Osobowościowe skutki bezrobocia

Bezrobocie jest zjawiskiem polegającym na tym, że część ludzi zdolnych do pracy i chcących pracować nie znajduje żadnego zatrudnienia.
Typy bezrobocia
Frykcyjne - które wynika z niedostosowania posiadanych kwalifikacji i miejsca zamieszkania do oferowanych miejsc pracy. Obejmuje też tych pracowników, którzy zmieniają pracę lub czasowo są bezrobotni.

Strukturalne - które występuje wówczas, gdy w określonym regionie występuje zastój gospodarczy i ludzie nie mogą znaleźć pracy.
Ze wskazanych przyczyn pewna część pracowników będzie przejściowo znajdować się bez pracy tworząc naturalne bezrobocie. Jego istnienie oznacza, że chęć podjęcia pracy i chęć zatrudnienia nie pokrywają się z ich realizacją. Występują bowiem różnice o charakterze frykcyjnym lub strukturalnym, które powodują że zamierzenia ze strony pracodawców jak i pracowników nie w pełni dają się urzeczywistnić.

Bezrobocie dobrowolne jest spowodowane tym, że pewna część pracowników poszukujących zatrudnienia nie akceptuje poziomu płacy realnej. Niektórzy nie są zainteresowani podjęciem pracy ze względu na dobrą sytuację finansową rodziny.

Bezrobocie cykliczne (koniunkturalne) zależne jest od aktualnych warunków produkcyjnych, handlowych, kredytowych, podatkowych i innych, w których działają podmioty rynkowe. W okresie braku koniunktury gospodarczej działalność wytwórcza zostaje ograniczona, spada aktywność gospodarcza i produkcja, w niektórych wypadkach dochodzi nawet do bankructwa przedsiębiorstw.

Przyczyny bezrobocia
• likwidacja niektórych gałęzi przemysłu np. górnictwa
• zmniejszenie popytu na konkretne dobra czy usługi
• ograniczanie produkcji
• brak informacji o miejscach pracy
• brak mobilności
• przeniesienie zakładu do innego rejonu
• niedostosowane do potrzeb rynku wykształcenia pracowników
• zmiany w technologii
• wysokie obciążenia fiskalne



Konsekwencje bezrobocia

Zjawisko bezrobocia pociąga za sobą negatywne konsekwencje społeczne i ekonomiczne.
 pogarsza się sytuacja materialna bezrobotnych i ich rodzin,
 bezrobotni podlegają procesom frustracji i degradacji społecznej co może być źródłem patologicznych zjawisk społecznych,
 z makroekonomicznego punktu widzenia skutkiem bezrobocia są straty produkcji wynikłe z niepełnego wykorzystania siły roboczej,
 straty budżetu państwa wynikłe z wypłacania zasiłków dla bezrobotnych, a także straty jakie ponosi budżet we wpływach podatkowych,
 wzrasta przestępczość,
 narastają niepokoje w społeczeństwie wywołane frustracjami, beznadziejnością, strajkami,
 niski poziom inwestycji.



Do naszych domów codziennie napływają wiadomości o rozbojach, włamaniach, kradzieżach i porachunkach z bronią w ręku, napadach na spokojnych ludzi. Często też słyszymy, że wzrasta spożycie alkoholu w społeczeństwie, które ubożeje.
Czym wytłumaczyć gwałtowny wzrost prostytucji uprawianej przez młode kobiety? Dlaczego tak licznie powstają różnego rodzaju agencje towarzyskie, salony masażu? Czemu zawdzięczamy ten rodzaj komunikatów? Może to być podyktowane wolnością słowa i prasy, która dziś zachłannie rzuca się na tematy dawniej zakazane. Inna rzecz, że w Polsce w ostatnich latach tego rodzaju patologie, jak:: alkoholizm, przemoc, rozwody, sieroctwo społeczne, narkomania, przestępczość, próby samobójcze, ubóstwo, bezdomność, demoralizacja nieletnich, nieporadność życiowa, prostytucja rzeczywiście nasiliły się. Czy przyczyną tego stanu rzeczy jest niezaspokojenie ważnych potrzeb życiowych, a wśród nich poczucia bezpieczeństwa?

Bezrobocie nie tylko samo jest problemem społecznym ale leży także u podstaw wielu innych kwestii społecznych. I tak np. szczególnie długotrwałe bezrobocie związane jest z obniżeniem standardu materialnego życia nie tylko samego bezrobotnego, ale i całej jego rodziny. Stąd bardzo często obszary długotrwałego bezrobocia pokrywają się w danym społeczeństwie z obszarami ubóstwa. To z kolei może powodować rozprzestrzenianie się rozmaitych patologii społecznych, rozpad rodziny obniżenie zdrowotności społeczeństwa. Nawet krótkotrwały okres bezrobocia nie pozostaje bez wpływu na kondycję psychiczną osób dotkniętych tym problemem.

Fakt, że bezrobocie jest postrzegane jako „problem społeczny” skłania do przypuszczenia, iż ma ono konsekwencje, których nie wolno lekceważyć. Ekonomiści uważają, że bezrobocie napędza inflację – dzięki zwiększaniu wydatków budżetowych. Socjologowie i pracownicy socjalni ostrzegają przed patologiami społecznymi. Psychologowie podkreślają negatywne konsekwencje osobowościowe bezrobocia trwającego dłużej niż rok. Politologowie twierdzą, że duża liczba bezrobotnych może mieć wpływ na okresowe destabilizowanie systemu politycznego przy założeniu, że osoby bezrobotne są generalnie bardziej podatne na populistyczne hasła polityków.

Ekonomiczne i społeczne skutki bezrobocia.

„Bezrobocie nie jest zjawiskiem negatywnym tylko dla osób nim dotkniętych w skali masowej ( a taka występuje w Polsce), jest ogromnym ciężarem dla całej gospodarki kraju:
- powoduje zmniejszenie dochodów budżetowych państwa, ponieważ bezrobotni nie płacą podatków dochodowych, nie płacą składek na ubezpieczenie społeczne, nie kupują towarów (ukryty podatek pośredni),
- praca jest ważnym czynnikiem produkcji. Masowe bezrobocie oznacza niepełne wykorzystanie tego czynnika,
- niemożność znalezienia pracy skłania młodych, wykształconych ludzi do emigracji zarobkowej”.


Ciężar bezrobocia ujawnia się w czasie pozostawania bez pracy. Daje o sobie znać w wielu sferach.
1. Bezrobocie jest w psychologii tzw. Wydarzeniem życiowym, czyli stresującym doświadczeniem, które powoduje, że jednostka musi zmienić dotychczasowe wzory zachowania, aby przystosować się do nowej sytuacji. Szczególnie stresujące są wydarzenia, nad którymi nie mamy kontroli .
Właśnie ten stres powoduje negatywne zmiany w stanie zdrowia. Psychologowie stwierdzili, że poczucie wyobcowania, izolacji społecznej, niska kontrola nad wydarzeniami zwiększa ryzyko zawału serca. Z badań amerykańskich wynika zbieżność wskaźnika bezrobocia z zaburzeniami sercowo-naczyniowymi, marskością wątroby, alkoholizmem, chorobami psychicznymi wreszcie samobójstwami. Bezrobotnych cechuje fatalizm, apatia, obniża się ich sprawność psychofizyczna. Mają trudności z rozpoczęciem jakiejkolwiek czynności, koncentracją nad tym co robią. Wykonanie tego, w czym dawniej byli sprawni teraz sprawia im kłopot, wszystko robią wolniej. Bezrobotni widzą te zmiany w sobie i to ich dodatkowo stresuje

2. Zagrożenie materialnej egzystencji własnej i rodziny łączy się z destabilizacją życia rodzinnego. Trzeba ograniczyć i zmienić przyzwyczajenia konsumpcyjne, uporać się ze świadomością, że bezrobocie ojca przeszkadza w realizacji aspiracji edukacyjnych dzieci. Bezrobotny czuje się winny temu wszystkiemu, co dzieje się z rodziną. Szczególnie mężczyźni tracą poczucie własnej wartości i niezależnie od reakcji rodziny odczuwają utratę autorytetu. Zmienia się charakter kontaktów z dziećmi i współmałżonkiem. Rzutowanie własnego złego samopoczucia na rodzinę wzmaga liczbę zachowań agresywnych

3. Bezrobocie z punktu widzenia ekonomicznego i psychologicznego jest stanem przymusowej zależności od innych. Nie jest to sytuacja normalna dla osoby dorosłej i dlatego może doprowadzić do zmiany ukształtowanego w ciągu życia obrazu samego siebie. Bezrobocie wytrąca jednostkę z utartych kolein życia, często rutynowego i może nieciekawego, ale swojskiego życia, w którym wiadomo jakie wzory zachowań stosować, aby osiągnąć planowane cele i przenosi w świat nieznany, nieokreślony. Trzeba sobie od nowa odpowiedzieć na pytanie: kim jestem? Ta potrzeba samoanalizy, w sytuacji niepewności i frustracji ogromnie uwrażliwia bezrobotnego na oceny innych ludzi.
Ponieważ byt materialny bezrobotnego także zależy od innych staje się on podatny na ich wpływ. To uzależnienie i podatność psychiczna na wpływy ułatwia uleganie sugestiom grup zdezorganizowanych, nawet przestępczych. Dlatego m. In. Bezrobotnym potrzebne jest silne wsparcie najbliższego otoczenia, a często profesjonalna pomoc psychologiczna.

4. Ograniczenia pola kontaktów społecznych i zaburzenia struktury czasu. Bezrobotni z dnia na dzień uzyskują ogromną ilość wolnego czasu, z którym nie wiedzą co robić. Kobiety początkowo odrabiają zaległości domowe, ale w dłuższej perspektywie problem czasu wolnego ich też dotyczy.
Bezrobotni żyją wciąż wartościami związanymi ze statusem pracownika i nie potrafią wykształcić nowego modelu życia, w którym mogliby kształtować swoją tożsamość przez jakieś zajęcia produkcyjne, kulturalne czy społeczne. Na ogół niskie wykształcenie i całe dotychczasowe doświadczenie nie przygotowało ich do podnoszenia kwalifikacji czy aktywności kulturalnej. W rezultacie czas zaczyna „przeciekać przez palce”. Okazuje się że bezrobotni zmniejszają swoją aktywność we wszystkich dziedzinach: mniej czytają, mniej udzielają się w życiu rodzinnym. Ograniczeniu ulegają kontakty towarzyskie, tzw. „bywanie” wymaga rewanżu za gościnność, prezenty czy rozrywki. Bezrobotnych na to nie stać. Ale najważniejsze jest to, że sami czując się gorsi, boją się odrzucenia. Wycofują się więc z kontaktów społecznych, ale to ograniczenie własnej aktywności postrzegają jako bojkot ze strony środowiska.
Pokonanie tych trudności i racjonalne zagospodarowanie czasu poprawia samopoczucie, polepsza subiektywną ocenę jakości życia i satysfakcji z niego. Ale jest to bardzo trudne i w związku z tym nieczęste

Wszystkie omówione powyżej procesy społeczne i psychiczne w sytuacji bezrobocia chronicznego (trwające ponad pewien okres czasu – na ogół 12 miesięcy) ulegają takiej kumulacji i nasileniu, że często nie jest już możliwe przywrócenie jednostki do aktywności zawodowej.
Wyróżnia się następujące fazy stanu psychicznego po utracie pracy: szok –optymizm i wiara w znalezienie nowego miejsca pracy – okres pesymizmu – utrata nadziei. Jeżeli bezrobocie się przedłuża, narasta poczucie bezradności i fatalizmu, zmniejsza się motywacja i umiejętność samodzielnego poszukiwania pracy, zmiany zawodu czy kwalifikacji.
„Z Polskich badań wynika, że wraz z upływem czasu bezrobotni coraz mniej rozumieją konieczność własnej aktywności w szukaniu porad, pracy czy przekwalifikowania. Nie widzą innego wyjścia, jak oczekiwanie na pracę pełnoetatową i to w zawodzie, który wykonywali. Nie umieją zmienić tych oczekiwań i nie chcą podejmować niezgodnej z nimi pracy. Tylko 11% polskich bezrobotnych uważa, że trzeba rozpocząć własną działalność gospodarcza, tylko 5,3% uważa za wskazane podniesienie lub zmianę własnych kwalifikacji zawodowych”.
Efektywność własna bezrobotnych w poszukiwaniu zatrudnienia zależy od wielu czynników społecznych i demograficznych, ale zdaniem psychologów przede wszystkim od tego, czy człowiek jest wewnątrz czy zewnątrzsterowalny i od stopnia motywacji.
Jeżeli człowiek jest zewnątrzsterowalny, nie wierzy w siebie, w skuteczność swoich działań, to szybko ogarnie go poczucie beznadziejności i bezradności, ogranicza próby poszukiwania pracy, a z czasem popada w całkowita bierność.

Funkcje rodziny a bezrobocie.

Rodzina jest grupą naturalną opartą na związkach krwi małżeństwa lub adopcji. Jest to grupa o charakterze wspólnoty, której podstawową funkcją jest utrzymanie ciągłości biologicznej społeczeństwa. Członkowie rodziny powiązani są nie tylko więzami pokrewieństwa lecz również związkami prawno-ekonomicznymi. Młodzi członkowie tej wspólnoty, korzystają z tej opieki oraz świadczeń materialnych ze strony dorosłych. Zostają przez nich wprowadzeni w świat kultury. W rodzinie dzieci są wdrażane do odpowiednich norm zachowania, ich postępowanie podlega ocenie i kontroli z punktu widzenia wzorców i norm uznawanych przez rodziców. Kontrola ta ze względu na więź emocjonalną rodziców z dziećmi i stałe kontakty jest silna i trwała. Rodzina stwarza warunki do zaspokajania różnorodnych potrzeb psychologicznych i społecznych swoich członków. Chodzi tu głównie o potrzebę przynależności uczuciowej , bezpieczeństwa, stabilizacji. Rodzina określa bliżej cele i wartości, do których dzieci mają dążyć, przyczynia się do formowania konkretnych potrzeb i zainteresowań. Rodzice stosując określone metody wychowawcze, wpływają na to, jakimi metodami dzieci będą zaspokajały swoje potrzeby: czy realizując np. potrzebę uznania będą posługiwały się środkami właściwymi (np. dobra nauka) czy nieodpowiednimi (siła fizyczna). Wreszcie rodzina jest grupą społeczno-wychowawczą, która kultywuje określone normy i wartości realizując je za pomocą mniej lub bardziej świadomych metod i technik, posiada taką a nie inna strukturę wewnętrzną, tj. układ ról, pozycji i wzajemnych stosunków.
Skutki bezrobocia, jak już wspomniano, dotykają nie tylko jednostkę pozostającą bez pracy, ale także jej rodzinę. Taka sytuacja zakłóca a czasem po prostu uniemożliwia jej wypełnianie zadań.
Najbardziej oczywiste jest, że bezrobocie załamuje realizację funkcji ekonomiczno-konsumpcyjnej rodziny, która musi być spełniona, jeżeli rodzina ma trwać i wychowywać dzieci. Ludzie muszą się prawidłowo odżywiać, posiadać mieszkanie, ponosić koszty jego utrzymania i wyposażenia, organizować wypoczynek swój i dzieci, korzystać z dóbr kultury.

„Tymczasem z polskich badań wynika, że prawie wszystkie rodziny dotknięte bezrobociem nie uzyskują dochodów na poziomie minimum socjalnego, a znaczna ich część żyje na granicy nędzy. W szczególnie dramatycznej sytuacji materialnej znajdują się samotne, bezrobotne matki”.
Aby zaspokoić podstawowe potrzeby rodziny bezrobotnych najpierw wykorzystują oszczędności, potem sprzedają rzeczy, następnie się zadłużają. Rezygnują z zakupów obuwia i odzieży, minimalizują spożycie żywności, nie korzystają z usług, dóbr kultury, turystyki, wyjazdów urlopowych, życia towarzyskiego. Najbardziej obciążające w opinii bezrobotnych są wydatki mieszkaniowe. Wysokość czynszów uniemożliwia ich systematyczne opłacanie, Zaległości narastają, narasta też poczucie zagrożenia eksmisją.
Również boleśnie odczuwają degradację materialna bezrobotni w średnim wieku, którzy, jak im się wydawało, osiągnęli stabilizację na pewnym poziomie. Z upływem lat mieszkania wymagają remontu, sprzęty i meble się psują, a brak dochodów uniemożliwia odtworzenie posiadanych dotychczas zasobów. Najdłużej ochraniane są potrzeby dzieci. Ale w przypadku długotrwałego bezrobocia i tych nie można zaspokoić. Reportaże prasowe z rejonów szczególnie nasilonego bezrobocia pełne są opisów dzieci niedożywionych, nie korzystających z żadnych form wypoczynku, nie mających własnych przyborów szkolnych. Tymczasem zaspokojenia potrzeb dzieci nie wolno odkładać „na później”. Niewłaściwe odżywianie, zaniedbania higieniczne, lecznicze czy edukacyjne nie dadzą się bowiem odrobić w najbardziej nawet „świetlnej przyszłości” a pokolenie, którego udziałem w dzieciństwie będą te nieprawidłowości, stanie się obciążeniem dla całego społeczeństwa.
Degradacja materialna wpływa też na realizację funkcji opiekuńczo- wychowawczej rodziny. Większość bezrobotnych, to ludzie znajdujący się w wieku aktywnego rodzicielstwa. Utrata pracy zmienia formy opieki nad dziećmi młodszymi. Bezrobocie matki z reguły oznacza odebranie dziecka z przedszkola ze względu na niemożność ponoszenia związanych z tym kosztów. Tymczasem przedszkole to nie tylko placówka opiekuńcza, ale przede wszystkim wychowawcza. Jej zdaniem jest pełnienie także funkcji wyrównawczej, szczególnie wobec dzieci z tych rodzin, w których wychowanie pozbawione jest elementów edukacyjnych, stymulujących rozwój intelektualny dziecka. Poziom wykształcenia bezrobotnych pozwala domniemywać, że są to w znacznej części takie właśnie rodziny. W wyniku komercjalizacji placówek oświaty pozaszkolnej te ważne formy rozwoju i wychowania dziecka są niedostępne dla tych, których rodziców nie stać na ponoszenie, niemałych przecież opłat. W rodzinach bezrobotnych już obserwuje się obniżenie aspiracji edukacyjnych dzieci starszych w związku ze stanem niepewności i zagrożenia.
Funkcja emocjonalno- ekspresyjna, tak ważna dla zawartości i trwałości rodziny również podlega wpływom bezrobocia, szczególnie długookresowego. Badania wykazują, że w pierwszej fazie bezrobocia następuje konsolidacja, zacieśnienie więzi rodzinnych. Bezrobotni otrzymują wsparcie psychiczne od innych członków rodziny. Starsze dzieci wykazują chęć do pomocy, poczucie odpowiedzialności, zamiary wcześniejszego podjęcia pracy. Ale wraz z wydłużaniem się okresu bezrobocia narastają konflikty w rodzinach. Wkład materialny bezrobotnego jest wysoko nieadekwatny do potrzeb rodziny. Bezrobotny mężczyzna - jeśli jego żona pracuje – boleśnie odczuwa tę zmianę ról.
Bezrobotny traci swą pozycję w małżeństwie i rodzinie, obniża się jego autorytet w oczach współmałżonka i dzieci. Źle zaczynają się układać stosunki rodzice – dzieci, ponieważ rodzice nie mogą zaspokoić oczekiwań konsumpcyjnych potomstwa. Rynek oferuje mnóstwo atrakcyjnych towarów a masmedia lansują określony poziom konsumpcji – niedostępny dla ubogich. Obniża się pozycja dzieci bezrobotnych w środowisku rówieśniczym, co nie uchodzi uwagi rodziców. Narasta poczucie lęku o przyszłość własna i dzieci.
Konflikty, wzajemne żale, obwinianie się, poczucie zawodu, bezradność wobec dzieci, dla których przestaje się być autorytetem – to wszystko naraża trwałość rodziny, nie sprzyja wypełnianiu niezwykle ważnej funkcji rodziny, jaką jest zapewnienie poczucia bezpieczeństwa.
Funkcja prokreacyjna. Młodzi ludzie – jak wynika z własnych obserwacji deklarują zamiar rezygnacji z zawarcia małżeństwa i przesunięcie w czasie decyzji urodzenia dziecka. Ale nie należy spodziewać się ograniczonej prokreacji w rodzinach już istniejących. Niewielka znajomość metod regulacji urodzeń, stosowanie metod o małym stopniu skuteczności, może prowadzić do „wymuszonych” urodzeń w rodzinach bezrobotnych wbrew ich możliwościom materialnym i wychowawczym
Funkcja socjalizacyjna – biorąc pod uwagę wszystko, co do tej pory rozważaliśmy – jest w rodzinach bezrobotnych narażona na ograniczenia i deformacje. Bieda, konflikty, napięcia – nie stanowią właściwego klimatu do wszechstronnego rozwoju dzieci, rozbudzania szerszych zainteresowań, kształtowania pozytywnego systemu wartości, wzorów i norm postępowania, wprowadzania w obszar kulturowy.
Okazuje się, że rodziny bezrobotnych funkcjonują w sposób bezplanowy, bez zadaniowy, utrwalając przy tym zarówno u dorosłych jak i u dzieci roszczeniowe postawy wobec państwa i jego instytucji. Sytuacja taka sprzyja „kształtowaniu się osobowości uzależnionej od zewnętrznych warunków”. Dzieci mają utrudnione kształtowanie umiejętności samorealizacyjnych.
Istnieje niebezpieczeństwo, że na wskutek zaniedbań w wypełnianiu funkcji socjalizacyjnych i wychowawczych nastąpić może dziedziczenie przez dzieci i młodzież upośledzonego statusu społecznego rodziny.

Bezrobocie a patologie społeczne.

Bezrobocie uważane jest przez ogromną większość dotkniętych nim osób za katastrofę życiową. Brak pracy może być dla wielu osób trudnym przeżyciem psychicznym. Bezrobocie staje się czynnikiem wpływającym na wzrost patologii społecznej. Wśród nasilających się zachowań patologicznych związanych z bezrobociem najczęściej występują: alkoholizm, przestępczość, prostytucja.