Biologia/choroby nowotworowe

1. Co to jest nowotwór?
- Nowotwór to nieprawidłowa tkanka, która rozrasta się nadmiernie i w sposób nieskoordynowany z sąsiadującymi tkankami. Nadmierny rozrost spowodowany jest niepohamowaną proliferacją komórek, nieustającą nawet po wyeliminowaniu czynnika, który
ją wywołał.
Nowotwór nie jest więc tworem obcym organizmowi, a tkanką własną ustroju. Rozwija się wraz z nim, bez niego nie istnieje. Może powstać w każdym okresie życia człowieka,
nawet w łonie matki.

2. Jak powstaje nowotwór?
Każda tkanka, której komórki są zdolne do podziałów, może być punktem wyjścia dla nowotworu.
Przekształcenie zdrowej komórki w komórkę nowotworową nazywa się transformacją. Mechanizm transformacji nowotworowej nie jest jeszcze dokładnie znany. Istnieją dwie główne hipotezy, starające się wyjaśnić to zjawisko:
a) teoria genetyczna
b)epigenetyczna.
Teoria genetyczna zakłada, że każda komórka posiada geny odpowiedzialne za zdolność do podziału. Są to tak zwane onkogeny komórkowe. Geny te są aktywne w okresie zarodkowym. Spełniają ważną rolę - odpowiadają za wzrost organizmu. Natomiast w ustroju już dojrzałym w większości są nieaktywne i nazywają się wtedy protoonkogenami.
Ostatecznym efektem ich działania jest powstanie komórek ze zmienionym aparatem genetycznym, który ma zapisane cechy nowotworu. Dzieląc się, komórki przekazują je następnym pokoleniom.
Teoria epigenetyczna - nowotwór powstaje w wyniku nieprawidłowego różnicowania się komórek. Stwierdzono, że za proces wzrostu i różnicowania komórek najprawdopodobniej odpowiadają pewne receptory powierzchniowe. Różne czynniki zewnętrzne działające na wspomniane receptory mogą zaburzać procesy podziałów komórkowych i w ten sposób doprowadzić do powstania transformacji nowotworowej.
Uważa się obecnie, że niektóre nowotwory powstają w drodze mechanizmów genetycznych, a inne - epigenetycznych. Niewykluczona jest możliwość, że obydwa te mechanizmy współdziałają ze sobą w złożonym procesie karcynogenezy.

Etapy karcynogenezy
Badania nad powstawaniem raków skóry u zwierząt oraz doświadczenia prowadzone na hodowlach komórkowych pozwoliły ustalić przebieg procesu powstawania nowotworu. Składają się na niego trzy etapy:
a) inicjacja - faza, w której czynnik rakotwórczy, działając na zdrową komórkę, powoduje zmianę w jej materiale genetycznym, czyli mutację. Jeżeli zaatakowana komórka ma zdolności do podziałów, to wywołana mutacja się utrwala i jest przekazywana następnym pokoleniom komórek. Taka zmutowana komórka nazywa się zainicjowaną.
b) promocja - zainicjowana komórka przechodzi wiele kolejnych mutacji, aż staje się typową komórką nowotworową.
c) progresja- następuje wzrost komórek nowotworowych, który przeważnie przebiega niepowstrzymanie i jest nieodwracalny. Dopiero w tym okresie możliwe jest kliniczne rozpoznanie choroby, ponieważ pojawiają się jej pierwsze objawy.




3. Najważniejsze czynniki rakotwórcze
a) Dym papierosowy – czynnik chemiczny, doskonale zbadany i uznany jako niezwykle szkodliwy. Naukowo potwierdzone, że powoduje on nie tylko nowotwory złośliwe płuc, ale także krtani, jamy ustnej, przełyku, pęcherza moczowego, nerki i trzustki. Prowadzone badania sugerują też związek palenia tytoniu z powstawaniem nowotworów złośliwych żołądka i szyjki macicy.
Pomimo to nadal wiele osób sięga po papierosy. Nie odstraszają ich nawet umieszczone na paczkach z papierosami ostrzeżenia „Palacze tytoniu umierają młodziej”, czy „Palenie zabija”

b) Spaliny samochodowe oraz wyziewy z kominów fabrycznych zawierają substancje rakotwórcze.

c) Promieniowanie jonizujące – niebezpieczny czynnik fizyczny (promieniowanie Roentgena, izotopów promieniotwórczych, np. radu czy uranu) i nadfioletowe (słoneczne, lampy kwarcowej). Tragiczne skutki promieniowania jonizującego do dzisiaj możemy obserwować w Japonii, gdzie na nowotwory chorują ludzie, którzy w dzieciństwie znaleźli się w zasięgu wybuchów atomowych w Hiroszimie i Nagasaki. Ten rodzaj promieniowania najczęściej powoduje nowotwory szpiku kostnego i układu limfatycznego.

d) Mykotoksyny- czynniki biologiczne pochodzące od toksyn grzybiczych np. aflatoksyny produkowane przez niektóre szczepy grzybów Aspergillus flavus. Rosną one na wielu nieprawidłowo przechowywanych produktach żywnościowych oraz paszach i zbożach. Aflatoksyny, które zanieczyszczają paszę dla zwierząt, mogą przedostawać się do mięsa mleka, a następnie wraz z tym pokarmem do organizmu człowieka. Wywołują raka wątroby. Mykotoksyny często występują w wilgotnych mieszkaniach, na płytkach PCV, okładzinach polistyrenowych, lenteksie oraz na niektórych rodzajach farb. Bardzo niebezpieczne są też pleśnie rosnące w doniczkach kwiatowych pod postacią białego nalotu na roślinach. Wszystkie te czynniki mogą być też częstą przyczyną, oprócz nowotworów, chorób alergicznych i chorób płuc.
d) Wirusy - budzą dużo niepokoju, a znanych jest zaledwie kilka nowotworów, których powstawanie wiąże się z infekcją wirusową. Należą do nich: rak pierwotny wątroby - związany z zakażeniem wirusami zapalenia wątroby typu B i C, chłoniak Burkitta i rak jamy nosowo-gardłowej - związane z wirusem Epsteina-Barra, rak szyjki macicy - związany z wirusami Papilloma i Herpes typu II oraz jedna postać chłoniaka. Wirusy te, aby wywołać chorobę nowotworową, muszą działać przez długi czas, prawdopodobnie w połączeniu z innymi czynnikami.
4. Nowotwory łagodne i złośliwe
Nowotwory dzielimy na:
a) łagodne (niezłośliwe) - cechuje powolny wzrost, brak naciekania okolicznych tkanek, wnikania do naczyń, przerzutów oraz wznowy, czyli nawrotu po leczeniu. Budową histologiczną przypominają tkankę prawidłową, z reguły posiadają łącznotkankową torebkę. Ich przebieg kliniczny jest często bezobjawowy, a rokowanie co do wyleczenia i dalszego życia chorego dobre.

b) złośliwe - posiadają cechy przeciwne do nowotworów łagodnych. Rosną szybko, wnikają do naczyń, naciekają tkanki, dają przerzuty i wznowy. Ich budowa histologiczna znacznie odbiega od tkanki prawidłowej, nie posiadają torebki. Przebieg kliniczny choroby, zwłaszcza w ostatnim okresie, jest bardzo ciężki, a rokowania niepewne.
Jest to podział bardzo ogólny. Nowotwory te różnią się między sobą budową mikroskopową, wyglądem makroskopowym, a także przebiegiem klinicznym i rokowaniem.
5. Przerzuty i stany przedrakowe.
Komórki nowotworów złośliwych posiadają zdolność wnikania do naczyń krwionośnych i limfatycznych oraz do szczelin tkankowych. Tą właśnie drogą docierają one z nurtem krwi lub limfy daleko od głównej masy guza, czyli tak zwanego ogniska pierwotnego. Rozsiane komórki zagnieżdżają się w różnych narządach i tkankach. Tam w sprzyjających dla siebie okolicznościach zaczynają się mnożyć i formują nowy guz nowotworowy, zwany przerzutem.
Przerzuty powstałe drogą naczyń limfatycznych tworzą się w pierwszej kolejności w okolicznych węzłach chłonnych. Przerzuty utworzone w wyniku przeniesienia komórek nowotworowych przez krew najczęściej umiejscawiają się w płucach i wątrobie, chociaż mogą atakować praktycznie wszystkie narządy. Rozsiew nowotworowy może też dokonywać się poprzez płyn mózgowo-rdzeniowy albo na skutek wszczepienia się komórek do błon surowiczych jam ciała.
Stan przedrakowy to taka zmiana chorobowa, z której częściej niż w przypadku tkanek prawidłowych tego samego narządu rozwija się nowotwów. Przykładem może być polipowatość rodzinna jelita grubego, rogowacenie starcze skóry, skóra żółta pergaminowa, przewlekły zanikowy nieżyt żołądka, wrzodziejące zapalenie jelita grubego, niektóre postacie nadżerki szyjki macicy, zwyrodnienie gruczołowe sutka i wiele innych. Oglądając pod mikroskopem preparaty histopatologiczne wycinków, stwierdza się zawsze charakterystyczne dla stanu przedrakowego cechy, polegające na opóźnionym i nieprawidłowym różnicowaniu komórek. Stanów przedrakowych w żadnym wypadku nie wolno lekceważyć. Wymagają one odpowiedniego leczenia i stałej kontroli lekarskiej.
Rak przedinwazyjny - to rozrost komórek, które mają cechy nowotworu złośliwego, ograniczony tylko i wyłącznie do warstwy nabłonka. Inne powszechnie używane nazwy to rak śródnabłonkowy.
Nie jest możliwe rozróżnienie raka przedinwazyjnego od stanu przedrakowego “na oko”, bez mikroskopu. Dlatego wykonanie odpowiednich badań, nawet nieprzyjemnych jak pobranie wycinka tkanki, jest życiową koniecznością. Rak przedinwazyjny nie daje przerzutów. Jest całkowicie wyleczalny. Natomiast nieleczony w miarę upływu czasu przechodzi zawsze w raka inwazyjnego, który cechuje się pełną złośliwością.
6. Leczenie nowotworów.
Leczenie nowotworów jest skomplikowane oraz długotrwałe.
W zależności od budowy histologicznej oraz zaawansowania choroby mamy do wyboru leczenie:
a) operacyjne - jest najstarszym sposobem walki z nowotworem i w dalszym ciągu najbardziej skutecznym.
b) radioterapia - drugą pod względem skuteczności metoda leczenia, czyli leczenie za pomocą promieniowania jonizującego: promieni Roentgena, gamma, radu, kobaltu i innych. W terapii głównie wykorzystuje się promieniowanie X (rentgenowskie) i gamma. Stosowanie napromieniania wymaga bardzo precyzyjnego ustalenia jego dawki i pola naświetlań, by w jak najmniejszym stopniu uszkodzić zdrowe tkanki. Zajmują się tym onkolodzy radioterapeuci.
c) chemioterapia - to jedna z młodszych gałęzi onkologii. Polega na leczeniu nowotworów za pomocą środków farmakologicznych, tak zwanych cytostatyków. Obecnie wykorzystuje się ponad 40 takich substancji.Działanie cytostatyków polega na blokowaniu podstawowych dla życia funkcji komórek. W ten sposób niszczą je zupełnie albo pozbawiają zdolności do podziałów.
Często istnieje konieczność łączenia tych metod leczniczych. Szacuje się, że dzięki nim trwałe wyleczenie uzyskuje około 30% chorych. Jest to niestety wynik znacznie gorszy niż w innych krajach Europy Zachodniej czy w Stanach Zjednoczonych. Tam wyleczalność w skali populacji sięga 50%. Wynika to ze zbyt małych nakładów finansowych przeznaczanych w naszym kraju na ochronę zdrowia. Pieniędzy brakuje zarówno na programy prewencyjne (zapobiegawcze), jak i na poprawę możliwości i dostępności diagnostyki oraz terapii.
W dawniejszych czasach, kiedy nie istniały znane obecnie metody diagnostyczne, operowano tylko przypadki bardzo zaawansowane i wywołujące dolegliwości. Często było już o wiele za późno, by chorego uratować. Dzisiaj dysponujemy nowoczesnymi metodami diagnostycznymi, dzięki którym wykrywa się nowotwory w bardzo wczesnym stadium rozwoju i określa ich typ histopatologiczny. Ponadto rozwój nauk medycznych znacznie zmniejszył ryzyko związane z samą operacją, znieczuleniem czy możliwością wystąpienia jakichkolwiek powikłań. Pełny sukces leczniczy zapewnia usuwanie nowotworu w bardzo wczesnym stadium choroby, gdy nie ma jeszcze przerzutów, operowanie doszczętne, co oznacza usunięcie guza z marginesem tkanek zdrowych albo nawet całego narządu, a w przypadku zajęcia węzłów chłonnych - ich wycięcie. O rodzaju zabiegu operacyjnego i jego rozległości decyduje wynik badania mikroskopowego. Jeżeli typ histologiczny nowotworu przed operacją nie jest znany, to z reguły wykonuje się tak zwane badanie śródoperacyjne (doraźne). Polega to na tym, że w trakcie zabiegu posyła się do badania histopatologicznego usunięte tkanki i czeka na wynik. Niektóre operacje muszą być tak rozległe, że powodują przejściowe lub trwałe okaleczenie pacjenta. Dzieje się tak na przykład przy usunięciu piersi czy wyłonieniu sztucznego odbytu. Jest to cena, którą niestety czasem trzeba zapłacić za zdrowie i życie.

7. Profilaktyka chorób nowotworowych
Prewencja, czyli zapobieganie powstawaniu i rozwojowi chorób, stanie się bez wątpienia w niedalekiej przyszłości głównym celem działań medycznych.
W przypadku choroby nowotworowej profilaktyka jest szczególnie istotna. Najważniejsze to zdawać sobie sprawę z tego, co nam szkodzi, i w miarę możliwości unikać kontaktu z czynnikami rakotwórczymi.
Mamy też wpływ na jeszcze jedną, kluczową dla zdrowia sprawę, a mianowicie nasz sposób odżywiania. Już Hipokrates w czasach przed naszą erą wiedział, że pokarm powinien być jednocześnie i lekarstwem. Dzisiaj uczeni dochodzą do takich samych wniosków. To, co jemy, decyduje w znacznym stopniu o stanie naszego zdrowia. Niewłaściwa dieta obniża odporność organizmu, przez co staje się on bardziej podatny na niekorzystne wpływy środowiska.
Chorobę nowotworową lepiej leczyć w stadium początkowym niż zaawansowanym
Wczesne wykrycie choroby nowotworowej stwarza szansę całkowitego powrotu do zdrowia.

Od nas tylko zależy, czy znajdziemy czas na profilaktyczne badania lekarskie. Są to rzeczy tak ważne, że nie wolno ich lekceważyć. (Często przypominają nam o tym różne czasopisma, choćby ostatnio artykuł w magazynie o zdrowiu „VITA” pt.”Guzek piersi nie musi być rakiem”). Warto zadbać o swoje zdrowie!!!