Biologia - notatki

Biologia
jest 31 punktów o różnych pytaniach

1. Wymień kości czaszki. Jaki typ połączenia kości tu występuje?
Czaszka składa się z mózgoczaszki, która stanowi przede wszystkim ochronę mózgowia składa się z:
- kości czołowej
- kości skroniowych
- kości ciemieniowych
- kości potylicznej
- kości klinowej
- kości sitowej
Twarzoczaszka, która chroni narządy zmysłu: wzroku, węchu i smaku, otacza początkowe odcinki dróg oddechowych i pokarmowych, składa się z:
- kości nosowych
- kości łzowej
- małżowiny nosowej dolnej
- lemiesza
- szczęki
- żuchwy
- kości podniebiennej
- kości jarzmowych
- kości gnykowej
Poszczególne kości mózgoczaszki połączone są szwami, które stanowią stałe i nieruchome połączenie.
Ruchomymi elementami twarzoczaszki człowieka jest żuchwa, w której umieszczone są zęby oraz kość gnykowa nie mająca połączenia z innymi kośćmi czaszki.

2. Jaką rolę pełni szkielet?
- stanowi konstrukcję nośną narządów ruchu
- jest miejscem przyczepów ścięgien i więzadeł
- chroni narządy wewnętrzne
- wytwarza elementy morfotyczne krwi (krwinki)

3. Wymień kości kończyny górnej.
Kości kończyny górnej za pośrednictwem łopatki i obojczyka łączą się z kośćmi tułowia stanowiąc tzw. kości obręczy barkowej.
Część wolna dzieli się na:
- ramię (kość ramienna),
- przedramię (2 kości przedramienia - łokciowa i promieniowa),
kości ręki w skład których wchodzą:
- kości nadgarstka (8),
- kości śródręcza (5 kości długich)
- kości palców. Palce zbudowane są z członków kostnych - paliczków - w każdym palcu po 3 paliczki i tylko kciuk składa się z dwóch paliczków.

4. Jak dzielimy układ nerwowy? Jakie pełni on funkcje?
- centralny układ nerwowy(ośrodkowy)- pełni nadrzędną funkcję wobec pozostałych układów, kontroluje czynności wszystkich organów człowieka---> mózgowie, rdzeń kręgowy
- obwodowy układ nerwowy- utrzymuje łączność ustroju ze środowiskiem zewnętrznym przez nerwy czuciowe, a czynnościami aparatu ruchowego kieruje za pomocą nerwów ruchowych--->12par nerwów czaszkowych, 31rdzeniowych
- autonomiczny układ nerwowy(wegetatywny): steruje czynnościami narządów trzewnych, przemianą materii i homeostazą organizmu ---odbiera bodźce z narządów wewnętrznych.
Ogólnie układ nerwowy odbiera i przewodzi bodźce oraz koordynuje pracą wszystkich narządów i układów.

5. Omów budowę oka.
Oko ma w przybliżeniu kształt kuli o średnicy 24 mm, wypełnionej w większości bezpostaciową substancją (ciałkiem szklistym), znajdującej się pod ciśnieniem pozwalającym na utrzymanie jego kształtu.
Twardówka jest najbardziej zewnętrzną częścią oka. Zbudowana jest z nieprzeźroczystej błony włóknistej łącznotkankowej. W przedniej części oka przechodzi w rogówkę.
Rogówka kształtem przypomina wypukłe szkiełko od zegarka. Zbudowana jest z przeźroczystej błony włóknistej.
Między twardówką i siatkówką leży naczyniówka, która wraz z tęczówką i ciałem rzęskowym tworzy błonę naczyniową, w której znajdują się naczynia krwionośne. Ciało rzęskowe utrzymuje soczewkę w odpowiednim położeniu.
Siatkówka jest receptorową częścią oka. Składa się z trzech warstw, przy czym najbliższa środka oka warstwa składa się z czopków i pręcików - komórek światłoczułych, a dwie pozostałe z neuronów przewodzących bodźce wzrokowe. Na siatkówce znajduje się plamka żółta, będąca miejscem o największym skupieniu czopków i z tego powodu cechuje się największą wrażliwością na barwy i światło. Nieco niżej znajduje się plamka ślepa - miejsce pozbawione komórek światłoczułych i dlatego niewrażliwe na światło. Jest miejscem zbiegu nerwów łączących komórki światłoczułe z nerwem wzrokowym.
Soczewka jest zawieszona między tęczówką a ciałem szklistym na obwódce rzęskowej. Składa się z torebki, kory i jądra i ma dwie wypukłe powierzchnie - przednią i tylną. Jeśli wyobrazimy sobie soczewkę jako owoc, to torebka jest jego skórką, kora jego miąższem, a jądro pestką.
Tęczówka jest umięśnioną częścią błony naczyniowej otaczającej otwór nazywany źrenicą. Dzięki zawartemu w niej pigmentowi jest kolorowa. Mięśnie tęczówki pozwalają na zwiększanie lub zmniejszanie dopływu światła przez regulację wielkości źrenicy.
Wnętrze oka wypełnia przeźroczysta, galaretowata substancja, nazywana ciałem szklistym.
Przednia część gałki ocznej i wewnętrzna część powiek pokryte są spojówką.
W górno - bocznej części oczodołu znajduje się gruczoł łzowy wydzielający łzy mające za zadanie oczyszczać powierzchnię oka z zabrudzeń i nawilżać ją.

6. Omów budowę ucha.
Ucho zbudowane jest z:
- ucha zewnętrznego;
- ucha środkowego;
- ucha wewnętrznego;
Ucho zewnętrzne- zbudowane jest z małżowiny usznej, przewodu słuchowego kończącego się błoną bębenkową, która odgranicza ucho zewnętrzne od ucha środkowego.
- małżowina uszna utworzona jest z chrząstki sprężystej, którą pokrywa cienka warstwa skóry. – przewód słuchowy zewnętrzny wyściełany jest skórą, w początkowym odcinku skóra posiada krótkie, grube włosy oraz gruczoły łojowe. Ściana przewodu usztywniona jest w początkowym odcinku chrząstką sprężystą, która w przechodzi w kość (w dalszym odcinku).
Ucho środkowe- umiejscowione jest w kości skroniowej w jego skład wchodzą:
- jama bębenkowa;
- trąbka słuchowa;
- jamy powietrzne;
Ucho środkowe utworzone jest z systemu jam powietrznych: jamy bębenkowej (spłaszczona przestrzeń wypełniona powietrzem), w której znajdują się trzy kosteczki słuchowe (młoteczek, kowadełko, strzemiączko), jamy sutkowej wyposażonej w komórki powietrzne wyrostka sutkowego oraz trąbki słuchowej (Eustachiusza).Trąbka słuchowa łączy jamę bębenkową z gardłem i pozwala na wyrównanie ciśnienia między uchem środkowym, a środowiskiem zewnętrznym. Działanie kosteczek dźwiękowych oparte jest na zasadzie dźwigni w przenoszeniu dźwięku ze środowiska gazowego (ucho zewnętrzne i środkowe) do środowiska płynnego, które panuje w uchu wewnętrznym.
Prawidłową ruchomość kosteczek gwarantują: napinacz błony bębenkowej, a także mięsień strzemiączkowy; dbają one o zachowanie funkcji akomodacyjnej przenoszenia dźwięku. Dzięki trąbce słuchowej łączącej jamę bębenkową z gardłem dochodzi do wyrównania ciśnienia w jamie bębenkowej.
Ucho wewnętrzne- w jego skład wchodzi błędnik oraz nerw statyczno- słuchowy. W błędniku wyróżniono: błędnik kostny i błędnik błoniasty. Błędnik błoniasty znajduje się wewnątrz błędnika kostnego. Między tymi dwoma błędnikami znajduje się przestrzeń, którą wypełnia perylimfa; wnętrze błędnika błoniastego wypełnione jest endolimfą.
Błędnik zbudowany jest ze ślimaka we wnętrzu, którego znajduje się aparat słuchu, przedsionek, a także kanały półkoliste ( w liczbie 3), które wyposażone są w aparat zmysłu równowagi.

7. Jaką rolę pełni móżdżek?
- reguluje utrzymanie równowagi i pionowej postawy ciała
- utrzymuje napięcie mięśniowe
- koordynuje ruchy mięśni, odpowiada za harmonijną współpracę mięśni i precyzje wykonywanych ruchów.

8. Jak dzielimy odruchy? Scharakteryzuj je i podaj przykłady.
Odruch – to odpowiedź efektora na bodziec, który zadziałał na receptor, wyzwolona za pośrednictwem układu nerwowego.
Odruchy dzielimy na:
- Bezwarunkowe (wrodzone) -biologicznie nieobojętne – nie można nie zareagować, są wrodzone, niezależne od naszej woli. Odbywają się bez udziału kory mózgowej (np. zwężanie źrenic pod wpływem światła, odruch kolanowy, odruch ssania u niemowląt)
- Warunkowe (nabyte), powstają za życia, są osobniczo zmienne, musi zaistnieć jakiś dodatkowy warunek aby odruch zaistniał. Odbywają się za udziałem kory mózgowej, a nie utrwalane wygasają (np. nauka jazdy na rowerze, tresura zwierząt, nauka czytania, pisania)
Odruchy można podzielić ze względu na ilość neuronów:
- Odruch monosynaptyczny (1 synapsa, 2 kom. Nerwowe)
- Odruch polisynaptyczny (2 lub więcej synaps)

9. Omów budowę skóry.
Skóra składa się z trzech warstw:
naskórek – warstwa zewnętrzna pełniąca funkcję ochronną i rozrodczą, która posiada barwnik – melaninę, nadającą włosom i skórze barwę; naskórek dzieli się na 4 lub 5 warstw w zależności od grubości. Są to:
- warstwa podstawna
- warstwa kolczysta
- warstwa ziarnista:
- warstwa jasna – tylko w miejscach gdzie skóra jest gruba – na podeszwach stóp, zwłaszcza na piętach i wewnętrznej stronie dłoni
- warstwa rogowa, która dzieli się na warstwę zbitą i warstwę rogowaciejącą
skóra właściwa – warstwa środkowa, zawiera receptory, naczynia krwionośne, nerwy oraz gruczoły, np. potowe, a także korzenie włosów, jest to warstwa odżywcza i wspierająca (ma od 1 do 3 mm grubości)
tkanka podskórna (tkanka tłuszczowa) – warstwa najgłębsza, zbudowana z tkanki łącznej właściwej luźnej; zawiera komórki tłuszczowe, izoluje przed nagłymi zmianami temperatury.

10. Jaką rolę pełni skóra?
a) funkcja ochronna – skóra ochrania przed szkodliwymi wpływami środowiska zewnętrznego, czyli przed urazami mechanicznymi, termicznymi, chemicznymi, biologicznymi
b) bierze udział w wymianie gazowej,
c) funkcje wydzielnicze (łój, pot)
d) bierze udział w gospodarce wodnej i mineralnej,
e) udział w regulacji temperatury ciała,
f) skóra jest narządem zmysłu, ponieważ są w niej liczne zakończenia nerwowe.
g) wytwarza witaminy D3

11. Podaj po dwa przykłady mięśni głowy, tułowia i kończyn.
Mięśnie głowy:
- Mięśnie sklepienia czaszki: Mięsień potyliczno-czołowy • Mięsień skroniowo-ciemieniowy
- Mięśnie otoczenia szpary powiek: Mięsień okrężny oka • Mięsień marszczący brwi
Mięśnie tułowia:
- mięsień piersiowy większy (przywodzący i opuszczający ramię),
- mięśnie międzyżebrowe zewnętrzne (unoszące żebra podczas wdechu),
- mięsień prosty brzucha (umożliwiający zginanie tułowia do przodu).
Mięśnie kończyn:
- Mięsień kruczo-ramienny przywodzi, unosi oraz nawraca lub odwraca ramie. Jest unerwiony przez n. mięśniowo-skórny
- Mięsień dwugłowy ramienia W stawie ramiennym unosi ramie do przodu i odwodzi je. W stawie łokciowym zgina, a w stawie promieniowo-łokciowym odwraca. Unerwiony przez n. mięśniowo-skórny
- Mięsień czworoboczny uda - odwraca i przywodzi udo. Unerwiony przez nerwy ze splotu krzyżowego
- Mięsień krawiecki lub najdłuższy uda leży po¬wierzchownie na przedniej powierzchni uda

12. Podaj przykłady chorób dziedzicznych.
Choroby dziedziczne uwarunkowane są genowo lub chromosomowo i przekazywane z pokolenia na pokolenie, zgodnie z określonymi prawidłowościami procesu dziedziczenia. Wśród bardzo wielu chorób dziedzicznych są miedzy innymi albinizm, hemofilia, dziedziczna karłowatość, daltonizm.

13. Podaj przykłady chorób zakaźnych. Jak można się zarazić?
Choroby zakaźne to: grypa, świnka, gruźlica, odra, żółtaczka, ospa wietrzna.
- poprzez kontakt bezpośredni
- kontakt pośredni
- drogą kropelkową
- poprzez owady, zwierzęta
- poprzez spożywanie skażonego pokarmu

14. Jak można zapobiegać chorobą?
- unikanie kontaktu z osobami chorymi
- wietrzenie pomieszczeń
- szczepionki i surowice
- prawidłowe (racjonalne) odżywianie
- badania profilaktyczne (RTG płuc, cytologia, mammografia)

15. Omów budowę kwasu DNA.
Kwas deoksyrybonukleinowy (DNA) stanowi nośnik informacji genetycznej organizmów, przekazywany (dziedziczony) z pokolenia na pokolenie. Cząsteczka DNA jest podwójną spiralą (dwie nici polinukleotydowe skręcone wokół siebie). Podstawową jednostką, monomerem budującym DNA są nukleotydy (połączone ze sobą wiązaniami), złożone z następujących elementów:
- zasady azotowej (jednej z czterech rodzajów: adeniny i guaniny - pochodnych puryny oraz cytozyny i tyminy - pochodnych pirymidyny);
- pięciowęglowego cukru deoksyrybozy;
- reszty kwasu fosforowego (fosforanu).

16. Porównaj kwasy: DNA i RNA.
W DNA i RNA występuje reszta kwasu fosforowego. Cukier obecny w DNA nosi nazwę deoksyryboza a w RNA ryboza. Zasady azotowe jakie występują w DNA i RNA są trzy takie same tj. cytozyna, guanina i adenina natomiast czwarta w DNA to tymina, a w RNA to uracyl. W DNA liczba łańcuchów wynosi dwa natomiast w RNA jest jeden łańcuch. DNA posiada jeden rodzaj kwasów nukleinowych natomiast RNA aż trzy rodzaje: rRNA – rybosomalny, mRNA – matrycowy, tRNA – transportujący.

17. Omów budowę RNA.
RNA jest to jednoniciowa struktura kwasu rybonukleinowego. Podstawową jednostką budującą RNA są nukleotydy (połączone ze sobą wiązaniami), złożone z następujących elementów:
- Zasady azotowej: cytozyny, guaniny, adeniny i uracylu
- pięciowęglowego cukru rybozy
- reszty kwasu fosforowego

18. Wymień cechy kodu genetycznego. Scharakteryzuj dwie wybrane cechy.
- trójkowy - do zakodowania 20 różnych aminkowasów przez cztery rodzaje zasad niezbędne jest, aby podstawowe jednostki kodu genetycznego składały się zawsze z trzech zasad. taka trójka zasad w DNA to kodon. Z 64 rodzajów kodonów trzy nie kodują aminokwasów.
- bezprzecinkowy - między trójkami kodującymi nie ma żadnych dodatkowych elementów i są odczytywane jedna po drugiej
- uniwersalny - kod genetyczny jest taki sam we wszystkich organizmach
- zdegenerowany - jeden aminokwas może być kodowany przez kilka różnych trójek
- niezachodzący - kodony nie zachodzą na siebie tzn. ostatni nukleotyd jednej trójki nie może być pierwszym kolejnej trójki
- jednoznaczny - dana trójka koduje zawsze jeden i ten sam rodzaj aminokwasu

19. Co to jest genotyp i fenotyp?
Genotyp - zespół wszystkich genów, warunkujący właściwości dziedziczne danego organizmu. Każdy żywy organizm ma swój indywidualny zestaw genów, różny od genotypów innych osobników tego samego gatunku.
Fenotyp - zespół morfologicznych, anatomicznych, fizjologicznych i biochemicznych cech organizmu żywego wykształcony w trakcie jego rozwoju osobniczego (ontogenezy), a zależny od składu genowego osobnika (genotypu) i oddziaływujących nań czynników środowiskowych.

20. Na czym polega transkrypcja i translacja?
Transkrypcja - w genetyce przepisywanie informacji genetycznej z DNA na mRNA (kwasy nukleinowe), zachodzące w jądrze komórkowym w drodze syntezy RNA na matrycy DNA, kodującej białko.
Translacja - proces, w którym następuje odczyt informacji genetycznejz mRNA i synteza białka. Biorą w nim udział oprócz matrycy ( mRNA ) i aminokwasów także cząsteczki tRNA ( dostarczające aminokwasów ), rybosomy oraz szereg czynników wspomagających.

21. Omów zastosowanie genetyki w życiu człowieka.
1. Wyjaśnienia przyczyn wielu chorób.
Przyczyną ponad 4000 ludzkich chorób są uszkodzenia jednego lub kilku genów. Wiele z tych chorób powoduje upośledzenie lub śmierć. Do takich chorób zaliczamy: wszelkiego rodzaju choroby nowotworowe, choroba niedokrwienia serca, schizofrenia, choroby maniakalno-depresyjne, cukrzycę młodzieńczą oraz wiele innych.
2. Umożliwienia badań podłoża genetycznego chorób (jakie geny są odpowiedzialne za powstanie określonej choroby).
3. Umożliwienia wczesnego wykrywania chorób dziedzicznych (jeszcze przed urodzeniem), chorób zakaźnych i chorób nowotworowych. Jest to możliwe dzięki zastosowaniu techniki pozwalającej odnaleźć jeden zmieniony fragment genu (lub genu wirusa czy bakterii) wśród milionów innych fragmentów DNA (metoda powielania zwana kopiarką inżyniera genetyka).
4. Umożliwienia badań nad opracowaniem nowych sposobów leczenia:
a) Uzyskanie leków metodami inżynierii genetycznej (np. zmodyfikowane komórki bakteryjne czy drożdży wytwarzają insulinę, która jest hormonem reguluje stężenie cukru we krwi. Innymi lekami są np. hormon wzrostu i substancje rozpuszczające zakrzepy krwi.
b) Terapia genowa - leczenie chorób przy pomocy genów wprowadzanych do chorych narządów
c) Szczepionki - np. genetycznie zmodyfikowane ziemniaki czy sałata, posiadające geny wirusa żółtaczki. Takie rośliny produkują niektóre białka tego wirusa. Spożywanie takich roślin pobudza wytwarzanie przeciwciał rozpoznających takie białka wirusa i chroni przed rozwojem choroby po zakażeniu wirusem.
5. Zastosowanie inżynierii genetycznej w rolnictwie
a) hodowla roślin transgenicznych - zmiany w genach roślin powodują ,że stają się one lepsze od pozostałych (niezmienionych genetycznie ) i masowo używane w hodowli. Rośliny modyfikowane genetycznie dają większe plony , mają wyższą wartość odżywczą , odporne są na pewne infekcje bakteryjne i wirusowe.
6. Możliwość klonowania zwierząt
7. Dzięki testom DNA udało się rozwiązać wiele zagadek kryminalnych z przeszłości.

22. Omów etapy biosyntezy białka.
Biosyntezę białek możemy podzielić na dwa etapy:
- etap 1 - transkrypcja,
- etap 2 - translacja.
1 sposób
BIOSYNTEZA BIAŁEK
1. na pojedyńczym odcinku DNA syntetyzowany odcinek RNA z odwzorowaną kolejnością nukleotydów. W ten sposób mRNA- transkrypcja
2. mRNA niosąc zaszyfrowany wzór przenika z jądra do cytoplazmy i wchodzi w kontakt z rybosomami
3. inny rodzaj kwasu tRNA obecny w cytoplaźmie łączy się z występującymi na jej terenie aminokwasami mającymi swoisty rodzaj cząsteczki tRNA
4. cząsteczka tRNA transportuje aminokwas do rybosomu ale zakotwiczyć może się tylko w tym miejscu w którym jej układ zasad azotowych odpowiada układowi zasad azotowych w mRNA
5. doprowadziwszy aminokwas do rybosomu tRNA odlącza się
6. doprowadzona przez inne cząsteczki tRNA następne aminokwasy (zawsze w kolejności narzuconej przez sekwencję zasad w lańcuchu mRNA) tworzą cząsteczki białka
2 sposób
Przebieg biosyntezy białka
Biosynteza białka jest procesem, który zachodzi w komórkach żywych, w czasie którego dochodzi do powstawania białka na podstawie informacji zapisanej w kwasie dezoksyrybonukleinowym.
Pierwszy etap biosyntezy to transkrypcja określonego fragmentu kwasu DNA. W czasie tego procesu dochodzi do syntezy RNA, matrycowego z udziałem polimerazy RNA. Powstały kwas rybonukleinowy nazywany jest mRNA. Kwas ten umożliwia przeniesienie informacji od DNA z jądra komórkowego na obszar cytoplazmy. W cytoplazmie zachodzi tzw. "obróbka" mRNA , polegająca na wycięciu sekwencji, które nie kodują żadnej informacji ( introny) i pozostawieniu tylko fragmentów zawierających informacje o budowie białka ( egzony ).
Obrobiona cząsteczka mRNA łączy się następnie z dwiema podjednostkami rybosomów. Na tych strukturach możliwy jest odczyt informacji genetycznej.
Informacja ta kodowana jest w pewien ściśle określony sposób. Nić mRNA składa się z nukleotydów. Każda trójka nukleotydów stanowi kodon. Jeden kodon oznacza jeden określony aminokwas. Trójki nukleotydów rozpoznawane są przez kolejny rodzaj cząsteczki RNA, przez tzw. transportujący RNA
( tRNA). Cząsteczka ta posiada przyłączony do kolejnego ramienia aminokwas, odpowiadający rozpoznawanej przez niego trójce nukleotydów.
Proces przepisywania białka na aminokwasy to już inny proces, który nazwany jest translacją.
Proces translacji rozpoczyna się do od momentu napotkania tzw. kodonu startowego. Kodonami startowymi są następujące trójki aminokwasów: GUG( guanina, uracyl, guanina) i AUG alanina, uracyl, guanina), kodują one najczęściej metioninę. Koniec procesu oznajmiany jest kodonem nonsensownym, który w przypadku prokariotów, nie oznacza żadnego aminokwasu.
Powstałe białko transportowane jest następnie do siateczki endoplazmatycznej lub do aparatu Golgiego. W strukturach tych odbywa się obróbka białka, polegająca np. na dodawaniu niektórych grup funkcyjnych.

23. Co to znaczy, że kod genetyczny jest uniwersalny i zdegenerowany?
Uniwersalny – we wszystkich organizmach jest taki sam, te same trójki nukleotydów kodują te same aminokwasy
Zdegenerowany - dany aminokwas może być zakodowany przez więcej niż jedną trójkę nukleotydów.

24. Wymień swoiste cechy ludzkie.
- pionowa postawa ciała,
- dwunożny chód,
- wysklepiona pozbawiona chwytności stopa,
- duży mózg,
- paraboliczny łuk zębowy,
- mało wydatne kły i grubsze szkliwo na zębach policzkowych,
- bródka,
- redukcja owłosienia,
- wykształcenie mowy,
- rozwój

25. Podaj przyczyny i skutki dziury ozonowej.
Przyczyny:
Przyczyną tworzenia się dziury ozonowej jest niszczenie ozonu w atmosferze przez freony. Są to związki chemiczne, które w wyniku promieniowania ultrafioletowego rozkładają się na węgiel, fluor i chlor. Chlor wchodzi następnie w reakcję z ozonem prowadząc do tworzenia się tlenków i zwykłego tlenu. Tlenki chloru łączą się z kolei w dwutlenki chloru i uwalniają pojedyncze atomy chloru, które rozbijają cząsteczki ozonu. Owe reakcje zachodzą, aż do zupełnego wyczerpania się cząstek ozonu albo do usunięcia chloru w wyniku innych reakcji chemicznych.
Przyczyny tworzenia się dziury ozonowej nad Antarktydą:
W atmosferze wieją wiatry, które roznoszą zanieczyszczone gazami, w tym freonami, powietrze po całej kuli ziemskiej, także nad obszary Antarktydy, mimo iż znajduje się ona najdalej od terenów będących źródłem emisji (USA, Europa). Kiedy na biegunie południowym zapada noc polarna formuje się nad nim bardzo stabilny i regularny wir, który trwa pół roku. Wówczas obszary te są całkowicie pozbawione dopływu zawierającego wysokie stężenie ozonu powietrza okołorównikowego. Stąd nad Antarktydą reakcje niszczenia ozonu zachodzą intensywniej niż jego tworzenia. Na biegunie północnym w okresie trwania nocy polarnej również obserwuje się zjawisko dziury ozonowej, nie jest ono jednak tak duże jak na biegunie południowym. Dzieje się tak, ponieważ na półkuli północnej masy powietrza równikowego łatwiej docierają na obszary biegunowe, co jest spowodowane ich mniejszą izolacją niż kontynentu Antarktycznego.
Skutki tworzenia się dziury ozonowej:
- zmniejszenie się ilości ozonu w atmosferze może mieć poważne konsekwencje dla życia na Ziemi. Jest on odpowiedzialny za pochłanianie promieniowania ultrafioletowego docierającego do naszego globu ze Słońca. Promieniowanie to jest bardzo szkodliwe dla wszelkich organizmów żywych. Prowadzi do uszkodzeń komórek, poprzez oparzenia skóry.
- może powodować zmiany w ich materiale genetycznym i wywoływać tym samym choroby nowotworowe (m. in. czerniak).
- nadmiar promieniowania UV przyczynia się także do osłabienia odporności organizmów, a w konsekwencji zwiększenia ryzyka zarażenia chorobami wirusowymi i pasożytniczymi.
- przyspiesza także procesy starzenia się skóry.
- jest również niebezpieczny dla oczu - może być przyczyną m. in. zaćmy.
- wzrost promieniowania UV niekorzystnie wpływa także na rośliny. Może prowadzić do uszkodzeń wielu gatunków roślin żywieniowych, co z kolei może wpłynąć na zmniejszenie produkcji i pogorszenie jakości żywności.
- zanik ozonu w atmosferze prowadzi także do zmian klimatycznych na Ziemi.

26. Podaj przyczyny i skutki kwaśnych deszczy.
Przyczyny:
Kwaśne deszcze powstają głównie na obszarach, gdzie atmosfera jest narażona na długotrwałą emisję dwutlenku siarki i tlenków azotu, zarówno ze źródeł naturalnych, np. czynnych wulkanów, jak również sztucznych - spaliny powstające w wyniku spalania zasiarczonych paliw - węgla brunatnego i kamiennego.
Skutki:
- kwaśne deszcze wywierają negatywny wpływ na faunę i florę. Kwaśne opady powodują niszczenie warstwy znajdującej się na liściach. To przyczynia się do nadmiernego parowania roślin. W rezultacie rośliny zielone po prostu zostają wysuszone. Nadmiar kwasu osadzający się na drzewach wypłukuje z nich wapń i magnez. Liście drzew przedwcześnie zaczynają żółknąc i opadają. Zaatakowane zostają także gleby. Jeśli są one pozbawione wapnia z przyczyn naturalnych, to stają się w ogóle niezdatne do uprawy. Kwaśne opady przedostają się do soków roślin. W ten sposób uszkadzają korzeń i łodygę. To prowadzi do wyjaławiania gleb i umierania lasów. W rezultacie takie gleby są niezdatne do uprawy. W wyjałowionych jeziorach giną tysiące ryb ( między innymi łososi i pstrągów).
- są niewątpliwą przyczyną licznych chorób układu oddechowego - Kwaśne zanieczyszczenia wywołują dolegliwości oddechowe (kaszel, astma, zapalenia oskrzeli), bóle głowy , oczu, gardła, problemy z oddychaniem - w przypadku osób chorych może dojść do takiego nasilenia objawów, że staną się one przyczyną śmierci.
- kwasy przyczyniają się też pośrednio do chorób nowotworowych - wypłukują z otoczenia metale ciężkie , które zanieczyszczają m.in. spożywaną przez nas wodę. Metale te, kumulowane w organizmie, stają się przyczyną raka, choroby Alzheimera czy chorób układu wydalniczego (nerek). Skażenie to dotyczy nie tylko ludzi, ale wszystkich organizmów, których przetrwanie uzależnione jest od wody i od powietrza.
- znacznie przyspieszają korozję różnego rodzaju konstrukcji metalowych oraz zabytków.

27. Wymień formy ochrony przyrody.
Jest 10 form ochrony przyrody:
- parki narodowe
- rezerwaty przyrody
- parki krajobrazowe
- obszary chronionego krajobrazu
- pomniki przyrody
- stanowiska dokumentacyjne
- użytki ekologiczne
- zespoły przyrodniczo-krajobrazowe
- ochrona gatunkowa
- obszary Natura 2000

28. Wymień parki krajobrazowe występujące w naszym województwie.
- Kaszubski Park Krajobrazowy (data utworzenia: 1983; powierzchnia: 32 202 ha)
- Nadmorski Park Krajobrazowy (data utworzenia: 1978; powierzchnia: 18 804 ha)
- Park Krajobrazowy Dolina Słupi (data utworzenia: 1981; powierzchnia: 37 040 ha)
- Park Krajobrazowy Mierzeja Wiślana (data utworzenia: 1985; powierzchnia: 4410 ha)
- Park Krajobrazowy Pojezierza Iławskiego (data utworzenia: 1993; powierzchnia: 25 045 ha)
- Trójmiejski Park Krajobrazowy (data utworzenia: 1979; powierzchnia: 19 930 ha)
- Tucholski Park Krajobrazowy (data utworzenia: 1985; powierzchnia: 36 983 ha)
- Wdzydzki Park Krajobrazowy (data utworzenia: 1983; powierzchnia: 17 832 ha)
- Zaborski Park Krajobrazowy (data utworzenia: 1990; powierzchnia: 34 026 ha)

29. Wymień po 5 gatunków roślin i zwierząt chronionych.
Rośliny chronione:
- bluszcz zwyczajny - Krzew pełzający przy ziemi lub pnący się po drzewach, murach, za pomocą czepnych, krótkich, licznych korzonków przybyszowych.
- miłek wiosenny – żółte kwiaty, liście wielodzielne, o odcinkach równowąskich, kwiaty osadzone pojedynczo na szczytach pędów.
- sasanka zwyczajna – kwiaty fioletowe lub niebieskie, liście 2-3 krotnie pierzastosieczne, rozwijające się w momencie kwitnienia.
- storczyk drobnokwiatowy – kwiaty ciemnopurpurowe, liście podługowatolancetowate, zaostrzone, bez plamek.
- orlik pospolity – kwiaty fioletowo niebieskie, liście Odziomkowe podwójnie 3-dzielne, wrębnokarbowane, zaokrąglone. Łodygowe- dolne ogonkowe, podwójnie 3-sieczne, o odcinkach 3-klapowych; górne siedzące, 3-dzielne.
Zwierzęta chronione:
- wilk - Wilk swoim wyglądem przypomina owczarka niemieckiego. Posiada gęste buropłowe furo, na grzbiecie i ogonie nieco ciemniejsze, brzuch jasny. Wilk zasiedla lasy, najliczniej występuje na wschodzie Polski.
- świstak - Świstak zamieszkuje górskie łąki i kamieniste zbocza gór. W Polsce jest to zwierzę bardzo nieliczne około 800 osobników. Świstak jest gryzoniem o brązowym kolorze futra, wierzch głowy i czubek ogona czarny. Zwierzęta te żyją w koloniach, pod ziemią kopią nory z rozbudowanym systemem korytarzy
- orzeł bielik - Największy nasz ptak drapieżny. Upierzenie brunatne, jaśniejące ku głowie, ogon biały, klinowaty. Potężny, zakrzywiony, żółty dziób, nieopierzone nogi. Bielik jest ptakiem bardzo rzadkim, występuje głównie na północy i zachodzie kraju.
- żmija zygzakowata - Podstawowe zabarwienie ciała żmii to brązowy, srebrzysty, czarny, ale występują również okazy oliwkowozielone, miedziane. Charakterystyczną cechą, po której z łatwością rozpoznamy żmiję zygzakowatą jest biegnący wzdłuż grzbietu ciemny zygzak. Ciało jej jest grube, ociężałe. Głowa jest płaska, szeroka, sercowata, bardzo wyraźnie odgraniczona od reszty ciała, okryta drobnymi tarczkami.
- winniczek - Winniczek to nasz największy rodzimy ślimak. Skorupa biaława, brązowa z niewyraźnymi paskami. Winniczek jest ślimakiem lądowym, ciepłolubnym, zamieszkuje lasy liściaste i mieszane, ogrody, parki

30. Podaj przyczyny i skutki efektu cieplarnianego.
Przyczyny:
Główną przyczyną efektu cieplarnianego są gazy cieplarniane wytwarzane podczas:
- wycinania lasów deszczowych, co powoduje zmniejszenie się ilości pochłanianego dwutlenku węgla, przez co zalega on w atmosferze i powstrzymuje promieniowanie podczerwone przed swobodnym ujściem do przestrzeni kosmicznej.
- spalania paliw kopalnych w elektrociepłowniach, elektrowniach i coraz to nowych fabrykach, zwiększając ilość produkowanego dwutlenku węgla, przez co rośliny nie nadążają z jego pochłanianiem
- transportu towarów i przewozu ludzi oraz zwiększenia się liczby pojazdów - wraz z nimi zwiększa się emisja metanu, dwutlenku węgla i ołowiu ( nie jest on gazem cieplarnianym, lecz bardzo szkodzi zdrowiu ).
- Nadmiernej eksploatacja pól uprawnych z mokrych upraw ryżu i pastwisk pod hodowlę uwalniających metan podczas fermentacji.
- Rosnące masy odpadów organicznych z wielkich miast składowane na wysypiskach śmieci, które gnijąc emitują metan i dwutlenek węgla.
- Coraz powszechniejsze stosowanie sztucznych nawozów wspomagających procesy nitryfikacji oraz denitryfikacji, uwalniające tlenki azotu.
- Reakcje fotochemiczne spalin przemysłowych i komunikacyjnych, uwalniające niski ozon z promieniami słońca.
- Poszukiwanie nowych technologii np. nowe "lepsze" gazy syntetyczne CFC, HFC, PFC, których właściwości obserwujemy dopiero po latach działalności w atmosferze.
Skutki:
- Efekt cieplarniany to oczywiście podniesienie temperatury na Ziemi, co wywoła trudne do przewidzenia lawinowe reakcje:
- Topnienie lodowców i zalewania przez ich wody obszarów nadmorskich, co zaskutkuje utratą miejsc życia i pracy dla ludzi (np. gęsto zaludnione żyzne obszary w ujściach rzek, w tym Wisły) i może spowodować duże konflikty społeczne.
- Wzrost temperatur spowoduje najprawdopodobniej przesunięcie stref klimatycznych o 150-500 km ku biegunom do końca XXI wieku. W gorących obszarach plony zmniejszą się, w nowych cieplejszych zwiększą się, ale intensywnej uprawy nie wytrzymają gleby z deficytem wód i nowymi ciepłolubnymi szkodnikami.
- Szybkie zmiany klimaty zaburzą równowagę w ekosystemach i ginięcie wielu gatunków o małych zdolnościach adaptacyjnych.
- Zmiany klimatyczne zwiększą częstotliwość występowania ekstremalnych zjawisk pogodowych i katastrof klimatycznych jak fale upałów, powodzie, huragany, które w bezpośredni sposób zagrażają zdrowiu i życiu.
- Ocieplenie klimatu spowoduje przyspieszenie parowania wody i opadanie jej w nowych rejonach, co spowoduje zmniejszenie zasobów wody pitnej, wody- źródła życia.
Przyczyny efektu cieplarnianego:
Przyczyną efektu cieplarnianego jest nadmierne gromadzenie się gazów w atmosferze Ziemskiej. Biorą się one między innymi z rozwijającego się przemysłu, spalaniem paliw kopalnych ( ropy naftowej, węgla).
Skutki efektu cieplarnianego:
Największym skutkiem efektu cieplarnianego jest ocieplenie klimatu. Co może spowodować podniesienie wód mórz i oceanów poprzez tonięcie lodowców. Zmieniają się także po przez ocieplenie klimatu sfery klimatyczne.

31. Wymień parki narodowe. Które z nich są w naszym województwie?
• Babiogórski Park Narodowy
• Białowieski Park Narodowy
• Biebrzański Park Narodowy
• Bieszczadzki Park Narodowy
• Park Narodowy Bory Tucholskie
• Drawieński Park Narodowy
• Gorczański Park Narodowy
• Park Narodowy Gór Stołowych
• Kampinoski Park Narodowy
• Karkonoski Park Narodowy
• Magurski Park Narodowy
• Narwiański Park Narodowy
• Ojcowski Park Narodowy
• Pieniński Park Narodowy
• Poleski Park Narodowy
• Roztoczański Park Narodowy
• Słowiński Park Narodowy
• Świętokrzyski Park Narodowy
• Tatrzański Park Narodowy
• Park Narodowy Ujście Warty
• Wielkopolski Park Narodowy
• Wigierski Park Narodowy
• Woliński Park Narodowy