Praca socjalna
1. Wymień 4 cele pracy socjalnej i opisz je.
1) zapewnienie podstawowych warunków życia tym, którzy są ich pozbawieni, czyli cel ratowniczy (np. udzielenie schroniska osobom bezdomnym),
2) zaspokajanie potrzeb, które nie mogą być zaspokojone samodzielnie lub w ramach innych instytucji, czyli cel kompensacyjny (np. przyznanie zasiłku stałego rodzinie, w której utrzymujący żonę i dzieci mąż – głowa rodziny – nie jest zdolny do pracy z powodu trwałego inwalidztwa),
3) minimalizowanie negatywnego wpływu tych czynników, które nie mogą być zmienione lub usunięte, czyli cel protekcyjny (np. w wyżej wymienionej rodzinie praca socjalna, której celem jest trening w zakresie radzenia sobie z problemami życia codziennego),
4) osiągnięcie bardziej satysfakcjonującego poziomu i jakości życia poprzez wspomaganie w rozwiązywaniu problemów, problemów pokonywaniu trudności, czyli cel promocyjny,
Wymienione cele realizowane są w codziennej działalności zawodowej pracownika socjalnego i skłaniają do przyjęcia za A. Pinkusem i A. Minahan tezy, iż ta kategoria zawodowa postrzegana może być w związku z czterema systemami: systemem przeprowadzania zmian, systemem klienta, systemem podmiotu i systemem działania.
2. Podaj 4 wartości pracy socjalnej.
Wartości i etyka pracy socjalnej:
1) nieprzestrzeganie grozi samym pracownikom socjalnym – aby nie wyrządzić szkody innym ludziom
2) zasada traktowania klienta jako indywiduum, nie posługiwać się stereotypami (jak nie ulegać pierwszym osądom) unikać szufladkowania, etykietowania,
3) zasada na rzecz samo determinacji doprowadzić klienta do samodzielności, przekonać go do tego. Działania pracownika socjalnego mają dążyć do angażowania.
4) zasada zachowania obiektywizmu –wyklucza litowania się nie profesjonalne zachowanie nie utożsamianie się z klientem,
5) zasada komunikowania się w sposób otwarty –nie ma elementów uprzedzenia, (nie ocenia nie wnioskuje),
6) zasada poufności (sąd może zwolnić z poufności),
7) zasada udostępniania zasobów (zasoby się ograniczone które dysponuje ośrodek) zasoby rozumiemy bardzo różnie np. kontakty z innymi ludźmi, organy porządkowe, aby człowiek nie zastał bez pomocy,
8) być odpowiedzialnym,
9) odpowiadamy za swoje decyzje, analizować krytycznie skutków (szukanie odpowiedzi na to dlaczego mi się niepowiodło).
3. Co rozumiesz przez pojęcie – umiejętności, umiejętności koncepcyjne, umiejętności społeczne i umiejętności techniczne?
Umiejętności - praktyczna wiedza o czymś, znajomość czegoś, bigłość w czymś,
Umiejętności koncepcyjne - to umysłowa zdolność koordynacji oraz integrowania wszystkich interesów i działalności organizacji. Jest to zdolność postrzegania organizacji jako całości i współzależności jej części, a także rozumienia, w jaki sposób zmiana w dowolnej części organizacji wpłynie na całość.
Umiejętności społeczne - to zdolność współ pracowania z innymi ludźmi, rozumienia ich i motywowania, zarówno poszczególnych osób jak i grup. Kierownikowi potrzebne są umiejętności społeczne umożliwiające mu współpracę z innymi członkami organizacji i prowadzenia własnego zespołu roboczego.
Umiejętności techniczne- to zdolność posługiwania się narzędziami, metodami I technologią w określonej specjalności. Kierownikowi potrzebne są umiejętności w takim stopniu, by potrafił sobie poradzić z zadaniem, za które odpowiada.
4. Podaj definicję pracy z przypadkiem.
Mary Richmond. twierdzi, że „ Na pracę z przypadkiem składają się procesy, które przez świadome dokonywanie indywidualnych aktów dostosowania się jednostek do otoczenia - rozwijają osobowość”.
Jeannette Regensburg głosi, że: „Praca z przypadkiem jest metodą porównania, przy udziale pracownika socjalnego, zdolności klienta do stawiania czoła problemowi (…) z jego działaniami. W procesie tym pracownik socjalny pomaga klientowi określić problem i obmyślić różne sposoby jego rozwiązania”.
Gordon Hamilton przytacza następujące ujęcie tej metody: „Praca z przypadkiem jest zastosowaniem doradztwa i świadczeń socjalnych w taki sposób, aby pobudziś i zachować psychiczną energię klienta oraz skłonić go do czynnego udziału w działaniach zmierzających do rozwiązania problemu”.
Wśród polskich przedstawicieli pedagogiki społecznej Helena Radliska, stosując metodę przypadków w promowanej przez siebie koncepcji pracy społecznej przedstawia wizję wrażliwego i wszechstronnego opiekuna zaangażowanego w rozwiązywanie wielu problemów swojego podopiecznego. Pracę z przypadkiem rozumiała jako „budzenie, uaktywnianie, mobilizowanie i ukierunkowywanie jednostki w system działań naprawczych”.
Aleksander Kamieński, uważał, że „praca z przypadkiem jest sztuką opartą na nauce (…), zdolnością twórczego interpretowania i komponowania wiedzy w odniesieniu do danej jednostki i uwarunkowań środowiskowych jej sytuacji, które mają służyć mobilizowaniu sił jednostki i uruchamianiu aktywności społecznej instytucji ratownictwa , opieki i wspierania rozwoju. Prowadzenie przypadku ma polegać także na stymulowaniu wzajemnego przystosowania się jednostki i środowiska”. W interpretacji definicji pracy z przypadkiem A. Kamieński podkreśla także pozycję pracownika socjalnego (pedagoga społecznego), który oprócz wiedzy z zakresu nauk o człowieku i środowisku oraz umiejętności obcowania z ludźmi, winien posiadać także wiedzę życiową (dojrzałość psychospołeczną).
Metoda indywidualnego (studium) przypadku według T. Pilcha " jest sposobem badań polegającym na analizie jednostkowych losów ludzkich uwikłanych w określone sytuacje wychowawcze, lub na analizie konkretnych zjawisk natury wychowawczej poprzez pryzmat jednostkowych biografii ludzkich z nastawieniem na opracowanie diagnozy przypadku lub zjawiska w celu podjęcia działań terapeutycznych".
W definicjach pracy z przypadkiem pojawia się wiele zasadniczych elementów. Jest to metoda pomagania bazująca na wiedzy, zrozumieniu i umiejętnym zastosowaniu właściwych technik pomocy jednostkom w rozwiązywaniu problemów. Krótko mówiąc jest ona sposobem pomocy realizowanym przez pracownika socjalnego, w którym poprzez analizę sytuacji jednostki borykającej się z jakimś problemem w kontekście środowiska, prowadzi się do opracowania diagnozy przypadku oraz planu postępowania i podjęcia działań profilaktycznych, kompensacyjnych, angażując jednostkę w cały proces pomocy dla jej dobra oraz dobra społecznego.
5. Podaj etapy pracy z przypadkiem.
Zgodnie z założeniami działania metodycznego praca z przypadkiem obejmuje określone procedury postępowania, zwane etapami: diagnoza przypadku, opracowanie planu postępowania i prowadzenia przypadku.
Zgodnie ze współczesną metodyką działań socjalnych praca z przypadkiem obejmuje co najmniej dwa podstawowe komponenty:
1) Studium przypadku, nazywane przez niektórych autorów rozpoznawaniem, obejmujące charakterystykę losów, sytuacji wewnętrznej lub/ i zewnętrznej jednostki w kontekście problemu, które ma prowadzić do diagnozy społecznej i stać się podstawą opracowania planu pracy oraz
2) Praca z przypadkiem – oparta na sformułowanym wspólnie z klientem (podopiecznym) planie pracy (pomocy), obejmującej działania o charakterze ratowniczym, kompensacyjnym lub terapeutycznym.
Pracę z przypadkiem, niezależnie od modelu (koncepcji czy podejścia), jakie zaaplikujemy, sprowadza się do trzech etapów:
1) Etap skoncentrowany na rozpoznaniu, które prowadzi do diagnozy przypadku – polega na identyfikacji i analizie sytuacji jednostki w kontekście problemu, z którym się boryka. Materiał konieczny do opracowania diagnozy pracownik socjalny czerpie z różnych źródeł, za pomocą różnych technik i narzędzi, a dotyczy on zwykle sytuacji: osobistej (rodzinnej), bytowej (materialno-mieszkaniowej), zdrowotnej (psychofizycznej) lub społecznej (zawodowej) klienta. W zbieraniu danych i kompletowaniu historii przypadku należy ograniczyć się do faktów istotnych z punktu widzenia problemu. W toku rozpoznania należy dokonać wnikliwej analizy informacji (najlepiej potwierdzonych w różnych źródłach i opartych na różnych narzędziach diagnozy), aby ewentualnie określić przyczynę danej sytuacji oraz wskazać te „siły” jednostki i jej najbliższego środowiska, które mogą wesprzeć cały proces pomocy.
Narzędziem diagnozy jest najczęściej standardowy kwestionariusz wywiadu środowiskowego z klientem i członkami jego rodziny, jest on zwykle uzupełniany wywiadami (rozmowami), obserwacją uczestniczącą, analizą dostępnych dokumentów (np. karty zdrowie, karty pracy, kwestionariusza ocen itp.)
Zgodnie z etyką pracy socjalnej głównym źródłem informacji powinien być sam klient (podopieczny), jednak w wielu przypadkach informacje te powinny być potwierdzone przez osoby z najbliższego otoczenia lub osoby mające wcześniejszy profesjonalny kontakt z przypadkiem. Na podstawie zgromadzonych i poddanych krytycznej analizie danych pracownik socjalny formuje wnioski diagnostyczne, które stanowią o jakości diagnozy.
Opracowana na podstawie rzeczowego rozpoznania diagnoza zawiera zazwyczaj różnicujące podejście do terapii w oparciu o indywidualne studium przypadku (cechy, potrzeby) i nie traci z pola widzenia niepowtarzalności każdej sytuacji oraz konieczności planowania pracy z przypadkiem w zależności od konkretnego problemu. Celem diagnozy jest próba zrozumienia problemu oraz ocena silnych punktów i ograniczeń zdolności jednostki do radzenia sobie w trudnej sytuacji (ograniczenia, motywacje, możliwości). Od diagnozy zależy planowanie oraz sama praca z przypadkiem (terapia).
Fazy diagnozy i interwencji ocenia się czasem mylnie, sądząc, że następują one w jakimś konkretnym czasie, a mianowicie po fazie wstępnej, czyli rozpoznaniu.
W praktyce pracy socjalnej praca z przypadkiem rozpoczyna się już w fazie pierwszych kontaktów z klientem.
2) Opracowanie planu postępowania z przypadkiem powinno określać, co kiedy i jak ma czynić pracownik socjalny w odniesieniu do klienta i jego rodziny, aby uruchomić proces pomocy, rewalidacji, terapii. Plan powinien być ukierunkowany zarówno na wzmacnianie istniejących systemów wsparcia w otoczeniu społecznym klienta, kotygowanie niekorzystnych jego elementów, udzielanie instytucjonalnych form pomocy, jak również kształtowanie korzystniejszych z punktu widzenia pomocy postaw i zachowań klienta. Plan powinien zawierać pewne aspekty zmian, które mają być efektem działań pomocowych.
3) Prowadzenie przypadku według opracowanego planu. Sposób prowadzenia przypadku wynika z potrzeb klienta. Jednak instytucja, którą reprezentuje pracownik socjalny , nie zapewnia odpowiedniego świadczenia czy rodzaju usługi socjalnej, pracownik jest odpowiedzialny za znalezienie zasobów, z których klient mógłby skorzystać. Prowadzenie przypadku powinno być postępowaniem elastycznym, dopuszczającym korygowanie diagnozy aby uzyskać najlepszy skutek, tzn. właściwą rewalidację.
6. Opisz model psychospołeczny, model funkcjonalny, model modyfikacji zachowań.
Model psychospołeczny - był pierwszy jaki opracowano i zastosowano w praktyce pracy socjalnej.Jego psychologiczne korzenie sięgaja początku lat dwudziestych XX w., gdy zastosowano zasady i teorię psychoanalizy do zdominowania wówczas przez sosjologię podejścia do pracy z przypadkiem.Twórczynią tego modelu była Mary Richmond.
Konceptualizację i ulepszenie tego modelu zawdzięczamy pracom Gordon Hamilton i jej współpracownikom. Prof.Hamilton nazwała swoją pracę "organicznym" podejściem do pracy z przypadkiem. Zgodnie z nim, między jednostką a jej otoczeniem występują związki przyczynowo-skutkowe, a psychologia "ego" i nauki behawioralne dostarczają niezbędnej podbudowy teoretycznej dla wyjaśnienia tych związków i formułowania właściwej diagnozy przypadku, a następnie planu postępowania i dalszej pracy terapeutyczno-resocjalizacyjnej.
Podejście psychospołeczne z jednej strony uwzględnia strukturę psychologiczną człowieka, z drugiej kontekst społeczny, w którym jednostka żyje. Kontekst społeczny w pracy z przypadkiem musi być postrzegany szeroko: a więc nie tylko rodzina, ale także sąsiedzi, przyjaciele, pracodawcy oraz instytucje o wymiarze lokalnym i globalnym i inne instytucje państwowe. Psychoterapia i terapia społeczna to formy działania stosowane w tym podejściu w celu mobilizacji sił jednostki i otoczenia społecznego dla stworzenia lepszych możliwości rozwoju osobowości jednostki i jej realizacji w otoczeniu społecznym.
Takie rozumienie pracy socjalnej jest bliższe koncepcjom polskiej szkoły pedagogiki społecznej wypracowanym już w okresie międzywojennym przez Helenę Radlińską. Radlińska krytykowała zbyt indywidualistyczne podejście do pracy z przypadkiem prezentowane pierwotnie przez M Richmond, upatrując przyczyn ludzkich trudności życiowych głównie w wadliwym układzie środowiska. Według niej ludzie są zdolni do zmian warunków swego życia, odwołując się do własnych doświadczeń, ale także możliwości środowiska lokalnego, jego tradycji, instytucji i urządzeń. Poprzez pracę z przypadkiem należy z jednej strony inspirować, stymulować, edukować jednostkę, dając jej impuls i wiedzę o tym, jak kreować siebie i kierować własnym życiem. Z drugiej strony należy zmieniać warunki społeczne, bowiem to one decydują o funkcjonalności lub dysfunkcji środowiska.
Model funkcjonalny - powstał w latach trzydziesych w pensylwańskiej Szkole Pracy Socjalnej. Do współtwórców tego podejścia należy Jessie Taft i Virginia Robinson.
W modelu tym położono nacisk na relacje zachodzące między jednostką i jej otoczeniem oraz dynamiczne wykorzystanie czasu w pracy z przypadkiem. Na ogół unikano kategorii diagnostycznych (przyczynowo-skutkowych), gdyż zwykle miały one ograniczoną przydatność w praktyce pracy socjalnej. Duży wpływ na model funkcjopnalny miało zaadaptowanie do pracy socjalnej elementów psychologii Ottona Ranka. Była to odmiana psychoanalizy, przypisująca "ego" większą rolę w rozwoju i funkcjonowaniu osobowości.
Podstawowe założenia tego kierunku to:
1) rozumienie natury ludzkiej tak jak to widzi psychologia rozwojowa, polegające na podkreślaniu własnej roli jednostek w rozwoju i dokonywaniu wyborów oraz nawiązywanie takich relacji z otoczeniem (również pracownikiem socjalnym), które sprzyjają kreowaniu samego siebie,
2) ujmowanie metody indywidualnego przypadku nie jako formy psychospołecznej terapii jednostek i rodzin, ale jako metody takiego administrowania usługami społecznymi, by zostały one w jak najlepszy sposób użyte dla dobra jednostki i społeczeństwa,
3) traktowanie caseworku jako procesu, w trakcie którego zasoby i świadczenia społeczne są udostępniane jednostce (odpowiedzialność pracownika socjalnego obejmuje w tym przypadku tylko kontrolę tego procesu, a nie osiągnięcie jakiegoś z góry zamierzonego celu).
Podejście funkcjonalne podkreśla znaczenie instytucji społecznej w procesie zaspokajania potrzeb jednostek. Funkconalność instytucji posmocy społecznej wobec problemów życiowych jej klientów odzwierciedla kierunek ewolucji w rozumieniu idei pracy socjalnej. Według tego modelu rozwiązywanie problemu jedostek winno odbywać się przez (w ramach) wyspecjalizowane agencje, podejmujące określoną działalność pomocową, dotyczącą określonej klasy zjawisk (np bezrobocia, samotnego rodzicielstwa, przemocy). Funkcje, zadania i środki takiej agencji winny być jasno określone, a oferta socjalna jednorodna. Pracownik socjalny pracujący w danej instytucji musi posiąść specjalistyczną wiedzę z danej dziedziny (klasy problemów), stając się w praktyce częścią oferty instytucji.
Cechą charakterystyczną funkcjonalnego modelu była tendencja do poszukiwania rozwiązań systemowych, usprawniających funkcjonowanie człowieka w środowisku, ograniczanie uzależniającego wpływu pracownika socjalnego na przebieg działąń naprawczych w procesie pomocy, w który zaangażowane są różne agencje, zgodnie z kryterium funkcjonalnym.
Model modyfikacji zachowań - rozwinięty zostałw pracy socjalnej w latach sześćdziesiątych, w opatciu o psychologię behawioralną, zwłaszcza przez Edwina Thomasa z Uniwersytetu Michigan.
Podejście to opiera się na wynikach badań Skinnera, Eysencka, Gantta i innych, a przyjmuje, że:
1) zachowania jednostki przypadają głównie na dziedzinę reakcji lub działań operacyjnych,
2) zachowania zostały wyuczone w procesie wytwarzania odruchów, a więc
3) podlegają tym samym procesom uczenia się tzw. zachowanie normalne,
4) zachowania jednostki podatne są na modyfikacje poprzez staranne zastosowanie tego, co wiadomo o uczeniu się i modyfikacji.
Praca socjalna z przypadkiem w ujęciu tego todelu koncentruje się na różnych formach terapii wzmacniającej pożądane oraz osłabiającej niepożądane zachowania i jest zorientowana zadaniowo. Modyfikacja zachowań i praca nad problemem organizuje się wokól zadań lub czynności problemowych wypracowanych wspólnie przez pracownika i klienta. Zadanie może wyznaczać ogólny kierunek działań klienta, np. "poprawić kontakty w rodzinie" lub określić zachowania dotyczące konkretnych sytuacji, choćby "zatelefonować do żony i zawiadomić o późniejszym powrocie do domu". Pracownik skupia swoje wysiłki na tym, aby pomóc klientowi w wykonaniu pewnych zadań. Wykorzystuje w tym celu eklektyczną kombinację działań interwencyjnych - od rozwoju wewnętrznego do przekazania zewnętrznych czynników wzmacniających.
7. Wymień określone reguły kontaktu z klientem.
Odpowiedzialność etyczna pracownika socjalnego wobec klienta.
a.Pracownik socjalny zobowiązany jest do poszanowania godności klienta i jego prawa do samostanowienia;
b. Pracownik socjalny jest zobowiązany do równego traktowania klientów bez względu na wiek, płeć, stan cywilny, orientację seksualną, narodowość, wyznanie przekonania polityczne, stan zdrowia, rasę, kolor skóry oraz inne preferencje i cechy osobiste;
c. Pracownik socjalny powinien uznać zasadę spolegliwej opiekuńczości za podstawową regułę określającą kontakty z klientem;
d. Pracownik socjalny zobowiązany jest wykazać zaangażowanie na rzecz pomocy klientowi w rozwiązywaniu jego trudności życiowych oraz wykorzystać w tym celu swoją wiedzę, umiejętności zawodowe i kompetencje;
e. Pracownik socjalny powinien - stosownie do możliwości klienta - wzmacniać jego wysiłki na rzecz życiowego usamodzielnienia;
f. Pracownik socjalny zobowiązany jest do udzielenie klientowi pełnej informacji na temat dostępnych świadczeń;
g. Pracownik socjalny powinien udzielić klientowi precyzyjnej informacji na temat uprawnień do świadczeń i wynikających stąd zobowiązań.
h. Pracownik socjalny winien zasięgnąć konsultacji współpracowników i zwierzchników w przypadku, gdy leży to w żywotnym interesie klienta;
i. Pracownik socjalny za zgodą klienta ma prawo zaprzestać świadczenia pomocy, gdy wyczerpane zostały przewidziane prawem świadczenia lub gdy takie świadczenia nie są już potrzebne;
j. Pracownik socjalny ma prawo do zmiany formy udzielanej pomocy w przypadku stwierdzenia wykorzystania świadczeń niezgodnie z przeznaczeniem;
k. Pracownik socjalny zobowiązany jest do zachowania w tajemnicy informacji uzyskanych od klienta w toku czynności zawodowych;
l.Pracownik socjalny ma prawo bez zgody klienta przekazywać poufne informacje wyłącznie wówczas, gdy przemawiają za tym ważne względy zawodowe.
8. Przedstaw opracowanie diagnozy indywidualnego przypadku.
Procedura opracowania diagnozy indywidualnego przypadku jest złożona i obejmuje kolejne etapy działań zgodnie z metodologią pracy z indywidualnym przypadkiem, poddając analizie określone elementy.Diagnoza to ciągła działalność w którą angażuje się pracownik i system kliencki w trakcie całego procesu pomocy. Mimo ciągłości diagnozowania zmienia się w poszczególnych fazach:. W fazie rozpoczynania interwencji diagnoza służy wstępnemu rozpoznaniu sprawy klienta oraz określeniu czy zgłosił się on do właściwej placówki. W tej fazie najistotniejszą decyzją jest dobór rodzaju pomocy do problemów klienta dlatego wnikliwe zbadanie danych diagnostycznych nie jest potrzebne. Najbardziej właściwa jest tu strategia przesiewu która wymaga dwóch podstawowych decyzji klienta: -zdecydować się nad jakim problemem chce pracować, -zaakceptować pomoc placówki. Po podjętych tych decyzjach pr. socj. i klient mogą zacząć rozpatrywanie zgłaszanego problemu bardziej szczegółowo. W ten sposób rozpoczyna się druga faza usług i w toku tej fazy pracownik i system kliencki gromadzą najwięcej informacji o obecnej sytuacji klienta. Te informacje tak należy zbierać aby pracownik i klient mogli podjąć inne ważne decyzje: ustalić cele usługi i plan działania mających do ich osiągnięcia. Także w fazach późniejszych diagnozowania ważne jest w wyborze i monitowanie stosowanych strategii oraz ich zmian jeśli zajdzie taka potrzeba. W fazie końcowej diagnoza jest szczególnie istotna. Pracownik z klientem dokonują oceny rezultatów swej pracy. Ważne jest tu także zaplanowanie dalszego samodzielnego życia klienta chodzi o to by zmiany które zaszły w trakcie pracy z klientem nie zanikały. Istotą diagnozowania stanowi zbieranie danych. Pracownik socj. w zdobywaniu informacji o klientach i sytuacji opiera się na bezpośrednich wywiadach. Dane które zbiera się za pomocą więcej niż jednej metody (i z więcej niż jednego źródła) stwarzają większe prawdopodobieństwo uniknięcia zniekształcenia poglądu klienta. Pr. socj. korzystają z wielu metod zbierania danych wywiady bezpośrednie, przez tabelki, z udziałem tłumacza kiedy bowiem jest język a nawet listownie kiedy nie przeszkadza w tym analfabetyzm klienta. Pracownik socj. musi nie tylko zbierać informacje werbalnie powinien także być dobrym obserwatorem. Dane można także gromadzić za pomocą kwestionariuszy. Najważniejszym źródłem inforam. jest zawsze systemy kliencki. Klient jest ośrodkiem problemów i podstawowym źródłem informacji o problemach. Klient przekazuje je w postaci zniekształconej a zadaniem pracownika jest identyfikacja zniekształceń które wymagają kontroli. Ważnym źródłem informacji o problemach osoby które klienta znają i orientują się w ich problemach. Mogą to być krewni, przyjaciele sąsiedzi, koledzy z pracy itp. Klient ma prawo do kontroli gromadzonych i ujawnianych informacji o nim. Informacje można podzielić na 2 ogólne typy: Obserwacyjne – reprezentują świat doświadczeń, Dedukcyjne – reprezentują subiektywny świat obserwatora; poprawne inf. dedukcyjne należy poprzeć dowodami (fakty, obserwacja) punktem wyjścia dla diagnozy jednostki są jej problemy społeczne i społeczne funkcjonowanie. Aby dobrze zrozumieć w jaki sposób problemy społeczne pojawiają się w życiu jednostki należy użyć pod uwagę to że problemy są produktem dwóch podstawowych procesów i mogą być opisane jako zmiany miejsc oraz zmiany zachodzące w jednostkach ludzkich. Jednostka podlega ciągłemu zmianom od poczęcia do śmierci wciąż jednostka w każdym stadium musi być utrzymana równowaga pomiędzy jednostką a otaczającym ją środowiskiem. Prac. socj. powinien orientować się w podstawowych etapach rozwoju i rozumieć jak się one kształtują w warunkach równowagi. Warunkach behawioralnych funkcjonuje szereg modeli rozwojowych wyjaśniające systematyczne zmiany zachodzące w trakcie wzrostu jednostki np. –model rozwoju psychologicznego Freuda, -model rozwoju poznawczego dzieci wg Piagota. Użytecznym sposobem konceptualizacji rozwoju wydaje się „zmienność ról społecznych. Zmiana ról jest procesem ciągłym. We wczesnym dzieciństwie jednostka uczy się być synem lub córką bratem lub siostrom itp. Dziecko uczy się szereg ról kulturowych i organizacyjnych. W wiek dojrzewania pojawiają się np. role zawodowe; pewne role wiążą się z płcią odmienną (sympatia, narzeczony); dawna rola córki czy syna ulega rewizji. Wieku wczesnej dorosłości rola rekruta w wojsku, pierwsza rola zawodowa, jednostka myśli o założeniu własnej rodziny itp. Wiek dojrzały jednostka podlega kolejnej zmianie ról, uzyskanie wyższych pozycji w karierze zawodowej itp. Późna dorosłość może występne odwrócenie ról np. „rodzicielstwo” wobec własnych postarzałych rodziców. Wiek starszy role w dalszym ciągu się zmieniają przejście na emeryturę utrata niezależności lub większa zależność od własnych dorosłych dzieci. Każde przejście do nowej roli w życiu jednostki wiąże się ze stresem. Niektóre z tych ról mogą prowadzić do zakłóceń w życiu społecznym jednostki. Zmiany ról wiążą się na ze społecznymi problemami ponieważ nie zawsze odbywają się bez trudności. Powody np. jest zbyt dużo ról do zmiany jednocześnie, brak zdolności i umiejętności radzenia sobie z odpowiedzialnością, której nasza rola wymaga, zbyt wiele zobowiązań związanymi z różnymi rolami. Stres pojawia się nie tylko w momentach występowania zmian ale także w kontaktach jednostki z otaczającym środowiskiem. Jednostka aby mogła trwać i rozwijać się niezbędna jest równowaga w trzech podstawowych rodzajach wymiany: potrzeby – muszą zostać zrównoważone za pomocą zasobów środowiskowych, pragnienie i aspiracje – zrównoważone możliwościami środowiskowymi pozwalającymi je zaspokajać, zdolności i umiejętności – zewnętrznymi wymaganiami i oczekiwaniami.
9. Przedstaw definicję metody grupowej.
Według A. Kamińskiego grupowa metoda pracy socjalnej, a także wychowawczej to sposób organizacji procesu organizacji procesu pomocy (lub wychowania), w którym "racownik socjalny (pedagog) ma przed sobą zespolony przez wspólne zadanie (problem) zbiór osób; wiąże go nie tylko dialog z poszczególnymi członkami tej zbiorowości (...), ale i umiejętność przewodzenia lub przodowania w grupie i takiego oddziaływania na grupę, aby na straży zadań i zwyczajów sugerowanych przez wychowawcę (pracownika socjalnego) - stał nie tylko on, lecz także członkowie grupy. Definicja ta podkreśla istotną rolę pedagoga (pracownika socjalnego) w organizacji pracy z grupą.
Amerykański autor Charles D. Garvin opiera rozumienie pracy grupowej na funkcji prowadzącego grupę. "Prowadzący grupę musi skoncentrować sie na pomaganiu uczestnikom grupy w staniu się systemem wzajemnej pomocy. Według niego głównym źródłem pomocy dla każdego członka grupy są inni, intywidualnie i zbiorowo (...), a celem pracy grupowej jest przyswjenie członkom tej idei i uruchomienie w grupie wzajemnej pomocy".
Praca z grupą jest metodą łagodzenia i eliminowania przeszkód na drodze interakcji społecznej oraz osiąganie społecznie pożądanych celów. Według G. Konopki, celem pracy z grupą jest podniesienie jakości życia w grupie, zróżnicowanego zgodnie z jej potrzebami, a pracownik socjalny zawsze ma do czynienia z konkretnym, rzeczywistym kontekstem stosunków międzyosobowych niezależnie od tego czy pracuje z grupą środowiskową czy kliniczną. Chcąc zastosować zasadę indywidualizacji w pracy grupowej, pracownik socjalny powinien mieć świadomość, że chociaż grupa stanowi całość, nie wolno tracić z pola widzenia jednostki. Praktyka w pracy z grupą wskazuje, że zwykle nie ma dychotomii między jednostką a grupą i że jednostka może realizować swój potencjał oraz poczucie własnej wartości tylko przez uczestnictwo. Dzięki przynależności do grupy zapewnia sobie bezpieczeństwo, a także przyjmuje odpowiedzialność za innych w ramach stosunków grupowych i przez nie. Grupa stanowi specyficzny kontekst odniesienia porównawczego, w którym także następują procesy identyfikacji. G. Konopka podkreśla także, że "praca z grupą jest podejściem świadomie skierowanym na pełniejszy rozwój jednostki w jej relacji do grupy".
Pracownik socjalny (pedagog), pracujący z grupą, wykorzysruje swoją znajomość organizacji i funkcjonowania grupy do wywarcia wpływu na funkcjonowanie i przystosowanie jednostki. Oddziałującbezpośrednio na grupę, odpowiednio ją organizując i prowadząc, pracownik socjalny (pedagog) pośrednio wywiera wpływ na funkcjonowanie i przystosowanie jednostki.
10. Opisz rodzaje grup w metodzie pracy grupowej.
A. Kamiński proponuje 3 rodzaje grup:
a) rozwojowo- wychowawcza, grupy te mają na celu wspierać rozwój osobowości jednostek, które mniej lub bardziej świadomie identyfikują się stylami i wartościami grupy. Kształtowane są na gruncie pracy kulturalno- oświatowej dorosłych, młodzieży (w domach kultury, klubach, w związkach i stowarzyszeniach społecznych.
b. rewalidacyjne, stosują one pracę rozwojowo-wychowawczą do oddziaływań na jednostki społeczne lub fizycznie niedostosowane celem usprawnienia ich społecznego funkcjonowania. Specjalną odmianą pracy grupowej jest rozbijanie grupy uznanej za szkodliwą np. przestępczej
c. psychoterapeutyczne, ich zadaniem jest usprawnienie społecznego i psychicznego funkcjonowania jednostki w oparciu o techniki z dziedziny psychologii klinicznej w odniesieniu do lżejszych przypadków. A więc pracownik socjalny zajmujący specjalizujący się w tej postaci metody grupowej musie mieć pogłębioną znajomość psychologii oraz większą praktykę z zakresy psychoterapii.
Typy grup wyodrębnionych przez Ch. Zastrowa:
a. grupy rekreacyjne - główną ideę tych grup sprowadzić można do organizacji zajęć dla rozrywki i aktywności fizycznej. Grupy te powstają spontanicznie, często nie mają przywódcy. Obok rekreacji ważną ich funkcją jest profilaktyka, poprzez fakt iż stanowią one swoistą "alternatywę dla ulicy".
b. grupy umiejętności rekreacyjnych - struktura tych grup jest bardziej stała, aniżeli omówionych wyżej. Maja one z regóły przywódcę formalnego (np. trenera). Realizują ściśle określone cele (np. doskonalenie umiejętności sprawnościowych, warsztatowych).
c. gupy socjalizacyjne - ukierunkowane na zmianę (kształtowanie) zachowań członków grupy tak, aby stały się one społecznie akceptowane. Ich celem jest budowanie wiary w siebie i zwiększenie zaradności życiowej. Grupy te mają przywódców. Rolę tę pełnią pracownicy socjalni.
d. grupy terapeutyczne - ich celem jest doprowadzenie jednostek do przepracowania własnych problemów i wypracowanie strategii ich rozwiązania. W grupach tych wykorzystuje się wiele technik z zakresu psychoterapii. Niewątpliwym walorem terapii grupowej jest fakt , iż specjalista terapeuta może służyć w danym momencie pomocą większej ilości osób potrzebujących aniżeli w sytuacji, gdy pracuje z indywidualnym przypadkiem.
e. grupy spotkaniowe, (T-grupy) - pomagajom uczestnikom grupy pomóc zwiększyć samoświadomość, poznać opinię innych na swój temat w warunkach bezpieczeństwa psychicznego, zmieniać negatywne nastawienia do: samego siebie, ludzi i otoczenia.
f. grupy edukacyjne - nastawione są na zdobywanie wiedzy i uczenie się coraz to nowych umiejętności. Prowadzenie grup edukacyjnych wymaga dużej fachowości, specjalistycznej wiedzy dotyczącej przedmiotu edukacji.
g. grupy problemowe i decyzyjne - mają dwojaki charakter:
1) gdy występują w pracy z podopiecznymi, służą rozwiązywaniu problemów i podejmowaniu decyzji np. w odniesieniu do sposobów zaspakajania potrzeb grup czy społeczności, z których się one wywodzą;
2) w pracy służb socjalnych służą realizacji takich celów jak np. opracowywanie programów socjalnych, usprawnianie usług placówek itp.
h. grupy samopomocy - ich ideą jest pomoc w rozwiązywaniu problemów psychologicznych, społecznych, ekonomicznych, zdrowotnych itd. przez ludzi i dla ludzi przeżywających te same trudności. Współcześnie technika grup samopomocowych stanowi ważny element w działaniach profesjonalnych służb socjalnych.
11. Przedstaw etapy w pracy z grupą.
Praktyka pracy edukacyjnej i rewalidacyjnej wskazuje, że niezależnie od rodzaju grupy i podejścia, które realizujemy w toku naszej profesjonalnej działalności, dynamika życia grupy i świadomego stosowania metody grupowej koncentruje się na co najmniej czterech etapach pracy: tworzeniu grupy, stabilizacji jej struktury i norm, realizacji jej celu i ocenie efektów działania grupy, co stanowi podstawę decyzji o jej dalszym istnieniu lub rozwiązaniu.
Na każdym z wymienionych etapów występują pewne elementy pracy socjalno-wychowawczej oraz techniki terapeutyczne, które mogą być odpowiedzialne i świadomie stosowane w celu uzyskania właściwych efektów pracy z grupą.
1. Tworzenie grupy - jest etapem na którym jednostki z różnymi oczekiwaniami, potrzebami i oczekiwaniami społecznymi wkraczają do na ogół nie znanej sobie zbiorowościinnych, by stworzyć grupę (bądz wchodzą do już istniejącej grupy). Nowi uczestnicy szukają osób, do których "od pierwszego wejrzenia" mogą poczuć sympatię, lub z którymi mogliby się "trzymać". Inni ostrożnie badają, jak dalece mogą się zbliżyć z innymi i zaangażować w pracę grupową. Mogą rodzić się też wstępne nieuzasadnione antypatie. Jeśli grupa powstaje z osób, które wcześniej stykały się ze sobą w instytucjach, np. szkole, zakładzie pracy itp., odtwarzają pewne - przyjęte wcześniej - więzy interpersonalne, które mogą ułatwić bądź utrudnić integrację grupy i realizację jej zamierzeń. Występować mogą także utrwalone skłonności do podporządkowania się lub zależności od innych, w tym również prowadzącego grupę.
2. Stabilizacja struktury i norm grupy - należy pamiętać, że struktura grupy to wzajemny ukłąd ról, pozycji i funkcji - zajmowanych przez poszczególnych członkówgrupy wraz z prowadzącym. Dynamika rozwoju grupy wskazuje, że wzajemne poznawanie się, nie tylko w toku autoprezentacji, lecz także w toku świadomie aranżowanych działań będzie prowadzić do stabilizacji struktury i norm. Kształtowanie struktury i norm jest etapem krytycznym dla jej dalszego istnienia i rozwoju i może przesądzać o jej efektywności i realizacji celów. Dlatego prowadzący grupę powinien świadomie podejmować działania:
- ukierunkowujące określenie pożądanego miejsca każdego z członkówgrupy w jej strukturze (z wykorzystaniem mocnych i słabych stron jej osobowości),
- podtrzymujące własną indywidualność członków grupy z jednoczesną identyfikacją z jej normami i celami funkconowania (wykorzystanie metod zadaniowych),
- korygujące zachowania niezgodne z przyjętymi wcześniej zasadami,
- intensyfikowanie współpracy w grupie, prowadzące do pierwszych wspólnych sukcesów.
Techniki pracy z grupą wykorzystywane na tym etapie to przede wszystkim sprawna komunikacja: poznawanie elementów komunikacji werbalnej i niewerbalnej, stosowanie informacji zwrotnej - umiejętność parafrazowania, dzielenie się wrażeniami i uczuciami dotyczącymi wspólnych spraw. Ważnym zadaniem jest też orientowanie grupy na problem, który ma być rozwiązany. Prześledzenie różnych reakcji w stosunku do problemu i przemyślenie konsekwencji danych zachowań. W pracy z grupą na tym etapie wskazane jest używanie sformułowań warunkowych, trybu przypuszczającego, które sygnalizują swobodę decyzji i i różnorodność wyborów, a prowadzącemu grupę umożliwiają stymulowanie procesu.
3. Realizacja celu grupowego - to najbardziej produktywny etap procesu grupowego, choć realizacja celu grupowego zaczyna się znacznie wcześniej. Na tym etapie uczestnicy procesu grupowego umieją już współdziałać, znają się i rozumieją na tyle dobrze, aby mieć zapewnione poczucie bezpieczeństwa, przynależności do grupy i identyfikacji z nią. Sytuacja ta ma sprzyjać osiąganiu celu grupowego. Grupa powinna być samodzielna i działać na zasadzie odpowiedzialnej autonomii oraz powinna być zdolna do wytworzenia środków i ustalenia granic swoich własnych zmian. Jedną z charakterystycznych cech stabilnej, demokratycznej grupy jest to, że zmiana nie jest postrzegana jako zagrożenie dla jej istnienia. Realizacja celu grupowego będzie zależała nie tyle od rodzaju grupy, a w związku z tym i zadań, jakie przed nią stoją, ale i od liczby jej członków, wiedzy oraz umiejętności prowadzącego grupę. Techniki pracy będą uwarunkowane przez charakter grupy.
4. Ocena pracy z grupą i decyzja o jej dalszym losie - jest stałym elementem korygującym dzaiłąnia w grupie ze wzgldu na cel i realizuje się sprawnie dzięk iinformacji zdrowotnej i wielokrotnej weryfikacji pewnych dzaiłań w całym cyklu procesu grupowego. Nie wyklucza to jednak periodycznej oceny efektów pracy grupowej. Jest także nieodzownym elementem pracy grupowej w momencie osiągania przez nią planowanych rezultatów lub w momencie konieczności zakończenia procesu grupowego. Ewaluację taką należy przeprowadzić nie tylko podczas dyskusji, ale także pisemnie, na papierze wykorzystując kwestionariusze (ankiety, wywiady), opracowane specjalnie dla tego celu przez członków lub prowadzącego grupę, opinie uczestników, ich wytwory itp. Ocena ta powinna uwzględniać różne aspekty funkconowania grupy i prowadzącego grupę oraz istotne z punktu widzenia celu grupy efekty i niedociągnięcia. Zakres i wyniki oceny powinny być przedyskutowane ze wszystkimi uczestnikami grupy.
W grupie efektywne wytwarzają się silne więzi emocjonalne, które trudno zerwać, może powstać także pewien rodzaj "uzależnienia" od grupy i lęk przed jej utratą. Toteż praca z grupą - od samego początku jej funkcjonowania - powinna być nastawiona na przygotowanie uczestników do jej rozwiązania.
12. Przedstaw modele pracy z grupą.
Catherine P. Papell i Beulah Rothman podkreślają, że cele i zadania stojące przed grupą stanowią o wyborze modelu pracy. Wymieniają one trzy podstawowe modele:
1) Model celów społecznych, który zwykle realizowany jest przez grupy służące określonym celom społecznym i organizowane z powodu społecznie określonych interesów. Model ten obejmuje działania, które zapewniają grupie korzyści społeczne na poziomie społeczności lokalnej.
W praktyce socjalno-wychowawczej stosowany jest do regulacji problemów związanych z rozwojem tych społeczności i ich aktywnym funkconowaniem. Organizowane grupy nastawione są racej na działalność profilaktyczną i kompensacyjną w odniesieniu do tej części społeczności, która ze względu na zagrożenia środowiska (rodzinnego, rówieśniczego, lokalnego) może być narażona na dewiacje czy patologie społeczne. Praca z grupami według tego modelu przybiera charakter zajęć kreatywnych, rekreacyjno-sportowych, rozwojowo-wychowawczych, umiejętności rekreacyjnych itp.
2) Model celów naprawczych - czyli terapeutyczny, jest zorientowany klinicznie. Oznacza to, że jednostki będące uczestnikami zajęć grupowych już przejawiają określone dewiacje lub patologie i są nośnikami określonych problemów indywidualnych, grupowych, społecznych. W modelu tym grupa spełnia rolę czynnika zmiany, a prowadzący grupę przez stosowanie różnych form i technik terapii ułatwia interakcję między członkami grupy, świadomie prowadzączmiany i poprawy funkcjonowania jednostek w grupie i poza nią. Interwencja koncentruje się na rzeczywistym stanie rzeczy i zajmuje się problemem dysfunkcji w grupie, a także w całym spektrum stosunków jednostki z jej otoczeniem (środowiskiem).
Model ten może mieć szerokie zastosowanie w instytucjach resocjalizacyjnych i wychowawczo-opiekuńczych, poradniach specjalistycznych, świadczeniach rodzinnych, ośrodkach terapeutycznych (np. dla osób uzależnionych), a realizowany jest przez grupy rewalidacyjne, resocjalizacyjne, socjalizacyjne, terapeutyczne.
3) Model celów opartych na wzajemności - służy zarówno jednostce jak i społeczeństwu. Przyjmuje się w nim, że jednostkę można zbadać, zrozumieć i leczyć (resocjalizować) tylko w kontekście licznych systemów i podsystemów społecznych (kręgów środowiskowych), do których ona należy.
Jednostka w tym rozumieniu jest istotą kształtowaną i modyfikowaną przez jej relacje, stosunki z innymi jednostkami i instytucjami społecznymi. Współzależność między nią a społeczeństwem jest punktem wyjścia w pracy z jednostką w małej grupie, która staje się potem, a na na którym można kultywować i usprawniać funkcjonowanie indywidualne i społeczne.
Podstawą pracy grupowej według tego modelu staje się wzajemny system pomocy w grupie. System taki nie zależy od problemu, jaki grupa ma do rozwiązania, lecz jest warunkiem koniecznym jego rozwiązania. W modelu celów naprawczych nie są w zasadzie priorytetowe cele terapeutyczne. Istotne jest uruchomienie wzajemnych relacji tak, aby powstał pożądany system wsparcia, pomagającego jednostce (grupie) rozwiązać problem, który stał się jej udziałem. W modelu tym szczególny nacisk kładze się na zaangażowanie w proces pomocy, umacnianie stosunków i więzi międzyludzkich, a jednostkę rozpatruje się pod kątem jej motywacj ioraz zdolności do wzajemności. Rolą prowadzącego grupę jest mediacja i ułatwianie zaspokajania potrzeb ujawnianych przez grupę i maksymalne zaangażowanie jednostek w procesie wzajemnej pomocy.
Model ten ma sastosowanie w różnego typu stoważyszeniach, klubach, zwłaszcza w grupach samopomocy.
13. Podaj zasady pracy grupowej i opisz je.
Po raz pierwszy listę zasad opracowała A. Kaiser:
1. Pracownik socjalny pracujący z grupą spełnia rolę wspomagającą i ułatwiającą. Oznacza to, że jego celem jest pomaganie członkom grupy oraz grupie jako całościw zdobywaniu większej samodzielności i umiejętności samopomocy. Zasadę tę nazwać można zasadą kształtowania autonomii grupy.
2. Określając sposób udzielania pomocy, prowadzący powinien korzystać z metod naukowych w ustalaniu faktów (obserwacji), analizie i diagnozie w stosunku do jednostki, grupy i otoczenia społecznego - zasada stosowania wiedzy naukowej w organizacji procesu grupowego.
3. Metoda pracy z grupą zakłada, że pracownik socjalny (pedagog) nawiąże z grupą i jej członkami ukierunkowane stosunki i świadomie skoncentruje sie na potrzebach jednostek oraz celach grupy określonych przez wypowiedzi i zachowania jej członków a także oczekiwaniach instytucji prowadzącej przypadek (grupę). Zasadę tę można nazwać zasadą świadomego i intencjonalnego kierowania interakcjami w grupie.
4. Jednym z ważniejszych narzędzi służących osiągnięciu takiej relacji jest świadome wykorzystanie przez pracownika socjalnego (pedagoga) swojej osobowości - zasada samowiedzy i świadomego czerpania z własnych zasobów.
5. Pracownik socjalny (pedagog) powinien okazywać akceptację dla ludzi, ale nie dla wszystkich ich zachowań. Konieczne jest tu z jednej strony poczucie empatii, a z drugiej realizacja społecznych wymogów i zadań, zgodnie z przyjętymi normami - zasada akceptacji grupy i rozumnej empatii.