Przychody i koszty w przedsiębiorstwie.
1) Przychód
Przychód – uzyskany lub należny wpływ wartości, korzyści materialnych w ramach prowadzonej działalności gospodarczej, działalności wykonywanej osobiście, pracy wykonywanej na podstawie stosunku służbowego, stosunku pracy, pracy nakładczej oraz spółdzielczego stosunku pracy oraz z nieruchomości, w tym ze sprzedaży takiej nieruchomości.( Ustawa z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych, art. 3 ust. 2b.)
Najczęściej przychodem jest łączna wartość sprzedaży dóbr, towarów i usług netto (bez podatku VAT) w okresie rozliczeniowym (dzień, miesiąc lub rok obrachunkowy).
Przychody to przypływy aktywów albo inne zwiększenie aktywów danego podmiotu lub zmniejszenie jego zobowiązań (lub kombinacja powyższych) wynikające z dostarczenia lub produkcji dóbr, świadczenia usług lub innych czynności będących podstawową działalnością danego podmiotu. (definicja z SFAC 6, par. 78)
W "Deklaracji APB nr 4" przychód został zdefiniowany jako: wzrost aktywów brutto lub spadek zobowiązań brutto uznanych i wycenionych zgodnie z akceptowanymi zasadami rachunkowości, który powstaje na skutek tych nakierowanych na osiągnięcie zysków działań [...] przedsiębiorstwa, które mogą zmienić wartość kapitału własnego... . (American Institute of Certified Public Accountants, APB No. 4)
W świetle obowiązujących przepisów prawa podatkowego oraz zasad rachunkowości wyróżnia się:
• przychody ze sprzedaży - obejmują wartość, którą stanowi suma iloczynów ilości sprzedanych wyrobów, towarów, robót lub usług oraz właściwej dla nich jednostkowej ceny sprzedaży.
• przychody finansowe - przychody przedsiębiorstwa z operacji finansowych. Są one księgowane w zespole 7 zakładowego planu kont (Przychody i koszty ich osiągnięcia) na koncie "Przychody finansowe". Należą do nich w szczególności:
1. przychody ze sprzedaży papierów wartościowych;
2. przychody z dywidend (od zakupionych akcji)
3. odsetki uzyskiwane przez przedsiębiorstwo od:
1. lokat bankowych
2. udzielonych pożyczek
3. weksli obcych
4. papierów dłużnych (m.in. obligacji)
5. przeterminowanych należności
4. dodatnie różnice kursowe.
• przychody operacyjne - w myśl ustawy o rachunkowości z dnia 29 września 1994 r. rozumiemy przez to przychody związane pośrednio z działalnością operacyjną jednostki, a w szczególności przychody związane:
• z działalnością socjalną;
• ze zbyciem środków trwałych, środków trwałych w budowie, wartości niematerialnych i prawnych, a także z utrzymywaniem i zbyciem nieruchomości oraz wartości niematerialnych i prawnych, zaliczanych do inwestycji;
• z odpisaniem zobowiązań przedawnionych, umorzonych, nieściągalnych, z wyjątkiem zobowiązań o charakterze publicznoprawnym nieobciążających kosztów;
• z rozwiązaniem rezerw, z wyjątkiem rezerw związanych z operacjami finansowymi;
• z odpisami aktualizującymi wartość aktywów i ich korektami, z wyjątkiem odpisów obciążających koszty wytworzenia sprzedanych produktów lub sprzedanych towarów, koszty sprzedaży lub koszty finansowe;
• z otrzymanymi odszkodowaniami, karami i grzywnami;
• z otrzymaniem nieodpłatnie, w tym w drodze darowizny, aktywów, w tym także środków pieniężnych na cele inne niż nabycie lub wytworzenie środków trwałych, środków trwałych w budowie albo wartości niematerialnych i prawnych.
Przychodu nie stanowią uzyskane kredyty, wkłady własne akcjonariuszy itp.
Terminu przychód nie należy mylić z dochodem, utargiem, ani zyskiem. Wysokość przychodów jednostki gospodarczej nie odzwierciedla jej rzeczywistej sytuacji finansowej. Jednym z podstawowych wskaźników oceny jest uzyskiwany dochód.
2) Koszty
Koszty całkowite stanowią zbiór różnych elementów i występują w różnych konfiguracjach. Stąd też w teorii i praktyce wyróżnia się kilka kryteriów klasyfikacyjnych, np. rodzaj kosztów, miejsce powstawania kosztów, sposób rozliczania na gotowy produkt oraz reakcja kosztów na zmianę wielkości produkcji. Idea klasyfikacji kosztów polega na tym, iż każdy element kosztów całego zbioru czynników zużytych w procesie działalności przedsiębiorstw przyporządkowany jest danemu kryterium.
Koszty w układzie rodzajowym związane są ze zużyciem określonego rodzaju czynnika i dzielą się na:
• materiałowe (surowce, materiały, paliwo, energia),
• amortyzację,
• osobowe, (płace łącznie z ubezpieczeniami społecznymi),
• inne (np. czynsze, usługi obce).
W przedsiębiorstwie jako całości w każdym wydziale, oddziale i różnych komórkach organizacyjnych występuje zużycie wymienionych czynników produkcji, a więc występują te właśnie rodzaje kosztów. Z faktu, iż przedsiębiorstwo jest określoną strukturą organizacyjną (produkcyjną i funkcjonalną), wynika drugi podział kosztów według miejsc ich powstania. Z tego punktu widzenia koszty dzieli się na:
• koszty produkcji podstawowej,
• koszty produkcji pomocniczej,
• koszty działalności marketingowej,
• koszty bezpieczeństwa i higieny pracy,
• koszty działalności badawczo-rozwojowej,
• koszty informacji naukowo-technicznej itd.
Na uwagę zasługuje też podział kosztów z punktu widzenia przeprowadzenia kalkulacji. Wyróżnia się tu:
• koszty bezpośrednie - to te, które można bezpośrednio naliczyć (skalkulować) na gotowy produkt (np. mąka — chleb), natomiast koszty pośrednie (zależne od miejsca powstania) rozlicza się (kalkuluje) na wyrób lub usługę za pomocą tzw. klucza rozliczeniowego. Kluczem tym jest na ogół liczba zatrudnionych pracowników bądź liczba przepracowanych roboczogodzin. W przedsiębiorstwach o wysokim stopniu automatyzacji kluczem tym może być materiał zużyty w procesie produkcji.
• koszty pośrednie - dzielą się ona na wydziałowe i ogólnozakładowe.
Koszty wg charakteru działalności dzielimy na następujące grupy:
• koszty działalności operacyjnej, dotyczą normalnej działalności gospodarczej określonej jednostki, działalność ta może mieć charakter wytwórczy, usługowy lub handlowy.
• pozostałe koszty operacyjne, obejmują koszty zdarzeń nietypowych nie wynikających z normalnej działalności.
• koszty finansowe związane z działalnością finansową, należą do nich takie pozycje, jak: płacone przez jednostkę odsetki (także za zwłokę), prowizje od pożyczek i kredytów, dyskonto, ujemne różnice kursowe, wartość sprzedanych udziałów i papierów wartościowych, odpisy aktualizujące ich wartość.
Z punktu widzenia kształtowania się kosztów całkowitych względem wielkości produkcji wyróżnia się :
• koszty zmienne - są to nakłady ponoszone przez przedsiębiorstwo związane bezpośrednio z produkcją. Ich poziom wynika z rozmiarów produkcji. Tak więc wynoszą 0 gdy niczego się nie produkuje, a wzrastają razem z wzrostem rozmiarów produkcji. Można tu zaliczyć np. koszty energii, surowców, płace pracowników zatrudnionych na akord itp.
• koszty stałe - nakłady, jakie ponosi przedsiębiorca, niezależnie od wielkości produkcji. Nawet w sytuacji, gdy przedsiębiorstwo niczego nie produkuje, przedsiębiorca ponosi takie nakłady jak np. czynsze, obsługa kredytów, koszty konserwacji i renowacji, płace pracowników (w zależności od formy zatrudnienia). Tak więc Koszty stałe stanowią te koszty, które nie reagują na zmiany wielkości produkcji, ponieważ są uzależnione np. od upływu czasu i bez względu na ilość dóbr wytworzonych w danym okresie zazwyczaj zostają na niezmiennym poziomie.
• koszt alternatywny - koszt utraconych możliwości – z punktu widzenia przedsiębiorstwa będzie to równowartość dochodów, które dany czynnik wytwórczy mógłby wytworzyć, gdyby wykorzystano go w innym możliwie najlepszym zastosowaniu.
• koszty całkowite - (całkowity koszt ponoszony przez przedsiębiorstwo). Koszty całkowite składają się z kosztów stałych i kosztów zmiennych.
Kc – Koszt całkowity
Ks – Koszt stały
Kz – Koszty zmienne
Kc=Ks+Kz
• koszt jednostkowy (koszt przeciętny) – przypadający na jednostkę dobra – jeżeli koszt całkowity podzielimy przez ilość wyprodukowanych dóbr otrzymamy koszt jednostkowy
Kp – Koszt przeciętny
Kc – Koszt całkowity
Q – Ilość wyprodukowanych dóbr
Kp=Kc/Q
• Koszt krańcowy (koszt marginalny) - koszt jaki ponosi producent w związku ze wzrostem wielkości produkcji danego dobra o jednostkę. Stanowi on przyrost kosztu całkowitego wynikający z wytworzenia dodatkowej jednostki dobra. Koszty krańcowe stanowią dla przedsiębiorcy bardzo ważną informacje przy podejmowaniu decyzji dotyczących wielkości produkcji.
Kk – Koszt krańcowy
ΔKc – Przyrost kosztu całkowitego
ΔQ – Przyrost ilości wyprodukowanych dóbr
Kk=ΔKc/ΔQ
• koszty względnie stałe, charakterystyczne dla długich okresów.
Krzywą długookresowego kosztu przeciętnego można wyprowadzić z krzywych krótkookresowego kosztu przeciętnego. Zakładając, że w punkcie wyjścia firma dysponuje jednym zakładem, którego krótkookresowy koszt przeciętny przedstawia pojedyncza krzywa. Z czasem pojawia się możliwość budowy nowych zakładów. Każdy kolejny zakład dysponuje określoną technologią, wyznaczającą poziom produkcji oraz poziom kosztów. Zakładając, że tych zakładów może być dość sporo, a tym samym będzie wiele ulokowanych blisko siebie krzywych krótkookresowego kosztu, będzie można na tej podstawie narysować obwiednię krzywych krótkookresowego kosztu przeciętnego stanowiącą krzywą długookresowego kosztu przeciętnego.
Przedsiębiorstwo, które systematycznie rozbudowuje swoją strukturę i zwiększa możliwości produkcyjne, aż do pewnego poziomu wielkości produkcji będzie odnosić korzyści z rosnącej skali produkcji. Od tego poziomu dalsza rozbudowa przedsiębiorstwa i wzrost wielkości produkcji będzie powodował stopniowy wzrost kosztów przeciętnych. Mówimy wówczas o niekorzyściach skali produkcji (dysekonomii skali produkcji).
3) Wynik finansowy
Wynik finansowy - różnica pomiędzy przychodami a kosztami ich uzyskania obliczona dla określonego przedsiębiorstwa w wybranym okresie sprawozdawczym. Dodatni wynik finansowy jest nazywany zyskiem, zaś ujemny stratą. Wynik finansowy podzielony przez wartość przychodu lub zaangażowanego kapitału jest nazywany rentownością.
Wynik finansowy przedsiębiorstwa obliczony na podstawie rachunku zysków i strat tworzonego zgodnie z ustawą o rachunkowości oraz z uwzględnieniem ustaw podatkowych stanowi podstawę naliczenia podatku dochodowego (wynik finansowy brutto) oraz w przypadku spółek kapitałowych podstawę określenia wysokości dywidendy.
Wynik finansowy pomniejszony o podatek dochodowy i inne obowiązkowe obciążenia to wynik finansowy netto.
Wyróżniamy różne rodzaje wyniku finansowego:
• wynik finansowy ze sprzedaży - różnica pomiędzy wielkością przychodów ze sprzedaży i kosztami osiągnięcia tych przychodów:
• jeżeli suma przychodów przewyższa koszty ich uzyskania to mamy doczynienia z zyskiem ze sprzedaży,
• jeżeli suma przychodów jest niższa od kosztów ich uzyskania to mamy doczynienia ze stratą ze sprzedaży;
• wynik finansowy z działalności operacyjnej - wynik finansowy ze sprzedaży skorygowany o pozostałe przychody i koszty operacyjne, które nie wynikały z podstawowej działalności jednostki gospodarczej:
• jeżeli przychody operacyjne przewyższają koszty operacyjne to mamy doczynienia z zyskiem z działalności operacyjnej,
• jeżeli przychody operacyjne są niższe od kosztów operacyjnych to mamy doczynienia ze stratą z działalności operacyjnej;
• wynik finansowy z działalności gospodarczej brutto - uwzględnia skutki operacji finansowych jednostki gospodarczej odzwierciedlone w przychodach (w szczególności z tytułu dywidend, odsetek, zysków ze zbycia inwestycji, aktualizacji wartości inwestycji, nadwyżki dodatnich różnic kursowych nad ujemnymi) i kosztach finansowych (w szczególności z tytułu odsetek, strat ze zbycia inwestycji, aktualizacji wartości inwestycji, nadwyżki ujemnych różnic kursowych nad dodatnimi):
• jeżeli wynik finansowy z działalności operacyjnej skorygowany o przychody i koszty finansowe jest dodatni to mamy doczynienia z zyskiem brutto z działalności gospodarczej,
• jeżeli wynik finansowy na działalności operacyjnej skorygowany o przychody i koszty finansowe jest ujemny to mamy doczynienia ze stratą brutto z działalności gospodarczej;
• wynik finansowy brutto - wynik finansowy z działalności gospodarczej brutto po uwzględnieniu nadzwyczajnych wyników: działających dodatnio zysków i ujemnie strat
• jeżeli wynik finansowy z działalności gospodarczej brutto skorygowany o straty i zyski nadzwyczajne stanowi wielkość dodatnią to mamy doczynienia z zyskiem brutto,
• jeżeli wynik finansowy z działalności gospodarczej brutto skorygowany o straty i zyski nadzwyczajne stanowi wielkość ujemną to mamy doczynienia ze stratą brutto;
• wynik finansowy netto - wynik finansowy brutto i odliczone od niego zobowiązania z tytułu podatku dochodowego uznawanego w rachunkowości za koszt działalności gospodarczej, jaki ponosi jednostka w związku z świadczonymi przez rząd usługami na jej rzecz.
W nauce istnieją dwie koncepcje dotyczące formułowania wyniku finansowego:
• podejście księgowe związane z zachowaniem kapitału,
• podejście ekonomiczne związana z maksymalizacją wartości ekonomicznej.
Kluczowy, problemem związanym z wynikiem finansowym (zyskiem księgowym) jest jego pomiar. Można wyznaczyć go na dwa sposoby:
• zarejestrować zmiany w aktywach i zobowiązaniach, ale tylko wtedy gdy są one rezultatem transakcji gospodarczych wewnętrznych (transferowych) i zewnętrznych,
• zarejestrować i brać pod uwagę wszystkie formy działalności firmy, natomiast nie księgować transakcji.
Pierwsze podejście jest przydatne w rachunkowości finansowej, natomiast drugie w rachunkowości zarządczej jako zbiór procedur wspomagających procesy decyzyjne w organizacji.