Wpływ międzynarodowy w polityce zagranicznej

Powiązania występujące między państwem i jego środowiskiem międzynarodowym są bardzo konkretne: państwo działa na swoje środowisko z zamiarem dokonania jego zmiany, a środowisko między¬narodowe reaguje na te działania, tym samym wywołując procesy dostosowawcze wewnątrz państwa. Stosując założenia analizy syste¬mowej, możemy powiedzieć, iż proces interakcji systemu i środowiska rozpoczyna bodziec środowiskowy, który zostaje przyjęty przez recep¬tory systemu międzynarodowego. Receptory przesyłają wiadomość o odebraniu bodźca do centralnego systemu decyzyjnego, który go przetwarza, podejmuje decyzję i wysyła wiadomość do efektorów. Efektory wykonują decyzję, a ta odpowiedź systemu trafia do jego środowiska, pobudzając je do dalszej reakcji, która jest określana jako sprzężenie zwrotne.
W literaturze przedmiotu powyższe procesy są opisywane za pomo¬cą dwóch pojęć: „władza" oraz „wpływ". M. Weber określił power (termin oznaczający zarówno władzę, jak i siłę), jako „prawdopodo¬bieństwo uzyskania przez uczestnika stosunków społecznych możli¬wości przeprowadzania własnej woli, pomimo oporu innego uczestni¬ka tych stosunków". Wewnątrz państwa tak rozumiana władza ma charakter zinstytucjonalizowany, a opór może zostać przełamany przez państwo nawet za pomocą siły militarnej. W środowisku mię¬dzynarodowym natomiast, gdzie podstawowe podmioty są „suweren¬nie równe", taka; możliwość instytucjonalizacji władzy nie istnieje. Dlatego też, w stosunku do systemu poliarchicznego, właściwym po¬jęciem jest wpływ, czyli zdolność uczestnika stosunków międzynarodowych nakłonienia innych uczestników do określonego zachowania.
Analizując wpływ międzynarodowy wywierany przez państwo oprzemy się na ogólnej koncepcji wpływu społecznego, którą opraco¬wał J. Szczepański.
1. Podmiot wywierający wpływ to państwo, które dąży do zmiany polityki wewnętrznej lub zagranicznej innego państwa bądź w sferze formułowania celów takiej polityki, bądź w dziedzinie ich praktycznej realizacji.
2. Przedmiotem wpływu jest inne państwo poddane naciskowi śro¬dowiska międzynarodowego lub jego elementy składowe, zarówno grupy społeczne, jak i instytucje.
3. Środki stosowane w celu wywarcia wpływu międzynarodowego mogą być bardzo różne: a) środki dyplomatyczne polegają na przeko¬nywaniu za pomocą formułowania not dyplomatycznych oraz prowa¬dzenia bezpośrednich rokowań; b) środki ekonomiczne mogą mieć charakter pozytywny (pomoc gospodarcza, pożyczki, kredyty) lub negatywny, taki jak stosowanie presji ekonomicznej, blokady, embar¬ga, wojny celnej, dumpingu, wycofywania klauzuli największego uprzywilejowania lub kredytów; c) środki ideologiczne obejmują pro-pagandę skierowaną do społeczeństwa państwa poddanego wpły¬wowi, której celem jest zmiana hierarchii wartości politycznych i ogól¬nego obrazu świata posiadanego przez jego członków; d) środki wojskowe, których użycie w formie interwencji zbrojnej jest całkowi¬cie zabronione, ale jednak czasem stosowane.
4. Metody wywierania wpływu to sposoby posługiwania się środka¬mi działania. Na ogół dyskutowane są takie metody, jak: perswazje, obietnice, zobowiązania, nagrody, groźby sankcje i odstraszanie. Inne metody wywierania wpływu są zabronione.
5. Wyniki stosowania wpływu międzynarodowego są zwykle funkcją dwóch zmiennych, to znaczy działań państwa wywierającego wpływ oraz państwa poddanego wpływowi. Ujmując rzecz w sposób najpro¬stszy, można powiedzieć, że wyniki są funkcją zdolności jednego pań-stwa do wyrządzenia szkody innemu państwu i równocześnie zdolno¬ści drugiego państwa do wytrzymania nacisku, a więc jego gotowości do znoszenia „cierpień".
Na podstawie prac K. Holstiego możemy sformułować kilka hipo¬tez na temat skuteczności zastosowania wpływu międzynarodowego przez państwo A w stosunku do państwa B. Państwo B tym chętniej ustąpi, im jest bardziej zależne od A, mniej spójne wewnętrznie, ma mniej możliwości zastosowania przeciwsankcji, uzyskania pomocy państw trzecich, chęci zastosowania oporu oraz wtedy, gdy istnieje tradycja ulegania wpływowi tego państwa lub elity przywódcze uznają to za pożądane.
Państwo poddane wpływowi może podporządkować się woli innego państwa lub stawić czynny opór stosując przeciwsankcje. W pier¬wszym przypadku, w sytuacji skrajnej, państwo B staje się „spenetro¬wanym" systemem politycznym, czyli takim, który jest sterowany od wewnątrz przez przedstawicieli systemu penetrującego. Obecnie zja¬wisko penetracji, ze względu na poszerzanie się współzależności państw, szybko narasta, powodując wzajemną penetrację głównie w ramach ugrupowań integracyjnych. Niemniej jednak penetracja zwy¬kle nie jest ściśle symetryczna. Przedmiotem penetracji może stać się cały system państwowy wraz z jego podsystemami albo tylko jeden lub kilka takich podsystemów. System polityczny może być spenetro¬wany całkowicie lub częściowo, na przykład tylko w sferze polityki zagranicznej lub tylko wewnętrznej. Penetracja może mieć charakter polityczny, militarny, gospodarczy lub kulturowy.
W stosunkach międzynarodowych skutki penetracji są następujące: . a) zmieniają się granice adaptacyjności systemu spenetrowanego, ponieważ adaptuje się on do zmian swego środowiska międzynarodo¬wego poprzez interesy penetratora, a więc często sprzecznie ze swoją racją stanu;
b) bodziec rozpoczynający procesy adaptacyjne zaczyna mieć cha¬rakter wewnętrzny; polityka wewnętrzna systemu spenetrowanego staje się jakby polityką zagraniczną, na własnym terytorium bowiem styka się z działaniami obcego mocarstwa, natomiast polityka zagra¬niczna penetratora nabiera cech polityki wewnętrznej, realizowanej wewnątrz obcego państwa;
c) w wyniku zewnętrzno-wewnętrznego manipulowania procesami politycznymi i gospodarczymi w państwie spenetrowanym powstają specyficzne wewnętrzne i zewnętrzne skutki penetracji.
Naszym zdaniem Polska Rzeczpospolita Ludowa jest przykła¬dem państwa spenetrowanego za pomocą struktur militarnych i poli¬tycznych.
W drugim przypadku państwo B przeciwstawia się wpływowi pań¬stwa A. W skrajnej postaci może to doprowadzić nawet do jego upadku, dzięki utracie zdolności homeostatycznych, czyli możliwości dostosowywania swojej struktury i funkcji do nacisku środowiska mię¬dzynarodowego.
Podmiotami i przedmiotami wpływu międzynarodowego bywają współcześnie nie tylko państwa, ale także inni uczestnicy stosunków międzynarodowych, przede wszystkim uczestnicy transnarodowi. Mo¬dyfikując prosty model E. O. Czempiela można stwierdzić, że w sensie podmiotowym istnieją trzy podstawowe typy wpływu międzynarodo¬wego.
1. Wpływ międzypaństwowy: podmiotem wpływu jest państwo A, a przedmiotem wpływu państwo B. Każde z nich jest zwrotnie sprzꬿone ze swoim środowiskiem społecznym. Grupy społeczne i partie polityczne w obu państwach wywierają nacisk na aparat państwowy, ale decyzje są podejmowane na szczeblu rządów państwa A i B. Na przykład, po wprowadzeniu stanu wojennego w Polsce Stany Zjed¬noczone zastosowały sankcje gospodarcze, próbując wywrzeć wpływ na politykę wewnętrzną rządu polskiego. Społeczeństwo amerykań¬skie wyraźnie popierało politykę sankcji, społeczeństwo polskie re¬agowało różnie: część wspierała politykę sankcji, część była im prze¬ciwna.
2. Wpływ międzynarodowy: podmiotem wpływu jest środowisko społeczne państwa A, a przedmiotem wpływu środowisko społeczne państwa B. Siły społeczne obu państw wchodzą w bezpośrednie inter¬akcje, ale równocześnie są zwrotnie sprzężone ze swoimi rządami. W Parlamencie Europejskim działają posłowie wybrani w państwach członkowskich z narodowych partii politycznych. Na szczeblu wspól¬noty tworzą oni ogólnoeuropejskie frakcje chadeckie, socjaldemo¬kratyczne i inne.
Procesy wpływu międzynarodowego polegają na tym, że frakcje ustalają wspólne cele działania, które następnie forsują zarówno w czasie posiedzeń Parlamentu Europejskiego, jak i poprzez partie narodowe do rządów własnych państw. Podstawowy mechanizm wpły¬wu działa na szczeblu stosunków społecznych, których dalszą funkcję stanowią działania rządów i całej wspólnoty.
3. Wpływ transnarodowy: podmiotem wpływu jest państwo A, a przed miotem wpływu społeczeństwo państwa B. Państwo A jest sprzężone ze swoim środowiskiem społecznym, a środowisko społeczne państwa B jest sprzężone ze swoim rządem. Mechanizm taki występował czę¬sto przed 1989 r., gdy Stany Zjednoczone, poprzez działania propa¬gandowe Głosu Ameryki oraz Radia Swoboda, intensywnie wpływały na poglądy obywateli ZSRR . Związek Radziecki nie pozostawał im dłużny i prowadził takie działania propagandowe nawet w znacz¬niejszym zakresie, lecz były one wyraźnie mniej efektywne. Społe¬czeństwo amerykańskie popierało propagandowe działania swojego rządu, a rząd ZSRR starał się ograniczać zasięg wpływu transnarodowego, zakłócając te audycje i podważając zasadność upowszechnia¬nych przez nie ocen.