Prawo cywilne zobowiązań - odsetki

Prawo cywilne cz. II
Wykład III 07.11.2011

Odsetki
Odsetki – wynagrodzenie za korzystnie z cudzych pieniędzy. Jest to świadczenie uboczne w stosunku do świadczenia głównego.

Funkcje odsetek
Funkcja waloryzacyjna – upływ czasu powoduje spadek wartości pieniądza, dlatego odsetki stanowią wynagrodzenie za to, że właściciel nie mógł korzystać ze swoich pieniędzy. W związku z tym, iż wartość pieniądza maleje z upływem czasu, odsetki stanowią próbę waloryzacji świadczenia pieniężnego
Funkcja kompensacyjna – próba naprawienia wyrównania uszczerbku polegającego na tym, że właściciel nie może korzystać ze swoich pieniędzy.
Funkcja represyjna – każdy, kto nieterminowo wykonuje świadczenie musi liczyć się, z tym, iż musi zapłacić również odsetki
Funkcja motywująca – pochodna funkcji poprzedniej. Skoro dłużnik wie, że grozi mu kara pieniężna w postaci odsetek za nieterminowe świadczenie, to fakt ten motywuje go do terminowego spełnienia świadczenia.

Skutki prawne wynikające z tego, iż odsetki są świadczeniem ubocznym
1. zabezpieczenie wierzytelności hipoteką zabezpiecza też prawo do odsetek
2. W razie przelewu wierzytelności lub wejścia osoby trzeciej w miejsce zaspokojonego wierzyciela, nabywca wierzytelności ma prawo do odsetek (art. 451 par. 2)
3. W razie zapłaconej na rachunek długu kwoty wierzyciel może w pierwszym rzędzie ma prawo do odsetek
4. Pokwitowanie odbioru sumy głównej powoduje domniemanie, że inne świadczenia dodatkowe też zostały zaspokojone

Źródła płacenia odsetek
Źródłem płacenia odsetek może być:
• Czynność prawna (wynika to ze swobody zawierania umów)
• Ustawa regulujące wykonania świadczenia pieniężnego
• Orzeczenie sądu
A zatem istnieją ze względu na źródło odsetki:
• Umowne – strony ustalające umowie kwotę odsetek są ograniczone w tej swobodzie tylko do odsetek maksymalnych
• Ustawowe
• Maksymalne – wprowadzone nowelizacją z 2005 r. weszły w życie w lutym 2006 r. miały ograniczyć lichwę (art. 359 par. 3)

Termin płatności odsetek
Co do zasady odsetki płacone są w terminie wyznaczanym przez zdarzenie, które kreuje tytuł płacenia odsetek. Jeśli ustalenie terminu płatności odsetek nie jest możliwe do ustalenia wg powyższej reguły wówczas stosuje się art. 360 k.c. wg którego odsetki są płacone co roku z dołu, a jeśli należność była oddana na okres krótszy niż rok, to wówczas odsetki płacone są wraz z zapłatą tej należności. Odsetki z tytułu opóźnienia spełnienia świadczenia są wymagalne zchwilą bezskutecznego wpływu świadczenia głównego.



Zasada anatocyzmu
Jest to zakaz umawiania się z góryo zapłatę odsetek od niezapłaconych odsetek. Zakaz ten chroni słabszą stronę. Od tego zakazu przewidziane są 3 wyjątki:
• Gdy po powstaniu zaległości w płaceniu odsetek, strony zgodziły się na zapłatę odsetek od głównej sumy, do której zarachowano zaległe odsetki.
• Gdy wierzyciel wytoczył powództwo o zaległe odsetki
• Gdy zaległe odsetki dotyczą pożyczek długoterminowych udzielonych przez instytucje kredytowe

Świadczenie odszkodowawcze
Jest to ogólne rodzaj świadczenia, w którym występuje zachowanie osoby zobowiązanej polegające na naprawieniu uszczerbku, jakiego doznała inna osoba na skutek tego, że jej prawnie chronione dobra i interesy zostały naruszone. Wierzycielem jest więc osobga, które interesy zostały naruszone, a prawo w związku z tym zdarzeniem łączy obowiązek naprawienia szkody i ustawa nakłada ten obowiązek na konkretną osobę.

Odszkodowanie – świadczenie, które spełnia dłużnik o charakterze majątkowym mające na celu naprawienie uszczerbku majątkowego.
Zadośćuczynienie – świadczenie mające na celu naprawienie uszczerbku niemajątkowego. Nie jest to świadczenie wyliczalne, bowiem dąży ono do tego, aby jak najbardziej zaspokoić uszczerbek, którego wysokości nie można wyliczyć.

Rodzaje szkód
Szkody prawne – sytuacje, w których istnieje obowiązek prawny jej naprawienia małożony na konkretny podmiot. Szkodami prawnymi są szkody ekonomiczne i szkody na dobrach prawnych.
Szkody pozaprawne – sytuacje, kiedy nie istnieje prawny obowiązek jej naprawienia nałożony na konkretny podmiot. Są to uszczerbki w niezawłaszczonych składnikach przyrody lub uszczerbki doznawane przez zainteresowanych w mieniu własnym np. na skutek klęsk żywiołowych., a także są to ubytki naturalne, chyba że zawarto umowę o ubezpieczenie od takich uszczerbków.

Odpowiedzialność odszkodowawcza
Nie jest to ujęcie jednolite. Historycznie wywodzi się ono z pnia wspólnego dla prawa karnego i cywilnego. Dokładniej wywodzi się ona z idei zemsty i odwetu. Odpowiedzialność wg tej idei miała charakter obiektywny tznb. Nie uwzględniano winy sprawcy w skutek czego była to odpowiedzialność podmiotu na zasadzie „chybił trafił”. Już jednak w prawie rzymskim pojawia się funkcja odszkodowawcza odpowiedzialności, która jest już nakierowana nie na osobę a na jej majatek. Rozwiązania z prawa rzymskiego zostały recypowane w krajach europejskich, a zwłaszcza w Kodeksie Napoleona, gdzie wina była podstawą odszkodowawczą za wyrządzoną szkodę wyrządzoną szkodę (obecny polski k.c., art. 415). W XIX w. dokonała się rewolucja przemysłowa. W konsekwencji pracownicy byli zatrudniani masowo i zwykle anonimowo tzn. nie było wiadomo kto wykonywał daną pracę. Dzięki masowemu zatrdunieniu rosła liczba wypadków przy pracy a fakt, iż pracowników zatrudniano anonimowo powodywał, że nie było możliwe ustalenie sprawcy szkody i w rezultacie nie było prawnie możliwe uzyskanie odszkodowania. Konieczne było wprowadzenie nowych uregulowań, który wprowadziłyby odpowiedzialność odszkodowawczą, dlatego też zasada winy nie staje się jedyną podstawą odpowiedzialności odszkodowawczej.

Funkcje odpowiedzialności odszkodowawczej
Odpowiedzialność odszkodowawcza czyni zadość sprawiedliwości społecznej, gdyż oddziałuje pozytywnie dodatnio. Kiedyś odpowiedzialność odszkodowawczą pełniła głównie represyjną a obecnie pełni ona 3 podstawowe funkcje:
Funkcja kompensacyjna – dominująca funkcja związana stricte z istotą odszkodowania. Polega ona na wyrównaniu uszczerbku doznanego w dobrach prawnie chronionych i przywróceniu dzięki wyrówanniu stanu poprzedniego tych dóbr. W przypadku szkody majątkowej można mówić o restytucji (powrocie do stanu poprzdniego) lub o zapłacie w pieniądzu. W prawie polskim wyrównanie stanu poprzedniego ma też postać zadośćuczynienia za wyrządzoną szkodę. Z funkcji kompensacyjnej wynika zasada pełnego odszkodowania – odszkodowanie powinno odpowiadać górnej granicy szkody.. Przy odszkowaniu za szkodę niemajątkową można mówić tylko o odszskodowaniu w odpowiedniej wysokości. Odszkdowanie nie może być źródłem wzbogacenia się dla wierzyciela. Jedyny wyjątek kiedy odszkdoowanie może być wyższe od szkody to zawarcie umowy ubezpieczenia i objęcie nim przedmiotów do wartości umownej lub odtworzeniowej.
Funkcja repreresyjna – jest to konsekwencja działania funkcji kompensacyjnej. Jest to funkcja akcesoryjna do powyższej funkcji. Każda zapłata odszkdowania powoduje powstanie szkody w majątku dłużnika. Funkcja represyjna jest szczególnie widoczna, gdy obowiązek odszkodowania jest oparty na winie sprawcy, gdyż odszkdowanie jest ujemną oceną społeczną czynu jakiego dopuścił się sprawca. W odnesieniu do innych podstaw odpowiedzialności odszkowowawczej, funkcja ta działa w mniejszym zakresie.
Funkcja prewencyjno-wychowawcza – społeczna konsewkecnja działania funkcji represyjnej. Motywuje ona społeczeństwo by przyjmowało takie postawy, by członkowie społeczeństwa nie doznawali szkód Działanie tej funkcji jest widoczne przy zasadzie winy.

Przesłanki odpowiedzialności odszkodwawczej
1. Musi powstać szkoda
2. Szkoda musi być spowodowana przez fakt, z którym ustawa wiąże obowiązek jej naprawienia, nakładajac ten obowiązek na oznaczony podmiot
3. Istnieje związek przyczynowy między faktem opisanym w hipotezie normy prawnej a powstałą szkodą.
Przesłanka 1 i 3 muszą zawsze wystąpić. Z kolei przesłanka 2 to opis pewnych zdarzeń i w każdym przypadku, gdy odpowiedzialność odszkodowawcza jest uzasadniona, to tę konstrukcję dostosowuje się do każdego zdarzenia.

Szkoda
Szkoda jest pojęciem nieuregulowanym ustawowo. Jest to uszczerbek w prawnie chronionych dobrach i interesach wyrażający się w różnicy pomiędzy stanem dóbr jakie już istnieje i jaki mógłby następnie w normalnej kolei rzeczy wytworzyć się a stanem jaki powstał na skutek zdarzenia powodującego zmianę w dotychcczasowym stanie rzeczy, z którym to zsarzeniem ustawodawca wiąże powstanie odpowiedzialności odszkodowawczej (toeria różnicy).O tym czy zaistniała szkoda decyduje subiekatywna ocena zjawisk powodujaca szkodę dokonana przez sosobę, której dane zdrzenie dotyka.

Szkoda ma zazwyczaj charakter dynamiczny. Uje,me mastępstwa zdarzenia powodującego szkodę przejawiają się także na innych dobrach przynależnych do danego podmiotu, czy na całej sferze dóbr. Szkoda może się zwiększać wraz z upływem czasu.


Uszczerbek może mieć powstać:
• Damnum emergens – strata poszkodowanego
• Lucrum cessans – utracone korzyści

Damnum emergens
Jest to każde pogorszenie się sytuacji majątkowej poszkodowanego, w wyniku którego staje się on uboższy niż kiedy był przed doznaniem szkody. W każdym przypadku chodzi o straty poniesione przez pokrzywdzonego i w zasadzie bezpośrednich, chyba że chodzi o szkody wyunikające ze śmierci poszkodowanego (art. 446 k.c. – roszczenie dalszego kręgu podmiotów). Pojęcie strat obejmuje wydatki poniesione w następstwie zdarzenia wyrządzającego szkodę np. koszty leczenia, zakukpu lekarstw itd. W ramach damnum emergens można rządzać pokrycia kosztów poniesionych na odwrócenie niebezpieczeństwa. Ustalenie damnum emergens następuje przez porównanie stanu majątku poszkodowanego w momencie przed i po doznaniu szkody i określenie występującej różnicy. Zasadą jest metoda subiektywna, uwzględniająca konsekwencje wyrządzenia szkody poszkodowanego.

Lucrum cessans
Jest to strata tego, co poszkodowany by uzyskał, gdyby mu szkody nie wyrządzono. W skutek doznania tego rodzaju uszczerbku, poszkodowany nie staje siębogatszy o to, czego bez wyrządzenia szkody mógł oczekiwać w przyszłości. Lucrum cessans ma zawsze charakter hipotetyczny, ponieważ z reguły nie można mieć pewności czy poszkodowany osiągnąłby ową korzyść, gdyby mu szkody nie wyrządzono. Za wystarczające należy zatem uznać jedynie prawdopodobieństwo utraconych korzyści, przy założeniu jego wysokiego stopnia. Gdyby zdarzenie nie miało miejsca, to korzysci by wystąpiły (bardziej prawdopodobne niż nie). W ramach lucrum cessans można domagać się tykko korzysci godziwych tzn. dozwolonych przez prawo. Lucrum cessans nie jest zasadą i nie należy się w każdym przypadku.