Zatrudnienie młodocianych

Zatrudnienie młodocianych

Obserwowany powszechnie przyśpieszony proces dojrzewania fizycznego i intelektualnego młodzieży sprzyja stosunkowo wczesnemu podejmowaniu przez nią działalności zarobkowej. Działalność ta podejmowana jest w różnych formach organizacyjnych i w różnych układach sytuacyjnych: w przedsiębiorstwie lub gospodarstwie własnych rodziców krewnych lub powinowatych, u obcych osób fizycznych, w zorganizowanych przedsiębiorstwach, w zakładach rzemieślniczych itp. Rzecz zrozumiała, że w zależności od konkretnych warunków zatrudnienie następuję bądź w określonych formach prawnych umowy o przygotowanie zawodowe, umowy zlecenia bądź bez zachowania jakichkolwiek form prawnych lub, co gorsze wbrew tym formom. Nie zawsze też przestrzegane są podstawowe warunki prawne niezbędne dla rozpoczęcia działalności zawodowej przez osobę niepełnoletnią tym bardziej, że sam stan prawny w tym zakresie daleki jest od precyzji i jednoznaczności.
Podstawowe przesłanki dopuszczalności zatrudnienia młodocianych. Podstawową przesłanką dopuszczalności zatrudnienia młodocianych i to bez względu na formę prawną tego zatrudnienia jest posiadanie przez młodocianego zdolności prawnej i zdolności do czynności prawnych. O ile pierwszy warunek nie wymaga w zasadzie żadnych starań lub czynności prawnych jest bardziej złożona i wymaga szerokiego omówienia.
Zacznijmy od przedstawienia problematyki zdolności prawnej. Termin „zdolność prawna” ma charakter techniczno-prawny, występuje w licznych aktach prawnych i najogólniej rzecz ujmując oznacza zdolność zaciągania zobowiązań, korzystania z uprawnień w sferze stosunków uregulowanych przez prawo cywilne, prawo pracy i inne gałęzie prawa. Prawnicy twierdzą, że ten, kto ma zdolność prawną może być podmiotem praw i obowiązków w stosunkach prawnych, w których występują dwie strony, tj. wierzyciel i dłużnik. Pojęcia zdolności prawnej nie należy utożsamiać z pojęciem „zdolności do czynności prawnych”, przy czym ta druga cecha jest naturalnym następstwem pierwszej, gdyż nigdy nie można mieć zdolności do czynności prawnych ten, kto nie ma zdolności prawnej.
Zdolność prawną uzyskuje się niejako z mocy samego prawa, bez potrzeby ubiegania się o potwierdzenie tej okoliczności w decyzji lub orzeczeniu organów władzy albo administracji. Zdolność prawną mają zarówno osoby fizyczne jak i osoby prawne. Według Kodeksu pracy, młodocianym jest osoba, która ukończyła 16 lat, a nie przekroczyła 18 lat. Zabronione jest zatrudnienie osoby, która nie ukończyła 16 lat (Art.190). Wolno zatrudnić tylko tych młodocianych, którzy:
• Ukończyli, co najmniej gimnazjum,
• Przedstawią świadectwo lekarskie stwierdzające, że praca danego rodzaju nie zagraża ich zdrowiu.
Młodociani nie posiadają kwalifikacji zawodowych może być zatrudniony tylko w celu przygotowania zawodowego (Art. 191). Młodociany może być zatrudniony na podstawie umowy o pracę przy wykonywaniu lekkich prac. Praca lekka nie może powodować zagrożenia dla życia, zdrowia i rozwoju psychofizycznego młodocianego, a także nie może utrudniać młodocianemu wypełniania obowiązku szkolnego. Wykaz lekkich prac określa pracodawca po uzyskaniu zgody lekarza wykonującego zadania służby medycyny pracy. Wykaz ten wymaga zatwierdzenia przez właściwego inspektora pracy. Wykaz lekkich prac ustala pracodawca w regulaminie pracy. Pracodawca, który nie ma obowiązku wydania regulaminu ustala wykaz lekkich prac w osobnym akcie. Pracodawca jest zobowiązany zapoznać młodocianego z wykazem lekkich prac przed rozpoczęciem przez niego pracy (Art. 200). Pracodawca ustala wymiar i rozkład czasu pracy młodocianego.
Zatrudnionego przy lekkiej pracy uwzględniając tygodniową liczbę godzin nauki wynikającą z programu nauczania a także z rozkładu zajęć szkolnych młodocianego. Tygodniowy wymiar czasu pracy młodocianego w okresie odbywania zajęć szkolnych, wymiar czasu pracy młodocianego nie może przekroczyć 12 godzin. W dniu uczestnictwa w zajęciach szkolnych wymiar czasu pracy młodocianego nie może przekraczać 2 godzin. Wymiar czasu pracy młodocianego w okresie ferii szkolnych nie może przekraczać 7 godzin na dobę i 35 godzin w tygodniu, wymiar czasu pracy młodocianego w wieku do 16 lat nie może jednak przekraczać 6 godzin. Wymiar czasu pracy jak wyżej wymieniamy obowiązuje także w przypadku, gdy młodociany jest zatrudniony u więcej niż jednego pracodawcy. Przed nawiązaniem stosunku pracy pracodawca ma obowiązek uzyskanie od młodocianego oświadczenia o zatrudnieniu albo o nie pozostawianiu w zatrudnieniu u innego pracodawcy (Art. 200). Czas pracy młodocianego w wieku do 16 lat nie może przekraczać 6 godzin na dobę. Czas pracy młodocianego w wieku powyżej 16 lat nie może przekraczać 8 godzin na dobę. Do czasu pracy młodocianego wlicza się czas nauki w wymiarze wynikającym z obowiązkowego programu zajęć szkolnych, bez względu na to czy odbywa się ona w godzinach pracy. Jeżeli dobowy wymiar czasu pracy młodocianego jest dłuższy niż 4,5 godziny pracodawca jest zobowiązany wprowadzić przerwę w pracy trwającą nieprzerwanie 30 minut wliczoną do czasu pracy (Art. 202).
Młodocianego nie wolno zatrudniać w godzinach nadliczbowych ani w porze nocnej. Pora nocna dla młodocianego przypada pomiędzy godzinami 2200 a 600 rano. Przerwa w pracy młodocianego obejmująca porą nocną powinna trwać nieprzerwanie nie mniej niż 14 godzin. Młodocianemu przysługuje w każdym tygodniu prawo, do co najmniej 48 godzin nieprzerwanego odpoczynku, który powinien obejmować niedzielę (Art.203).
1 Rozporządzenia Rady ministrów z dnia 28 maja 1996 r. w sprawie przygotowania zawodowego młodocianych i ich wynagradzania stwierdza, że owe przygotowanie zawodowe może odbywać się przez:
• Naukę zawodu,
• Przyuczenie do wykonywania określonej pracy.

Rozporządzenie zawiera równocześnie prawną definicję obydwu tych form przygotowania zawodowego. Nauka zawodu stanowiąca, wyższą i jak gdyby bardziej złożoną formę przygotowania zawodowego ma na celu przygotowanie młodocianego do pracy w charakterze wykwalifikowanego robotnika lub czeladnika i obejmuje praktyczną naukę zawodu organizowaną u pracodawcy na zasadach ustalonych w odrębnych przepisach oraz dokształcanie teoretyczne.
Umowę o naukę zawodu pracodawca zawiera w terminach przyjęć kandydatów do szkół zasadniczych, a tylko wyjątkowo, gdy młodociany nie dokształca się w szkole zasadniczej, umowa o naukę zawodu może być zawarta w innym terminie. Zawody, w których może odbywać się nauka zawodu, czas trwania tej nauki oraz rodzaj i zakres zdobywanych umiejętności określają plany i programy nauczania sporządzane oparte o klasyfikacje zawodów szkolnictwa zawodowego. Młodociany może być zatrudniony tylko przy pracach objętych programem praktycznej nauki zawodu, a pracodawca zatrudniający młodocianego w celu nauki zawodu jest obowiązany:
• Realizować podstawy programowe kształcenia zawodowego, ustalone dla szkoły zasadniczej, zamieszczone w dokumentacji programowej dla danego zawodu,
• Zapewnić by osoby szkolące młodocianych spełniały wymagania kwalifikacyjne określone w odrębnych przepisach.
Pracodawca jest zobowiązany ponadto do organizowania dokształcania teoretycznego młodocianych zatrudnionych w celu nauki zawodu. Dokształcanie, to może odbywać się:
• W szkole zasadniczej publicznej prowadzonej przez kuratora oświaty lub innych organ uprawniony do prowadzenia takiej szkoły,
• W szkole zasadniczej prowadzonej przez siebie lub wspólnie z innymi pracodawcami,
• W ośrodku dokształcania zawodowego, za zgodą kuratora oświaty,
• We własnym zakresie koniecznym do złożenia egzaminu na tytuł robotnika wykwalifikowanego lub czeladnika. W tym ostatnim przypadku pracodawca jest zobowiązany realizować podstawy programowe obowiązkowych przedmiotów zawodowych teoretycznych, ustalone dla szkoły zasadniczej ustalone w dokumentacji programowej dla danego zawodu.
W przypadku organizowania dokształcania teoretycznego młodocianych, o których mowa w ust. 1 pkt 4, pracodawca jest obowiązany zrealizować podstawy programowe obowiązkowe przedmiotów zawodowych teoretycznych, ustalone dla szkoły zasadniczej w dokumentacji programowej dla danego zawodu.
Młodocianym zatrudnionym w celu nauki zawodu i dokształcającym się w ośrodkach dokształcania zawodowego oraz w innych ośrodkach realizujących podstawy programowe z zakresu dokształcania teoretycznego zawodowego, znajdujących się w innej miejscowości niż miejsce zamieszkania i miejsce pracy młodocianych, pracodawca może sfinansować koszty ich dojazdu z pobytu w ośrodku.
Nauka zawodu młodocianego kończy się egzaminem.

Młodociani dokształcający się w szkołach zasadniczych składają egzamin z nauki zawodu na zasadach określonych w przepisach o egzaminach z nauki zawodu i z przygotowania zawodowego.
Jeżeli młodociany dokształcający się w szkole zasadniczej publicznej nie otrzymał promocji lub nie ukończył szkoły z powodu nie złożenia egzaminu, pracodawca na wniosek młodocianego, może przedłużyć czas trwania nauki zawodu nie dłużej jednak niż o:
• 12 miesięcy, w celu dokończenia nauki w szkole,
• 6 miesięcy, w innych uzasadnionych przypadkach.
Pracodawca, na wniosek młodocianego, a jeżeli pracodawcą jest rzemieślnik – izba rzemieślnicza, na wniosek stron może wyrazić zgodę na skrócenie czasu trwania nauki zawodu, nie więcej jednak niż o 12 miesięcy, jeżeli młodociany nie dokształca się w szkole zasadniczej.
Nauka zawodu trwa do 36 miesięcy, nie krócej jednak niż 33 miesiące. Przyuczenie młodocianego do wykonywania określonej pracy może trwać od 3 do 6 miesięcy. W odniesieniu do młodocianych uczestników Ochotniczych Hufców Pracy okres ustalony w ust. 1 może być przedłużony do czasu ukończenia szkoły podstawowej, nie dłużej jednak niż o 12 miesięcy, i trwał łącznie nie dłużej niż 18 miesięcy.
Wykaz prac wzbronionych młodocianym obejmuje prace, przy których występują czynniki szkodliwe dla zdrowia i niebezpieczne oraz prace szczególnie uciążliwe i zagrażające prawidłowemu rozwojowi psychicznemu. Są to prace:
1. Związane z nadmiernym wysiłkiem fizycznym i transportem ciężarów oraz wymuszona pozycją ciała,
2. W obciążającym mikroklimacie środowiska pracy,
3. Przy nie odpowiednim oświetleniu,
4. W hałasie i narażeniu na drgania,
5. W polach elektromagnetycznych, elektrostatycznych i narażające na promieniowanie jonizujące, laserowe, nadfioletowe i podczerwone,
6. Pod ziemią, poniżej poziomu gruntu i na wysokości,
7. W podwyższonym lub obniżonym ciśnieniu,
8. W narażeniu na szkodliwe działanie pyłów o działaniu zwłókniajacym, drażniącym i uczulającym,
9. W kontakcie ze szkodliwymi czynnikami biologicznymi,
10. W narażeniu na działanie szkodliwych substancji chemicznych,
11. Zagrażające prawidłowemu rozwojowi psychicznemu,
12. Niebezpieczne, stwarzające możliwość urazów u młodocianych i spowodowania zagrożeń u innych osób.

W wykazie zezwolono jednocześnie na zatrudnienie młodocianych w wieku powyżej 16 lat przy niektórych rodzajach prac wzbronionych w celu umożliwienia przygotowania do wykonywania określonego zawodu, określając jednocześnie warunki zapewniające ochronę zdrowia i bezpieczeństwo młodocianych.
Zatrudnianie młodocianych przy niektórych pracach wzbronionych, mające na celu przygotowania ich do wykonywania zawodu, nie może mieć charakteru pracy stałej, lecz powinno ograniczać się do zaznajomienia młodocianych z podstawowymi czynnościami, niezbędnymi do wykonywania zawodu.
Wykaz zamieszczony w rozporządzeniu Rady ministrów z dnia 1 grudnia 1989 r. określa maksymalne obciążenie fizyczne, na które może być narażony młodociany. Wielkość tego obciążenia dla poszczególnych osób młodocianych, w czasie ich zatrudniania, powinna być dostosowana do stopnia indywidualnego rozwoju i poziomu wydolności fizycznej.
Biorąc pod uwagę konieczność ochrony zdrowia młodocianych, wzbronione jest zatrudnianie ich w szczególności przy pracach:
1. Polegających wyłącznie na podnoszeniu, przenoszeniu i przewożeniu ciężarów oraz wymagających powtarzania dużej liczby jednorodnych ruchów,
2. Przy których najwyższe wartości obciążenia pracą fizyczną, mierzone wydatkiem energetycznym netto na wykonywanie pracy, przekraczają:
• Do ukończenia 16 roku życia – 430 kcal dla dziewcząt i 620 kcal dla chłopców na 6 godzin
• Powyżej 16 roku życia – 550 kcal dla dziewcząt i 720 kcal dla chłopców na 6 godzin,
3. Załadunkowych i wyładowczych, przy przetaczaniu beczek, bali kloców, przy przewożeniu ciężarów samojezdnych środkami transportu,
4. Przy ręcznym dźwiganiu i przenoszeniu na odległość powyżej 25m ciężarów o masie przekraczającej następujące wartości:
• Przy obciążeniu jednostkowym (przeciętnie do 4 razy na godzinę w czasie zmiany roboczej)
• Do ukończenia 16 roku życia – 10 kg dla dziewcząt i 15 kg dla chłopców,
• Powyżej 16 roku życia – 20 kg dla dziewcząt i 25 kg dla chłopców,
• Przy obciążeniu powtarzalnym:
@ po ukończeniu 16 roku życia – 5 kg dla dziewcząt i 8 kg dla chłopców,
@ powyżej 16 roku życia – 8 kg dla dziewcząt i 12 kg dla chłopców,

5. Przy ręcznym przenoszeniu po pochylniach i schodach, których wysokość przekracza 5m a, kąt pochylenia - 30 - ciężarów o masie przekraczającej następujące wartości:
• Przy obciążeniu jednostkowym:
@ dziewczęta do ukończenia 16 roku życia 5 kg, powyżej 16 roku życia 10 kg,
@ chłopcy do 16 roku życia 8 kg, powyżej 16 roku życia 15 kg
• Przy obciążeniu powtarzalnym:
@ dziewczęta do 16 roku życia 3 kg, powyżej 16 roku życia 5 kg,
@ chłopcy do 16 roku życia 5 kg, powyżej 16 lat 8 kg,
6. Przy przewożeniu ciężarów na taczkach jednokołowych:
@ chłopcy powyżej 16 lat – ciężarów o masie powyżej 50 kg, na odległość ponad 50m; chłopcom do 16 roku życia i dziewczętom do ukończenia 18 roku życia prace takie są wzbronione.






Literatura
1. Jan Herbert, „Zatrudnienie Młodocianych”, Bydgoszcz 1998.
2. Kodeks Pracy z wprowadzeniem, stan prawny 02.03.2006r.