Granice zadłużenia publicznego Polski

1. Granice zadłużenia publicznego zostały ujęte w aktach prawnych, gdzie wyznaczono maksymalne limity zadłużenie w stosunku do wielości produktu krajowego brutto. Polskę obowiązują ograniczenia wynikające z Konstytucji RP, ustawy o finansach publicznych,
a z racji przynależności do Wspólnoty Europejskiej także uregulowania wynikające z Traktatu z Maastricht.
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 roku, zawiera najważniejszy z limitów zadłużenia, mianowicie w art. 216 ust. 5 zapisano, iż: ”Nie wolno zaciągać pożyczek lub udzielać gwarancji i poręczeń finansowych, w następstwie których państwowy dług publiczny przekroczy 3/5 wartości rocznego produktu krajowego brutto” . Jest to konstytucyjny limit państwowego długu publicznego, z którego wyraźnie wynika że dług nie może przekroczyć 60 % wartości PKB.
Zapis konstytucyjny, ma ścisły związek z art. 104 (104c) Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską (Traktat z Maastricht z 7 lutego 1992 r.) , a szczególnie z art.1 Protokołu w sprawie procedury nadmiernego deficytu (załącznik do Traktatu
z Maastricht), gdzie określono limity w wysokości 3% dla planowanego lub rzeczywistego deficytu budżetowego w stosunku do wyrażonego w cenach rynkowych produktu krajowego brutto, a odnośnie długu publicznego relację 60% zadłużenia publicznego do wyrażonego
w cenach rynkowych produktu krajowego brutto.
Zawarte w Traktacie limity, stanowią równoczesne zobowiązanie makroekonomiczne państw wchodzących w skład Unii, a zostały nazwane kryteriami konwergencji (zbieżności) .
Nowa ustawa o finansach publicznych z 27 sierpnia 2009 roku, określa zadania Ministra Finansów w zakresie zachowania konstytucyjnego limitu zadłużenia, przez sprawowanie kontroli nad sektorem finansów publicznych, a także stanem długu Skarbu Państwa.
Ustawa o finansach publicznych, zawiera trzy limity zadłużenia publicznego, których przekroczenie wiąże się z zastosowaniem tak zwanych procedur oszczędnościowych
i sanacyjnych.
1) Pierwszy limit przedstawia relację długu do produktu krajowego brutto większą niż
50 % lecz mniej niż 55 %.
2) Drugi przedział, to wartość relacji większa od 55%, a mniejsza od 60 %.
3) Ostatni, trzeci limit określa relację długu do PKB większą niż 60 %
Po przekroczeniu wymienionych limitów, rząd musi podjąć określone w ustawie
o finansach publicznych działania w celu ograniczenia wzrostu państwowego długu publicznego .
I. Jeśli relacja kwoty państwowego długu publicznego do produktu krajowego brutto jest większa od 50 %, lecz nie większa niż 55 %, to na kolejny rok Rada Ministrów ma obowiązek uchwalenie projektu ustawy budżetowej, w którym deficyt budżetu państwa
w relacji do dochodów budżetu państwa, nie może być wyższy „niż analogiczna relacja
w roku bieżącym” .

II. Po przekroczeniu drugiego limitu zadłużenia, czyli gdy kwota państwowego długu publicznego do produktu krajowego brutto jest większa od 55%, a mniejsza od 60%:
a) Rada Ministrów uchwala na kolejny rok projekt ustawy budżetowej, w którym:
- nie przewiduje się deficytu budżetowego lub przyjmuje się taki poziom deficytu, przy którym przewidywana relacja długu Skarbu Państwa do PKB, na koniec roku którego ustawa dotyczy, będzie niższa od analogicznej relacji na koniec roku poprzedniego (chodzi o rok, w którym projekt ustawy jest przygotowywany
i uchwalany),
- nie przewiduje się zwiększenia wynagrodzeń dla pracowników sfery budżetowej,
w tym dla pracowników jednostek, których dochody i wydatki są włączane do projektu ustawy budżetowej (m.in. Kancelarii: Sejmu, Senatu, Prezydenta; Trybunału Konstytucyjnego, sądownictwa powszechnego itd.),
- waloryzacja rent i emerytur nie może być wyższa od wskaźnika inflacji ogłoszonego przez GUS za poprzedni rok budżetowy,
- „wprowadza się zakaz udzielania pożyczek i kredytów z budżetu państwa
z wyjątkiem rat kredytów i pożyczek udzielonych w latach poprzednich” ,
- wzrost wydatków w jednostkach, których dochody i wydatki są włączane do projektu ustawy budżetowej, nie mogą być wyższe niż w jednostkach administracji rządowej.
b) Rada Ministrów musi dokonać analizy wydatków budżetu państwa, będących finansowanymi z kredytów zagranicznych oraz przeglądu programów wieloletnich.
c) Rząd przedstawia Sejmowi program sanacyjny, prowadzący do obniżenia relacji państwowego długu publicznego do PKB.
d) Wydatki jednostek samorządów terytorialnych, zawarte w uchwale budżetowej na rok następny, mogą być wyższe niż dochody powiększone o nadwyżkę z lat poprzednich
i wolne środki, jednak jedynie o kwotę wynikającą z realizacji zadań ze środków niepodlegających zwrotowi ze źródeł zagranicznych, z wyłączeniem środków
z budżetu Unii Europejskiej i środków pochodzących z „pomocy udzielonej przez państwa członkowskie Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA)” .

III. Przekroczenie ostatniego limitu zadłużenia państwowego długu publicznego do produktu krajowego brutto, czyli wartości równej lub większej od 60 %:
a) Rada Ministrów, tak jak po przekroczeniu drugiego progu, uchwala na kolejny rok projekt ustawy budżetowej, w którym:
- nie przewiduje się deficytu budżetowego lub przyjmuje się taki poziom deficytu, przy którym przewidywana relacja długu Skarbu Państwa do PKB, na koniec roku którego ustawa dotyczy, będzie niższa od analogicznej relacji na koniec roku poprzedniego (chodzi o rok, w którym projekt ustawy jest przygotowywany
i uchwalany),
- nie przewiduje się zwiększenia wynagrodzeń dla pracowników sfery budżetowej,
w tym dla pracowników jednostek, których dochody i wydatki są włączane do projektu ustawy budżetowej (m.in. Kancelarii: Sejmu, Senatu, Prezydenta; Trybunału Konstytucyjnego, sądownictwa powszechnego itd.),
- waloryzacja rent i emerytur nie może być wyższa od wskaźnika inflacji ogłoszonego przez GUS za poprzedni rok budżetowy,
- „wprowadza się zakaz udzielania pożyczek i kredytów z budżetu państwa
z wyjątkiem rat kredytów i pożyczek udzielonych w latach poprzednich” ,
- wzrost wydatków w jednostkach, których dochody i wydatki są włączane do projektu ustawy budżetowej, nie mogą być wyższe niż w jednostkach administracji rządowej.
b) Rada Ministrów musi dokonać analizy wydatków budżetu państwa, będących finansowanymi z kredytów zagranicznych oraz przeglądu programów wieloletnich.
c) Najpóźniej miesiąc od dnia ogłoszenia relacji państwowego długu publicznego do produktu krajowego brutto, Rada Ministrów przedstawia Sejmowi program sanacyjny, którego realizacja przyczyni się do obniżenia wyżej wymienionej relacji poniżej poziomu 60%.
d) Jednostki samorządu terytorialnego w swoich uchwałach budżetowych na kolejny rok, nie mogą mieć wyższych wydatków niż wyniosą ich dochody budżetowe.
e) Począwszy od siódmego dnia od ogłoszenia relacji państwowego długu publicznego do produktu krajowego brutto, jednostki sektora publicznego obowiązuje zakaz udzielania nowych gwarancji i pożyczek.

„Procedury ostrożnościowe ułatwiają realizacje głównego zadania w zakresie zarządzania długiem publicznym, mianowicie utrzymania jego wielkości na bezpiecznym poziomie.”
Program sanacyjny według artykułu 87 ustawy o finansach publicznych, obejmuje:
1) wskazanie przyczyn jakie miały wpływ na kształtowanie się relacji państwowego długu publicznego do produktu krajowego brutto,
2) program przedsięwzięć mających za cel ograniczenie relacji państwowego długu publicznego do PKB, ze szczególnym uwzględnieniem propozycji rozwiązań prawnych wpływających na poziom rozchodów i wydatków w sektorze publicznym,
3) prognozę relacji państwowego długu publicznego do PKB na najbliższe trzy lata, uwzględniając rozwój sytuacji makroekonomicznej kraju.
Procedury ostrożnościowe i sanacyjny nie mają zastosowania w przypadku: wprowadzenia stanu wojennego, stanu wyjątkowego lub stanu klęski żywiołowej na terytorium całego kraju.