Międzynarodowe stosunki polityczne - Włodzimierz Malendowski - streszczenie książki

Question

Międzynarodowe stosunki polityczne - Włodzimierz Malendowski - streszczenie książki

STOSUNKI MIĘDZYNARODOWE Przedmowa:
Polska swój wyraz organizacyjny znajduje w ubieganiu się o członkostwo w Unii Europejskiej, członkiem NATO stała się w 1999 roku. W 1998 wzrost autorytetu i aktywności Polski poprzez przewodniczenie przez Polskę Organizacji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (OBWE). Obecnie blisko 200 państw świata, zróżnicowane są ze względu na wielkość, zaludnienie, siłę militarną,: własne interesy, system wartości- istnieje wiele czynników zarówno sprzyjających jak i zakłócających rozwój SM. Np.: Radziecko-amerykańska konfrontacja globalna przez kilka dziesięcioleci XX w. Określała atmosferę międzynarodową. Nasiliły się konflikty etniczne. Wzrost roli ekstremistycznych nurtów religijnych, zwłaszcza fundamentalizmu islamskiego. Destabilizacja życia wielu państw poprzez różne odmiany terroryzmu (zamachy, zabójstwa, szantaże, napady). Wzrasta przestępczość wewnątrz pń. I w skali międzynarodowej (narkotyki, kradzieże, przemyt, pranie „brudnych pieniędzy”). Zaledwie 20% ludzi żyje dostatnio,80% odczuwa niedostatek. Istnieje wiele zjawisk, które nakłaniają wiele rządów do lepszej i ściślejszej współpracy międzynarodowej.

CZĘŚĆ PIERWSZA
ZARYS TEORII STOSUNKÓW MIĘDZYNARODOWYCH

Rozdział I.
GENEZA STOSUNKÓW MIĘDZYNARODOWYCH I ICH TEORIA

1.GENEZA I ROZWÓJ SM.
Słowo MIĘDZYNARODOWY pierwszy raz użyte przez Jeremyego Benthama kon.XVIIIw. Wiek wcześniej łac. INTERGENTES -Richard Zouche. -Obaj definiowali dziedzinę prawa zwaną prawem narodów lub ius gentium(-termin pr. rzymskiego stosowany wobec aliantów Cesarstwa Rzymskiego). XVI w. rozwój koncepcji suwerenności, w XVII koncepcja ta zaczęła określać geogr. wydzielone społeczności zwane narodami. Ius gentium nie wyraża już rozwoju prawa regulującego stosunki miedzy suwerennymi narodami.Zastępuje je słowo międzynarodowy. Powiązania między narodami:▪polityczne, handel i finanse rozwój st.ekonomicznych,▪migracje, aktywność misyjna, podróże studentów i nauczycieli, rozwój środków przekazu=stosunki kulturalne,▪aktywność publicznych i prywatnych organizacji we wszystkich dziedzinach życia= stosunki społeczne Stosunki międzynarodowe rodzą się z tych samych powodów, co każdy system polityczny lub społeczny w celu realizacji swoich politycznych, ekonomicznych i innych interesów.Narodziny nowożytnych SM XV i XVI w.Do 1000r.p.n.e.nie istniały interakcje o charakterze światowym. Zwrot między 500r.p.n.e. a 200r.n.e.=dokonały tego rolnicze imperia powstałe w Chinach, Indiach, na bliskim Wschodzie i w basenie M.Śródziemnego./kontakty międzyregionalne/.Chiny>Azja Centralnaok.100r.p.n.e.droga karawanowa tzw. Jedwabny Szlak>do M.Śródziemnego. Rzymska kontrola nad Egiptem utwaliła szlaki między Wschodem, Indiami, i Chinami. Intensywność interakcji dopiero po otwarciu bezpośredniej drogi morskiej między Europa, Indiami, Chinami,a także odkrycie Ameryki. Następuje dynamika generowania głownie poprzez ekonomiczny i technologiczny postęp+struktura społeczna, geografia, przypadek pozwoliła ludziom zachodniej części euroazjatyckiej masy lądowej zdobyć militarne i handlowe przewodnictwo w SM. Polityczny podział Europy, istnienie wielu ekonomicznych i militarnych centrów siły, uniemożliwiało zdominowanie kontynentu przez jedno państwo.”Kolumbowa era”, opłynięcie Przylądka Dobrej Nadziei, przez pierwsze portugalskie okręty, rozpoczęły okres niezagrożonej zachodnioeuropejskiej dominacji po1500 r.(kontrola oceanicznych szlaków morskich, korzyści handlowe).Europejska technika, rynkowa ekonomia, pluralizm centrów siły i racjonalizm to podstawowe elementy „europejskiego cudu”, który umieścił Europę w centrum świata(P.Kennedy).Obecny sys. międzynarodowy: zawarcie pokoju westfalskiego koniec wojny trzydziestoletniej (1648),rewolucja przemysłowa, rozwój nacjonalizmu w następstwie Rewolucji Francuskiej, i zamorska ekspansja.>pluralistyczna polityczna organizacja państw, system równowagi sił z mechanizmem budowania koalicji oraz globalne wojny=najsilniejsze państwa to przywódcy, ustanawiające reguły globalnego systemu politycznego i Światowej ekonomii (ekonomia międzynarodowa typu rynkowego, działanie sił rynkowych).XVI w. to przejście w przenoszeniu aktywności tradycyjnie związanej z M. Śródziemnym ku nowemu atlantyckiemu i północno-zachodnioeuropejskiemu centrum nowożytnych SM. Korzyści z ekspansji to: handel i kolonialna rywalizacja wpływały na postęp nauki i technologii, ekonomiczna aktywność zdominowana przez doktrynę merkantylizmu. DOKTRYNA MERKANTYLIZMU-wcześni merkantyliści>wzrost bogactwa = podboje, wojny. W XVII w. Europie zdolność do prowadzenia wojen uzależniano od korzyści czerpanych z krajów pozaeuropejskich. Pogląd:Naród może osiągnąć siłę i bogactwo rujnując rywali. Podstawową ideę merkantylizmu wyrażało hasło: handel rodzi bogactwo, bogactwo można przełożyć na armię i floty zwiększające siłę państwa. Po wojnach włoskich (1494-1516) Portugalia podjęła działania doprowadzające do ustanowienia systemu globalnego sankcjonowanego przez traktat z Tordesillas- Port. najbogatsze państwo świata XVI, pierwsze państwo narodowe, a Niderlandy inicjatorem systemu państw narodowych. Inne przeobrażenia a świecie, to: reformacja, walka o panowanie, Hobbes i Spinoza wprowadzają swoje poglądy na prawo natury, wojny religijne zastąpione polityką siły, racji stanu. Upadek Hiszpanii osłabił potrzebę współdziałania i otworzył okres rywalizacji. Postępowała konsolidacja Francji pod panowaniem Ludwika XIV. Rozwój Anglii-Olivier Cromwell. Po trwających ćwierć wieku walkach o przywództwo w latach 1688-1713, zwycięstwo nad Francją przypadło Anglii. Dzięki: panowaniu na morzach, utrzymaniu równowagi sił w Europie, merkantylistycznemu handlowi i polityce kolonialnej. Eksport do St. Zjed. wzrastał, rewolucja przemysłowa. Pozycje utracone w latach 70-tych i 80-tychXVIII w. Wlk. Brytania odzyskała w wyniku Rewolucji Francuskiej i wojen napoleońskich. Londyn stał się finansowym centrum świata. Do lat osiemdziesiątych XIX w.Pax Britannica opierał się bardziej na otwartej i współzależnej ekonomii (zrodzone z liberalizmu przekonanie ,że nie zdobycze terytorialne, ale wolny handel zapewnia bogactwo., niedyskryminacja)a porządek polityczny identyfikowany był z: powstrzymywaniem ambicji terytorialnych Rosji i Francji, rozszerzaniem brytyjskich baz strategicznych, morską supremacją Wlk. Brytanii. Państwa rywalizowały jednak o panowanie nad kluczowymi regionami gwarantującymi kontrolę szlaków komunikacyjnych. Ekspansja ekonomiczna ma tendencje do kierowania się ku regionom gwarantującym maksymalne korzyści, a te zależą od politycznych uwarunkowań bezpieczeństwa i zysku. Ostatnie ćwierćwiecze XIX w.: transfer przemysłowej technologii do Stanów i Niemiec, później Rosji i Japonii, stworzył nowe centra strategicznej i ekonomicznej siły. Powstanie dużych państw o silnej ekonomii zburzyło tradycyjne kalkulacje równowagi sił: np. Niemcy, Stany. Po II wojnie światowej przewaga USA – a te posługiwały się zasadą wzajemności w liberalizacji handlu. Wpływały one na wszystkich swoich aliantów, zmuszając do kompromisu i akceptowania długiej listy wyjątków od zasad wolnego handlu. Bilateralne klauzule najwyższego uprzywilejowania stały się podstawą do liberalizacji handlu światowego. W 1947 roku 23 państwa stworzyły w Genewie GATT (Układ Ogólny o Cłach i Handlu), na który złożyły się 123 bilateralne porozumienia handlowe. W końcu lat 50-tych utworzenie EWG EFTA doprowadziło do zastosowania barier taryfowych i kwotowych przeciwko Stanom Zjednoczonym. Do 1959 r. St. Zj. były zdolne finansować odbudowę ekonomii aliantów i powstrzymać Związek Radziecki, korzystając z nadwyżki handlowej i rezerw złota. Po 59 r. a dokładnie po 20 latach Stany w poważnym stopniu utraciły swoje rezerwy złota i zasoby finansowe nabyte w XX w. Podstawowe czynniki zmiany rozwoju stosunków międzynarodowych, wprowadza się ze sfery technicznej, ekonomicznej, świadomościowej. Zmieniają się aktorzy sceny politycznej, cele polityki zagranicznej, i środki jej osiągania,- malejące znaczenie państwa narodowego, priorytetem społeczeństw nie bezpieczeństwo a dobrobyt. Rewolucja technologiczna doprowadza do narodzin broni masowego zniszczenia, wysoki poziom współzależności ekonomicznej, oraz idea społeczności międzynarodowej wyrażająca się zmianami w ludzkiej świadomości i rozpoznawaniem problemów możliwych do rozwiązania globalnym wysiłkiem.
2. STOSUNKI MIĘDZYNARODOWE JAKO DYSCYPLINA.
Potrzeby bezpieczeństwa i rozwoju, pokoju i wojny , porządku i sprawiedliwości zawsze stanowiły przedmiot zainteresowania badających stosunki międzynarodowe. W latach 20-tych XX wieku refleksja o SM zdominowana przez liberalny, legalistyczny, moralizujący punkt widzenia. Norman Angell (1872-1967)-głosił idee bezsensowności wojny, możliwości jej uniknięcia, krytykuje postanowienia Traktatu Wersalskiego, stworzenie rządu światowego opartego na organizacjach międzynarodowych, kooperacjach między suwerennymi państwami. Ramslay Muir(1872-1941), Francis Delaisi(1873-1947), Charles E. Merriam(1874-1953), Dawid Mitralny (1888-1977)-wiara w postęp ludzkości w ramach klasycznego liberalizmu(wzrost ekonom., ekspansjonizm, zachodnie wartości, dominuje eurocentryczny i lib.-chrześcijański paradygmat).Krytycy idealizmu to:Edward E.Carra i Hansa J.Morgenthau.Lata 50-te i I poł.60-tych to badania konfliktów i interakcji o charakterze strategicznym.(próby określenia środków zapobiegania i ograniczenia wojen, oraz badania psychosocjologiczne).Np.J.Dollard (teoria: frustracja-agresja), badanie stereotypów narodowych jako przyczyny konfliktów, roli transformacji wartości społecznych, instytucji i socjalizacji, systemów edukacyjnych, środków masowego przekazu a także percepcji i mispercepcji w SM. L. Fastinger badał proces podejmowania decyzji w konfliktach. Badania zapoczątkowane w latach 50-tych, można podzielić na trzy kategorie:1).bad. poświęcone gromadzeniu i opracowywaniu informacji związanych z kluczowymi pojęciami o SM np.wojna, alianse, organizacje międzynarodowe.2).konstruowanie i testowanie hipotez ustalających zależności między zmiennymi i pojęciami(alianse a wojna, konflikty wew. A międzynarodowe, imperializm a rozwój narodowy.)3)budowanie modeli. W 80-tych wzrost znaczenia korporacji narodowych osłabił perspektywę państwowocentryczną w nauce o SM, kierując uwagę badaczy ku stosunkom transnarodowym.Głównie badacze amerykańscy, zainteresowani reżimami międzynarodowymi rolą procesów instytucjonalizacji SM. Lata 80-te i pocz. 90-tych dominujący temat to kategoria „zmiany”(R.Gilpin, G. Modelski, B. Buzan, R.J.Jones, O. R. Holsti, R. M. Silverson, M. Olson, P.Kennedy).Wydarzenia i procesy które dostarczyły bodźców temu zainteresowaniu to;arabskie embargo naftowe z lat 1973-1974 i kryzys energetyczny, procesy detente, rozpad sztywnego dwublokowego sywtemu Wschód-Zachód, zmniejszenie amerykańskiej i upadek radzieckiej dominacji w ich strefach wpływów , żądanie nowego ładu ekonomicznego i powstanie pentagonalnego swiata.-ukształtowany po II wojnie św.relatywnie stabilny system wszedł w okres zmian.- badania statycznych i dynamicznych współzależności między poszczególnymi elementami stosunków międzynarodowych. Kenneth N. Waltz- połowa lat siedemdziesiątych, krytyk, zarzucał popełnianie błędu indukcji, czyli statystyka opisuje rzeczywistość ale jej nie wyjasnia., brak teorii.Testowanie ad hoc tworzonych hipotez nie potwierdza ani nie obala żadnych teorii. Empiryści np. J.D. singel, świadomie zakładał, że najpierw powinno się sformuowac empiryczne generalizacje ,a potem polączyć je w rodzaj dedukcyjnej siatki lub teorii .Koniec lat 70-tych nastąpil powrót do prób konstruowania ogólnych teorii dedukcji.powstało wiele prac badawczych, nie rozwiązały one jednak podstawowych zadan stojących przed dyscypliną.:problem poziomu analizy w SM.,brak spójnego wyjaśnienia zjawisk międzynarodowych. Waltz , na pytanie czy należy badać „jednostkę” czy „cały” system, odpowiada dzieląc teorię SM na dwie grupy: kryterium podziału jest poziom, na którym poszukuje się przyczyn wojny i definiuje się warunki pokoju.Poszukiwania na poziomie jednostkowym lub narodowym określa jako redukcjonistyczne, a poszukujące przyczyn wojny i pokoju na poziomie systemowym. Prowadzi to dokolejnego istotnego wyzwania. Drugim dylematem jest to, jak zbudować prawomocne i poddające się testom teorie wyjaśniające skomplikowaną i zróżnicowaną rzeczywistość, jaka są stosunki.

3.TEORIA STOSUNKÓW MIĘDZYNARODOWYCH.
Kryterium chronologii (jako najprostszy klasyfikator SM). Podejście idealistyczne(okres międzywojenny), teoria realizmu politycznego(po II wojnie światowej), podejście behawioralne (lata 60-te), oraz okres postbehawioralny(koniec lat siedemdziesiątych) w postaci powrotu do konstruowania teorii dedukcyjnych nawiązujących do prób podejmowanych wcześniej. Hedley Bull: podejście klasyczne i naukowe.Klasyczne oparte na filozofii, historii, prawie. Naukowe aspirowało do zbudowania teorii SM opartej na logicznych i matematycznych dowodach lub empirycznych procedurach weryfikacji. Istotne próby, to; teoria systemowa, teoria gier, podejście symulacyjne, konstruowanie modeli SM, teoretyzowanie oparte na danych ilościowych. W latach 80-tych zarysowało się porozumienie dotyczące akceptowanej klasyfikacji teorii SM.Trzy dominujące perspektywy teoretyczne to realizm, pluralizm strukturalizm.
Realizm Pluralizm Strukturalizm
Polityka siły i bezpieczeństwa Polityka współzależności i transnacjonalizmu Polityka dominacji i zależności
Charakterystyka systemu międzynarodowego: Anarchia: model kul bilardowych: państwowocentrycznych Społeczność światowa: model pajęczyny :wielocentryczny Centrum – peryferie: model ośmiornicy: wielocentryczny
Główni aktorzy: Państwa, rządy, organizacje międzyrządowe Rządy: organizacje międzyrządowe:

Międzynarodowe pozarządowe; ruchy społeczne; regiony; jednostki; Klasy społeczne; organizacje; elity ekonomiczne i polityczne; korporacje wielonarodowe;
Główne motywy: Walka o siłę/władzę; interes narodowy; strategia militarna; alianse; Wyzwania globalne; współzależność; interesy ponadnarodowe; Siła ekonomiczna; eksploatacja; interesy klasy; zależność;
Trzy główne obszary różnic między realizmem, pluralizmem i strukturalizmem:
1) w kwestii stosunku między całością a elementami w SM.
a)realizm: stałe napięcia między interesami państw a dynamiką sys.,które tworzy atmosferę braku bezpieczeństwa i możliwość przemocy w SM.
b)pluralizm: świat jako pluralistyczny polityczny system, w którym zachodzą ciągłe procesy wzajemnej i wielostronnej adaptacji.
c) strukturalizm: istniejąca struktura międzynarodowa warunkuje wszystkie działania polityczne: interesy i działania elementów są odbiciem stosunków w interesie jako całości;
2) w uznawaniu możliwości zmiany lub reformy w SM.
a)realizm: makropolityczna zmiana w systemie międzynarodowym jest skutkiem nierównego rozwoju państw lub upadku poszczególnych państw.
b)pluralizm; państwa są zdolne do zmian reform i transformacji: system globalny wymaga efektywnego zarządzania; działania polityczne mogą uczynić istniejący system bardziej efektywnym i zgodnym z potrzebami jego członków.
c)strukturalizm: jedynym mechanizmem fundamentalnej zmiany systemu jest radykalna transformacja
3) w stosunku do wartości i politycznego działania;
a)realizm: racjonalna kalkulacja interesów i możliwości;
b)pluralizm; wartości opierają się na możliwości postępu i rozwoju nowych form i zasad zachowania w SM.
c)strukturalizm: potrzeba radykalnego politycznego działania prowadzącego do przezwyciężania sprzeczności systemu systematycznie uciskającego innych członków.

Rozdział II
CZYNNIKI KSZTAŁTUJĄCE STOSONKI MIĘDZYNARODOWE

1.SYSTEMATYKA CZYNNIKÓW.
Przebieg, zakres i i intensywność SM rozpatrywanych jako proces wzajemnych oddziaływań wszystkich jego uczestników, są uwarunkowane różnorodnymi czynnikami.(zależne od podmiotów SM, jak i od ucz. Podmiotowych, trwałe, okresowe, a treść znaczenie i wpływ tych czynników zmienia się wraz z epokami. Szczególnego znaczenia dla potrzeb analizy nabiera ich uporządkowanie i usystematyzowanie.-(czasowe, przestrzenne, strukturalne, dynamiczne, podział ma char. umowny, ma też zalety i wady.)
Podział: WEDŁUG KRYTERIUM CZASOWEGO;to historyczne, aktualne i potencjalne, odzwierciedlają one relacje między teraźniejszością, przyszłością i przeszłością oraz wskazują na sposoby ukierunkowania i wykorzystania tych związków. WG.KRYTERIUM PRZESTRZENNEGO: narodowe (lub państwowe) i międzynarodowe (lub pozanarodowe). Czynniki międzynarodowe można podzielić wg. Ich zasięgu terytorialnego na; lokalne, regionalne, kontynentalne, i globalne. WG. KRYTERIUM STRUKTURALNEGO: czynniki obiektywne ( materialne, rzeczywiste=naturalne, człowiek, obszar, klimat, środowisko, zasoby naturalne i gospodarka, technika, systemy, partie polityczne) i subiektywne (moralne, świadomościowe=idee, poglądy, koncepcje, doktryny, programy polityczne, religie). WG.POLĄCZONEGO KRYTERIUM DYNAMIKI I INTENSYWNOSCI ODDZIALYWAŃ: Do grupy czynników warunkujących procesy oddziaływań międzynarodowych zaliczamy uwarunkowania(mają one wpływ pośredni, tworzą przesłanki i warunkują procesy): geograficzne, demograficzne, narodowe, ideologiczne, religijne.
Do grupy elementów realizujących procesy oddziaływań międzynarodowych zaliczamy czynniki(mają one wpływ bezpośredni bo inicjują, organizują i kontrolują te procesy): ekonomiczno-techniczne, militarne, organizacyjno-społeczne, osobowościowe. Czynniki warunkujące oddziaływają wolniej i słabiej, działanie i dynamika czynników realizujących jest intensywna i zauważalna w krótszym okresie czasu.
2.CZYNNIKI WARUNKUJĄCE.
A)najtrwalszym czynnikiem jest ŚRODOWISKO GEOGRAFICZNE (położenie i ukształtowanie terytorium, linia brzegowa, klimat, rodzaje gleby, surowce).W przeszłości wielkie rzeki i żyzne doliny determinowały narodziny potężnych cywilizacji(np. starożytny Egipt), wyspiarskie położenie Anglii, dobrowolna izolacja wpływała na losy Indii, Chin i do poł. XIX w. Japonii, a przesmykowe położenie na Panamę. Podział na: państwa morskie (wyspiarskie i półwyspy), ograniczone terytorium lądowe, ale chronione przez naturalne przeszkody, realizowały one ekspansję poprzez handel i kolonizację. I na państwa kontynentalne- nieograniczone naturalnymi przeszkodami, dążyły do maksymalnej rozległości swego terytorium ale np.Anglia i Japonia w różnych okresach swej historii realizowały zasadę izolacji i ekspansji. Jak zauważ J. Stefanowicz na morzach dokonała się dwukrotna radykalna zmiana.W XVI w. wielkie odkrycia geograficzne otworzyły nowe możliwości przed państwami położonymi nad Atlantykiem (Portugalia, Hiszpania, Anglia, Francja) osłabiając dobrze prosperujące kupieckie miasta portowe Włoch. Obecnie oceany nie są areną rywalizacji kolonialnej, ale dają dodatkowe możliwością użycia broni nuklearnej państwom dysponującym trudnymi do wykrycia łodziami podwodnymi z bronią jądrową –przewaga supermocarstw. Obecnie tam gdzie państwa dysponują zaawansowana technika wojskową, położenie geograficzne ma mniejsze znaczenie. W XVIII w. poglądy Charlesa L. de Montesouieu „O duchu praw’ przeceniały wpływ klimatu na zjawiska polityczne i postawy społeczeństw zorganizowanych. Ludy klimatów gorących były wg jego teorii bardziej tchórzliwe i łatwiej popadały w niewolę niż te w klimatach chłodnych-odważne i wolne. W XIX w. Prof.Frederick Ratzel usiłował dowieść, że klimat rzutuje na temperament, sposób życia ludzi, co wpływa na życie polityczne. Plemiona północne zwykle dokonywały podbojów plemion południa.-próba usprawiedliwienia ekspansji terytorialnej cesarstwa niemieckiego. W 1922 Ellsworth Huntington- klimat wpływa na ludzi pośrednio jak i bezpośrednio poprzez oddziaływanie na produkcję żywności, częstotliwość chorób, dostęp do wody itd. R.W. Wheeler próbował dowieść cykli klimatycznych. Angielska szkołę determinizmu geograficznego reprezentował profesor Oxfordu Halford J. Mackinder.-głosił, że usytuowanie lądów i mórz, ich zasoby komunikacyjne determinują rozwój państw. Za szczególnie korzystne uważał. Kontynentalne położenie państw, centralna pozycja strategiczna umożliwia oddziaływanie we wszystkich kierunkach, co daje państwu większą siłę.np. Rosja położona na pograniczu Europy i Azji-daje jej to pole do podbojów i organizowania „przestrzeni eurazjatyckiej” oraz rozciągania wpływów na Chiny i Indie-Również położenie Niemiec przed I W.Ś. Przeciwstawne poglądy Amerykanin Alfred T. Maran, przypisując decydujące znaczenie potędze morskiej.Narody pozbawione zasobów zewnętrznych chyla się ku upadkowi bez względu na sile i liczebność.Karl Haushofer wzbogacił koncepcje o kategorie „przestrzeni życiowej”niezbędnej państwu , podobnie jak prawo do ujscia rzek przepływających przez jego terytorium.-powolali się naziści, uzasadniając agresywna polityke Niemiec wobec sąsiadów. W pakcie zawartym przez Niemcy, Włochy, Japonię w 1940 r. za warunek trwałego pokoju uznano zapewnienie każdemu narodowi należytej mu przestrzeni. Doświadczenia II W.Ś wyparły teorie determinizmu geograficznego. Znajdowały one swoje uzasadnienie jedynie w XIX w. w związku z intensywna ekspansją gospodarczą i polityczną na lądzie morzu, niejednokrotnie dokonywaną przy użyciu sily zbrojnej.
B.CZYNNIK DEMOGRAFICZNY. W przeszłości liczba ludności pełniła decydującą rolę w określaniu potęgi państwa, a prężność demograficzna (wysoki przyrost naturalny ) służyła uzasadnianiu ekspansji terytorialnej pod pretekstem przeludnienia. Od XIX w.do pocz. XX w. w wysokim przyroście naturalnym widziano jedno ze źródeł militarnej siły państwa, bo wyznaczał on liczbę ludzi, których państwo mogło powołać pod broń. I W.Ś. to szczyt tego zjawiska, technika wojskowa na niskim poziomie, spore zapotrzebowanie na żywa siłę. Dopiero postęp naukowo techniczny wpłynął na spadek znaczenia tego kryterium i konferencja rozbrojeniowa w 1930 r. co znalazło pełny wyraz w II W.Ś. potencjał przemysłowy, a nie liczebność sił zbrojnych. Pojawiła się tendencja do tworzenia armii zawodowych. Jednak kraje zacofane technicznie, a dysponujące dużymi zasobami ludzkimi, utrzymują nadal liczne armie. J. Stefanowicz zauważył, że stosunek między liczbą ludności a siłą militarną zatoczył koło. Od starożytności do XVIII w. przeważały armie zawodowe, nieliczne z powodu braku wystarczających środków w kasach królewskich. W XIX w. wprowadzono niemal w całej Europa powszechny pobór, aż do I W.Ś. Następna wojna sprowokowała rozwój technologii i broni o dużej skuteczności rażenia.-najważniejszy globalny dochód narodowy i poziom rozwoju gospodarczego. Problemem stała się jedynie tzw. Bomba demograficzna w Trzecim Świecie, czyli nadmierny przyrost naturalny, brak źródeł utrzymania.
C. CZYNNIK NARODOWY
Proces formowania narodów nie jest równomierny w skali globu: w Europie zakończył się w okresie rozpadu feudalizmu, a trwa nadal w krajach Trzeciego Świata, głównie w Afryce.W SM rzadkością są państwa jednorodne narodowościowo.Czynniki o char. historycznym jak i gospodarczym sprawiają, że w wielu krajach istnieją mniejszości narodowe. Wielonarodowościowy charakter państwa może być przyczyną problemów wew., często zasilanych z zewnątrz, oraz problemów w związkach z sąsiadami.Gdy mniejszości narodowe skupiają się w sąsiedztwie państw tej sami co oni narodowości mogą wykazywać tendencje irredentystyczne, czyli dążenia do przyłączenia się do sąsiednich państw(np.Kaszmir). Narody dążące do samostanowienia mogą prowadzić do rozpadu zarówno mocarstw(ZSSR), jaki małych federacji(Jugosławia, Czechosłowacja). Najważniejszą współcześnie kwestią narodową wymagającą uregulowania jest problem kurdyjski. Sposoby zapobiegania tym problemom, to:zapewnienie ochrony mniejszością narodowym, pod nadzorem organizacji międzynarodowych. Po I W.Ś. pod auspicjami Ligii Narodów.-słabość obejmował ochronę mniejszości niemieckiej w Polsce, ale nie na odwrót. Przesiedlenia lub wymiana mniejszości narodowych,(dobrowolne bądź przymusowe). Przyznanie danej mniejszości narodowej autonomii przez państwo, na którego terytorium ona zamieszkuje ( np. niemieckojęzyczna Górna Dyga w północnych Włoszech.). Karanie zbrodni przeciwko ludzkości. W 1949 r. Zgromadzenie Ogólne ONZ uchwaliło Konwencję w Sprawie Zapobiegania i Karania Ludobójstwa. Problematyka narodowa stanowi podstawę doktryn nacjonalistycznych. W XIX w. przypisywano narodom misje historyczne- misje znajdowały wyraz w ekspansji politycznej, gospodarczej, kulturalnej, nierzadko dokonywanej przy użyciu siły dla zdobycia źródeł, surowców, rynków zbytu. Niekiedy doktryny nacjonalistyczne zabarwione były elementami religijnymi(nacjonalizm żydowski), rasowymi(narodowy socjalizm w Niemczech), historycznymi lub ekonomicznymi(nacjonalizm włoski, japoński).
D.CZYNNIKI IDEOLOGICZNE-u podłoża tych czynników tkwią struktury społeczno-ustrojowe państw, ich zróżnicowanie w zależności od systemu ideologicznego oraz przynależność do odmiennych systemów światowych. Rezultatem są różnice w postrzeganiu zjawisk i procesów międzynarodowych, ścieranie się koncepcji i programów działań dotyczących sposobów realizacji nowego międzynarodowego ładu politycznego, ekonomicznego, społecznego, kulturalnego, informacyjnego. Przejawy wpływu uwarunkowań ideologicznych na stosunki międzynarodowe był rozwój światowego procesu rewolucyjnego i zmieniający się w efekcie międzynarodowy układ sił. Znajdował on odbicie w pluralizmie ustrojowym świata. Upadek komunizmu pod koniec lat 80-tych ograniczył rolę ideologii i ich pochodnych- doktryn-w polityce i SM.Francis Fukuyama –ideologiczny „koniec historii”, zwycięska okazała się liberalno- demokratyczna ideologia bogatego „Zachodu”(Północy), która jednak jest poważnie kontestowana przez nowe, totalistyczne koncepcje ładu społecznego, zwłaszcza w Azji i na bliskim wschodzie (fundamentalizm islamski).
E.CZYNNIK RELIGIJNY: wpływ tego czynnika na SM zmienia się. Przyczyna naturalnej solidarności (rodzina narodów chrześcijańskich w Europie),jak i konfliktów (święte wojny-między krajami chrześcijańskimi a muzułmańskimi w średniowieczu oraz miedzy europejskimi katolikami a protestantami. Więź religijna jest istotnym czynnikiem w formowaniu się narodów oraz w utrzymywaniu świadomości narodowej przez mniejszości narodowe. Bywa też pożywką kształtowania się ruchów nacjonalistycznych (syjonizm, nacjonalizm islamski). W wielu krajach systemy rządów były ściśle związane z tzw. religią państwową (katolicyzm w monarchii austro- węgierskiej, prawosławie w Rosji carskiej, mahometanizm w krajach muzułmańskich, sintoizm w Japonii). Kościoły oddziałują na opinię publiczną –w sprawach polityki wewnętrznej (partie polityczne o charakterze wyznaniowym, jak i międzynarodowej.-obecnie głownie na politykę państw słabiej rozwiniętych, zwłaszcza islamskich i postkomunistycznych, obecnie zauważalny konflikt miedzy liberalną demokracją a fundamentalizmem islamskim.
3.CZYNNIKI REALIZUJĄCE
A.CZYNNIK EKONOMICZNO-TECHNICZNY (potencjał gospodarczy państwa, postęp w nauce i technice).-Potencjał gospodarczy zawsze warunkował pozycję gospodarcza państwu.W starożytności i średniowieczu-zasoby naturalne, żywność i wyroby rzemiosła.W epoce wielkich odkryć geograficznych –uzależnienie gospodarek poszczególnych państw od stanu i tendencji gospodarki światowej lub regionalnej.-żelazo, węgiel, stal, metale kolorowe, ropa i uran. Epoka przemysłowa –wzrost znaczenia gospodarczego w ocenie bezpieczeństwa i pozycji państwa na arenie międzynarodowej, pogłębia się zróżnicowanie państw spowodowane nierównością w poziomie i tempie rozwoju ekonomicznego. Współcześnie aktywny udział w handlu i gospodarce światowej daje zarówno możliwość wpływania na inne państwa.i odpierania ich nieprzyjaznych działań, jak i rodzi niebezpieczeństwo nadmiernej zależności np. od obcych źródeł energii (kryzys naftowy i jego konsekwencje dla importerów tego surowca). Życie gospodarcze podlega procesom internacjonalizacji.-wali o źródła surowców, rynki zbytu, miejsca inwestycji kapitałów, transfer technologii, tempo postępu naukowo-technicznego: to dzięki niemu wyłoniły się nowe dziedziny współpracy międzynarodowej, np. w kolejnictwie, transporcie lotniczym, telekomunikacji. Powstały też nowe działy prawa, i organizacje międzynarodowe, które je koordynują. Rozszerzył się zakres SM o Antarktyka, Arktyka, przestrzeń kosmiczna, dna mórz i oceanów).Współpracy międzynarodowej wymagają tez zjawiska niepożądane, jak uprowadzenia samolotów, terroryzm międzynarodowy, handel narkotykami na skalę międzynarodową. Dzięki transportowi szefowie państw i rządów mogą się dowolnie często spotykać na szczycie, a dzięki rozwojowi telekomunikacji dyplomaci mogą otrzymywać instrukcje od swych rządów(np. ”gorąca linia” zainstalowana między Moskwą a Waszyngtonem po kryzysie karaibskim). Ale pozyskiwanie energii atomowej może mieć tyleż pozytywne co negatywne konsekwencje w zależności od intencji jej użytkowników. Wpływ postępu naukowo –technicznego na sposoby prowadzenia wojny jest szczególnie widoczny w ostatnim stuleciu – zwłaszcza w zwielokrotnieniu siły rażenia. Wpływ stosunków ekonomicznych na stosunki polityczne może mieć charakter bezpośredni i pośredni. Kraje dysponujące potężnymi środkami materialnymi i wyższością techniczną silnie oddziałują na gospodarki państw słabszych. Stopniowe ograniczanie, całkowity zakaz dopuszczalności użycia siły zbrojnej a w następstwie przymus ekonomiczny jako formy legalnego środka polityki zagranicznej. Może on przybrać formę pomocy ekonomicznej lub sankcji gospodarczych (bezpośrednio lub za pośrednictwem OM.)-sankcje te, to: dyskryminujące taryfy celne, kwoty importowe, embarga na wywóz towarów do niektórych krajów, odmowa kredytów, lub zezwoleń na import, wojny celne).Oddziaływanie na politykę innych państw jest szczególnie skuteczne w stosunku dla państw małych lub mało rozwiniętych. Czynniki gosp.oddziałuja też na SM za pośrednictwem doktryn i instytucji.np. doktryna protekcjonizmu zakłada ograniczenie swobodnej konkurencji międzynarodowej w celu ochrony własnych producentów. Coraz powszechniejsze w stosunkach regionalnych jest znoszenie barier celnych i ograniczeń w przepływie towarów, usług, kapitałów i siły roboczej (strefy wolnego handlu).
B. CZYNNIKI WOJSKOWE.-wpływ siły wojskowej na SM jest niepodważalny. Niegdyś wojna była dopuszczalnym instrumentem rozwiązywania sporów międzynarodowych. Współcześnie ius ad bellum jest całkowicie zakazane przez powszechne prawo międzynarodowe zakaz stosowania siły i groźby jej użycia.Mimo to istnieją państwa, które decyduja się na jej użycie w sytuacji, gdy zastosowanie innych środków nie przyniosło rezultatów- wyścig zbrojeń.=armia, marynarka, lotnictwo, składniki gospodarki decydujące o liczebności wojska, jego zaopatrzeniu, uzbrojeniu, zapasach. Po II W.Ś wprowadzenie kryterium podziału na broń nuklearna i konwencjonalna. Stany zjednoczone dysponowały przez kilka lat monopolem, wpłynął na sformułowanie w tym kraju doktryn polityczno-wojskowych (doktryna zmasowanego odwetu, elastycznego reagowania, ograniczonej wojny jadrowej).Rozbudowa arsenałów jądrowych osłabiła prawdopodobieństwo ich użycia w celach ofensywnych, a zwiększyła w celach defensywnych. Po zakończeniu zimnej wojny spadło ryzyko posłużenia się bronią jądrową przez dotychczasowe mocarstwa, jednak nadal jest wyznacznikiem mocarstwowości.W połączeniu z niestabilnością polityczna większości tych państw rodzi niebezpieczeństwo dostania się broni atomowej w niepowołane ręce lub wybuchu wojny przez przypadek .Klub atomowy się rozrasta-RPA,Izrael, Indie, Pakistan, podejrzewa się o jej posiadanie Iran, Koreę Północną. Większość państw nadal przeznacza ogromne sumy na zbrojenia, co dowodzi jak duże znaczenie przypisuje się ciągle sile wojskowej.
C.CZYNNIKIORGANIZACYJNO-SPOLECZNE. Instytucje państwowe i między.- ich organizacja i współdziałanie wpływają bezpośrednio na SM. Równie istotne są procesy decyzyjne oparte na selekcji informacji, ocenie sytuacji, diagnozowaniu i prognozowaniu.-dlatego szczególnego znaczenia nabiera poziom przygotowania i sprawność kadr służby zagranicznej instytucjach narodowych i międzynarodowych, wspomaga je nowoczesna technika.
D. CZYNNIKI OSOBOWOŚCIOWE.- wybitne jednostki-przywódcy państw, narodów, decydenci polityczni, których działania są usankcjonowane przez systemy wewnątrzpaństwowe. Wymogi sytuacji sprawiają, że zachowania jednostki nie dają się ująć w jednoznaczne schematy. Politycy działają w pewnej przestrzeni społecznej i politycznej, więc nawet genialne zamierzenia jednostek rządzących nie zostaną zrealizowane bez uzyskania poparcia określonych grup społecznych. W warunkach demokratycznych decyzje polityczne rzadko są decyzjami jednostkowymi, raczej są rezultatem działania grup nacisku i organów kolegialnych. Ważny jest również stan zdrowia przywódców.

Rozdział III
CO WPŁYWA NA BEZPIECZEŃSTWO I SUWERENNOŚĆ PAŃSTW

1.Czynnik gospodarczy:
- jest to siła ekonomiczna państwa polegająca na włączaniu się w większe struktury integracyjne
- kontrola nad sytuacją gospodarczą na świecie sprawuje grupa najsilniejszych państw świata tzw. G-7
- rozbudowa zasięgu działania ponadnarodowych struktur gospodarczych (koncerny, holdingi itp.) kontrolują procesy gosp. zachodzące w świecie (przemysł naftowy, stalowy, produkcja kawy, wydobycie i przeróbka miedzi, przemysł kosmiczny, lotniczy itp.)
2.Czynnik finansowy:
- kontrolą nad gospodarką finansową większości państw sprawuje sieć banków w tym takie jak Międzynarodowy Fundusz Walutowy, Bank Światowy.
- metody działań: udzielanie kredytów pomoc finansowa, ustalanie kursów walutowych
- państwo zadłużone pracuje pod dyktando światowych centrów finansowych.
3.Czynnik technologiczny:
- postęp naukowo-techniczny jest głównym czynnikiem ekspansji gospodarczej.
- towary najnowocześniejsze wypierają przestarzałe. Produkcja odbywa się w sposób wysoce zaawansowany sterowany komputerowo eliminuje lub podporządkowuje sobie słabszych. Co oznacza, ze słabsi produkować będą podzespoły o większej pracochłonności.
- postęp techniczny wpływa na zmniejszenie zaopatrzenia w siłę roboczą (wzrost bezrobocia)
4.Czynnik ekologiczny
- są to skutki rozwoju przemysłu negatywnie wpływającego na przyrodę
- zatruwanie środowiska rodzi ujemne skutki dla życia ludzkiego
- postęp może szkodzić gdy nie jest poddany najsilniejszej kontroli człowieka np. elektrownie atomowe ( Czarnobyl )
- zagrożenia płynące dla ludzi z istnienia dziury ozonowej, topnienia lodowców, kurczenia się wielkich przestrzeni leśnych
5.Czynnik informacyjny:
- obejmuje środki techniczne masowej informacji metody ich używania i wpływ na świadomość człowieka.
- główną rolę odgrywa sieć stacji telewizyjnych i radiowych wzmocnionych techniką satelitarną.
- dużą rolę odgrywa szybkość przekazywania informacji i jej treść polityczno-ideologiczna
- istnieje tendencja do koncentracji ośrodków produkcji i rozpowszechniania w ręku gigantów międzynarodowych (korporacje)
- postęp techniczny w dziedzinie środków masowego przekazu jest bardzo szybki, zlekceważenie tego może drogo kosztować przyszłe pokolenia (niedostateczny wpływ na humanizacje społeczeństwa, współżycie narodów, wzajemny szacunek, tolerancje
6.Czynnik militarny
- idziemy ku czasom gdy nie będzie się opłacać podbijanie nowych terytoriów. Skuteczniej i taniej można podporządkować inne kraje za pomocą środków ekonomicznych, finansowych, technologicznych, zarządzania, nowoczesności handlu, panowania nad środkami masowego przekazu
-czynnik militarny powinien być jedynie narzędziem w ręku demokratycznych struktur p politycznych, poddających ich kontroli-NATO
- tworzone są ponadnarodowe jednostki wojskowe (korpus francusko-niemiecko-belgijski, korpus niemiecko-holenderski oraz tworzony duńsko-niemiecko-polski)
- siły zbrojne szczególnie obciążają budżet państw małych i słabo rozwiniętych. Koszt ich utrzymania będzie wzrastać i rzutować na inne czynniki: bezpieczeństwo
- więcej uwagi i środków należałoby przeznaczyć na rozwój współpracy.

Rozdział IV
UCZESTNICY STOSUNKÓW MIĘDZYNARODOWYCH.

1.Pojęcie uczestnika międzynarodowego
- uczestnikiem nazwać można każdego właściciela jakiejś aktywności, która wpływa na stosunki międz. W sensie pozytywnym lub negatywnym. Działalność ta powinna być ciągłym, świadomym i zamierzonym działaniem, wywierającym skutki wykraczające poza granice danego kraju.
- udział podmiotów z określonej zbiorowej aktywności, działanie w związku oraz wnoszenie własnego wkładu w tę aktywność
- podział uczestników na państwowych i pozapaństwowych, do tych drugich zalicza się: narody, org. międzyn., ruchy międzyn., uczestników transnarodowych (przedsiębiorstwa, fundacje, kościoły), uczestników subpaństwowych (partie polit., org. społeczne, osoby fizyczne)
- podział dokonany przez J.Kukułkę rozróżnia dwa typy uczestników: podmiotowych i przedmiotowych:
a) uczestnicy podmiotowi:
- podmioty prawa międzynarodowego (zdolność do działań prawnych)
- podmioty stosunków międzynarodowych (zdolność do oddziaływań w ramach rożnych rodzajów stosunków międzynarodowych)
b) uczestnicy przedmiotowi:
- zaliczamy do nich zjawiska i rzeczy które stanowią elementy systemów oddziaływań międzynarodowych wykorzystywane przez nich zgodnie z ich interesami (czyli uczestnikami międzyn. stosu. są osiągnięcia technologiczne kulturalne, arsenały najgrożniejszej broni, międzynarodowy podział pracy, prestiż państw i narodów, stereotypy i mity międzynarodowe, koncepcje i doktryny polistrategiczne, ważne żródła surowców i energii
2. Strategia i polistrategia państw.
- państwa mają wpływ na dynamikę i rozwój stos. międz.
- podstawą ich funkcjonowania są systemy oraz normy prawa międzyn.
- mają niezmienne prawo do suwerennego działania na arenie międzyn. realizując różnorodne formy swej aktywności międzyn.
- podział państw według J.Popiuk-Rysińskiej:
a) mocarstwa uniwersalne, zdolne do działań w skali globalnej we wszystkich we wszystkich dziedzinach stosunków zewnętrznych, np. USA
b) mocarstwa sektorowe, zdolne do działań w skali globalnej w jednej dziedzinie np. gospodarczej-Japonia
c) mocarstwa regionalne, zdolne do efektywnego oddziaływania w regionie np. Francja
d) państwa zdolne do efektywnego działania w skali lokalnej, np. Polska
- wątpliwości budzi brak zdolności (do działań międzynarodowych) protektoratów. Znane są 2 rodzaje protektoratów: Międzynarodowe i Kolonialne.
Międzynarodowe opierają się na umowie miedzyn. Zawartej przez suwerenne państwa (podmioty) na mocy której protegowany zrzeka się części lub całości swej zdolności do działania na płaszczyżnie zewnętrznej na rzecz protektora. Np. Bhutan którego protektorem są Indie.
- wybór strategii politycznej państwa dotyczy wyboru typu, rodzaju formy stosunków (współpracy, współzawodnictwa, konfliktu lub walki)
- w polistrategii bierze się pod uwagę nie tylko sytuację realna lecz w większym stopniu uwzględnia sytuacje mające miejsce w rzeczywistości, nieznane, możliwe i prawdopodobne (zjawiska i sytuacje hipotetyczne) np. wybuch wojny jądrowej.
- Polistrategia zajmuje się aspektami operacyjno-prakseologicznymi polityki zagranicznej i spełni wobec niej funkcje instrumentalną i służebną
- w polityce zagranicznej stałym ośrodkiem zainteresowania jest interes państwa, a w polistrategii ośrodek koncentracji uwagi jest zmienny, gdyż każdorazowo zależy od zagadnienia wysuniętego na pierwszy plan przez strategię ogólną.
3. Narody:
a) jest to wielka grupa społeczna, która związana jest wspólnotą losów historycznych, kultury, języka, terytorium i życia ekonomicznego. Wyrazem tej wspólnoty jest świadomość narodowa, poczucie własnej odrębności w stosunku do innych narodów, dążenie do podniesienia prestiżu narodowego jak również działanie mające na celu `` tworzenie i umacnianie własnego państwa`` ( J. Kukułka )
b) narodów dotyczy również zasada równości i suwerenności
c) narody mogą stać się uczestnikami stos. międz. Pod warunkiem ,że dysponują swoja organizacją np. Organizacja Wyzwolenia Palestyny
d) narody mogą:
-nawiązywać i utrzymywać stos. z innymi uczestnikami
-zawiązać traktaty międzynarodowe
-uczestniczyć w pracach organizacji międzyn.
-wchodzić w skład różnych związków państw ( ale nie na zasadach pełnego członkostwa )
4. Organizacje Międzynarodowe
a) org. międzyn. powstają wtedy, gdy pewna zbiorowość państw akceptuje dotychczasowe oddziaływania wzajemne oraz uznaje celowość ich powtarzania i kontrolowania ( J. Kukiełka )
b) wspólna realizacja swych celów, które są zbieżne z celami innych państw
c) przez org, międzyn. rozumiemy zrzeszenie państw bądź też innych osób prawnych lub osób fizycznych z różnych krajów, powołane do życia realizacji zadań określonych w statucie ( R. Bieszanek )
d) org. musza składać się z co najmniej dwóch państw lub osób prawnych pochodzących z trzech państw ( Osmaczyński )
e) org. międzyn. muszą podlegać prawu międzyn.
f) org. jest to system współpracy państw członkowskich którego podstawową cechą jest istnienie stałych organów wyrażających w swych decyzjach wole całej org. i powołanych do realizacji i wspólnych zadań odpowiadających zgodnym interesom tych państw
g) org. rządowe zrzeszają państwa
h) org. pozarządowe inne osoby prawne lub osoby fizyczne
i) org. wszechstronne
-ONZ
-Organizacja Państw Amerykańskich
-Organizacja Jedności Afrykańskiej
j) org. wyspecjalizowane:
-UNESCO
-FAO
k) kryterium przestrzenne :
-org. uniwersalne np. ONZ
-org. regionalne np. Wspólnota Europejska
-org. mieszane np. NATO

l) kryterium interesów potrzeb
- org. polityczno-wojskowe np. Unia Zachodnioeuropejska
- org. gospodarcze np. Wspólnota Europejska
- org. kulturalne i oświatowe np. UNESCO
- działalność org. dzieli się na zewnętrzną i wewnętrzną
5. Funkcje org. międzyn.
a)stabilizacja zmierzająca do utrzymania i utrwalania statusu polit, terytorialnego, ekonomicznego lub kulturowego.
b)integracji zbliżającej uczestników stos. międzyn. wokół realizacji wspólnych celów oraz zaspakajania wspólnych potrzeb i interesów.
c)istotna jest wiedza ( wpływ na członków taki aby postępowali oni zgodnie z jej decyzjami)
6. Wspólnoty i ruchy międzynarodowe:
a) członkami organizacji pozarządowych są osoby prawne i fizyczne pochodzące z różnych państw, nie działają z upoważnienia rządów
b) funkcjonują na podstawie prawa wewnętrznego państwa, na którego terytorium powstają.
7. Podział organizacji
a) polityczne- np. Światowa Unia Chrześcijańsko-Demokratyczna)
b) sportowe- np. Międzynarodowa Organizacja Lekkiej Atletyki
c) wyznaniowe-Światowy Kongres Żydów
d) naukowe-Stowarzyszenie Prawa Międzyn.
e) kulturalne i oświatowe- Międzyn. Federacja Operatorów Filmowych.
f) zawodowe i inne.
,,Ruchy międzynarodowe są związkami zazwyczaj słabo zinstytucjonalizowanymi, choć powołują własne organy czy tylko sekretariaty, to zwykle ich efektywność daleko wykracza poza działalność samych międzyn. organów. Organy te mają bardzo ograniczone funkcje. Ułatwiają porozumiewanie się członków ruchu, harmonizują ich działalność . przygotowują międzyn. spotkanie-ułatwiają współpracę i koordynację stanowisk” ( J. Popiuk-Rysińska)
8. Interesy i oddziaływanie uczestników stos. międzyn.
a)interes jest taką funkcją potrzeb, która skłania uczestników stosunków międzyn. do podjęcia działania i zaspakajania potrzeb
b)rodzaje interesów międzyn.
-interesy światowego systemu stos. międzyn. takie jak światowy pokój czy bezpieczeństwo
-interesy ponadregionalnych systemów stos. międzyn. np. takich jak system powstały w procesie KBWE.
-interesy regionalnych systemów stos. międzyn. jak Unia Europejska.
-interesy poszczególnych państw.
-interesy uczestników stos. międzyn. działających wewnątrz państw zwłaszcza wtedy, gdy funkcjonują równocześnie we wnętrzu wieju państw, a sposób i cele ich działania są koordynowane w skali międzyn.
9.Podział interesów J. Pietrasia:
a)egoistyczne ( interes jako dążenie do przetrwania, ochrony integralności terytorialnej itp.)
b)egoistyczne i altruistyczne i samozachowawcze ( dążenie do ekspansji, samowyrzeczenia i samoobrony)
10.Podział interesów J. Kukułki
a) egzystencjonalne ( integralność terytorialna i bezpieczeństwo)
b) koegzystencjonalne ( współpraca i uczestnictwo)
c) funkcjonalne, skuteczność ,sprawność i innowacyjność
11.Oddziaływanie uczestników dzielimy na:
a) oddziaływanie nieukierunkowane i niezamierzone
b) oddziaływanie celowe, świadomie realizowane-ukierunkowane.
c) Zjawisko wpływania tzn. bezpośredniego kontrolowania, wydawania poleceń i stwarzania sytuacji przymusowych ( np. grożenie siłą , interwencje i okupacja ) zamknięcie granic, ultimatum itp.

Rozdział VI
CZYM JEST POLITYKA ZAGRANICZNA

1. Pojęcie polityki zagranicznej
Polityka zagraniczna państwa to wszelkie działania służące zapobieżeniu jakiejkolwiek szkodliwej aktywności obcych podmiotów polityki. Powiązana jest ona z bezpieczeństwem i ochroną wartości narodowościowych, strzeżeniem wszelkiego rodzaju tajemnic, rozpowszechnianiem i kreowaniem wizerunku danego państwa na forum międzynarodowym. Polityka zagraniczna jest prowadzona przez państwa za pośrednictwem upoważnionych do tego organów, osób. Prowadzona jest w interesie państwa , formułowanym przez warstwy rządzące, oficjalnie utożsamianym z interesem narodowym lub ogólnospołecznym. Reasumując, jest prowadzona w stosunku do innych państw, z innymi państwami lub przeciwko innym państwom. Polityka ta
w ujęciu podmiotowym jest traktowana jako zbiorczy wyraz postępowania państwa w stosunkach międzynarodowych warunkowany zarówno obiektywnymi, jak i subiektywnymi czynnikami. Podejście przedmiotowe to tego zagadnienia to spojrzenie na kompleks obejmujący wszystkie strefy stosunków państwa ze światem zewnętrznym. Politykę zagraniczną kreują i realizują ludzie. Pozostaje ona nadal domeną jednoosobowych lub zbiorowych organów państwa. Centralnym ogniwem polityki z. jest zawsze decydent, określający i konkretyzujący zewnętrzne interesy państwa i porządkuje je w skali ważności. Polityka
z. pojmowana jest jako działanie państwa względem innych państw i jest przejawem nie tylko wł. interesów,
ale i jako wynik cudzego postępowania. Rozmaite grupy nacisku prowadza utajnioną kontrolę polityki zagranicznej niemal we wszystkich państwach. Tzw. kontrola korygująca działań decydentów dokonywana jest przez biurokracje resortów i instytucji współuczestniczących w wykonywaniu polityki zagranicznej, która porównuje się do góry lodowej. Wydaje się być poprawnym stwierdzeniem, ze polityka zagraniczna współcześnie funkcjonujących państw jest procesem racjonalnego myślenia decydentów. Polityka zagraniczna nie jest tylko i wyłącznie jedną z polityk szczegółowych, tj.: polityka kulturalna, gospodarcza, społeczna, jest natomiast II stroną polityki wewn. Poszczególne polityki szczegółowe mają swój wymiar - przedłużenie zagraniczne.

2. Czynniki polityki zagranicznej
Obserwacje i badania dowodzą, że różne elementy środowiska geograficznego, wielkość i struktura ludności, potencjał gospodarczy, narodowe zdobycze kulturowo - cywilizacyjne, cechy ustrojowe, wszystko to oddziaływuje na kształt polityki zagranicznej, jej cele, zasady, metody i skuteczność. Obecnie zjawisko, które możnaby określić mianem wzmożonej ruchliwości państw w międzynarodowym porządku ich ważności. Dotyczy to czynnika gospodarczego, a przykładem są lata 60 i 70, które przyniosły m.in. rozwój RFN, Japonii. Równocześnie nastąpił regres gospodarki brytyjskiej. Środowisko geograficzne jest tym czynnikiem, który wpływa na politykę zagraniczną państw , w kilku f. o zmiennym hist. znaczeniu. Jedną z nich jest powierzchnia terytoriów państwowych. Czynnik rozciągłości nie był i nie jest bez znaczenia. W dalszym ciągu zachowuje swą wartość. Czynnik przestrzeni b. istotny z milit. punktu widzenia, szczególnie w regionach słabo rozwiniętych. Warto jednak dodać, że wady i zalety rozciągłości terytorialnej słabną, natomiast zdecydowanie istotnego znaczenia nabierają zagospodarowanie terenu, gęstość i koncentracja zaludnienia oraz sieć komunikacyjna. Podobne ewolucji uległ czynnik terytorialny w sferze gospodarczej. W państwach o niewielkim odsetku ludności wiejskiej, rozległość terytorialna może stać się przeszkodą czy też przesłanką wzrostu gospodarczego. Zbliżoną analizę uzyskamy rozpatrując rzeźbę terenu, uwarunkowania klimatyczne, kształt terytorium i bonitację granic. Wzrasta jednak rola i znaczenie posiadanych zasobów naturalnych jako kryterium aktualnej, potencjalnej siły państwa. Stwarzają one możliwość oddziaływania na stosunki międzynarodowe i umożliwiają wykazanie skuteczności polityki zagranicznej państwa. Istotną rolę odgrywa też położenie geopolityczne. Na jego zmianę może wpłynąć tylko konflikt zbrojny. Ma ono ch. względny. Zjawisko to nabrało nowych treści. Przykładem mogą być kraje neutralne i niesprzymierzone, odnoszące korzyści zarówno w sferze bezpieczeństwa i rozwoju współpracy międzynarodowej.

Państwa buforowe zaś posiadają większą swobodę, także w p. zagranicznej. Ewolucja technik wojennych państw i strategii mocarstw wpływają na zmiany geopolitycznych uwarunkowań państw. Kolejnym czynnikiem polityki zagranicznej jest integralność terytorialna państw. Oznacza ona określony obszar powierzchni znajdujący się pod władzą wyłącznie jedynego państwa. Jest to podstawowy atrybut suwerenności państwowej. Kolejnym czynnikiem jest cz. ludnościowy Dawniej, gdy przemysł opierał się na sile roboczej, liczba ludzi w danym państwie była wskaźnikiem jego kondycji gospodarczej. Wpływała ona na określenie potęgi państwa na arenie międzynarodowej oraz stanowiła o potędze militarnej. Rewolucje przemysłowe, sytuację tę diametralnie odmieniły. Podstawą siły państwa stał się globalny dochód narodowy. Np. Szwajcaria, przy liczbie ludności 6,9 mln mieszkańców osiągnęła w 1992 r. dochód nar. na 1 mieszkańca w wysokości 36 230$. W odniesieniu do większości krajów uprzemysłowionych związek między liczbą ludności a potencjałem ekonomicznym jest zachowany. Odwrotnie jest w większości krajów rozwijających się. Innym aspektem tego czynnika jest stopień zdolności do koncentracji wysiłków.

Nie bez znaczenia jest także dla polityki zagranicznej kwestia przypływu i odpływu siły roboczej. Jej niedobór może doprowadzić do znacznych migracji, natomiast konsekwencją masowego napływu siły roboczej z innego obszaru może być starcie się odmiennych kultur, tradycji, co może prowadzić do niepotrzebnych niepokojów społecznych. Przedmiotem polityki zagranicznej jest także problem narodowościowy. Zatarcia powstają tam, gdzie podłożem jest dyskryminacja określonych grup narodowościowych, etnicznych i religijnych. Sytuacje takie osłabiają zawartość polityczna i siłę państwa, ale stanowią tez prowokację dla różnego rodzaju napięć
w stosunkach z niektórymi państwami obcymi. Wymieniając czynniki mające wpływ na politykę zagraniczną należy wymienić też siłę militarną państwa. Jej klasyfikacja powinna mieć ch. swoisty i dwupoziomowy: jakość wojskowa - stopień potęgi państwa oraz miejsce zajmowane przez państwo w strukturze stosunków międzynarodowych. Zależność polityki zagranicznej od siły wojskowej jest wprost proporcjonalna do rozmiarów tej siły. Koncepcje milit.- strategiczne w najznaczniejszym stopniu kreują politykę potęg nuklearnych. Wytworzyło to stan tzw. odstraszania, linii polityki zagranicznej przyjętej przez St. Zjedn. w dobie konfrontacji w ówczesnym Zw. Radzieckim. Są też państwa, które w zależności od uwarunkowań wewnątrzpaństwowych lub w przypadku zagrożenia zwiększają swoje siły zbrojne. Siła militarna ma priorytetowe znaczenie, przez co warunkuje politykę zagraniczną, dla państw walczących o prawa do samostanowienia. Następny czynnik związany jest z ekonomią. Zasobność i duże rozmiary gospodarki narodowej mogą decydować o zakresie i skali pomocy udzielanej partnerom zagranicznym. Znamienną rolę odgrywa tutaj nowoczesność struktury gospodarki narodowej. Utrzymuje się pogląd, że im wyższy jest poziom rozwoju ekonomicznego danego państwa, tym większe możliwości skutecznego działania na międzynarodowej arenie gospodarczej. Innym czynnikiem jest tożsamość narodowa - jest to czynnik wywierający wpływa na kształt polityki zagranicznej danego kraju. Jest to b. ważne z punktu widzenia obecności w środowisku międzynarodowym państw, bowiem kwestie zasadnicze, tj.: stosunek do pokoju, zbrojeń, rozbrojenia, wychowania społeczeństw to także kwestie kulturowe. Polityka powinna być realizacją dążeń narodowych. Tożsamość kulturowa każdego kraju ulega ewolucji. Ważne jest to, jak dorobek kulturowy danego państwa postrzegany jest przez inne podmioty stosunków międzynarodowych. Jeżeli jest on powszechnie akceptowany
i szanowany, to odpowiednie koncepcje i strategie pozwalają wykorzystać ten fakt w polityce zagranicznej.

Ustrój, jako sposób zorganizowania społeczeństwa decyduje znacząco o obiektywnej sile narodu oraz państwa,
o jego pozycji na arenie międzynarodowej, a także o skuteczności polityki zagranicznej. Obejmuje swym zasięgiem wszystkie strefy życia narodowego. Państwa o podobnych ustrojach i ideologiach funkcjonują
w stosunku do siebie w silnych powiązaniach. Na polu polityki zagranicznej skłaniają się do wzajemnej, intensywnej współpracy. Zauważalne jest też preferencyjne traktowanie się przez partnerów o zbliżonych cechach systemowych. Wyjątkami są np. konflikty radz. – chiński czy chińsko – wietnamski. Poszczególne czynniki warunkujące politykę zagraniczną państwa możemy również sklasyfikować ze względu na ich charakter na czynniki wewn. np. ustrój polityczny danego państwa i czynniki zewn. np. oddziaływanie innych państw i instytucji o ch. międzynarodowym. Inną klasyfikacją może być podział na cz. subiektywne np. realizowanie założenia doktrynalne elity rządzącej i czynniki obiektywne np. położenie państwa i jego granic.

3. Cele polityki zagranicznej
Istotę polityki zagranicznej można określić opierając się na wymogu równowagi funkcjonalnej wobec interesów grup najbardziej wpływowych w państwie, który wyznacza i określa cele owej równowagi. Można je rozpatrywać jako równowagę wewn. i zewn., przy czym należy zaznaczyć, że każda równowaga rozpatrywana jest w 2 strefach: ekonomicznej i politycznej. Wewnętrzna równowaga ekonomiczna - to np. pełne zatrudnienie zasobów produkcyjnych, natomiast zewnętrzna równowaga ekonomiczna - równowagi bilansu płatniczego -wyraz zasady rozrachunku gospodarczego z innymi państwami. Wewnętrzna równowaga polityczna - to pokrewność bieżących interesów podstawowych grup społecznych z działaniami władzy politycznej, natomiast zewnętrzna równowaga polityczna - równowaga praw i obowiązków danego państwa w stosunkach z innymi państwami. Brak danego rodzaju równowagi może oznaczać korzystny stan spraw dla państwa i społeczeństwa lub może być odzwierciedleniem istotnych strat społecznych. Główny element tej linii politycznej stanowi zapewnienie ochrony i bezpieczeństwa mieszkańcom kraju. Drugi, to zapewnienie ekonomicznego rozwoju kraju, m. in. poprzez wspomaganie odpowiednich resortów gospodarki, równowagę rynkową stabilność finansową i wiele innych wyznaczników międzynarodowej ekonomii politycznej. Trzeci element realizacji interesu narodowego w ramach polityki zagranicznej, to wykreowanie sprzyjającego dla kraju i w kraju tzw. środka politycznego. Oznacza to możliwość swobodnego wyboru przez obywateli danego państwa formy sprawowania rządów, sposobność wyartykułowania swych opinii w tematach znaczących dla państwa i wpływu na nie. Czwartym elementem jest zapewnienie spójności narodowej, co ozn. unikanie posunięć mogących prowadzić do nieodwracalnych wewn. podziałów, wszelkiego rodzaju sprzeczności i konfliktów mogących rozbić jedność narodową. Celem polityki zagranicznej państwa jest niewątpliwie optymalna realizacja interesów grup najbardziej wpływowych w państwie. W społeczeństwach demokratycznych celem polityki zagranicznej jest realizacja interesów całego społeczeństwa, lub zdecydowanej większości.

4. Środki i metody polityki zagranicznej
Dzięki szerokiej gamie instrumentów państwa mogą próbować osiągać wyznaczone cele polityki zagranicznej. M. in. chodzi tutaj o środki militarne, sposobności penetracji i interwencji oraz drogi dyplomatyczne. Środek militarny w realizowaniu polityki zagranicznej polega na wyraźnym lub dorozumianym zagrożeniu użycia siły lub użyciu siły. Posiadanie arsenału milit. kwalifikuje się jako instrument polityki zagranicznej, bo uwydatnia on i podkreśla prestiż kraju w stosunkach międzynarodowych i jego wpływ na ogólną sytuację. Związek Radziecki mimo braku stabilności ekonom. kraju i polit. nieładu zachował supermocarstwową pozycję do czasu rozpadu w końcu 1991r. dzięki właśnie zasobom militarnym, którymi dysponował. Penetracja i interwencja zakładają zaś próby manipulowania, wpływu danego państwa na wewn. sytuację polityczną i zachodzące procesy w innym państwie. Mogą być one wypełniane przy użyciu metod, tj.: propaganda, militarne poparcie dla ośrodków decyzyjnych, sabotaż i terroryzm. Środek polityki zagranicznej – drogi dyplomatyczne polega na nawiązywaniu i utrzymywaniu stosunków dyplomatycznych z innymi państwami. Metodami są bezpośrednie rozmowy i negocjacje na szczeblu międzyrządowym i prezentowanie swoich stanowisk w zakresie polityki zagranicznej na forach międzynarodowych za pośrednictwem organizacji międzynarodowych. Inna metodą jest tzw. sygnalizowanie stanowiska przez zainteresowanych, albo upoważnienie kogoś do zaprezentowania owego stanowiska, które z kolei ma zostać zinterpretowane, jako wiadomość, przesłanie dla innego rządu. Trzecią metodą w dyplomacji jest tzw. dyplomacja publiczna, czyli wysiłki mające na celu kreowanie wizerunku państwa w środowisku międzynarodowym, a przy tym podkreślenie jego możliwości wpływania na stan globalnej rzeczywistości. W latach słynnej „pierestrojki” osoba Michaiła Gorbaczowa, jako reformatora swego kraju diametralnie zmieniała sposób postrzegania Zw. Radzieckiego przez Zachód. Środek ekonomiczny
w polityce zagranicznej traktować można, jako metodę kija i marchewki. Rozszerzanie dogodnych taryf celnych, udzielanie niskoprocentowych kredytów, udzielanie różnego rodzaju pomocy krajom potrzebującym, to przykłady pozytywnego wykorzystania środka ekonom. w polityce zagranicznej. Może być tez opcja negatywna w postaci sankcji ekonom. nakładanych przez 1 państwo –a, na drugie – inne. Są to ograniczenia handlowe, wycofanie lub zaprzestanie udzielania pomocy, blokowanie inwestycji.

5. Racja stanu
Racja stanu jako zjawisko polityczne i wartość polityczna pojawiła się w momencie powstania organizacji państwowej. Są różne definicje, które można podzielić na 3 grupy: określające rację stanu jako bezwzględną wyższość interesu państwa nad innymi interesami i normami; określające rację stanu jako względną wyższość interesu państwa nad innymi interesami i normami; określające istotę racji stanu jako autonomię interesu państwa w stosunku do innych interesów i norm. Racja stanu pojawia się w encyklopediach w kilku aspektach: wzgląd na dobro państwa, reguły postępowania politycznego, kryterium oceny działań politycznych, priorytet dla interesu państwowego, prymat interesu zbiorowego, moralne podstawy podejmowania przez państwo określonych działań, priorytet nad normami moralnymi i prawnymi, argument dla określonego działania politycznego. Racja stanu to także: kierowanie się w polityce wyłącznie względami na realny interes państwa, choćby wbrew moralności, czy prawu; dokonywanie przez państwo wyboru działań w największym stopniu stwarzających możliwość umocnienia jego potęgi, z prawem użycia w tym celu przemocy; podejmowanie przez państwo działań pozaprawnych i pozamoralnych dla zachowania jego istnienia. Racja stanu będąc wartością polityczną spełnia istotne funkcje wobec innych wartości politycznych. Są to: rozszerzanie / zawężanie katalogu wartości politycznych; hierarchizacja wartości; interpretacja wartości; integracja wartości; relatywizacja poszczególnych wartości w odniesieniu do sytuacji historycznej. J. Stefanowicz i M. Dobroczyński doszli do stwierdzenia, że „racja stanu nie poddaje się żadnej ścisłej definicji”, a W. Dziak i A. Faliński stwierdzili,
że „nie ma jedynie słusznego sformułowania racji stanu”.

Rozdział VII
AMERYKAŃSCY UCZENI O WSPÓŁCZESNYCH PROBLEMACH ŚWIATA

1. Zainteresowanie rozwojem społeczeństwa u myślicieli amerykańskich
Myśl społ.-polityczna nieustannie poszukuje i propaguje teorie, idee, poglądy wyjaśniające mechanizmy funkcjonowania i rozwoju społeczeństw, państw i zbiorowości międzynarodowej. Ludzie zwykle zadawali pytania o sens dziejów, o kierunki rozwoju społeczności międzynarodowej. Tak jest i dziś, po upadku ZSRR
i państw tzw. realnego socjalizmu w Europie, dwóch wielkich bloków wojskowo-polit. Umocniła się pozycja USA, modelu państw demokratycznych i gospodarki rynkowej. Znalazło to wyraz w pojawiających się pracach teoretyków, myślicieli, uczonych. Mają one tłumaczyć to, co się stało i rysujące się trendy rozwojowe w końcu XX w. i pocz. XXI w. Wielki rozgłos uzyskała praca amerykańskiego politologa, filozofa Francisa Fukuamy pt. „Koniec historii” wydana w 1992r. Upadek ZSRR i systemu socjalistycznego autor metaforycznie określił jako „koniec historii” w dotychczasowym kształcie. Uważa on, że system demokratyczny w postaci liberalnej demokracji ma niepodzielny okres panowania. „Tylko liberalna demokracja nie jest obciążona fundamentalnymi wadami, sprzecznościami wewnętrznymi oraz niedostatkiem racjonalności czyli tym, co wiodło dawne ustroje do nieuchronnego upadku”, uważa Fukuyama. Książka ta budzi żywe dyskusje i nie zakończyła stawiania pytań. Następnym amerykańskim autorem książki pt.