Rynek kapitałowy i jego rola w gospodarce.

W potocznym rozumieniu rynek jest miejscem, gdzie dokonuje się transakcji sprzedaży i kupna. Stąd rynkiem nazywany jest często główny plac miasta, gdyż właśnie tam dokonywała się w przeszłości wymiana handlowa. W ujęciu współczesnym w rozwiniętej gospodarce przemysłowej rynek to pojęcie abstrakcyjne, oznaczające proces kupna i sprzedaży towarów, którymi mogą być przedmioty, usługi, pieniądze i kapitał. Mianem rynku określa się też system, w którym ceny ustalane są przez wzajemną relację popytu do podaży.


Podział rynku finansowego

W gospodarce rynkowej można wyróżnić wiele rodzajów rynków towarowy, nieruchomości, finansowy oraz inne. Każdy z nich charakteryzuje się określonym rodzajem przedmiotów obrotu, które ogólnie można podzielić na rzeczowe i finansowe. Pomiędzy poszczególnymi rynkami istnieje ścisła współzależność i wzajemne na siebie oddziaływanie. Zachodzące zmiany wynikają z relacji podaży i popytu na dane dobra i ich wyceny przez rynek. Natomiast zmiany cen dóbr wywołują odpowiednie procesy dostosowawcze, które umożliwiają osiąganie równowagi rynkowej. Ustalanie wartości rynkowej dóbr odbywa się za pomocą pieniądza. Jest on jedyną jednostką miary, którą można stosować do różnych dóbr, posiadających odmienne cechy, postać fizyczną, walory użytkowe. Pieniądz umożliwia również wyrażanie wartości instrumentów finansowych, takich jak kredyty, czeki, obligacje, akcje i inne. Obrót instrumentami finansowymi jest domeną rynku finansowego. Należy on do najbardziej rozległych w gospodarce rynkowej, spełniając funkcję usługową i aktywizującą wobec innych rynków.

Rynek pieniężny i kapitałowy

W zależności od rodzaju aktywów finansowych występujących na rynku finansowym dzieli się go zazwyczaj na rynek pieniężny i rynek kapitałowy. Przedmiotem transakcji na rynku finansowym są fundusze pożyczkowe i lokacyjne o zróżnicowanej charakterystyce czasowej. Właśnie okres dysponowania pożyczonymi środkami przez podmiot finansujący własną działalność oraz cele, na które podmiot decyduje się przeznaczyć uzyskane środki są kryterium wyróżnienia rynku pieniężnego i kapitałowego.



Najogólniej można przyjąć, że rynek pieniężny jest rynkiem kapitałów krótkoterminowych z okresem zwrotu nieprzekraczającym jednego roku. Rynek pieniężny jest definiowany jako ta część rynku finansowego, na której podmioty dokonują finansowania bieżącej działalności. Ponieważ rynek pieniężny zamyka się w obrębie jednego roku, funkcjonują na nim przede wszystkim krótkoterminowe dłużne papiery warto¬ściowe (np. bony skarbowe, bony komercyjne, certyfikaty depozytowe, weksle, czeki, akcepty bankierskie).

Rynek kapitałowy obejmuje natomiast operacje finansowe średnio i długoterminowe. Mają one postać obrotu kapitałem, w tym papierami wartościowymi. W Polsce do rynku kapitałowego zalicza się instrumenty finansowe o okresie zapadalności od roku wzwyż, natomiast na rozwiniętych rynkach o znacznie dłuższym horyzoncie czasowym, z reguły od 2 - 4 lat. Między rynkiem pieniężnym i kapitałowym dokonuje się stałe przemieszczanie środków finansowych. Na obu rynkach następuje ciągła transformacja kapitałów krótkoterminowych na długoterminowe i odwrotnie. Z tego względu dla wyraźnego wyodrębnienia rynku kapitałowego wykorzystuje się często drugi z czynników, którym jest cel zużytkowania pożyczonego kapitału pieniężnego. Zgodnie z tym kryterium środki finansowe uzyskane na rynku kapitałowym są przeznaczane na cele inwestycyjne, natomiast fundusze gromadzone na rynku pieniężnym służą przede wszystkim do pokrycia zapotrzebowania na kapitał obrotowy. Przedstawione kryteria podziału rynku finansowego na rynek pieniężny i kapitałowy nie mogą być ostre, ponieważ często działania podejmowane przez podmiot gospodarczy na rynku pieniężnym, np. zaciągnięcie krótkoterminowego kredytu, mogą przeobrazić się w kredyt o dłuższym horyzoncie spłaty lub też kredyt taki spłacany może być innym krótkoterminowym zobowiązaniem, co także wydłuża czas jego występowania na rynku finansowym. Ze względu na kryterium celu mogą występować przypadki, w których operacje na rynku kapitałowym, np. środki pochodzące z emisji kilkuletnich obligacji lub zaciągnięcia kilkuletniego kredytu, przeznaczone zostaną na działania bieżące. Szczególnie rozbudowanym segmentem rynku kapitałowego jest rynek papierów wartościowych, charakteryzujący się różnorodnością instrumentów finansowych, wysoką płynnością transakcji giełdowych i poza giełdowych, dużymi możliwościami zdobywania kapitału i jego pomnażania. Cechuje go również duża zmienność koniunktury i w związku z tym konieczność podejmowania decyzji inwestycyjnych w warunkach wysokiej niepewności i ryzyka. Napływający na rynek kapitał pochodzi w swej pierwotnej postaci przede wszystkim z oszczędności osób fizycznych, a także z funduszy inwestycyjnych i emerytalno rentowych oraz bankowych. Jest on wykorzystywany przez przedsiębiorstwa, instytucje rządowe i władze lokalne.
Ewentualne przyciągnięcie środków finansowych na rynek kapitałowy jest uzależnione od wielu czynników, w szczególności od wielkości oszczędności, zasobów kapitałowych krajowych i zagranicznych oraz chęci lokowania ich na tym rynku. Ważne jest również stworzenie takich warunków prawno ekonomicznych, które uczynią lokowanie środków finansowych na rynku kapitałowym opłacalnym i bezpiecznym.

Rynek pierwotny i wtórny

Charakterystyczną cechą rynku kapitałowego jest jego podział na dwa poziomy:
rynek pierwotny
rynek wtórny

W ujęciu ogólnym na rynku kapitałowym pierwotnym odbywa się sprzedaż wyemitowa¬nych papierów wartościowych. Jest to pierwotna sprzedaż inwestorom wypuszczonych przez emitenta instrumentów rynku kapitałowego. Na tym rynku rozpoczyna się proces inwestowania w nowe papiery wartościowe. Na rynku pierwotnym nie dokonuje się obrót papierami wartościowymi, a jedynie pierwotna zamiana kapitału na wyemitowane papiery udziałowe (akcje) lub wierzytelnościowe (obligacje). W ten sposób emitent, np. spółka akcyjna, pozyskuje kapitał na rozwój działalności gospodarczej. Uczestnictwo emitenta na rynku pierwotnym może mieć charakter oferty publicznej lub niepublicznej.

Oferta publiczna, zgodnie z ustawą Prawo o publicznym obrocie papie¬rami wartościowymi, występuje wówczas, gdy do proponowania nabycia, na¬bywania, przenoszenia praw z emitowanych w serii papierów wartościowych wykorzystuje się środki masowego przekazu albo gdy proponowanie nabycia skierowane jest do więcej niż 300 osób lub nie oznaczonego adresata.
Oferta niepubliczna występuje wówczas, gdy proponowanie nabycia papierów wartościowych skierowane jest do mniej niż 300 oznaczonych adresatów, akcje są udostępniane pracownikom w procesie prywatyzacji lub proponuje się nabycie akcji w jednoosobowych spółkach Skarbu Państwa w ilości nie mniejszej niż 10% akcji dla jednego nabywcy.

Decydujące znaczenie na rynku kapitałowym mają emisje papierów wartościowych przeprowadzane w ofercie publicznej, skierowanej do licznych, nieznanych inwestorów. W ten sposób wyemitowane papiery wartościowe sprzedają na rynku pierwotnym duże spółki akcyjne i inne instytucje, które liczą na pozyskanie znacznych kapitałów. Sprzedaż papierów wartościowych w ofercie publicznej jest przedsięwzięciem skomplikowanym i ryzykownym, zarówno dla emitenta, jak i inwestorów. Wymaga starannego przygotowania, rozpoznania koniunktury rynkowej, opublikowania informacji o emitencie i wielu innych przedsięwzięć. Dlatego też zdecydowana większość emitentów nie przeprowadza plasowania emisji papierów wartościowych samodzielnie, lecz korzysta z usług profesjonalnych pośredników rynku kapitałowego. W Polsce pośrednictwo jest ściśle określone przepisami prawa. Każdy podmiot uprawniony do emisji poszczególnych rodzajów papierów wartościowych może emitować je wielokrotnie. Ustawa stanowi, iż emitent może wprowadzać nowo emitowane papiery wartościowe do publicznego obrotu tylko za pośrednictwem domu maklerskiego. W zależności od rynku kapitałowego w poszczególnych krajach, rola takiego domu maklerskiego jest aktywna, gdy jest on gwarantem emisji, lub pasywna, gdy nie biorąc odpowiedzialności za powodzenie emisji, jest wyłącznie pośrednikiem między emiteniem a inwestorem. Wyemitowane i sprzedane inwestorom papiery wartościowe na rynku pierwotnym wprowadzane są do obrotu na rynku wtórnym. Na tym rynku odbywa się handel papierami wartościowymi, znajdującymi się w posiadaniu nabywców (inwestorów). Transakcje kupna sprzedaży wyemitowanych wcześniej instrumentów rynku kapitałowego zawierane są pomiędzy inwestorami bez udziału emitenta. Rynek wtórny odgrywa ważną rolę w procesach gospodarczych. Określa popyt i podaż kapitału, stwarzając warunki do jego alokacji. Dokonywany na nim obrót kapitałem dostarcza również informacji o kształtowaniu się koniunktury na rynku papierów wartoś¬ciowych, a tym samym podstaw do podejmowania decyzji inwestycyjnych.

Wtórny rynek kapitałowy spełnia trzy ważne funkcje:
• Wpływa na mobilizację kapitału. W zależności od sposobu i skuteczności działania rynku wtórnego inwestor podejmuje decyzję inwestycji w papiery wartościowe bądź też postanawia ulokować swoje pieniądze w inny, bardziej atrakcyjny sposób. Organizacja rynku oraz wysokość cen akcji wpływają na pojawianie się nowych emisji.
• Następuje na nim transformacja kapitału. Kapitał może przybierać różne formy w zależności od sytuacji na rynku i atrakcyjności poszczególnych lokat.
• Następuje wycena kapitału. Każdy emitent, w momencie wprowadzania papierów wartościowych na rynek, określa warunki, jakie wiążą się z emisją. W przypadku akcji spółki jest to przede wszystkim cena emisyjna, po której inwestorzy kupują akcje. Ocena wysokości ceny emisyjnej jest szczególnie trudna w przypadku pierwszej emisji publicznej. Często cena emisyjna nie odpowiada określonej później, bezpośrednio po zakończeniu emisji cenie rynkowej akcji. Gdy cena akcji na rynku wtórnym przewyższy emisyjną, oznacza to, że akcje sprzedano zbyt tanio i korzyści odnieśli ci inwestorzy, którzy kupili je na rynku pierwotnym. Straciła natomiast spotka emitująca akcje, ponieważ mogła ustalić cenę emisyjna na wyższym poziomie, a inwestorzy tez kupiliby akcje. W przypadku odwrotnym, kiedy cena emisyjna okaże się wyższa od giełdowej, straty bezpośrednie ponoszą inwestorzy, którzy kupili akcje na rynku pierwotnym. Zyskuje spółka, ponieważ kapitał zasilający ją był wyższy.

Na rynku kapitałowym wtórnym można wyróżnić trzy podstawowe rodzaje obrotu: obrót giełdowy, obrót poza giełdowy i obrót na rynku prywatnym.


Najbardziej zorganizowany i bezpieczny jest giełdowy obrót papierami wartościowymi. Centralną instytucją organizującą transakcje kupna sprzedaży papierów wartościowych we wtórnym obrocie giełdowym są giełdy papierów wartościowych. Obrót giełdowy ma charakter publiczny, opiera się na szczegółowych unormowaniach prawnych i odbywa się według ustalonych procedur. Emitenci ubiegający się o wprowadzenie wyemitowanych papierów wartościowych do obrotu giełdowego powinni wykazać się stosunkowo dużą wielkością majątku, wieloletnią działalnością gospodarczą i dobrymi wynikami finansowymi oraz spełnić szereg innych wymagań. Muszą ponadto uzyskać zezwolenie na dopuszczenie do obrotu giełdowego. Stąd w obrocie giełdowym powinny znajdować się papiery wartościowe renomowanych firm i instytucji publicznych. Natomiast wyniki notowań giełdowych i indeksy giełdowe stanowią podstawowe dane do analiz i określania koniunktury nie tylko rynku kapitałowego, ale także całej gospodarki. Rynek poza giełdowy tworzy drugą część rynku wtórnego. Na rynku tym w obiegu znajdują się te papiery wartościowe, które zostały dopuszczone do publicznego obrotu, lecz nie są notowane na giełdzie. W krajach z rozwiniętymi rynkami kapitałowymi rynek poza giełdowy odgrywa ważna rolę. Giełda bowiem notuje akcje spółek, które spełniają określone przez nią warunki; dotyczą one przede wszystkim wielkości notowanej spółki, liczby wyemitowanych akcji czy akcjonariuszy spółki. W związku z tym jest on przeznaczony dla podmiotów, które zamierzają zgromadzić kapitał w drodze publicznej oferty, lecz nie mogą sprostać rygorom obrotu giełdowego, bądź chciałyby być notowane na giełdzie. Rynek poza giełdowy jest rynkiem publicznym charakteryzującym się mniejszymi wymaganiami w stosunku do notowanych spółek, a w związku z tym jest bardziej ryzykowny od rynku giełdowego. Rynek giełdowy i poza giełdowy określane są ustawowo mianem rynków regulowanych. Skuteczność działania rynków regulowanych zależy od kilku warunków, jakie powinny one spełniać. Podstawowym jest zachowanie przejrzystości, co w praktyce oznacza, ze inwestor musi być dokładnie poinformowany o wszystkim, co dzieje się na rynku, mieć możliwość zapoznania się i zrozumienia zasady notowania papierów wartościowych. Następnym warunkiem, jaki powinien spełniać rynek regulowany, jest zapewnienie koncentracji popytu i podaży w celu kształtowania się powszechnego kursu notowanych papierów wartościowych. Kolejnym warunkiem jest bezpieczeństwo obrotu. Inwestor musi mieć przekonanie, że transakcje będą zawierane po rzeczywi¬stym kursie ustalonym dokładnie według określonych przez rynek zasad, a ich rozliczenie będzie i szybkie, i zgodne z transakcjami zawartymi na rynku regu¬lowanym. Papiery wartościowe nie znajdujące się w publicznym obrocie mają naj¬węższy zasięg. Mogą one znajdować się jedynie w obrocie prywatnym. Jest to najstarsza forma obrotu papierami wartościowymi. Inwestorzy dokonują transakcji kupna sprzedaży papierów wartościowych w drodze bezpośrednich negocjacji lub za pośrednictwem maklerów dealerów. Obrót na tym rynku odbywa się z pominięciem giełdy i nie ma charakteru publicznego. Transakcje kupna sprzedaży w obrocie prywatnym mogą obejmować różne papiery wartościowe, również te, które znajdują się w obrocie publicznym, jednak w takim przypadku powinny być zawierane pomiędzy inwestorami, z pominięciem instytucji pośredniczących w obrocie publicznym. Często jest to obrót akcjami między udziałowcami tej
samej spółki akcyjnej lub pomiędzy znajomymi.

Inne kryteria podziału rynku kapitałowego

Mimo globalizacji rynków kapitałowych pod wieloma względami są one bardzo zróżnicowane. Wynika to głównie z poziomu rozwoju gospodarczego kraju i znaczenia danej gospodarki w handlu międzynarodowym oraz gospodarce światowej. Te czynniki ekonomiczne legły u podstaw dwóch kryteriów podziału rynków kapitałowych ze względu na poziomu rozwoju oraz znaczenia i zasięgu oddziaływania.

Rynki rozwinięte i rozwijające się

Obejmują one kraje o rozwiniętych gospodarkach i kraje rozwijające się. Jest to podział bardzo ogólny, a w każdej grupie występują gospodarki wysoce zróżnicowane. Tym niemniej, opierając się na tym kryterium, przyjmuje się zgodnie z definicją Banku Światowego, że do krajów rozwiniętych gospodarczo należą te, w których produkt krajowy brutto na jednego mieszkańca przekracza 10 tys. dol., a do krajów rozwijających się kraje poniżej tego poziomu. Jednak najszerzej stosowanym syntetycznym miernikiem rozwoju określonego rynku kapitałowego jest wielkość kapitalizacji spółek giełdowych i wartość obrotów giełd papierów wartościowych. Decydujące znaczenie na światowych rynkach kapitałowych odgrywają rynki rozwinięte, które charakteryzują się koncentracją kapitału i dużą skalą obrotów. Walorem tych rynków jest wysoka płynność, umożliwiająca przeprowadzanie dużych operacji kapitałowych przy wykorzystaniu wszystkich rodzajów instrumentów finansowych. Rynki kapitałowe rozwijające się, do których zalicza się ponad 60 państw, nie odgrywają jeszcze tak dużego znaczenia, zarówno na rynku wewnętrznym, jak i międzynarodowym, tym niemniej wykazują dynamiczny rozwój. Ich rola stale wzrasta, zwłaszcza na rynku krajowym, stają się bowiem polem działania międzynarodowych instytucji finansowych, zainteresowanych lokatami kapitałowymi w papiery wartościowe na rynkach zagranicznych. Mimo zmian zachodzących w strukturze światowego rynku papierów wartościowych, w warunkach dokonującego się umiędzynarodowienia i unifikacji i liberalizacji rynków finansowych, można zaobserwować umacnianie się pozycji największych rynków kapitałowych oraz ich wzrastający wpływ na rynki pozostałe. Najwięksi inwestorzy lokują kapitał głównie na rynkach o największej płynności, oferujących najszerszy i najbardziej zróżnicowany wachlarz instrumentów finansowych oraz zapewniających wszechstronną i najlepszą obsługę klientów. Dokonująca się w ostatnich latach koncentracja krajowych rynków papierów wartościowych stanowi pewien etap w procesach integracyjnych w wymiarze międzynarodowym. Stanowią one również ważne wyzwanie dla rynków papierów wartościowych krajów rozwijających się, zwłaszcza w zakresie utrzymania należnego im miejsca w strukturze rynku międzynarodowego i zapewnienia perspektyw rozwoju.

Podział rynków kapitałowych według ich znaczenia i zasięgu oddziaływania

Rynki lokalne
Kapitałowe rynki lokalne należą do rynków, które kreują popyt na kapitał i podaż kapitału miejscowego środowiska podmiotów gospodarczych i inwestorów. Są to przede wszystkim rynki obrotu poza giełdowego, np. obligacjami komunalnymi instytucji samorządowych oraz akcjami małych i średnich spółek o zasięgu lokalnym. Instytucje pośredniczące na rynku lokalnym, głównie banki, tworzą powiązania rynków lokalnych z innymi rynkami kapitałowymi i giełdami papierów wartościowych, zapewniając w ten sposób warunki do przepływu kapitału i papierów wartościowych. Przy współczesnych systemach informatycznych stosowanych w bankowości i profesjonalnych instytucjach rynków kapitałowych (giełdy, domy maklerskie) nie ma najczęściej technicznych ograniczeń współdziałania rynków lokalnych i ich uczestników z innymi rozwiniętymi rynkami kapitałowymi, nie tylko krajowymi, ale także międzynarodowymi.
Rynki regionalne
Rynki kapitałowe o większym zasięgu i znaczeniu niż lokalne zaliczane są do regionalnych. Z reguły tworzone są one wokół działającej giełdy papierów wartościowych w danym regionie. Wiąże się to również z istnieniem na tym terenie większej aglomeracji miejsko przemysłowej, z rozwiniętym handlem towarowym oraz infrastrukturą banków i innych instytucji finansowych.
Rynki krajowe
Rynki kapitałowe wykraczające poza zasięg lokalny czy regionalny, mające silę oddziaływania w szerszej skali, ale w ramach gospodarki danego państwa, nazywa się rynkami krajowymi. Odgrywają one ważną rolę w organizowaniu obrotu kapitałem w danym państwie, jednak ze względu na operowanie instrumentami finansowymi (akcjami, obligacjami) emitentów znanych tylko w kraju oraz niską płynność i skalę obrotów nie mają znaczenia międzynarodowego. Większość rynków kapitałowych małych i średnich państw, a głównie państw rozwijających się, ma charakter rynków krajowych. Mimo że napływa na nie kapitał zagraniczny, papiery wartościowe znajdujące się w obrocie mają znaczenie instrumentów krajowych. Czynnikami wpływającymi istotnie na zmniejszenie zasięgu nawet znaczących rynków kapitałowych są ograniczenia związane z wymienialnością krajowego pieniądza na inne waluty, utrudnienia administracyjne w transferze kapitałów i uzyskiwanych dochodów, systemy podatkowe lub inne polityczne czy administracyjne bariery, utrudniające swobodny przypływ kapitału z rynków zagranicznych.
Rynki światowe
Największe rynki kapitałowe mają charakter rynków światowych. Rolę nadrzędną spełniają centra finansowe Wali Street w Nowym Jorku i City w Londynie. Ponadto jest jeszcze wiele innych rynków kapitałowych o znaczeniu światowym (Tokio, Frankfurt nad Menem, Paryż, Zurich, Toronto, Amsterdam). Poza wysokim poziomem obrotów kapitałowych, rozwiniętą infrastrukturą instytucji finansowych, możliwością operowania wszystkimi rodzajami instrumentów kapitałowych i świadczeniem pełnego zakresu usług, jakimi dysponuje rynek kapitałowy, istnieje jeszcze kilka innych cech wyróżniających światowe rynki kapitałowe. Należy do nich zaliczyć m.in.:
• brak ograniczeń i utrudnień w przepływie kapitału z rynków zagranicznych,
• uczestnictwo największe firm o zasięgu światowym (korporacje przemysłowe, handlowe, banki i instytucje finansowe),
• zapewnienie jest wysokiej płynność instrumentów rynku kapitałowego i bezpieczeństwa rynku,
• istnienie jednolitego i stabilnego systemu podatkowego dla krajowych i zagranicznych uczestników rynku.
Światowe rynki kapitałowe powstały w krajach wysoko uprzemysłowionych i służą głównie rodzimej klienteli. Są one jednocześnie centrami finansowymi integrującymi wokół siebie inne rynki. Wywierają ogromny wpływ na gospodarkę światową, na alokację i racjonalne wykorzystanie kapitału finansowego w skali ogólnoświatowej, rozwój technik i instrumentów finansowych oraz na główne trendy koniunktury na różnych rynkach. Światowe rynki kapitałowe charakteryzują się wysokimi obrotami i dużą płynnością, przyciągają nie tylko kapitał, ale również emitentów, w tym emitentów zagranicznych. Stwarzają im większe możliwości mobilizacji kapitału na rozwój działalności gospodarczej.


Cechy i funkcje rynku kapitałowego

Cechy rynku kapitałowego

Przejrzystość zawiera się w przyjętym sposobie zawierania transakcji i informowaniu o zrealizowanych transakcjach. Przejrzystość rynku wyznaczała zasady nabywania znacznych pakietów akcji i sposób informowania o takich przypadkach. Na polskim rynku kapitałowym określone są zasady przejmowania spółek publicznych i wyprowadzania spółek z publicznego obrotu.
Rzetelność związana jest przede wszystkim ze sposobem i trybem przekazywania informacji pochodzących od emitentów do publicznej wiadomości. Po pierwsze, informacja jest chroniona prawem. Po drugie, istnieje zbudowany i rozwijany przez Komisję Papierów Wartościowych i Giełd system "Emitent", za pośrednictwem którego, w technice cyfrowej, szybko i bezpiecznie przesyłają emitenci informacje potrzebne inwestorom do oceny opłacalności inwestycji.

Efektywność z kolei opiera się na zbudowanej strukturze tzw. przemysłu giełdowego, który w coraz większym stopniu obsługuje wszystkie segmenty rynku inwestorów, emitentów, instytucje rynku papierów wartościowych.
Płynność rynku zależy od wielkości popytu i podaży. Odpowiednio duży popyt i występująca jednocześnie relatywnie wysoka podaż pozwalają inwestoro¬wi na szybkie, bez zbędnej zwłoki, realizowanie transakcji. Wysoka płynność przyciąga kolejnych inwestorów oraz ułatwia organizację obrotu. Płynność ma ścisły związek z koncentracja obrotu, który w zdecydowanej mierze dokonuje się na rynku regulowanym. Na giełdzie papierów wartościowych praktycznie nie występują sesje, na których nie dochodzi do zawarcia transakcji poszczególnymi papierami wartościowymi. Zainteresowanie inwestorów zakupami notowanych na rynku giełdowym papierów wartościowych stwarza solidne podstawy inwestycyjne.

Funkcje rynku kapitałowego

Rozmiary rynku finansowego są skorelowane z poziomem rozwoju gospodarczego. Im bardziej rozwinięta jest gospodarka kraju, tym większe jest zapotrzebowanie na usługi finansowe. Jednakże finanse pełnią funkcję nie tylko usługową, związaną z cyrkulacją pieniądza i kapitału, ale również kreatywną, stymulującą rozwój gospodarczy.
Do podstawowych funkcji rynku kapitałowego w zakresie oddziaływania na procesy gospodarcze można zaliczyć:
• Mobilizacja kapitału na działalność inwestycyjną i rozwój przedsięwzięć gospodarczych.
• Firmy osiągające dobre wyniki gospodarcze mają możliwość poprzez emisję papierów wartościowych pozyskać środki na inwestycje i rozwój, nowe technologie, rozszerzenie programów i zwiększenie konkurencyjności. Poprzez emisję papierów wartościowych mogą również pozyskiwać kapitał nowe firmy, mające atrakcyjne projekty i programy gospodarcze. Rynek kapitałowy stwarza możliwości zdobywania kapitału od inwestorów krajowych
• Alokacja kapitału, czyli finansowanie przedsięwzięć gospodarczych różnych podmiotów, może być prowadzona w gospodarce na kilka sposobów. Przez sektor bankowy, inwestycje bezpośrednie, za pośrednictwem rynku papierów wartościowych i dokonywanych na nim inwestycji portfelowych. Publiczny rynek papierów wartościowych zwiększa bazę potencjalnych uczestników, którzy finansują określone zadania inwestycyjne podmiotu, a tym samym daje często szerszy i większy dostęp do kapitału oraz powoduje, że następuje rozłożenie ryzyka inwestycyjnego związanego z działalnością podmiotu.
• Osiąganie dochodów od kapitału zainwestowanego w papiery wartościowe w wyniku aktywnej działalności na rynku kapitałowym wtórnym; uzyskiwanie zysku z różnic cen papierów wartościowych znajdujących się w obrocie, dochodów z dywidendy i oprocentowania obligacji.
• Dochód z operacji kapitałowych mogą uzyskiwać różni inwestorzy, w tym podmioty gospodarcze lokujące część swoich funduszy na rynku kapitałowym w celu osiągnięcia zysku, który następnie może być wykorzystany na rozwój działalności gospodarczej.
• Pozyskiwanie kapitału przez instytucje rządowe i samorządowe na pokrycie deficytu budżetowego oraz realizację innych ważnych przedsięwzięć publicznych.
• Transformacja kapitału na rynku papierów wartościowych polegająca na przybieraniu przez kapitał różnych postaci, w zależności od oceny ryzyka i oczekiwanej stopy zwrotu z inwestycji. Może on być w postaci akcji papierów udziałowych, obligacji papierów dłużnych, derywatów instrumentów zwiększających dźwignię finansową lub zabezpieczających otwarte pozycje na innych papierach.


Instytucje rynku kapitałowego w Polsce

Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie jest najważniejszą częścią rynku wtórnego, na której handluje się dopuszczonymi do publicznego obrotu papierami wartościowymi. Na giełdzie w sytuacjach odpo¬wiednio atrakcyjnych dla inwestora dochodzi do alokacji kapitału, która jest niezmiernie ważna dla rozwoju gospodarki. Osoby i instytucje posiadające nadwyżki środków pieniężnych decydują się na ulokowanie ich w sferze produkcji lub usług bądź nabywają papiery wartościowe emito¬wane przez Skarb Państwa. W wyniku trans¬akcji giełdowych następuje przemieszczanie środków pieniężnych i udo¬stępnianie ich tym, którzy mają możliwości ich efektywnego wykorzy¬stania. Giełda w Warszawie jest spółką akcyjną założoną przez Skarb Państwa. Jej akcjonariuszami są banki, domy maklerskie i Skarb Państwa. Spółka prowadząca giełdę nie ma celu zarobkowego. W związku z tym akcjonariusze nie mają prawa do udziału w zysku rocznym. Na Giełdzie występują trzy rynki: podstawowy, równoległy i wolny. De¬cyzję o dopuszczeniu papieru wartościowego do obrotu giełdowego podejmu¬je Rada Giełdy, biorąc pod uwagę warunki związane z rodzajem i statusem pa¬pieru wartościowego, emitentem tego papieru (kapitał akcyjny, wartość księgo¬wa, zysk), liczbą i charakterem akcjonariuszy. Przyjęto zasadę, że najwyższe kry¬teria dopuszczenia są na rynku podstawowym. Rynek równoległy jest dla spółek średniej wielkości, a rynek wolny dla spółek małych posiadających poten¬cjał wzrostu. Na giełdzie nie następuje zasilanie w kapitał emitentów papierów wartościowych, ale dochodzi do kupna i sprzedaży wy¬emitowanych wcześniej papierów wartościowych. Giełda papierów war¬tościowych chociaż nie zwiększa kapitału emitentów to ma dla nich bar¬dzo duże znaczenie. Jest ona przede wszystkim źródłem informacji. Kształtowanie się kursu akcji jest przecież rynkową wycena ich wartości, wahania kursu informują o koniunkturze i dekoniunkturze w gospodarce i branży emitenta.

Centralna Tabela Ofert (CeTO) jest elementem rynku poza giełdowego, która jako spółka akcyjna, będąca własnością domów maklerskich, rozpoczęła swoją działalność w grudniu 1996 roku. Rynek poza giełdowy z natury rzeczy ma być alterna¬tywą dla giełdy. Jest on niewątpliwie związany z większym ryzykiem in¬westycyjnym i mniejszymi wymaganiami wobec emitentów ze strony in¬stytucji rynku kapitałowego. Zgodnie z złożeniami ma on stać się rynkiem małych i średnich spółek o wzrostowym potencjale. Komisja Papierów Wartościowych i Giełd podejmuje decyzję dopuszczenia na podstawie memorandum informacyjnego. Dokument ten w porównaniu z prospektem emisyjnym, wymaganym do dopuszczenia pa¬pierów wartościowych na rynek giełdowy, zawiera mniej informacji. Jest ła¬twiejszy w przygotowaniu. Zarówno informacje zawarte w prospekcie emisyjnym, jak i w memorandum informacyjnym podlegają ochronie prawnej.

Domy maklerskie są to instytucje, za których pośrednictwem emitenci sprzedają papiery wartościowe na rynku pierwotnym, a inwestorzy do¬konują obrotu na rynku wtórnym. Transakcje na rynku papierów warto¬ściowych zawierane są za pośrednictwem maklerów zatrudnionych w do¬mach maklerskich. Działalność maklerska może być prowadzona przez domy maklerskie, które stanowią część banku lub oddzielną osobę prawną spółkę akcyjną. Inaczej można powiedzieć, że istnieją w Polsce bankowe i nie bankowe domy makler¬skie. Działalność maklerska prowadzona w ramach banku wymaga wydzielenia organizacyjnego i finansowego. Wydzielenie takie ma na celu rozdzielenie ryzy¬ka systemowego i finansowego wynikającego z odmiennego charakteru działal¬ności komercyjnej i inwestycyjnej banku. Szczególną cechą domu maklerskiego jest to, że działa on na rynku kapitałowym zawsze we własnym imieniu. Oznacza to, że całą odpowiedzialność za realizację prawidłowo wy¬pełnionego zlecenia kupna lub sprzedaży papierów wartościowych na rynku przejmuje na siebie dany dom maklerski. W stosunku do swojego klienta od¬powiada on również za błędy popełnione przez inne podmioty rynku papie¬rów wartościowych.

Fundusze inwestycyjne służą do wspólnego lokowania środków pieniężnych inwestorów w papiery wartościowe. Oznacza to, że pieniądze poszczególnych uczestników funduszu inwestowane są w te same papiery wartościowe, a korzyści lub straty solidarnie są dzielone między nimi, zależnie od wysokości ich udziału. Ze względu na skalę i możliwości skumulowania dużych środków pieniężnych, fundusze powiernicze pozwalają zbudować taki portfel pa¬pierów wartościowych, który byłby nieosiągalny dla drobnego inwestora, który jest ograniczony barierą wiedzy oraz posiadanego kapitału inwestycyjnego. Realizowana jest tu zasada dywersyfikacji portfela i minimalizacji ryzyka. Fundusze inwestycyjne dzieli się na zamknięte i otwarte. Fundusze zamknięte mają stabilną liczbę uczestników, którzy są akcjonariuszami funduszu lokującego kapitał w papiery wartościowe. Otwarte fundusze inwestycyjne ułatwiają inwestorowi lokowanie w papiery wartościowe zwalniając go z konieczności oceny atrakcyjności lokat w akcje. Inwestor lokujący pieniądze na rynku kapitałowym poprzez fundusz otwarty nie staje się jego akcjonariuszem jak w funduszu zamkniętym, ale jedynie udziałowcem. Polega to na kupowaniu jednostek uczestnictwa w fundu¬szu, które są nie oprocentowane i niezbywalne. Wycofanie się z inwestycji następuje jedynie w drodze umorzenia jednostek uczestnictwa, które nie może być przez fundusz w żaden sposób ograniczone.



Instrumenty polskiego rynku kapitałowego

1. Akcje
2. Obligacje
3. Obligacje i bony skarbowe
4. Jednostki uczestnictwa
5. Kwity depozytowe
Na rynku kapitałowym dochodzi do ustawicznego przemieszczania się kapitałów pieniężnych. Jest to obok systemu bankowego i budżetu najsprawniejszy układ redystrybucji dochodów w gospodarce. Jego efektywność zależy od stosowanych na nim instrumentów finansowych zwanych często papierami wartościowymi. Papiery wartościowe reprezentują określone prawa majątkowe, dokumentują je oraz potwierdzają ich istnienie. Istnienie, a także realizacja określonego prawa majątkowego jest ściśle związane z posiadaniem papieru wartościowego. Obok klasycznych akcji i obligacji papierami wartościowymi są również zbywalne prawa majątkowe wynikające z papierów wartościowych (prawo poboru, prawo do dywidendy, prawo do otrzymania odsetek od obligacji) oraz inne zbywalne prawa majątkowe, których cena zależy bezpośrednio lub pośrednio od ceny papierów wartościowych (opcje, kontrakty terminowe, kwity depozytowe).