. funkcjonuje co do zasady w oparciu o dotacje celowe przysługujące z budżetu państwa, jednakże może też uzyskiwać dotacje celowe od innych j.s.t.
33) w przypadku dotacji celowych co do zasady mają one charakter obligatoryjny, ale ustaw2a o dochodach j.s.t. przewiduje także możliwość uzyskiwania dotacji przez j.s.t.

Do obligatoryjnych dotacji celowych przysługujących j.s.t. należą:
34) dotacje celowe na realizację zadań zleconych z zakresu administracji rządowej oraz innych zadań zleconych ustawami.
35) W sytuacji, gdy j.s.t. zawrze porozumienie z organem administracji rządowej, bądź inną j.s.t. w sprawie wykonania określonych zadań uzyskuje od tych podmiotów dotację celową w wysokości wynikającej z porozumienia
36) Wyłącznie powiaty otrzymują dotacje celowe na realizację zadań przez powiatowe inspekcje i straże

Drugim rodzajem dotacji celowych, które na mocy ustawy o dochodach j.s.t. gminom, powiatom, województwom są dotacje celowe fakultatywne. Wspomniana ustawa przewiduje, iż każda gmina, powiat, województwo może uzyskać dofinansowanie w postaci dotacji celowych z tytułu wykonywania następujących zadań:
1) związanych z wdrażaniem systemu oświaty (wdrażanie zreformowanego systemu oświaty)
2) odnośnie zadań, których realizacja objęta jest kontraktem wojewódzkim
3) objętych mecenatem państwa w dziedzinie kultury
4) związanych z zapewnieniem bezpieczeństwa porządku publicznego oraz usuwaniem skutków powodzi, osuwisk ziemnych.

Pozostałe elementy składające się na definicje budżetu j.s.t. zostały scharakteryzowane w przepisach ustawy o finansach publicznych.
Zgodnie z przyjętą tam regulacją wydatkami j.s.t. są:
37) wydatki związane z realizacją zadań własnych
38) wydatki związane z realizacją zadań zleconych
39) wydatki związane z realizacją zadań wynikających z umów i porozumień zawartych z innymi jednostkami
40) wydatki na realizację zadań wykonywanych wspólnie z innymi j.s.t.

Obok dochodów i wydatków budżet j.s.t. to także jego przychody i rozchody.
Z przychodami budżetu j.s.t. mamy do czynienia w sytuacji:
* zaciągania przez gminę, powiat, województwo pożyczek i kredytów
* w sytuacji sprzedaży papierów wartościowych emitowanych przez gminę, powiat, województwo
* w przypadku prywatyzacji majątku gminy, powiatu, województwa

Rozchodami budżetu j.s.t. są środki finansowe wykorzystywane do:
41) spłaty pożyczek i kredytów
42) do wykupu papierów wartościowych

BUDOWA BUDŻETU J.S.T.:
Zgodnie z regulacją ustawy o finansach publicznych dochody i rozchody budżetu j.s.t. podlegają uporządkowaniu identycznie jak w przypadku budżetu państwa w oparciu o tzw. klasyfikację budżetową. Stąd klasyfikacja dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów odpowiada klasyfikacji stosowanej w przypadku budżetu państwa.
Jedyną różnicą w stosunku do budżetu państwa jest to, że w przypadku budżetu j.s.t. nie istnieje podział na części budżetowe.

Z budżetem j.s.t. należy wiązać podobnie jak w przypadku budżetu państwa instytucję procesu budżetowego. Wynika to z faktu, iż funkcjonowanie budżetu gminy, powiatu, województwa uzależnione jest to od zaistnienia czterech faz procesu budżetowego.

PIERWSZA FAZA:
Budżetowego procesu dla budżetu j.s.t., czyli planowanie budżetu.
Spoczywa ona w kwestii organu wykonawczego gminy. Powiatu, województwa. Do organu wykonawczego należy bowiem przygotowanie projektu uchwały budżetowej. Obok tego projektu organ wykonawczy musi także przygotować objaśnienia oraz informacje o stanie mienia komunalnego.
Przepisy ustawy o finansach publicznych przewidują, iż organ wykonawczy przedkłada organowi stanowiącemu, projekt ustawy budżetowej wraz z objaśnieniami i stanem mienia komunalnego w terminie do dnia 15 listopada roku poprzedzającego rok budżetowy.

DRUGA FAZA:
Organ wykonawczy przedkłada projekt uchwały budżetowej wraz z objaśnieniami i informacją o stanie mienia komunalnego Regionalnej Izbie Obrachunkowej celem zaopiniowania oraz organowi stanowiącemu celem uchwalenia.
Organ wykonawczy jest zobowiązany do dokonania tych czynności najpóźniej do dnia 15 listopada roku poprzedzającego rok budżetowy.
Organ stanowiący podejmuje uchwałę budżetową po zapoznaniu się z treścią niewiążącej opinii wydanej przez RIO. Zgodnie z przepisami ustawy o finansach publicznych organ stanowiący uchwala budżet przed rozpoczęciem roku budżetowego. Wówczas do momentu podjęcia uchwały budżetowej podstawą gospodarki finansowej j.s.t. jest projekt uchwały budżetowej. Gwarancją na to, iż organ stanowiący uchwali budżet w terminie do dnia 31 marca roku budżetowego jest przepis ustawy o finansach publicznych, który przewiduje, iż w sytuacji, gdy organ stanowiący nie podejmuje uchwały budżetowej w tym terminie, wówczas budżet zostanie uchwalony przez RIO. W takim wypadku RIO ustali budżet dla gminy, powiatu, województwa w zakresie obowiązkowych zadań własnych i zleconych w terminie do dnia 30 kwietnia roku budżetowego>


Uchwalanie budżetu państwa przez organ stanowiący. Ustawę budżetową nazywa się również uchwałą w sprawie budżetu.
Uchwała budżetowa to taki akt prawny, który zawiera dwie grupy regulacji:
a) obligatoryjne:
- określenie wysokości dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów j.s.t.
- określenie kwot przychodów i wydatków samorządowych zakładów budżetowych i gospodarstw pomocniczych
- określenie wydatków związanych z realizacją wieloletnich programów inwestycyjnych
b) fakultatywne:
- upoważnienie organu wykonawczego do emisji papierów wartościowych, zaciągania pożyczek i kredytów na pokrycie deficytu budżetowego
- upoważnienie organu wykonawczego do wprowadzenia zmian w trakcie jego realizacji w roku budżetowym


TRZECIA FAZA:
Realizacji budżetu j.s.t.. Faza ta analogicznie do budżetu państwa rozpoczyna się od opracowania układu wykonawczego. Wynika to z faktu, iż zgodnie z przepisami ustawy o finansach publicznych organ wykonawczy opracowuje w terminie 21 dni od dnia uchwalenia uchwały budżetowej układ wykonawczy w celu uszczegółowienia ogólnych kwot dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów wynikających z uchwały budżetowej. Uszczegółowienie tych kwot ogólnych możliwe jest dzięki zastosowaniu zasad klasyfikacji budżetowej.
Klasyfikacja ta opiera się na uszeregowaniu środków finansowych wg działów, rozdziałów i paragrafów mających zastosowanie w budżecie państwa.
Na podstawie opracowanego w ten sposób układu wykonawczego organ wykonawczy przekazuje jednostkom podległym informacje o ostatecznych kwotach dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów przysługujących im w danym roku budżetowym. Na podstawie tych informacji jednostki podległe organowi wykonawczemu sporządzają plany finansowe swojej działalności w celu zapewnienia zgodności z uchwałą budżetową.
Z przepisów ustaw samorządowych oraz z ustawy o finansach publicznych wynika, iż organ wykonawczy odpowiedzialny jest za prawidłową gospodarkę finansową gmin, powiatów, województw.
Na rzecz organu wykonawczego przyznano kompetencję w zakresie ogólnego nadzoru nad realizacją uchwały budżetowej. W ramach przyznanych uprawnień nadzorczych organ wykonawczy został wyposażony także w prawo do kontroli jednostek podległych. W ramach tej kontroli organ wykonawczy właściwie realizuje budżet.
Właściwa realizacja budżetu oznacza, że budżet jest wykonany zgodnie z zasadami gospodarki finansowej.
Analogicznie do budżetu państwa w budżecie j.s.t. mogą wystąpić zmiany w trakcie jego realizacji.
* pierwszą kategorią zamiany, którą może wprowadzić organ wykonawczy, w planie dochodów i wydatków są zmiany wymuszone tym, iż zmieniają się kwoty dotacji celowych otrzymywanych z budżetu państwa lub j.s.t., albo zostanie zmieniona kwota subwencji w wyniku podziału rezerw.
* Drugą kategorią zmian, które mogą wystąpić w trakcie realizacji budżetu jest przeniesienie planowania wydatków. Przeniesienia planowania wydatków dokonuje organ wykonawczy, jednakże tylko wtedy, gdy zostanie upoważniony przez organ stanowiący. Organ stanowiący może ,bowiem upoważnić organ wykonawczy do przeniesienia planowanych wydatków, ale tylko między rozdziałami a paragrafami klasyfikacji budżetowej.
Przeniesienie między działami należy, bowiem do kompetencji organu stanowiącego. Ponadto organ stanowiący może upoważnić organ wykonawczy do tego, aby ten mógł upoważnić kierownika podległej jednostki do przeniesienia planowanych wydatków w obrębie rozdziału.
* Trzecią kategorią zmian, które mogą wystąpić w trakcie realizowania budżetu jest zablokowanie wydatków decyzją w sprawie zablokowania, którą podejmuje organ wykonawczy w sytuacji, gdy stwierdzi, iż jednostka podległa działa niegospodarnie z opóźnieniem realizuje zdania, narusza zasady gospodarki finansowej albo ma nadmiar środków finansowych. O podjętej decyzji organ wykonawczy informuje organ stanowiący
* Czwarta zmiana- w budżecie j.s.t. mogą być tworzone wydatki dochodowe w postaci rezerw budżetowych ogólnych i celowych. W odróżnieniu od budżetu państwa te rezerwy budżetowe mają wyłącznie charakter fakultatywny, a jeżeli są tworzone to w przypadku rezerwy ogólnej nie może być ona wyższa niż 1% wydatków budżetu j.s.t., zaś suma rezerw celowych nie może być wyższa niż 5 % wydatków budżetu j.s.t.

CZWARTA FAZA:
Jest dla budżetu j.s.t. fazą kontroli dla realizacji budżetu. Składa się z 2 etapów:
1) organ wykonawczy przedkłada organowi stanowiącemu i RIO informacje z przebiegu wykonania budżetu w terminie do dnia 31.08. trwającego roku budżetowego.
2) Organ wykonawczy przedkłada organowi stanowiącemu i RIO sprawozdanie z wykonania budżetu w terminie do dnia 31 marca po upływie roku budżetowego. Sprawozdanie to jest podstawą do udzielenia albo odmowy udzielenia absolutorium dla organu wykonawczego.

Na podstawie obowiązujących przepisów o finansach publicznych należy wskazać, iż regulacje tej ustawy dotyczą nie tylko unormowań odrębnych dla budżetu państwa i budżetu j.s.t. ale także takich unormowań prawa, które są wspólne dla tych dwóch rodzajów budżetu. Do tych unormowań wspólnych należy zaliczyć takie przepisy prawa, które charakteryzują organizacyjno- prawne jednostki sektora finansów publicznych oraz odpowiedzialność za naruszenie dyscypliny finansów publicznych.
Pojęcie organizacyjno-prawnych jednostek sektora finansów publicznych należy odnosić wyłącznie do takich podmiotów, które ustawa o finansach publicznych zalicza do sektora finansów publicznych.
Ten sektor finansów publicznych tworzą:
43) organy władzy państwowej
44) organy kontroli
45) organy prawa (ochrony)
46) Sądy, Trybunały
47) Organy administracji rządowej
48) J.s.t., ich organy i związki
49) Państwowe Szkoły Wyższe
50) Samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej
51) NIZ.
52) Państwowe i samorządowe osoby prawne utworzone na mocy odrębnych ustaw za wyjątkiem banków, przedsiębiorstw, spółek prawa handlowego

Wskazane wyżej jednostki, zaliczane są do sektora finansów publicznych, wykonują swoje zadania w oparciu o środki finansowe wynikające z budżetu państwa lub j.s.t. Taki związek finansowy jednostek sektora finansów publicznych określany jest mianem budżetowania.
W świetle ustawy o finansach publicznych można rozróżnić 2 metody budżetowania działalności jednostek sektora finansów publicznych:
a) metoda budżetowania brutto (bezpośrednia)- taka sytuacja, w której jednostka sektora finansów publicznych jest całkowicie związana i uzależniona od budżetu. Takie związanie oznacza, iż jednostka sektora finansów publicznych działa w oparciu o dochody i wydatki ustalane w budżecie państwa lub budżecie j.s.t.
b) metoda budżetowania netto- polega na tym, że jednostki sektora finansów publicznych działające w oparciu o tę metodę budżetowania, samodzielnie wypracowują środki finansowe i tymi środkami pokrywają swoje wydatki. Ich związek z budżetem polega na tym, że otrzymują dotacje z budżetu, a w momencie, gdy wypracują środki finansowe muszą rozliczyć się z budżetem.

Ustawa o finansach publicznych posługuje się pojęciem form organizacyjno- prawnych sektora finansów publicznych wskazując na to, że jednostki sektora finansów publicznych mogą przybierać różne formy organizacyjno- prawne w zależności od tego czy działają na podstawie metody budżetowania brutto czy netto. Ustawa o finansach publicznych precyzując pojęcie jednostki budżetowych wskazuje, że są to takie jednostki sektora finansów publicznych, których wydatki podlegają pokryciu bezpośrednio z budżetu, zaś ich dochody podlegają odprowadzeniu do budżetu.
Jednostki sektora finansów publicznych przybierają postać jednostek budżetowych w sytuacji, gdy decyzje o ich utworzeniu podejmują ministrowie, kierownicy urzędów centralnych, wojewodowie. Jednostki budżetowe funkcjonują w oparciu o roczny plan finansowy obejmujący ich dochody i wydatki.
Pod pojęciem zakładów budżetowych ustawa o finansach publicznych rozumie takie jednostki sektora finansów publicznych, które odpłatnie wykonują wyodrębnione zadania zaś koszt swojej działalności pokrywają z przychodów własnych. Działają one w oparciu o roczny plan finansowy obejmujący przychody i wydatki.
Zakłady budżetowe działając w oparciu o metodę budżetowania netto otrzymują dotacje z budżetu na swoją działalność. Jednakże w sytuacji wypracowania nadwyżki mają obowiązek odprowadzenia jej do budżetu. Analogicznie do jednostek budżetowych, zakłady budżetowe mogą mieć charakter państwowy, gdy decyzję o ich utworzeniu podejmą ministrowie, wojewodowie, jak i samorządowy, gdy taką decyzję podejmie organ stanowiący.
W ramach metody budżetowania netto ustawa o finansach publicznych, wskazuje, iż jednostki należą do sektora finansów publicznych mogą funkcjonować także przy pomocy gospodarstw pomocniczych oraz do dnia 1 stycznia 2005 środków specjalnych.
Zarówno gospodarstwa pomocnicze jak i środki specjalne to takie formy organizacyjno- prawne sektora publicznego, które działają w ramach jednostki budżetowych.

Pod pojęciem gospodarstwa pomocniczego należy rozumieć wyodrębnioną pod względem organizacyjnym i finansowym z jednostki budżetowej część jej działalności podstawowej lub działalność uboczną.
Gospodarstwo pomocnicze wykonuje odpłatnie określone zadania a koszty swojej działalności pokrywa z osiągniętych przychodów. Działa w oparciu o roczny plan finansowy określający przychody i wydatki. Jest ono związane z budżetem, co wynika z tego, że otrzymuje dotacje z budżetu, a do budżetu odprowadza połę osiągniętego zysku.
Decyzje w sprawie utworzenia gospodarstw pomocniczych podejmuje kierownik jednostki budżetowej za zgodą ministrów, kierowników urzędów centralnych, wojewodów przybierając wówczas postać gospodarstwa pomocniczego państwowej jednostki budżetowej.
W przypadku pomocniczych gminnych, powiatowych lub wojewódzkich jednostek budżetowych są one tworzone przez kierowników jednostek budżetowych za zgodą organu wykonawczego.
Obok gospodarstw pomocniczych do dnia 1.01.2005 jedno