Praca socjalna w ciągu życia

Już od czasów starożytnej Grecji prowadzono działania na rzecz pomocy ludziom. Prowadzono terapie grupowe i niesiono pomoc potrzebującym.
Praca socjalna jako zawód pojawiła się na początku XX wieku i jest dzisiaj profesją, która polega na prowadzeniu polityki społecznej w zakresie podnoszenia dobrobytu i poprawy jakości życia.
Pracownicy socjalni pracują z ludźmi, by rozwinąć ich zdolności i zwiększyć ich możliwości działania. W praktyce pracownicy socjalni zajmują się profesjonalną pomocą jednostkom, rodzinom, grupom społecznym, aby wzmocnić lub przywrócić ich możliwości optymalnego funkcjonowania i stworzyć warunki sprzyjające temu celowi.
Termin praca socjalna (ang. social work) funkcjonuje oficjalnie od roku 1917. Pojawił się on wówczas w nazwie amerykańskiego stowarzyszenia National Conference of Social Work. W tym roku minie, więc 90 lat od narodzin wyrażenia szczególnie bliskiego wszystkim pracownikom socjalnym.
Pracownikiem socjalnym może być osoba, która posiada:
dyplom uzyskania tytułu zawodowego w zawodzie pracownik socjalny,
dyplom wyższej szkoły zawodowej o specjalności praca socjalna,
ukończone studia wyższe o specjalności praca socjalna na jednym z kierunków: pedagogika, politologia, psychologia, socjologia lub nauki o rodzinie.
Niektóre uprawnienia pracownika socjalnego:
- Korzysta z prawa pierwszeństwa przy wykonywaniu swoich zadań w urzędach, instytucjach i innych placówkach. Organy te są obowiązane do udzielania pracownikowi socjalnemu pomocy w zakresie wykonywania jego czynności.
-Pracownikowi socjalnemu przysługuje ochrona prawna przewidziana dla funkcjonariuszy publicznych.
Zawód ten rozwija się tak szybko iż przyznano mu nawet święto., które obchodzimy 21 listopada. Definicja ta została przyjęta przez Zgromadzenie Międzynarodowej Federacji Pracowników Socjalnych w Montrealu 2000 roku.
Praca socjalna to zawód, który promuje społeczne zmiany, rozwiązywanie problemów we wzajemnych ludzkich relacjach oraz wzmacnianie i wyzwolenie ludzi dla osiągnięcia przez nich dobrostanu.
To trudny zawód, angażujący czas obciążający psychikę, choć wcale nie gwarantujący adekwatnego do odpowiedzialności i zaangażowania prestiżu społecznego. Zawód niskiego etosu, słabo wynagradzany ale bardzo surowo oceniany. Dlatego też ludzi w pełni oddających się temu zawodowi określa się „wielkiego serca” a całą ich pracę „misje”.
Korzystając z teorii ludzkich zachowań i systemu społecznego, praca socjalna ingeruje dokładnie tam, gdzie dochodzi do wzajemnego oddziaływania ludzi z ich środowiskiem.
Współczesne społeczeństwo, pomimo podwyższania jakości i standardów życia obywateli, nie jest wolne od narastających problemów, marginalizacji i patologizacji , jednostek i grup. Obecnie, być może bardziej niż kiedykolwiek dotychczas, istnieje zapotrzebowanie społeczne na dobrze przygotowane i wykwalifikowane kadry w obszarze pracy socjalnej.
Pracownicy socjalni wspierają obywateli w ich dążeniu do uczestniczenia w życiu społecznym. Pomagają nie tylko grupom wrażliwym społecznie (bezrobotni, niepełnosprawni, bezdomni, sieroty, samotne osoby starsze, itp.), ale również mieszkańcom osiedli i terenów wiejskich, którzy chcą poprawić jakość codziennego życia oraz obywatelom uzależnionym od podstawowych usług, którzy chcą zorganizować się i uczestniczyć w życiu społecznym jako pacjenci, klienci lub konsumenci. Ze względu na powyższe zadania, Praca Socjalna jest dla organów rządzących i instytucji najważniejszym instrumentem rozwoju i realizacji zadań polityki społecznej.
Podobnie jak w innych krajach Europy Środkowo-Wschodniej, Praca Socjalna w Polsce nie jest wystarczająco doceniana i nie posiada wystarczających środków do radzenia sobie z wieloma problemami socjalnymi oraz właściwego wspierania rozwoju społeczeństwa obywatelskiego. W takich warunkach bycie Pracownikiem Socjalnym nie jest łatwe .Praca Socjalna w Polsce to zawód niosący pomoc, który jest w potrzebie. Najwyższy już czas aby pracownicy, organizacje interesu zawodowego oraz organy rządowe podjęły pewną aktywność i zaczęły współ-pracować w celu poprawy pozycji i sytuacji pracowników socjalnych w Polsce. Ze względu na ich cenną pracę dla społeczeństwa – pomoc ludziom, rozwiązywanie problemów społecznych, stymulowanie postaw obywatelskich i zwalczanie zjawiska wykluczenia społecznego – na szali spoczywa coś więcej niż tylko interes grupy pracowników socjalnych. Poprawy jakości życia wszystkich obywateli w kraju nie da się osiągnąć bez nowoczesnego, dobrze wyposażonego systemu profesjonalnej Pracy Socjalnej. Wyróżniamy trzy metody pracy socjalnej:
II.1 Metoda indywidualnych przypadków
II.2 Metoda grupowa
II.3 Metoda organizowania środowiska
. Metoda indywidualnych jest najczęściej stosowaną metodą w pracy socjalnej.
Została ona zapoczątkowana w latach dwudziestych bieżącego stulecia przez jedną z amerykańskich pionierek profesjonalnej pracy z przypadkiem Mary Richmond. Twierdzi ona, że „ Na pracę z przypadkiem składają się procesy, które przez świadome dokonywanie indywidualnych aktów dostosowania się jednostek do otoczenia rozwijają osobowość”.
W definicjach pracy z przypadkiem pojawia się wiele zasadniczych elementów. Jest to metoda pomagania bazująca na wiedzy, zrozumieniu i umiejętnym zastosowaniu właściwych technik pomocy jednostkom w rozwiązywaniu problemów. Krótko mówiąc jest ona sposobem pomocy realizowanym przez pracownika socjalnego, w którym poprzez analizę sytuacji jednostki borykającej się z jakimś problemem w kontekście środowiska, prowadzi się do opracowania diagnozy przypadku oraz planu postępowania i podjęcia działań profilaktycznych, kompensacyjnych, angażując jednostkę w cały proces pomocy dla jej dobra oraz dobra społecznego. Praca socjalna z przypadkiem obejmuje określone procedury postępowania, nazywane etapami: diagnoza przypadku, opracowanie planu postępowania i prowadzenie przypadku. Zgodnie już ze współczesną metodyką działań socjalnych praca z przypadkiem obejmuje co najmniej dwa podstawowe komponenty: 1)studium przypadku, które obejmuje charakterystykę losów, sytuacji, w kontekście problemu, które ma prowadzić do diagnozy społecznej i stać się podstawą opracowania planu 2) praca z przypadkiem, która jest oparta na sformułowanym wspólnie z klientem planie pracy, obejmująca działania o charakterze ratowniczym. Według A. Kamińskiego wychowawcza funkcja pracy socjalnej jest niezastąpionym narzędziem pracowników prowadzących indywidualne przypadki.
Metoda indywidualnych przypadków:
Studium przypadku Praca z przypadkiem
Charakterystyka jednostkowych Diagnoza społeczna Opracowanie planu pracy Prowadzenie przypadku losów ludzkich
Możemy też wyróżnić kilka modeli pracy socjalnej z przypadkiem, które wyłoniły się w toku rozwoju historycznego są to m.in.: model psychospołeczny, model funkcjonalny, model modyfikacji zachowań itd. Warto też wspomnieć o zasadach w stosowaniu metody indywidualnych przypadków są to: zasada akceptacji, zasada komunikacji, zasada indywidualizacji, zasada uczestnictwa, zasada zaufania i poszanowania prywatności, oraz zasada samoświadomości.
II. 2 W pedagogice socjalnej definicji grupy jest tak wiele, ale moim zdaniem najbardziej trafną jest definicja sformułowana przez Floriana Znanieckiego: „Grupą społeczną nazywamy każde zrzeszenie ludzi, które w świadomości samych tych ludzi stanowi odrębną całość” .
Początek wykonywania zawodu pracownika socjalnego jest zawsze trudny. Nawet najlepszy i najzdolniejszy słuchacz studium pracowników służb społecznych, nawet wyróżniony absolwent uniwersytetu napotka w tym początkowym stadium na szereg trudności. Oczywiście konieczność przyswojenia sobie odpowiedniej wiedzy teoretycznej rozumie się sama przez się. Prawdą jest również, że w trakcie kształcenia przyszły pracownik socjalny odbywa praktyki. Lecz obydwa te elementy należą do całkiem innej płaszczyzny niż rzeczywistość zawodowa. Rozpoczęcie wykonywania zawodu można porównać do wejścia w nowy, obcy świat. Jest przy tym całkowicie zrozumiałe, że początkujący pracownik socjalny odczuwa najpierw niepewność lub przeciążenie.
Świat rzeczywistości zawodowej trzeba poznać i zrozumieć. Nie obejdzie się przy tym bez porażek. Początkujący pracownik socjalny jest bowiem pionierem w nowym świecie rozpoczynanego zawodu i jako taki musi uczyć się na własnych błędach. Doświadczenia i kompetencji nie dostanie się za darmo; trzeba je zdobywać w mozole.
Jednak pracownik socjalny nie jest zostawiony sam na sam ze wszystkimi trudnościami. W opisanym procesie poznawania i rozumienia zasadniczą pomocą powinny być dwie podstawy. Pierwsza z nich to wiedza zdobyta podczas lat kształcenia oraz dodatkowe wiadomości, których pracownik socjalny poszukuje na własną rękę w celu stałego podnoszenia swych kwalifikacji (lektura fachowych książek i czasopism, branie udziału w kursach i seminariach itd.). Drugą pomocną podstawę stanowi wsparcie ze strony starszych stażem koleżanek i kolegów. Wielu z nich chętnie dzieli się swoim doświadczeniem zawodowym z "nowymi". Nawet od tych, którzy nie mają czasu albo ochoty na udzielanie rad, można coś niecoś podpatrzeć.
Pomoc społeczna jest instytucją polityki społecznej państwa, mającą na celu umożliwienie osobom i rodzinom przezwyciężanie trudnych sytuacji życiowych, których nie są one w stanie pokonać, wykorzystując własne uprawnienia, zasoby i możliwości.
Pomoc społeczną organizują organy administracji rządowej (minister właściwy do spraw zabezpieczenia społecznego, wojewodowie) i samorządowej (marszałkowie województw, starostowie na poziomie powiatów oraz wójtowie, burmistrzowie (prezydenci miast) na poziomie gmin. Organy te realizując zadania pomocy społecznej współpracują, na zasadzie partnerstwa, z organizacjami społecznymi i pozarządowymi, Kościołem Katolickim, innymi kościołami, związkami wyznaniowymi oraz osobami fizycznymi i prawnymi.
Wspiera osoby i rodziny w wysiłkach zmierzających do zaspokojenia niezbędnych potrzeb i umożliwia im życie w warunkach odpowiadających godności człowieka. Zadaniem pomocy społecznej jest zapobieganie trudnym sytuacjom życiowym przez podejmowanie działań zmierzających do życiowego usamodzielnienia osób i rodzin oraz ich integracji ze środowiskiem.
Osoby i rodziny korzystające z pomocy społecznej są obowiązane do współdziałania w rozwiązywaniu ich trudnej sytuacji życiowej.
Prawo do świadczeń z pomocy społecznej przysługuje:
osobom posiadającym obywatelstwo polskie mającym miejsce zamieszkania i przebywającym na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.
Praca grupowa obejmuje następujące zasady:
1. Głównym źródłem pomocy dla każdego członka grupy są inni indywidualnie i zbiorowo
2. Rozumienie i wykorzystywanie w pracy metody pracy grupowej polegającej na wspólnym rozwiązywaniu problemów, wyrażaniu stosunku emocjonalnego wobec innych, kształtowaniu wzorów stosunków interpersonalnych, wpływu na innych
3. Dążenie do umocnienia zdolności uczestników do funkcjonowania samodzielnego i autonomicznego jako jednostki i jako grupy
4. Nauczanie uczestników grupy wykorzystywania doświadczenia grupowego do funkcjonowania w różnych sytuacjach grupowych w realnym życiu
II. 3 Trzecią i zarazem ostatnią metodą w pracy socjalnej jest metoda organizowania środowiska, charakteryzuje się ona przede wszystkim skoncentrowaniem uwagi na społeczności jako całości. W metodzie tej, która bywa też nazywana metodą organizacji zasadniczym celem jest w każdym przypadku wspomaganie jego rozwoju, aktywizowanie, inspirowanie do pozytywnych zmian itd. Ważnym zadaniem w tej metodzie jest tworzenie wspólnoty w aspekcie integracji danego środowiska, budowania więzi, wymiany i przepływu informacji o tym, co dzieje się w danym środowisku. Jak w każdej metodzie tak i w tej możemy wyróżnić następujące etapy:
1. rozpoznawanie, diagnoza potrzeb, braków i zagrożeń
2. organizowanie zespołu pracy, polega ono na podziale zadań miedzy instytucje, zespoły itd.
3. planowanie i koordynacja działań opiekuńczo-wspomagająco- rozwojowych
4. wtórne pobudzenie
5. systematyczne ulepszanie środowiska
6. kontrola i doskonalenie
Posługując się tą metodą w działaniach socjalnych musimy pamiętać, że uruchamiamy siły i procesy, których prawdziwe źródła nie zawsze są nam znane. Musimy też wspomnieć o technikach stosowanych w praktyce ze społecznością. Są to m.in. : strukturyzacja, zarządzanie- administrowanie, przygotowanie planów i opracowań formalnych, edukacja i promocja, pokazy itd. Metoda ta jest rzadko stosowana w pracy socjalnej. Głównymi celami ośrodka społecznego jest wsparcie osób i rodzin w przezwyciężeniu trudnej sytuacji życiowej, doprowadzenie - w miarę możliwości - do ich życiowego usamodzielniania i umożliwienie im życia w warunkach odpowiadających godności człowieka,
zapewnienie dochodu na poziomie interwencji socjalnej – dla osób nie posiadających dochodu lub o niskich dochodach, w wieku poprodukcyjnym i osobom niepełnosprawnym,
zapewnienie dochodu do wysokości poziomu interwencji socjalnej osobom i rodzinom o niskich dochodach, które wymagają okresowego wsparcia,
zapewnienie profesjonalnej pomocy rodzinom dotkniętym skutkami patologii społecznej, w tym przemocą w rodzinie,
integracja ze środowiskiem osób wykluczonych społecznie,
stworzenie sieci usług socjalnych adekwatnych do potrzeb w tym zakresie.
Pomoc społeczna od dnia 1 maja 2004 r. funkcjonuje na podstawie ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz.U. Nr 64, poz. 593, Nr 99, poz. 1001, Nr 273, poz. 2703 oraz z 2005 r. Nr 64, poz. 565, Nr 94, poz. 788, Nr 164, poz. 1366, Nr 175, poz. 1462, Nr 179, poz. 1487 i Nr 180, poz. 1493).
W roku 2003 w ramach zmian w systemie pomocy społecznej w pierwszym etapie wyłączono rentę socjalną z katalogu świadczeń pomocy społecznej. Od dnia 1 października 2003 renta socjalna stała się świadczeniem wypłacanym przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych na mocy ustawy z dnia 27 czerwca 2003 r. o rencie socjalnej (Dz. U. z 2003 r. Nr 135, poz. 1268 z późn. zm.). Brak jednoznacznych standardów świadczeń i usług, ruchome progi dochodów uprawniających do ubiegania się o pomoc, nie tylko utrudniają codzienną prace socjalną , ale niejednokrotnie zmuszają do dylematów – komu dać a komu nie dlatego pomoc społeczna polega w szczególności na:
przyznawaniu i wypłacaniu przewidzianych ustawą świadczeń, pracy socjalnej,
prowadzeniu i rozwoju niezbędnej infrastruktury socjalnej, analizie i ocenie zjawisk rodzących zapotrzebowanie na świadczenia z pomocy społecznej,
realizacji zadań wynikających z rozeznanych potrzeb społecznych,
rozwijaniu nowych form pomocy społecznej i samopomocy w ramach zidentyfikowanych potrzeb..
Do jednostek organizacyjnych pomocy społecznej należą:
regionalne ośrodki polityki społecznej ,powiatowe centra pomocy rodzinie ośrodki pomocy społecznej ,domy pomocy społecznej placówki specjalistycznego poradnictwa, w tym rodzinnego ,placówki opiekuńczo-wychowawcze ,ośrodki adopcyjno- opiekuńcze
ośrodki wsparcia ,ośrodki interwencji kryzysowej, Ośrodek pomocy społecznej.
Powiatowe centra pomocy rodzinie.
Pomocy społecznej udziela się z powodu (art. 7 ustawy o pomocy społecznej):
ubóstwa, sieroctwa, bezdomności, bezrobocia, niepełnosprawności, długotrwałej lub ciężkiej choroby, przemocy w rodzinie, potrzeby ochrony macierzyństwa lub wielodzietności,
bezradności w sprawach opiekuńczo-wychowawczych i prowadzenia gospodarstwa domowego, zwłaszcza w rodzinach niepełnych lub wielodzietnych, braku umiejętności w przystosowaniu do życia młodzieży opuszczającej placówki opiekuńczo-wychowawcze,
trudności w integracji osób, które otrzymały status uchodźcy, trudności w przystosowaniu do życia po zwolnieniu z zakładu karnego, alkoholizmu lub narkomanii, zdarzenia losowego i sytuacji kryzysowej, klęski żywiołowej lub ekologicznej.
Prawo do świadczeń przysługuje osobom i rodzinom, których posiadane dochody nie przekraczają kryteriów dochodowych ustalonych w oparciu o próg interwencji socjalnej, przy jednoczesnym wystąpieniu co najmniej jednej z w/ w okoliczności.
W systemie pomocy społecznej przez rodzinę rozumie się osoby spokrewnione i niespokrewnione, pozostające w faktycznym związku, wspólnie zamieszkujące i gospodarujące.
Od dnia 1 października 2006 r. kryterium dochodowym dla osoby samotnie gospodarującej jest dochód nie przekraczający kwoty 477 zł, natomiast dla osoby w rodzinie – kwota 351 zł . Rada gminy, w drodze uchwały, może podwyższyć kwoty uprawniające do zasiłków okresowego i celowego.
Osobie odbywającej karę pozbawienia wolności nie przysługuje prawo do świadczeń z pomocy społecznej. Osobie tymczasowo aresztowanej zawiesza się prawo do świadczeń z pomocy społecznej. Za okres tymczasowego aresztowania nie udziela się świadczeń (art. 13 ustawy o pomocy społecznej).
Jedni ludzie oczekują na doraźnej pomocy z uwagi na trudną sytuację ; inni zaś są stałymi klientami pomocy społecznej. Przewiduje ona następujące świadczenia pieniężne:
zasiłek stały, zasiłek okresowy, zasiłek celowy, specjalny zasiłek celowy, zasiłek i pożyczka na ekonomiczne usamodzielnienie, pomoc dla rodzin zastępczych, pomoc na usamodzielnienie oraz na kontynuowanie nauki osobom opuszczającym niektóre typy placówek opiekuńczo-wychowawczych, domy pomocy społecznej dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych intelektualnie, domy dla matek z małoletnimi dziećmi i kobiet w ciąży, schroniska dla nieletnich, zakłady poprawcze, specjalne ośrodki szkolno – wychowawcze, młodzieżowe ośrodki wychowawcze oraz rodziny zastępcze, świadczenie pieniężne na utrzymanie i pokrycie wydatków związanych z nauką języka polskiego dla uchodźców.
Obecnie ogromnym wsparciem dla pracowników socjalnych jest pomoc wolontariuszy. Ich praca to nie tylko poświęcenie ale i forma zdobywania praktycznych umiejętności
Wybór zawodu pracownika socjalnego, bezpośrednio odpowiedzialnego za realizacje zadań pomocowych , za skuteczną działalność za indywidualne pochylanie się nad każdym jednostkowym i indywidualnym przypadkiem ludzkiej biedy, dysfunkcji, bezradności, powinien być zatem poprzedzony uświadomieniem sobie ogromu wyzwań, jakim trzeba sprostać w trakcie jego wykonywania. To wszystko to zaledwie ułamek rozległej wiedzy na temat pomocy społecznej, pracy socjalnej i wyzwań jakie współczesność stawia przed pracownikiem socjalnym.

Bibliografia:


Kantowicz Ewa, Elementy teorii i praktyki pracy socjalnej, Olsztyn 2001
J. Szacki, Historia myśli socjologicznej, w tenże; Znaniecki, Warszawa 2002
Trafiałek Ewa , Środowisko społeczne i praca socjalna; w tenże: praca socjalna jako zawód i misja, Katowice 2001
Ustawa o Pomocy Społecznej, w tenże; Pracownicy socjalni, DZ.U.98.65.414- tekst ost.zm. 2000-02-23 Dz.U.00.12.136
http://www.mpips.gov.pl/indextxt.php?gid=28