Transformacja systemu podatkowego w Polsce w latach 90.

Realizowana od początku lat 90. transformacja systemowa wymusiła zmiany we wszystkich dziedzinach życia gospodarczego. Przejście od gospodarki realnego socjalizmu do gospodarki rynkowej pociągnęło za sobą proces przemian w systemie finansów publicznych, a zatem objęło swym zasięgiem dotychczas istniejący system podatkowy.
System ten nie odpowiadał wymogom gospodarki rynkowej, do której dążyła polska gospodarka, dlatego też musiał ulec radykalnej zmianie. Istniejące w poprzednim systemie społeczno-gospodarczym podatki nie odgrywały właściwej roli, ponieważ przepływy środków pieniężnych dokonywały się w ramach tej samej własności społecznej. W związku z tym, że podatek musi być postrzegany jako parametr wyboru przy podejmowaniu decyzji gospodarczych, inwestycyjnych i konsumpcyjnych, ciężary podatkowe powinny być ustalone w odpowiedniej wysokości. W poprzednim systemie podatki spełniały jedynie funkcję fiskalną, która ograniczała rozwój działalności wszystkich podmiotów, a w szczególności niewielkiej liczby przedsiębiorstw prywatnych. Stosowany system podatkowy był niejednolity i niespójny, co wynikało z faktu, że przedmiotem opodatkowania były różne formy i rodzaje działalności gospodarczej, a nie skala tej działalności, tj. rozmiary osiąganych dochodów.
Kryzys finansów publicznych w Polsce, który najbardziej ujawnił się na przełomie pierwszego i drugiego kwartału 1991 r., przyspieszył decyzję o reformie systemu podatkowego. Chociaż, jak łatwo zauważyć, obecnie obowiązujący system podatkowy w Polsce kształtował się już pod koniec lat 80. i na początku lat 90. Ważnym momentem było wprowadzenie w 1989 r. jednolitego podatku dochodowego od osób prawnych, który w kolejnych latach (1992 r.) ulegał dalszej modyfikacji. Następnym krokiem było wprowadzenie podatku dochodowego od osób fizycznych, który zastąpił wiele wcześniej istniejących podatków, a następnie podatku od gier losowych. W kolejnym roku wprowadzono podatek od towarów i usług (VAT) oraz podatek akcyzowy, które stały się wydajnym źródłem zasilania dochodów budżetu państwa. Wprowadzono również tymczasowy podatek importowy i podatek od sprzedaży akcji w obrocie publicznym. Zmiany w poprzednim systemie podatkowym okazały się również konieczne w związku z przywróceniem w Polsce samorządu terytorialnego. Wiązało się to z ustanowieniem finansowych podstaw działalności władz gminnych, a od 1999 r. powiatowych i wojewódzkich, i oparciem ich na podatkach lokalnych i centralnych. W kolejnych latach nie wprowadzono żadnych nowych podatków, jedynie dokonywano ich modyfikacji (zwiększanie lub obniżanie stawek procentowych, rozszerzanie zakresu stosowania stawek zerowych i obniżonych). Pozostaje jeszcze kwestia związana z wprowadzeniem podatku katastralnego i opodatkowaniem polskiego rolnictwa.
Przemiany systemu podatkowego będą zapewne trwać jeszcze przez wiele lat i to nawet pomimo przyspieszenia, które nastąpi na skutek niezbędnej harmonizacji tego systemu z systemem podatkowym Unii Europejskiej. Należy dążyć do tego, aby docelowy system podatkowy był stabilny, przejrzysty i przewidywalny, gwarantował dopływ dochodów budżetowych w przyszłości, a jednocześnie sprzyjał rozwojowi działalności gospodarczej.